суббота, 17 октября 2020 г.
пятница, 9 октября 2020 г.
Куёши кулмаган бахор. 1-87 қисмлар.
Куёши кулмаган бахор. 1-45 қисмлар.
Kurbanay KemalКуёши кулмаган бахор
( ўғлим Jaloliddinga bagishlayman)
2007 йил 27 феврaль
Швецария. Биринчи қисм
1994 йилнинг 3 мартида ҳаётимнинг энг қора кунларидан бирининг тонги отганди. Аслида турмуш ўртоғим Сафар Бекжон нохақ туҳматнинг тўрига илиниб қамоққа олингандан кейин, менинг ҳаётимда гўёки ҳеч қачон кулиб тонг отмаётганга ўхшарди.Зулматга айланган дунёмдан зиё кутмай қўйгандим.Шу қадар тушкунликка тушгандимки, ўзимни тубсиз жарлик ичида ҳис этардим.Бу жарлик шу қадар чуқур эдики мен на кечанинг на кундузнинг фарқини билардим.Ўша куни тиш тирноғигача қуролланган одамларни кўча дарвозанинг олдида кўрганимда ҳам ажабланмадим, гўёки шундай бўлиши керакдай туюлди менга.Келган одамлар шу қадар сурбет эдиларки менга ўзларини таништиришни ҳам эп кўришмади.Ичларидан бадқовоқ биттаси;“Тезда кийиниб чиқинг, эрингиз билан Ички Ишлар вазирлигида учрашасиз”, деди.Мен бу турқи совуқ кимсанинг гапига ишонишни ҳам, ишонмасликни ҳам билмасдим. Ичимда титроқ аралаш ҳаяжон бор эди: “Наҳотки бу одамлар тўғри гапираётган бўлса, унда нега мени олиб кетиш учун қуролланиб келишди?Сафар Бекжонниг қамалганига бир йилга яқинлашаётганига қарамай у билан кўришиш у ёқда турсин ҳатто озиқ-овқат беришга ҳам рухсат беришмаганди-ку?”Улар менинг тарадудланиб қолганимни сезишди шекилли;“Тезлашинг, бизнинг вақтимиз йўқ! -деди дағал овозда яна ўша бадқовоқ нусха.Уйга кириб, ширин уйқуда ётган Жалолиддинни, “Дадангга борамиз”, , дея уйқусидан уйғотдим.Жалолиддиннинг уйқули кўзларида қувонч акс этди.Болада уни алдаганимга ишонганди, лекин мен ўз-ўзимни алдай олмасдим.Улар тамоман бошқа ниятда келишганини кўнглим сезиб турарди. “Ё қудратли Аллоҳим! Менга ўзинг ёрдамчи бўл!” дея ич-ичимдан илтижо қилардим.Шунга қарамай ўзимни мағрур кўрсатишга ҳаракат қилиб, дарвозанинг олдига чиқдим.Шу онда уларни иккита машинада келишганини кўрдим. Машинадагиларнинг ҳаммаси қуролланган одамлар эди.Улар мени Сафар Бекжон билан учраштиришга эмас, балки ашаддий жиноятчини қамоққга олиш учун келишганга ўхшарди. Маҳзун хаёллар исканжасида машинага ўтирдим. То Ички Ишлар Вазирлигига етиб келгунимизча, рус миллатига мансублиги юзига ёзилган биттаси қўлидаги “Калашников”ини менга тўғрилаб ўтирди.Бечора Жалолиддин бу ваҳшийларнинг дарғазаб башарасини кўргандан кейин, титрай бошлади. Мен уни маҳкам бағримга босиб ўтирдим.Ўзбекистон Ички Ишлар вазирлигининг олдида машинадан тушиб ичкарига киргандан сўнг, эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган қоровул йигитга қараб;“Биз Сафар Бекжоннинг оиласини олиб келдик”, – дея рапорт беришди.У йигит қандайдир узун рўйхатни ўқиб кўрдида, мендан фамилямни сўради.- Реимова Қурбаной, – дедим асабий оҳагда.-Турмуш ўртоғингизни фамилиясига ўтмаганмисиз?, деди дағал оҳангда сержант.-Йўқ ўтмаганман, нима бўлибди, бу ҳам бир жиноятми? – дедим унга.Қоровул бола кутилмаган саволдан саросимага тушди шекилли,“Йўқ, бу сизниг шахсий ишингиз, мен шунчаки сўрадим”, деди.Вазирлик биносининг ичкарисида ҳам мени қуролли бир милисионер муҳофаза қилиб турди.У бир пасдан кейин ёнидан аскарга “Қодиржонов, сиз шу ерда қолинг, мен ҳозир келаман”, -деб ичкарига кириб кетди.Бир неча дақиқалардан кейин у яна бир бошқа ходим билан қайтиб келди.Бу аёлни тўртинчи қаватга олиб чиқинг”, -деди мени олиб келган миршаб.Ички Ишлар вазирлигининг биноси мен учун эскидан таниш эди.Сафар Бекжонни Ички Ишлар вазирлигида тергов қилaганида мени ҳам бу ерда Ҳусан Аҳмедов билан Мирзо Худоёров исмли терговчилар олти соат тергов қилишганди. Бу гал ҳам ўша кабинетлардан бирига олиб киришди.Бу ерда ҳеч ким йўқ эди.Жалолиддинни маҳкам бағримга босиб ўтиравердим.Қанча вақт ўтгaнини билмайман.Охири улардан бири кириб келди. қўлида қандайдир бир даста қоғоз бор эди.-Демак, сиз, Сафар Бекжоннинг оиласи ва бу бола унинг ўғлими?, –деди фуқоро кийимидаги одам.-Нега болани уйингизга ташлаб келмадингиз? –деди у яна менинг жавобимни кутмай.-Дадасини кўришсга олиб кетяпмиз дейишганди менга, -дедим ўзимни соддаликка солиб.-Сиз бу гапга ишондингизми? –деди заҳарханда билан миршаб.-Ишондим,- дедим, жаҳлимни ичимга йутиб.
(иккинчи қисм)
У одам бир менга, бир қўлимда кўзлари мўлтиллаб турган Жалолиддинга қарадида, хонадан чиқиб кетди.Мен ваҳшийлар олдида кўз ёш тўкишни ҳеч қачон истамасдим.Йиғи бу – инсоннинг энг сўнгги чораси.Мен эса ҳамиша кўзимнинг қонли ёшини юрагимга тўкканман, ўз инсоний қийфасини йўқотган ваҳшийларнинг олдида кўз ёш қилиб ўзимни ожиздек кўрсатишни истамасдим.Шунданми юрагим кейинги вақтларда сезиларли даражада заифлашганди.Тез-тез юрагимда оғриқ пайдо бўладиган бўлганди ҳамиша сумкачамда бирорта "юрак дориси" олиб юрардим. Аксига олиб дорим тамом бўлганди. Олишга эса пулим йўқ эди.Ҳозир ҳам юрагим санчиб оғрий бошлади…Кўзларимни юмиб чуқур-чуқур нафас ола бошладим.Кейин нима бўлганини билмайман.Узоқлардан кимнидир “Сизга нима бўлди?”, деган овози эшитилгандай бўларди.Зўрга кўзимни очдим ва ерда ётганимни, тепамда кимдир турганини элас-элас кўрдим.-Кўзингизни очинг, ўғлингиз қўрқиб йиғлаяпти, -деди ўша одам.“Юрагим”, дея олдим холос, аммо овозим чиқмади.Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни бағримга босдим.Қўлимга сув билан қандайдир дори узатишди .Дорини ичгач орадан чамаси беш ёки ўн дақиқа ўтгач ўзимга келдим.-Ҳозир сиз терговчининг олдига кирасиз, ўғлингиз мен билан қолади, -деди дори берган одам.-Йўқ, -дедим қатъий оҳангда,- ўғлимни ҳеч кимга ишонмайман ва сизга ҳам қолдирмайман, ҳаққингиз йўқ ўғлимни тортиб олишга!-Ҳаққимиз бор, қонунни биз чиқарганмиз, уни бизга ўргатманг, -деди у ҳам ғазабнок оҳангда.-Жиноят кодексининг қайси бандида ёзилган ? –дедим мен ҳам жаҳл билан?...-Қонун сизлар учун ёзилган, ўқийсизлар, ишонасизлар. Биз эса ўзимизнинг ёзилмаган қонунларимизга бўйсинамиз.Агар истамасангиз, ўғлингизни қўлингиздан тортиб оламиз, -деди миршаб.Кўзлари ёшга тўла Жалолиддинни золимнинг қўлида қолдириб, оғир изтироб ичинда терговчининг кабинетига кирдим.У қадар катта бўлмаган хонада ёзув столи ва уч ёки тўрт стул бор эди.Терговчининг ёши тахминан қирқ беш- элликлар атрофида, кўзларининг ости салқиган, башараси жуда совуқ эди.Ўзини ҳатто менга таништиришни ҳам эф кўрмади.Овози ҳам башарасига ўхшаган совуқ .У менга саволлар бера бошлади.Кимман, қаерда қачон туғилганим, маълумотим қандай, қачон ва кимга турмушга чиққанман?Дастлаб у шулар ҳақида маълумот олмоқчи экан.Мен 1962 йил Қорақалпағистоннинг Беруний туманида туғилганимни, дадам бир умр тарактр хайдаганини,онам оддий пахтакор булиб умри пахта даласида утганини, бугунги кунда иккалси хам нафақахўр эканликларини айтиб, ўзимни еса маълумотим олийлигини, 1991 йилда Самарқанд Давлат Университетасининиг Филология факултетини тамомланимни ҳам билдирдим.-Бирон бир партияга аъзомисиз? –деди терговчи .-”"Эрк”" партиясига 1990 йил 11 апрелда аъзо бўлганман, -дедим.Терговчи берган саволларга жавобимни юзимга қарамай тез-тез ёзаётганди, лекин, “”Эрк”" партиясига аъзоман” деган жавобимни эшитиб бирданига чаён чаққандай сесканиб, менга қаради.-Сиз ҳам “”Эрк”" партиясизданмисиз? –деди.Унинг саросимага тушиши менга ғалати таъсир қилди.Шу вақтга қадар ичимда бир қўрқув бор эди.Бу ваҳшийларнинг терговига иродам дош берадими-йўқми, деган андишам бор эди.Энди терговчининг бу аҳволи менда қандайдир куч пайдо қилди.Демак, менинг “”Эрк”" партиясига аъзолигимнинг ўзиёқ буларга қаттиқ таъсир қила олар эканда.Бу вазиятдан кейин мендаги қўрқув туйғуси узоқлашган эди.
Учинчи қисм
-Турмуш ўртоғингиз ким бўлиб ишлайди? –деди.-Турмуш ўртоғим Сафар Бекжон, “”Эрк”" партиясининг Марказий Кенгаши аъзоси, ноҳақ туҳматга учраб, 1993 йил 27 Июлдан буён қамоқда сақланмоқда.Мени бу ерга у киши билан учрашасиз деб олиб келишганди,- дедим.Терговчи менга қаради ва кутилмаганда жахл билан гапира бошлади.-Сен бу ерга эринг билан учрашишга эмас, шаҳарда тарқатилган “Эрк” партиясининг газетаси хақида сўраш учун чақирилгансан!.Чунки, газета тарқатганлардан биттаси сен бўласан!, –деди у жаҳл билан.Хозиргина "сиз"лаб мени узинча хурматимни қилиб гапираётган "чаён" яьна уз асл яияфасига қайтганди...Нега мени бу ерга олиб келишди деб десам…Демак, газета…Шуларни ўйлаб бироз енгил тортдим. Ҳарқалай, қўйнингдан наша чиқди, уйингдaн “қорa дoри” демаяптику бу муттаҳамлар.Терговчи синчковлик билан менга қараб:-Сенга бу газетани ким олиб келди? –деди.-Менинг газетадан ҳеч хабарим йўқ, ҳозир сиздан эшитяпман газета ҳақида-Ёлғон, сенинг уйинга ҳам газета келган ва уйингдан келиб олиб кетишган « ЭРК”чилар.-Тошкентдаги “Эрк” Партиясиянинг аъзоларидан ҳеч кимни танимайман, чунки мен Самарқандда ўқиганман ва бу ерга, Тошкентга келганимга ҳали уч йил ҳам бўлмаган.Бундан ташқари турмуш ўртоғим қамалгандан буён уйга ҳеч ким ҳам келмади.-Демак эринг қамалмасдан олдин уйингга келишган, шундайми?-Келишган бўлса ҳам мен кўрмаганман, кичкина чақалоғим бор..Уйдан ташқарига чиқмаганман.-Партиянгиз аъзоларидан кўпчилиги сени уйинга келиб газета олишганини тасдиқлашяпти.-Мен уларнинг ҳеч бирини танимайман.-Улар сени танишади.-Мен эса танимайман,- дедим такрор жаҳлим чиқиб.-Сендан газета олишганини тан олаяптику улар!-Ёлғон гапиришяпти демак…-Сени улар билан юзлаштирайликми?-Юзлаштиринг,- дедим қатъий оҳангда "ўладиган ҳўкиз болтадан қайтмайди”...Коридорга чиқдик…Терговчи иккинчи бир эшикни очди.У ерда рангги оқариб кетган "ЕРК" партиясининг котибларидан бири Ҳамидулла Нурмуҳаммадга кўзим тушди…Треговчи еса қандай тезликда очган булса эшикни уша тезликда дарров ёпди.Кўрдингми ўша одам айтаяпти келиб уйингдан "ЕРК" партиясининг газетасини олиб кетганини.Мен бу одамни биринчи марта кўриб турибман.У одам "ЕРК" партиясиданми?"ЕРК" патиясининг Ташкилий Ишлар буйича Бош Котиби булиб ишлаган наҳот танимасангиз?Бу буқоламан терговчи яъна сизлашга утганди.Сафар ака қамалганига сал кам бир йил булай деди, бирон марта оиласининг холидан хабар олмаган одам энди бошига ташвиш тушганда мени танигани эсигa тушубдими? ...Тергoвчи менгa ҳaйрaтлaниб қaрaди...Мен уни хаётимда биринчи марта кўриб турибман бошқа айтадиган гапим йўқ дедим қаътий оҳангда.Бу мудҳиш воқеалар булиб утгандан кейин эшитсам Ҳамидулло Нурмуҳаммад "Сафарнинг хотини мени КГБга сотди" деб айтганмиш.Балки бу шунчаки миш-мишдир...Аммо шу баҳонада айтиб қўяй, Оллоҳга шукр, мен ҳеч кимни КГБга сотмадим ва сотганлардан ҳам нафратланаман.Бу гапларни бугунга келиб ўзимни оқлаш учун ёзаётганим йўқ.Ўша куни, яъни 1994 йилнинг 3- мартида терговчининг саволларига қандай жавоб берган бўлсам, бу ерда ҳам айнaн шу воқеаларни безамай бўймай ёзаяпман.Мен турмуш ўртоғим Сафар Бекжонсиз яшаган уч йилимни ҳар бир кунини "хотира дафтар”ига ёзганман. Албатта бир кун уйдан “ишга қандай қандай чиқиб кетган бўлса эрталаб “ ҳудди шу ҳолатда кириб келади ва ёзган ҳотираларимни ўқийди деб умид қилганман...Тақдиримнинг тош сўқмоқларида битилган бу ёзувлар шу онда ёзаётган бу хотираларимга ҳам асос бўлмоқда.Ўз ўтмишини унутган инсон келажакдан қўрқади, мен эса келажагимни ўтмишим билан бирга кўраман ва ўғлим Жалолиддинни кимлар тарафидан исканжага олинганлигини унутирмасликка, унитмасликга ҳаракат қиламан.-Энди ишондингизми? Улар эркак одамлар, тан олиб туришганида сиз аёл бўлиб.. ўғлингиз бор.. ўйлаб кўринг, – деди.Ҳаёлимни бир ерга жамлаб қаьтий оҳанга дедим киХудди шу ўғлим бор бўлгани учун хам хеч қачон бировга тухмат қилмайман. Келажакда ўғлим мендан нафрат қилмаслиги учун тушундингизми?...Кўзига тикка қарадим.Мен унинг учун, унинг келажаги учун яшайман.Терговчи нима дейишни билмадими ёки саволимга жавоб беришни истамадими хайтавур овази ўчди.Терговчининг хонасига беш-ўн дақиқадан кейин яна бир киши кирди ва юринг мен билан деди.Биз коридорга чиқиб лифтнинг эшиги олдига келдик.Шунда орқа томондан “Вой келин, сиз ҳам шу ердамисиз?”,-деган таниш овозни эшитдим.Қайрилиб қарасам. У ерда Дилором Исҳоқова турарди.-Вой келин, сизниям бу ерга олиб келишдими?Дилором опанинг овозида ҳайрат аралаш қўрқув бор эди.Саволига жавиб бермасимдан ...-Ўғлингиз қаерда? –деди Дилором Исҳоқова.Дилором бу ерда худди ўз уйида юргандай,юрганини кўриб ҳайрон қолдим.Кейинчалик айтишларича юрагим ёмон бўлиб қолганини эшитиб ёрдам бергани келган экан.Бадқовоқ миршаблардан биттаси “Сизларга суҳбатлашиш мумкин эмас”, деб уни олиб кетди.Шундан сўнг лифтда нечанчидир қаватга кўтарилдик.Мени бир кабинетга олиб киришди. У ерда Қодиржонов ўтирарди.-Ўғлим қани? –дедим.-Беш минутда олиб келишади.,- дейишди.Жаҳлим чиққанини яшириш учун деразадан ташқарига қарадим.Атрофга зил- замбил қоронғулик чўкканди. Эшик очилди ва Жалолиддиннинг “Ая” деган овозини эшитдим.Кўзларим ёшга тўлди. Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.-Сизни уйингизга Ҳамидов олиб бориб қўяди.,-деди Қодиров.
Уйга қайтганимда елкамдан оғир юк яънада оғирлашгандай бўлди.Сафар аканинг ғами етмагани каби бирда устига қўшимча бўлиб устимдан жиноий иш очилди.ЭРКДемократик Партиясининг газетасини Тошкент шаҳрида тарқатдинг деб.Яратган тангрим бандасининг устига бир бало-қазо ёғдирмакга бошласа тўҳтатмас экан бандам менинг юборганим ғам-аламларга бардош берадими ёки кўксини парам-парча қилиб дод соладими ёки елкасини елкан қилиб оғир юкни манзилгача кўтариб олиб борадими деб...Мен эса тақдиримнинг мислсиз азоб уқибатларига кўксимни қалқон, елкамни елкан қилгандим. Сафар ака қамалгандан кейин на юзим кулди на баҳорим. Елкамдаги оғир юк кундан- кунга оғирлашса -оғирлашар эди -ки, енгиллашмасди ўзимни ҳудди тошбақага ўҳшата бошлагандим.Балким биз тошбақа деб таниганимиз жорниварнинг елкасидаги тош ҳам аслида унинг айтолмаган ғами, ёзилмаган дардидир.Шунинг учун йилдан- йилга оғирлашиб, бу дард алф каби қаддини дол каби эзгандир. Ғамдан юзи буришиб кўримсиз аҳворлга тушгандир... Менинг ҳам елкамдаги юк кундан кунга каттайиб тош каби оғирлашиб бормоқда эди. Дардимни айтгани Тошкентдек тош қотган шаҳри азимда на дўстим на дугонам бор эди. Ягона оғунчоғим мурғаккина Жалолиддин ва қалам ва қоғаз.Ўша даврда қаламга олганим мана шу сатрларимдаги каби ўзим ҳам асте секин торшга айланаётган эдим.
Мен тошга айландим саҳарЁмгирлар кор қилмас,Ҳатто бўронлар!Вуждим тошЮрагим тошНигоҳим тошҚўлларим тошЁмгир савалама бўлди етади,Бўрон ҳайқирма менинг бошимда.Шамоллар куйламанг эзгулик қўшиқин,Мен тошман заминнинг кўҳна дардиман!
Аслида нима бўлганди ўзи?...Тақдиримнинг тош босган эгри - бугри сўқмоқларида ўтган ҳаёт ҳикоямни ёзар эканман ҳақиқатдан ҳам чалғиб кетдим, негаки ҳалигача мен Сафар акани қандай қилиб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолганини сизларга ҳикоя қилишни унитдим.Яънада аниқроғи Сафар Бекжон ким`?У билан қаерда қандай танишганман...Қачон турмуш қурганман?Жалолиддин қачон туғилган ?Ҳаммасига кейинроқ жавоб ёзаман...Аслида ўша маъшум кун яъни 1993 йил 27 Июлда нима воқеа юз берганди?...1993 йил 27 Июль душанба куни эди.(ҳалигача душанба кунини жиним суймайди)Ўша куни ҳар дойимгидай Сафар ака эрталаб ишга кетиш учун уйдан чиқди мен эса ҳам уни кузатай ҳам дарвозани қулфлай деб дарвозанинг олдига келдим.Сафар ака ҳар кун ишга кетишидан олдин Жалолиддинни бағрига босиб ўпиб ҳайрлашадиган одати бор эди.Ўша куни ҳам Жалолиддинни қўлига олиб икки яноқидан ўпди.Ҳеч вақт дадасининг изидан йиғламайдиган Жалолиддин ўша куни овази чиққанича бақириб йиғлай бошлади.Дадасининг маҳкам бўйнидан қучоқлаб қўйиб юборгиси келмасди.Иккаламиз ҳам унинг тушуниб бўлмас ҳолатидан ҳайрон эдик.Кўз ёшига бўғилган Жалолиддинни зўрға дадасининг қўлидан олдим.Балким гўдак руҳи , бошимизга билдирмай одим-одим яқинлашаётган фожиани олдиндан ҳис қилгандир...Лекин биз уни сезмагандирмиз...Ҳеч вақт иш ерининг калитини унитмайдиган одам ўша куни биринчи марта уйда калитини унитиб қолдирган экан орадан беш минут ҳам ўтмай уйга қайтиб келди калитини олиб кетгани.Йиғлаб дунёга жар солган Жалолиддин энди бепарво бўлиб қолганди дадасининг юзига ҳам қайрилиб ҳам қарамади...Сафар ака “ишга кетди”...Мен эса ҳаёл дарёсига ғарқ бўлдим.Ўзи ким эди Сафар Бекжон?...ЭРК Пратиясини қандай ташкил қилганлар бу ҳақда ўзи ёзар менинг билганларим:ЭРК Демократик Партияси 1990 йил Апрел ойида 7 одам тарафидан қурилган бўлиб ўша қурувчи уялардан еттинчи рақамдаги инсон Сафар Бекжон эди.ЭРК партияси 1991 йил унитмаган бўлсам Сентябрь ойида расмий рўйҳатдан ўтди ўшанда ЭРК партиясининг ассосчиларидан бўлган 7 аъзосидан 6 таси Сафар акага ишонч билдириб Ўзбекистон Марказий Банки ва Адиля вазирлигига унинг имзоси расмий ЭРК партиясиниг “имзоси” бўлишини ва “муҳр” ҳам унинг номига олиниши ҳақида ишонч билдиргандилар.Ва Сафар Бекжэорн ЭРК партиясининг “муҳр”ини ташийдиган расмий жавобгар одамга айланди.Кейин эса партия ичида келишмовчиликлар бошланди...Ўша жанжалнинг бошида ЭРК Марказий Комитетиниг бош котиби Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилоятининг Жомбой туманида туғилган ЭРК Пратиясидан воз кечибдиктатор Ислом Каримовнинг маддорҳига айланиб Ўзбекистон ТВ.сида ишлаган)ва МК аъзоси Содиқжорн Йигиталиев эди.(Содиқжорн Йигиталиев собиқ Ўзбекистон Судининг раиси 1980 йилларнинг иккинчи яримида бошланган ”паҳта иши” деб русларнинг ўйлаб топган қоралама компаниясида минглаган бегуноҳ инсонларни қамалиб кетишига сабачи бўлган у ҳам етмагандай қамалган инсонларнинг топган тутган бойликларини тортиб олиб Гдилян ва Ивоновларнинг қўлига қўш қўллаб топширган миллат хойини .1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган соҳтакор)Уларнинг жанжалиниг сабаби: нима учун Сафар Бекжон “муҳир”ни ташийди ҳамда “имзо “ қўйиш ҳуқуқига эга бўлди биз турганимизда.Чунки Партия ичида ва ташқарсида олинган муҳим қарорларга “муҳр” қўйиш каби муҳим бўлган (муҳрдорлик) руҳсати Адилия Вазирлигидан Сафар Бекжоннинг номига берилганди .Кейинчалик уларнинг сафига ЭРК Партиясининг маътбуот котибаси Дилорам Исоқова ҳам қўшилди.(Дилорам Исоқова Тошкент шаҳрида туғилиб катта бўлган)Партия раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси вазифасида ишлаган Сафар ака эса бу вазифага тайинлаганди. Олдинига бу каби миш-мишларга эътибор бермай ўз ишига давом қилди.Ўша вақтда жуда кўп ташкилотлардан ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак” пули ўтказилишини сўраб Сафар ака вилоятма -вилоят сафарга кетарди.Мен эса уйда эндигина туғилган ўғилчам билан ёлғиз қолар эдим.Ёлғизликдан шундай қўрқар эдимки, баъзи тунлари маҳалламизнинг имоми тонги азонни ўқигандан сўнг уҳлар эдим. Ёстиқимнинг тагига эса ҳар эҳтимолга қарши (болға,болта, катта тош, пичоқ ва қўл лампаси) қўйиб ётар эдим.Лекин мен ўзимнинг айнчли ҳолатимдан шикоятчи шикоятчи эмас эдим.Билар эдимки бу инсон миллатимизнинг ҳамда болаларимизнинг келажаги учун эзгу ишлар қилаяпти.Сафар ака эса бориб мурожат қилган ташкилот ва корҳоналардан қуруқ қўл билан қайтмасди, улар юкли миқдорда ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак" учун пул ўтказар эдилар.Йиғилган пуллардан ЭРК партиясининг фаолларининг яшашлари учун уй-жой,мол -мулк сотиб олинди. Газета ва телвидинияда кўрсатувлар ташкил қилинди.Бир сўз билан айтадиган бўлсам: Ўзбекистоннинг кўплаб Вилоятларида ЭРК Партиясининг офислари очилиб газеталари нашр қилина бошлаган эди.Лекин ЭРК Партияси оддий инсонларва Ўзбекистон бўйлаб танилиб бораётгани билан ташқаридан мустаҳкам бўлиб кўринган деворлари ич -ичидан дарз кетмакга бошлаган эди.Ўша “муҳр”ни мен босаман, “имзо”ни мен чеккаман ...ва яъна қанқадир “ғиди-бидилар” кўпайиб энг сўнгида портлайдиган бомба ҳолига келганди.1992 йил Январь ойида бўлган жанжал ва Партия ичидаги фисқи -фасоддан чарчаган Сафар ака партияни тарк қилди. Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашуллаларнинг моҳир ижрочиси. Лекин инсоний ҳарактерини кейин ёзаман... Бошингга кулфат тушмаса ҳамма дўст бўлар экан... бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган одам ҳам орқасига қарамай қочар экан. У киши ҳозирги кунда Баҳром Эгамбердиев Канададан сиёсий борпана олиб яшаяпти)1992 йил 7 Майда Туркиядан қайтди лекин ёлгиз эмасди...
19.07.2013 yil. Lausanne.
бешинчи қисм
Аслида Сафар ака Туркияга 1992 йилда икки бор сафарга кетди.Биринчиси олдин ёзганим каби Февралда кетиб Май ойида 3 ойда қайтган бўлсалар иккинчи марта кетганларида ҳар қалай бир ойда.Октябрда кетиб Ноябрда қайтдилар.Мен эса уйда ёлғиз қолгандим ҳар дойимгидек.Ҳамрорҳим мурғаккина Жалолиддин ҳимоячиларим: « болта ,болға, тош, ва каттакон ричоқ” яхшиям ўша маҳаллар маҳалламиз тинч эди ҳеч ким “ бировнинг мушигига ҳам пишт “ демасдилар.Қўрқмайди эмас жуда қўрқардим.Лекин кимга “дод дейишимни билмасдим”Ота-онамга ҳам шикоят қила олмасдим чунки Сафар акани ўзим танлагандим.“Ўзи йиқилган йиғламас” деганларидай ўзимнинг “пиширган аччиқ бирда ширин ошим” эди.Энди айланиб ҳам ўргилиб ичишга мажбур эдим.Тунларим уйқусиз кундузларим беҳаловат эди.Сафар аканинг Туркиядан қайтиши кўнгилимни торғдай кўтарди.Ҳаёт бир маромда оқар эди.Сафар ака бутунлай ЭРК партиясидан кетгани учун вақти бемалол бўлганидан баҳор келиши билан янги уй қуриш учун тайёргарлик кўра бошладик.Қурилиш материалларини сотиб олдик.Янги уйнинг лойиҳасини амакиси Асадулло Урганжий чизган эди икки қаватли қилиб.Фундаментини бошладик уни битириб устини қуришни бошлаймиз деб тайёргарлик кўраётган маҳалда ...ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга чиқиб кетишидан олдин:- Сафар акага телефон қилиб.-Партиянинг бошига қайтиб келишини "цейф"ни калитини , "муҳр"ни, ЭРК Партиясининг “Адиля Вазирлигидан” рўйҳатдан ўтган ҳужжатларини ўз қўлига олиб партиянинг мол-мулкига соҳиб чиқишини сўрайди.Шундай қилиб Сафар ака 1993 йил Март ойида ЭРК Партиясининг сўримлилигини ўз қўлига олди.Бу вақтга келиб ЭРК партиясининг офиси Ёзувчилар даргоҳидан бадарға қилиниб “Қорасув”да кичик бир маконга жойлаштирилган экан.Кўплаб мебллар ва бошқа партиянинг мол мулклари ЭРК партиясининг ходимлари орасида тарқатилган бўлиб “кимни қўли кимнинг чўнтагида” эканлиги билинмаган бир ҳолатда экан ЭРК Деморкратик Партияси.Сафар ака ишга шўнғиб кетди.Яъна шу орлдингидай ишга тонг саҳарлаб кетиб кечқурун баъзан эса кечасига қайтиб келар эди.Ҳар кун ишдан қайтар экан Жалолиддинни унитмасди. “шаколодми”, “ширин кулчатойми” албатта олиб келарди.Партиянинг Марказий Кенгаши бутунлай инқирозга юз тутган бўлиб: Шоди Каримов,Содиқжон Йигиталиев, Абдулҳай булар очиқдан очиқ партия раисига ва ЭРК Партияси тутган позицияга қарши эканликларини яширмасдан Ислом Каримов тарафдорига айланган эканлар .Отаназар Орифов эса қамоқда эди.Матбъуот котибаси Дилорам Исоқованинг ҳам қайси тарафга ҳизмат қилишини ўзидан бошқа ҳеч кимса билмас экан.Дилором Исоҳоқовани ни ҳар куни ишдан СНБ нинг “сиёсий ишлардан” сўримли фолковники Идрисов келиб олиб кетар экан.Сафар ака менга бу воқеаларни орадан ўтган 17 йилдан кейин яъни 2013 йил 24- Июлда ҳикоя қилиб берди.Ўша вақтларда мен партия ичидаги инқироздан ҳабарим йўқ эди.Мен ўша маъшум 1993 йил илк баҳорида Сафар аканинг ЭРК Партиясига қайтганига норози эканимни айтмаганман.ЭРК партиянинг бош котиби бўлиб ишлаган Аҳмад Аъзам аллақачон президент Ислом Каримовнинг этагини ўпиб оқ саройда оқ отга миниб уста чавондоз каби устамонлик билан мансаб пиллапояларидан кўтарилмоқда эди.Уни қачонлардир “дўстим” дегани М. Сорлиҳнинг тақдири ҳам ЭРК Деморкратик Партиясининг айнчли ҳолати ҳам қизиқтирмасди.Бир куни Сафар ака ишдан ҳар кунигидан ҳам кечроқ қайтди. У ҳам етмагандай жуда асабийлашган эди.Аслида Сафар ака жуда сокин инсон бўлгани учун унча-бунча ҳодисага қизмасди.-Ҳайронлигим ортди ҳар кунги одатимни бузиб:-Нима бўлди тинчликми?....-Э...иккитаси шу ергача кузатиб келишди.-Сизни кузатиб юрган эканми?-Ҳа .Мен уларни адаштириб боши “берк кўча”га киритиб юбориб маҳалланинг болаларини чақирдим кейин “тупик “ (боши берк) кўчага сиқиштириб қўлидан бутун ҳужжатларини тортиб олиб қўйдик.Яхши қилибсиз буям оз у “ит эмганлар”га-Биласизми?-Нимани?-Ҳар кун Жалолиддини кўтариб (болалар арвачаси йўқ бўлгани учун)магазинга нон олишга борсам мени ҳар ҳил машиналар кузатади.-Уларнинг ранги ва маркаси ҳар кун ўзгаради.Маҳалла комитетининг олдида туради бу машиналар.-Номерини биласанми?-Йўқ эътибор бермандим.-Нега шу вақтгача айтмадинг?-Айтсам бир нима ўзгарадими?-Сафар ака ялт этиб бир қаради...-Бошқа гапирмади.Чунки иш билан кетганида бир марта шикоят қилгандим "қўрқаман" битта ўзим қолишга деб эътибор бермаганди.Кейин мен ҳам “ёлғизнинг ёри худо” яратгани ўзи сақласин деб ёлғиз яшашга ўргандим ва шикоят қилмайдиган бўлдим.Эртаси куни ишга борганидан кейин Сафар ака “СНБ”никлардан тортиб олган ҳужжатларини цейфга солиб қўйяди.Лекин иш ерига ўша Идрисов келиб ҳужжатларни қайтариб беришни Сафар акадан талаб қилади.Сафар ака бермайман деб туриб олади.Лекин орага Содиқжон Йигиталиев билан Абдулҳай ҳужжатларни қайтиб беришимиз керак дейишади улар.Ўртада жанжал бошланади...Жанжалга аралашган Дилоррам Исоқова ҳам “ҳужжат”ларни қайтариб беришимиз керак Сафар дейди... (Дилорам опа мени ҳақорат қилганди1994 йил “Сафар партияни сотди” деб аслида ўзи 1993 йил Июнь ойида СНБ никларнинг “лайча”сига айланган экан-да, мен билмаган эканман олдиндан шу ворқеаларни Сафар ака айтганида эди ...)Ёлғиз қолган Сафар ака “ҳужжат”ларни қайтариб беришга мажбур бўлади.Ўша “кўнгилсиз” воқеадан Сафар ака ўзига бир “тан қўриқчи”си, тутди ўз маҳалламиздан.( у йигитни ҳам Сафар ака қамалгандан кўп ўтмасдан қамаб юбордилар.)Ҳам ишга бориб келишини ҳамда Жалолиддин билан менинг тинчлигимни ўйладими яшаб ўтирган маҳалламиздан Тошкент шаҳрига кўчишга қарор қилди.Бизнинг уйимиз Бектамир туманида “Бузовчи” маҳалласида эди.ЭРК партиясига кўмак учун берилган пуллардан сотиб олинган уйлардан бирисига биз1993 йил 20 Июлда кўчиб ўтдик.-Бу уй Тошкентнинг Якуб Колос кўчасида жойлашган бўлиб “Борғи Эрам” паркининг рўпарасида эди.Икки хонали,битта ошхона ва олдида катта терасдан иборат бўлган унча ҳам эски бўлмаган уй эди.Яшаш учун бир мунча қулайликларига эга эди.Энг муҳими эса телефон ҳам бор эди.Хулласи калом, бу уйда яшашни бошладик.Кўчиб ўтганимизга энди бир ҳафта бўлган ҳатто уйни Сафар ака ўз номига ҳужэжатлаштиришга ҳам улгурмаганди.Ўша машъум:1993 йил 27 Июлда.
27. 07. 2013 yil. Lausanne.
(Олтинчи қисм )
Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашулаларниniнг моҳир ижрочиси).Афсуски йиқилган инсонни дўсти бўлмас экан...Бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган инсон биринчи бўлиб қўрқиб қочар экан.Баром оға ҳам ўшандай қўрқоқлардан биттаси бўлиб унинг асл қияфасини кўришим учун 3 йил керак экан...Минг афсус...Туркияда Сафар ака Бухора амири Амир Олимхоннинг ўғиллари ва Амир Олимхонинг бош вазири амкиси Низомиддин Урганжийнинг авлодлари билан учрашади.Туркиянинг Ғазиянтаф шаҳрида.Амир Олимхонинг авлодларини Туркия давлати 1982 йил Рус босқинчиларининг ҳужумидан сақлаш учун Афғанистондан кўчириб олиб келиб уй-жой, мол-мулк билан таъминлаган экан.Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган қариндош уруғларининг ҳаммаси Сталин зулмига учраб қатли-ом қилингандир.Тирик қолганлари эса Сибрга сургун қилинган.Бу авлодан тирик қолган ёлғизгина Бекжон Бек Урганжийдир.Сафар ака эса ўша одамнинг невараси.Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви Асадулло Урганжий Ўзбекистонга келиб:Бобоси Низомиддин Урганжийнинг авлодларидан ҳаётда қолган ёлғиз инсон Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш орзусi borligini Сафар акага айтади.Сафар ака уни Хоразмга таклиф қилади.Шундай қилиб Сафар ака Туркиядан битта ўзи эмас Асадулло Урганжий Тошкентга келганди.Мен учун Асадуллор Урганжийни келиши кутилмаган ҳолат эди.Гапнинг рости Сафар ака ўз аждодлари ҳақида хикоя қилса ҳудди бир хикояни тинглагандай тинглардим лекин ишонгим келмасди.Чунки Амир Олимхоннинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақидаги “Инқилоб тонги” спектаклинин кўрганим учунми ё Амир Орлимхон ҳақида ўша вақтларда эълон қилинган ҳар ҳил мақола кўрсатилган кино филмларни кўрганим учунми,Амир Олимхонинг авлодларининг тирик яшашлари энг қизиқарлиси Низомиддин Урганжийнинг авлодларининг ҳаётда қолгани мен учун ишонилмас ҳодиса эди.Men esa Ўқиганим китобда ёки мақолада эмас ҳаётда тирик гувоҳ Низомиддин Урганжийнинг неварасини кўриб турар эдим.Шунинг учун ҳам Асадулло акага жуда кўп саволларни берганман . Мени энг кўп диққатимни чеккани эса Nizomiddin Урганжийнинг гапирганда қулоқига қўлини олиб бориши эди.Ҳаётда ҳам шунақа эканми бобонгиз?-Ё бу ҳаракатини “Инқилоб Тонгини” ёзган Комил Яшин ўйлаб топганми?-Деб савол ҳам берganдим.Йўқ Раҳматли Бобомнинг шундай одатлари бор экан.Мен дадамдан эшитганман деб саволимга жавоб берганди.-Шундан кейин бутунлай ишондим.Асадулло ака Хоразмга бориб Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашди. (Бекжон Бек Урганжий Бухора Амирi Олимхонинг вазири Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган Совет босқинчилари томанидан қатлиом қилинган авлодларидан тирик қолган якка-ягона инсон .Бекжон Бек Урганжий табаррук 103 ёшида 2011 йил фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилди. Руҳи шод макони жаннат бўлсин)-Асадулло Урганжий икки ойга қадар меҳмон бўлиб: Хива, Бухора, Самарқанд, Тошкент ,Karakaqalpagistonning Elliqkalla, Beruniy, Душанба шаҳарларининг тарихий ерларига саёҳат қилди.Афсуски Тожикистондаги ички уруш туфайли у ерда шаҳид тушган катта бобоси Низомиддин Урганжийнинг қабрини зиёрат қила олмасдан Туркияга қайтиб кетишга мажбур бўлди.1992 йил август ойининг охирлари эди унитмаган бўлсам…-Уйга “Шарқ юлдузи” журналининг публистика бўлими бошлиғи бўлиб ишлайдиган Эгамназар Сойибназаров келди ва Сафар ака билан Низомиддин Урганжийнинг ҳаёти ва Бухора Амири Олимхоннинг фарзандлари тақдири, уларнинг қандай яшашлари ҳақида суҳбатлашди.Кейинчалик мазкур суҳбатни:“Ўзбекистон Адабиёти ва Санъати” газетасида каттагина мақола тарзида эълон қилди. Мазкур мақолани ўқиган: Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот котиби Файзулло Қиличовнинг бирданига ўзининг келиб чикиши Амир Олимхон авлодларидан экани эсига тушиб Сафар ака билан танишиш истаги пайдо бўлади.Бу истагини амалга оширишга ёрдам беришини сўраб,олдиндан Сафар акани яхши танийдиган ва ундан Амир Олимхон ва унинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақида интевъю (суҳбат)олган журналист Эгамназар Сойибназаровдан Сафар ака билан таништиришни илтимос қилади.1992 йил сентябрь ойининг ўрталари эди кўча дарвоза таққиллаганини эшитдим.Бориб эшикни очдим.Эшик олдида Эгамназар Сойибназаров билан бирга узун бўйли, савуқ башарали қўлида катта картон қути кўтариб олган бир одам турар эди.Эгамназар Сойибназарорв мен қуйуқ сўрашди .-Сафаржон уйдами келин?-Йўқ...ҳали ишдан келмадилар.-Уйингизга кирсак бўладими?-Киринглар.-Ҳамроҳ бўлиб келган “савуқ башара” одам диққатимни тортди мен уни қаердадир кўргандай эдим лекин эслай олмадим....-Ҳайронлигим баттар ошиб бу одам ким дегандай Эгамназар акага қарадим- Эгамназар ака ҳамроҳини менга бу киши сизларнинг “қариндош”ларингиз Файзулла Қиличов бўладилар деб таништирди.-Янги қариндош қўлидаги “картон қути”ни қўлтғига қисиб ғўдайиб турар эди.-Файзулла мендан Сафаржон билан таништиришимни сўради.-Менда сизларникига бошлаб келавердим икки қариндошни бир-бировига таништирай савоб бўлади .-Мен янги "қариндошимизга” бошдан оёқ қарадим .-Фамилиясини эшитганимдан у кишини қайсидир журналда чиққан мақоласини ўқиганим эсимга тушди мақоланинг тагида берилган изоҳда у кишиниг Ўзбекистон прокуратурасида ишлашлиги ёзилган эди.-Бирданига кайфиятим бузилди демак Сафар аканинг “қаридоши” пракратурада ишлар экан-да .Янги қариндошга бошдан оёқ қарадим:Файзулло Қиличов деганлари узун бўйли, сочлари қалин, оқ сариқдан келган одам экан.Эгамназар Сойибназаров эса қисқа бўйли, гавдалик одам эди.Мен “қариндошликка даъвогор”, даррозни қўлида картон қути ушлаб ғўдайиб, туришини бойнинг орқасидан оғир юкларини кўтариб юрадиган хизматкорга ўхшатдим.Бу ўхшатмамдан кулгум келди, лекин кулсам уят бўлар деб кулгумни ичимга ютдим.Унинг гапидан шу нарса маълум бўлдики: Fayzulla Qilichov “хизматкор” эмас, балки Сурхондарё вилоятининг Бойсун туманидаги битта бекнинг невараси экан.Бекнинг номини негадир тилига олмади.Яънада унинг гапларини аниқроқ қилиб тушунган бўлсам бу жаноб Бухора Амири Олимхоннинг укаларидан биттасининг “невараси” эканлигига давогар ham экан.Хулласи калом, хаёлимда жонлантирганим “бой- хизматкор” эпизодини бироз бўлсада унитишга, хаёлга эмас, ҳаётга боқишга ҳаракат қилдим.Ташқарида узум сўрисининг устига кўрпача ёйдим ва уларни ўтиришга таклиф қилдим.Файзулло Қиличов, яъни бизнинг . “янги қариндош” қўлидаги картон қутуни менинг қўлимга узатди.Ҳайрон бўлдим…-Бу нима дегандай Эгамназар акага қарадим.-Олинг, бу сизларга, Файзулло акангиз қуруқ бормай деб олиб келдилар..Эгамназар ака Fayulla Kilichovni хижолатдан қутқариш учун..Шошқинлик ичида эдим, олишни ҳам, олмасликни ҳам билмасдим.-Шу пайтгача оғзига талқон солгандай жим турган одамдан садо чикди:-Олинг, қўрқманг, ичида бўмба йўқ..Мен эса шубҳа ичида эдим.-Олсами-олмасамми?-Ҳудди ҳаёлимдан ўтганни ўқигандай “бўмба” йўқ дегани-ю, "пракратура"да, ишлаганлигини билганим учун қўлидаги картон қутини олишга иккиланардим.-Ноилож қутини олдим, уйга киритиб стол устига қўйдим.-Нон,чой қўйдим олдиларига.-Бир соат чамаси ўтирдилар.Сафар ака ҳам ҳа... дегунча келавермагандан кейин: яънада қуюқроқ хайрлашиб чиқиб кетар “янги қариндош” Сафар акани иш ерида кутажагини айтиб, қўлимга иш ва уй адреси ёзилган "ташриф қоғоз"ини ташлаб кетди.Улар кетгандан кейин кўп ўтмаcдан Сафар ака ишдан қайтиб келди.Мен унга бўлган воқеани айтиб; “янги қариндоши” билан табрикладим.Тошкент каби тош қотган шаҳарда сиз ҳали танимаган лекин энг яқин қариндошингиз бор экан -у, ўзингиз танимаганингиз ёмон эканда.Мана энди танишасиз ҳатто совға ҳам олиб келибди деб стол устида турган қутуни кўрсатдим.-Ичида нима бор экан?-Очиб кўрайлик-чи, дедим.-Қутуни ташқарига чиқариб очдик."Бир бўлак қайнатилган қўй гўшти, бир шиша ароқ, икки-уч шиша Тошкент суви, иккита нон, уч тўрта памидор, иккита бодринг" бор экан.Сафар ака бир -икки кундан кейин Файзулло Қиличовнинг иш ерига бориб учрашди.Файзулла ака уйига меҳмонга чақирибди.Уйига меҳмонга кетди.Ораларида қандай суҳбат бўлган бундан менинг ҳабарим йўқ.Чунки мен:Сафар ака уйдан бир ерга кетадиган бўлса:-Қаерга борасиз?-Соат нечада уйга қайтасиз?-Борган ерингизда нима ҳақида гаплашдингиз деб сўрамасдим.Бу менинг хатом эдими?...-Қамалиб кетганларидан сўнг кўп марта ўзимга шу саволни берганман.Лекин мантиқли жавоб тополмаганман.Балким...олдиндан бошига келажак фожиаларни билганимда...Файзулло Қиличовни яқиндан бўлмаса ҳам ҳар қалай бир марта кўрганим учун танирдим.Ҳозир ҳам кутилмаган терговдан кейин ўзимча ўйладим:Мен қонун қоидани яхши ўрганмас эканман, булар билан қандай қилиб ҳуқуқ талашаман?Агар ҳақ-ҳуқимни ўрганмасам, улар нима деб айтса кар- кўр инсон каби кўниб, яшайвераман!Яхшиси мен ўша кишига, яъни Файзулло Қиличовга телефон қилиб ундан“Ўзбекистон Жиноят” кодекси китобини сўраб олай!Сафар акани телефон дафтаридан Файзулло Қиличовнинг уйига телефон қилдим.Гўшакни унинг хоними олди.Мен ўзимни таништириб: “Файзулло ака уйда борми?” деб сўрадим.Хоними жуда очиқ кўнгил аёл экан, Сафар акани исмларини эшитиб, жуда хурсанд бўлди.-Файзулло акам уйда йўқ.- Америкага кетгандилар эртага келади.-Мен яхши унда эртага телефон қиламан деб гўшакни жойига қўйдим.Китоб, яъни “Жиноят кодекси”ни топишим учун бир кун кутишим керак эди.Нима қилишга ҳайрон эдим.Бошимга тушган кутилмаган бу жудолик мени паришон қилганди.Телевизорни очдим, оламда нима гап экан, дея.“Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан.Хабарлар бошланиши олдидан телевизор сухандони Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим бир хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.Нима бўлдийкин, деб диққат билан қарасам.-Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради:“Эрк” Демократик партияси фаоли Сафарбой Бекжонов "ноёб танга"ни ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
31.07. 2013 yil. Lausanne.
Еттинчи қисм.
27 Июлъ оқшомида Сафар ака ҳар кунги ишидан қайтадиган вақтидан кечика бошлади.Мен унинг кечикиб келишларига ўрганганим учун унча ҳавотир олмадим.Ҳа.... энди келиб қолар иши кўпайиб кетгандир деб ўз-ўзимга далда берардим лекин кўнглим ғаш эди...Кечки соат беш ярим ёки олтилар эди , дарвоза эшиги тақиллади:“Сафар ака келди чоғи” деган хаёл билан дарвозанинг эшигини очдим.Дарвоза олдида кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.Ҳайрон бўлдим.(Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси турарди)Мен Мақсуд Бекжонни яқиндан танимасдим.Уни бир марта акаси Муҳаммад Бекжон( 1955 йил Хоразм Вилоятининг Янгибозар туманида туғилган. ЭРК Деморкратик Партиясининг фаоли. 1999 йилда уюштирилган портлашларга алоқадорликда айбланиб қамоқга олинган. Айни кунда ҳам банди зиндондир. )билан уйга келган пайтида кўргандим.Унинг шоир эканини билардим менда : “Муътадил ранглар” номли китоби ҳам бор эди. Шеърларини ўқигандим хотирамда қолган икки мисра шеър эди :“Тушунмади, тушунмади улар бир-бирин”.
Менинг ғалати ҳотирам бор эди бирон шоирнинг шеърини ўқисам, ҳеч бўлмаса икки сатри хотирамда муҳрланиб қолар эди.Мақсуд Бекжоннинг юзида саросима аралаш қўрқув сояси бор эди:-Сафарбой келдимми?Ҳайратландим: “аҳир бир ерда ишлайдилар қаерга кетган бўлса мендан яхши билади-ку, яъна нимага мендан сўрайди?” деб…-Лекин хаёлимдан ўтган саволни унга бермадим.-Йўқ ҳали ишдан келмади нима эди?Саволимга, савол билан жавоб берди.-Милиция келдими уйингизга …-Нимага унақа деб сўраяпсиз тинчликми?Бугун Сафарбойни Эргаш Жўраевни одамлари келиб олиб кетганди гаплашадиган гапимиз бор деб.Ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб сўрадим Эргаш Жўраев ким ?- Эшитмаганмисиз у кишини?!-Йўқ.-Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар прокурори бўладиУстимдан қайноқ сув тўкилгандай бўлди.Мақсуд менинг холатимни сездими ўзича далда берган бўлди.Ҳавотир олманг кечгача келиб қолар.Ҳа, келиб қолар-да, дедим ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб, совуққонлилик билан-Мақсуд Бекжон кетгач, уйга кириб, Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердим-да, кечки овқатга уннадим.Овқат пишди.Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ.Пишган овқатни емай кутиб ўтиравердим келиб қолар деб .Кечки соат еттилар эди , дарвоза эшиги тақиллади.Сафар ака келди чамаси деб эшик олдига югуриб бориб эшикни очдим, ким деб сўрашга ҳам сабрим чидамай.Яна кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.-Келмадими Сафарбой дея интиқлик билан сўради у.Саволига йўқ деган жавобни эшитди.-Кутинг соат 12 гача келиб қолар…-Яхши, дедим умид билан.У кетди…Мен қолдим ҳувиллаган уйда ёппа-ёлғиз.Қозондаги овқат музлади, томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмади.Соат тунги 12 дан ўтди.Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ эди.Хаёлимдан Сафар акани биринчи кўрган кунимдан, то шу кунгача бўлган воқеа – ҳодисалар бир-бир кечди. Оғир хаёллар исканжасида ўтирарканман, яна эшик таққиллади. Девордаги соатга қарадим, соат тунги 1.30 ни кўрсатиб турарди.“Мутлоқо келди бу гал”, дедим ўз-ўзимга ички бир қувонч билан.Эшикни очдим.Остонада эса Мақсуд Бекжон турарди.Яна олдинги савол -жавоб такрорланди;-Келмади?-Йўқ…-Кутинг эрталаб келар.У кетди.Жалолиддин ухлади.Мен эса беором эдим, кўзимга уйқу келмасди.Инсон ғалати-я,ҳеч вақт ҳамнафас бўлиб бирга яшаган инсон ҳақида тузукроқ ўйлаб ҳам кўрмайсан мангуга бирга яшайдайдигандек, ҳар бир ўтган кунингдаги такрорланмас лаҳзаларни қадр қийматини ҳам билмайсан. Вақти келиб ёнингдаги ҳамрорҳинг сендан узоқлашса ёки бошингга кутилмаган ташвиш тушсагина ўша гўзал кунларингни қадрига етасан.Қани дейсан ҳаёлан ўша кунга яъна бир мартагина қайтсам... қайта олсам...Бир лаҳза бўлсада илк баҳорда очилган лоланинг қаршисида ўтириб келажакдан ҳозирги ўтаётган кунлардан суҳбат қурсам деб орзу қиласан...Афсуски, орзуйинг осман қадар узоқ, юлдуз каби сўлғин узоқлардан милтиллабгина кўринади на ёруғи бор на нури...Сафар акасиз биринчи марта ёлғиз қолаётганим йўқ.Олдинлари ҳам Вилоятма- Вилоят юрганларида иш билан; бир ўзим қолар эдим ва бунга ўрганган ҳам эдим. Сафар ака унда иш билан кетарди, кетган ерларини ҳам билар эдим.Бугунги каби миршаблар келиб катта қозининг олдига олиб кетмасди ...Уйқусиз иммиллаб ўтаётган қоранғу тунда кўз олдимга Сафар акани биринчи марта кўрган куним келди.Ўшанда Самарқанддан Тошкентга дугонам Малоҳат Эшонқулова (Самарқанд Вилояти Оқдарё туманида туғилган “Бирдамлик”Халқ Ҳаракатининг Ўзбекистон бўлими етакчиси) билан боргандик.Малоҳатнинг ўз ишлари билан машғул экан мен Ёзувчилар уюшмасига келиб Муҳаммад Солиҳ билан учрашдим. Чунки бир “бетамиз” курсдошим бор эди Абдиқаюм Йўлдошев деган асли келиб чиқиши (Бухора Вилоятининг Қоракўл туманидан) ўша билан М. Солиҳ ҳақида тортишиб қолгандим.У менга Муҳаммад Солиҳ сотқин Бирлик Халқ Харакатини “2 та квартира учун” сотди деди..Менинг жаҳлим чиқди шу гапингиз учун мен эртага Тошкентга кетаман М. Солиҳ билан учрашаман дедим.Нуриддин Шукуров Филология фанлари доктори.Самарканд Давлат Университетининг Филорлогия факултетининг декани эди . Men domlamdan Toshkentga borib kelish uchun ruhsat suradim.Menga ruhsat berdi.(Самарқанд шаҳрида Туркман қишлоқида туғилган. )Тошкентга келиб Муҳаммад Солиҳнинг ish eriga kelib: котибасидан руҳсат олиб кирдим бўлган воқеани айтиб изоҳ беришини сўрадим.У киши эса бу янгилиш ҳабар биз баъзи бир сиёсий қарашларимиз тўғри келмагани сабабли биз икки ташкилотга бўлиндик.Аммо мақсадiмiз Ўзбекистонда Демократик жамият қуриш деди.Мендан қайси ташкилотга аъзо эканимни сўради...Мен 1989 йилдан “Бирлик” Халқ Ҳаркатида сафида фаолият кўрсатишимни . “Бирлик”нинг чиқарган газеталарини Самарқандда Университет ва Институтларга тарқатишимни бугун бу ерга келишдан мақсадим сиз билан учрашиш ҳамда газета сотишидан йиғилган пулларни бериб кетмоқчи эканини айтдим..Унда сиз ЭРК партиясига аъзо бўасизми?Бўаман дедим қаътий оҳангда.М.Солиҳ котибасига айтиб Шавқиддин Жўраевни чақиртирди.(Ш. Жўраев Бухора вилоятида туғилган)Мен у кишига ариза ёзиб топпширдим.Менинг қўлимга ЭРК партиясининг билетини берди.Муҳаммад Солиҳни олдидан чиқсам Малоҳат мени кутиб ўтирган экан.Иккаламиз Қудрат Бобожонни излаб топдик.(Қ. Бобожон Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида 1965 йил туғилган ТОШГУнинг журналистика факултетинин тугатган. Ҳозирги кунда Шеведцияда сиясий муҳоржир бўлиб яшайди)Қудратга газета сотилишидан тўпланган пулларни бердим.Ҳозирги сиёсий вазият бундан кейин қилинадиган ишлар ҳақида гаплашиб ўтиргандик биттаси келиб рўпарамда туриб олди.Жаҳлим чиқди унинг қараб туришига.Бир икки марта ҳўмрайиб қараб қўйдим.Менинг ҳўмрайиб қараганимдан финакини ҳам бузмасди .Қудрат менинг жахлим чиққанини сездими вазиятни юмшатиш учунми : сизларни таништиришни унитибман бу кишиСафар Бекжон Урганжий асли Хорразмлик.Урганжий номини эшитганимдан кейин қайта баттар жаҳлим чиқди.Сиз нима кинояли оҳангда ўзингизни Хоразмлик бўлганингиз учун Урганжий деб “лақаб” олганмисиз?Йўқ мен ҳақиқатдан ҳам Бухора Амирининг вазири Низомиддин Урганжий оиласидан бўламан.Ҳм.Лекин ичимдан ишонмадим.Қудрат билан суҳбатимизга давом қилдик Урганжий жаноблари эса кетишни ҳаёлига ҳам келтирмасди .Кетмагани етмагани каби гапимизга ҳам аралаша бошлади.Мен жаҳлим чиққани учун эътибор бермасликга ҳаракат қилдим.Қудратга тез орада ёзги таътил бошланишини мен эса ўз қишлоқимга кетишимни Берунийда ҳам ЭРК партиясини танитиб иложи бўлса газеталар тарқатишим мумкинлигин айтсам...Яъна гапга “кутилмаган меҳмон” Урганжий аралашди.Менга адресингизни беринг мен юбориб туришим мумкин газета деди ярим Тошкентча. ярим Хоразм лаҳчасида.Яхши дедим.Ичимдан менга нима кўпроқ газета юборса балким Берунийдаги редакцияга ҳам олиб бориб ЭРКни танитарман деб ўзимча план қилдим.Уй адресимни ёзиб қўлига тутқаздим. Аслида мен ўшанда уй адресимга қўшиб тақдиримни қўлига топширган эканман.Самарқандга қайтишда бир груҳ қалам аҳли худо раҳматли шоир Назар Шукурнинг “хотирлаш” учун Қашқадарёга кетиб бораётган эканлар.Бизни ҳам ўзлари билан Самарқандга қадар бирга кетишга таклиф қилишди.Малоҳат билан рози бўлиб улар билан бирга қайтдик .Ўшанда шоир Мирзо Кенжа(бек)баев айтган насиҳатини йиллар ўтсада унитмадим.“Қурбоной шоирлардан узоқ юринг”нима учун деб мен сўрамадим.Мирзо ака ҳам сабабини айтмади...
4.08.2013 yil. Lausanne.
8 қисм.
Аслида ўшанда адресимга қўшиб тақдиримни ҳам у кишининг қўлига берганимни мен гумроҳ банда билмаган эканман.Энди орадан сал кам 4 йил ўтиб қоп-қоранғу, умидсиз бир тунда бутун ўтмишимнинг базан аччиқ баъзида ширин ўтган онларини эслаётган эдим. Сафар ака ҳақиқатдан ҳам сўзида турди. ЭРК партиясининг газеталарини юборди мен эса қишлоқимизда газеталарни тарқатиб ЭРК партиясининг мақсад ва вазифалари ҳақида гапириб бердим дўстларимга. Беруний шаҳрига бориб устозларим билан учрашдим редакцияда уларга ҳам партия ҳақида ҳикоя қилдим. Улардаги ЭРК Демократик Партиясига бўлган қизиқиш менинг ҳайратимни оширди. Ҳатто Берунийда нашр қилинадаиган “Пахтакор” газетасининг редактори ЭРК партиясининг бир бўлимини шаҳримизда ташкил қилишини айтди. Бундан жуда хурсанд бўлдим.Ёз ҳам ўтиб куз келди мен жуда катта умидлар билан Самарқандга қайтдим.Сафар ака сўнг баҳорда Самарқандга келди. Ёмғирли куз оқшомларидан бирида “Самарқанд” кино-теъатрига кино кўргани бордик ўқишдан бўш пайтимда Ҳазрати Амир Темур мақбарасига, Шоҳи-Зиндага хуллоси калом Самарқанднинг муқаддас қадамжоларини бирга айланиб дуои фотиҳа ўқидик.Кутилмаган бир вазиятда менга уйланиш ҳақида таклиф қилди. Гапининг очиқи кутмагандим унинг таклифи қилиш услуби ҳам ғалати эди.Мен жуда кўп китоб ўқиганим учун “бир йигит қизга уйланиш ҳақидаги таклифини жуда романтик қилиб айтса керак “ деб ўйлар эдим. Сафар аканинг таклифи эса китобда ёзилганга ўҳшарди на шеърларда тасвирлангани каби романтик эди оддий ва содда ...Худо умр: берса узун ва машаққатли ҳаёт бизни кутаяпти шу йўлдан бирга йўл олсак елкама -елка туриб бир-биримизни оғиримизни енгил қилсак сиз нима дейсиз?...Биз кези боғларида эмас ҳаётнинг қайнаган қозанида бирга айлансак. Мен унинг дабдурустдан “уйланма” таклиф қилганидан ҳайратда эдим. Кутилмаган ҳолатдан тош каби қотиб қолгандим. Гапнинг очиқи ҳаётда мен : “турмушга чиқаман, бола туғиб фарзанд ўстираман, бир йигитга умр йўлдош, бир оилга бош бўламан” деб етти ўйлаб тушимга ҳам кирмаган ҳолат эди. Менинг мақсадим фақат ўқийман, ўқишни битказаман кейин Университетда қолиб илмий иш билан шуғулланаман кейин ОНАМни ёнимга олиб тизzasининг тarида utirib унга ҳизмат қилишни орзу қилар эдим. Ёшим 28 бу вақтга келиб синфдош қизларимнинг ўғил-қизлари кап-катта бўлган. Мендан бошқа ҳаммаси турмушга чиққан эди.Курсдошларим ҳам кимининг тўйи бўлган ,кими эса унаштирилган эди ўша вақтда.Менing эса бу ёшимдан кейин турмушга чиқиб нима қиламан деган тушунча тош бўлиб миямда ўрнашиб қолган эди.Сиз дедим ҳар бир сўзимга урғу бериб ўзингизга яраша бирини топинг мени эмасТопдим деди Сафар ака .Ким?СизМен дедим қаътий оҳангда: "овқат пиширишни, кир ювишни, дазмол қилишни, уй тозалашни билмайман” менга уйлансангиз ҳамма ишларни ўзингиз қилишингизга тўғри келади.Таклифингизни қайтиб олинг ва мендан воз кечинг қўлимдан китоб ўқиш ва қалам тебратишдан бошқа ҳеч нима келмайди .Сафар ака кулди бошқа бир унитган салбий тарафингиз борми?...Бор.Нима?Тилим заҳар мендан яхши сўз ҳам кутманг!Мен ҳам сиздақасини излаб юргандим. Яхшиям Тошкентга келгансиз, яхшиям учрашдик рози бўлаверинг ота-онам уйингизга бориб сизни истасинлар отангиздан.Нима дейишга ҳайрон эдим.Ўзим- ўзимда йўқ бўлган барча “салбий” ёрлиқларни ўзимга ёпиштиргандим. Шунда ҳам фикридан воз кечмаяпди бу ўжар одам ё нияти жиддиймикан?...Ишонмадим.Майли агар шу ҳолатимни кўра била туриб уйланишга рози бўлсангиз ота онангиз билан келаверинг кейин таъна қилмасангиз бўлди...1991 йил 3 -Январь куни уйга чақирилмаган меҳмон Сафар аканинг ўзи ва ота- оналари кутилмаганда кириб келдилар.Онам мендан қаттиқ норози бўлди.Мен сани “эрга бераман” деб катта қилмагандим нишетганинг бу?...Мен нима дейишга ҳайрон эдим.Дилим лол, бўғзим - бўғилган тилим калимага келмасди...Ва унаштирилдим.Самарқандга қайтдим.Менинг унаштирилганимни эшитган курсдошларим тош каби қотиб қолдилар.Улар османдан “тош ёғади деса ишонардилар” лекин мени “эрга тегишимга” ишонмасдилар.Ўзим ҳам ишонмасдим. Худди туш кўраётгандек ҳис қилар эдим ўзимни. Самарқанднинг Жонбой туманидан Аҳтам Абдуллаев деган курсдошим бор эди ўша ёнимга келди :сиз ҳақиқатдан ҳам унаштирилдингизми... ишонгим келмаяпти... деди ҳайратини яшира олмай?Ҳа .Ростданми, алдамаяпсизми?Йўқ.Ким унда куёвтўра?Асли Хоразмлик лекин Тошкентда яшайди Сафар Бекжон деган.Бахтли бўлинг.Раҳмат.1991 йил 15 Февралда тўй кунини белгилаб баъзи кўнгилимга яқин дўстларимга ва факултетимизнинг декани севимли устозим Нуриддин Шукуровга “таклифнома” бергани Сафар ака билан кабинетига кирдик.Жаннатмакон домлам “таклифнома”ни, олиб кўрди-да, ҳайрон бўлиб менга қаради:- Қурбоной нимага шошасиз турмушга чиқишга, ҳали ёшсиз-ку, ўқишингизни давом қилдирсангиз яхши бўлар эди.Домламга нима дейишга ҳайрон эдим. “тўйга таклифнома” берган дўстларимнинг кўпчилиги ишонмаган ва бирортаси тўйга келмади. Кейин нимага келмадинглар деб сўраганимда “ишонмагандик тўйингизнинг бўлишига “ деган жавобни эшитдим.Тўйимиз Тошкентда бўлиб ўтди. ЭРК Партиясининг ҳамма Вилоятлардаги аъзорларидан “тўй”га делегатлар қатнашди. Улар учун бизнинг тўйимиз муҳим эмас , муҳими эса менинг ЭРК Демократик Партиясининг аъзоси бўлганим эди.Меҳмонлардан бирортасига сўз берилса партиямиз учун бугун тарихий кун чунки икки аъзомизнинг тўйи бўлаяпти ЭРК Деморкратик партиясидаги биричи оила деб табрик этар ,кейин эса ЭРК Партиясининг вилоятларда дуч келаётган қийинчиликларини айтиб дардларини дастурхон қилиб ёйиб бошлар эдилар.Нима эмиш: ЭРК Партиясини танитиш учун телвидиняда жуда кам вақт ажратилганидан тортиб Вилоят ва шаҳарлардаги киоскаларда ЭРК Партиясининг газетани топиб бўлмаслигидан шикоят қилар эдилар.Ўша kun yani 15 Февраль 1991 йил Олий Советда қабул қилинган” Кўп партиявий”лик, ҳақидаги қарорни ҳам муҳокама қилишни унитмадилар. Бу қарорни қабул қилишда жонбозлик кўрсатган миллат вакилларниng бир- бир номини айтиб табрикладилар.Чунки тўйга бир груҳ миллат вакиллари келганди жумладан Муҳаммад Солиҳ , Аҳмад Аъзам, Шовруҳ Рўзимурордов, Мурод Жўраев , Насурулла Сайид,Inomjon Tursunov улардан ташқари Tohir Karimov,Шавқиддин Жўраев ,Эломон Шукуров. Рауф Прафи ,Мигза Кенжабек,Қадам Сайидмурод , булар менинг эсимда қолганлари хулласи калом улар жуда кўпчилик эди.Тўйимiз бўлаяптими ёки ЭРК Партиясининг кенгайтирилган мажлисими тўғриси мен тушуна олмадим.Улар ЭРК партиясининг муоммаларини муҳокама қилар экан биз келин ва куёв оёқда туриб уларнинг оташ нафас нутқлари-ю, қилаётган шикоятларини битишини кутар эдик.Уларнинг эса дарди тугамас эди.Келган меҳмонларнинг шикояти етмагани каби энди шикоятчиларнинг сафига ўртани олиб бораётган спикир ҳам қўшилди.У тўғридан тўғри ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳга қараб: сизларда газетани кўпроқ нусхада нашр қилиш учун қоғаз етишмайдими? Сиз ҳам миллат вакили ҳам партиянинг раиси нахот қағоз топишга кучингиз етмаса? Ҳар кун эрталаб бораман уйимизнинг ёнидаги киоскага лекин газета жуда саноқли келади кўпчиликгга етмайди, қачонгача газета излаб оввара бўламиз?...деб ситам қилишга бошлади.М. Солиҳ ўрнидан туриб унинг берган саволига жавоб берди.Газетанинг тиражиини кўпайтириш ҳақида сўз берди.Хулласи калом мен ўзимни тўйда эмас ЭРК Партиясининг кенгайтирилган мажлисида ўтиргандай ҳис қила боршлагандим ўшанда.Тўйимиз бўлиб ўтгандан кейин биринчи қилган ишимиз Бухораи шарифга бориб Нақшбандий ҳазратларининг мақбараларини зиёрат қилганмиз.Уйқусиз ўтган умидим узилган қоп-қоранғу тунда тушундимки биз ҳаётимизни тасвирлаб бўлмайдиган ўзига яраша қадам бошлаган эканмиз. Биз бир- бир-биримiзни сўзсиз, садосиз тушунар эдик бизни орамизда ортиқча сўз сўйланмасди бизнинг дунёқарашимиз , тушунчамиз бир-биримизникидан ҳеч фарқ қилмас эди. Тақдир ҳам бизни тенг қилмай дуч қилганди.Бизнинг оилада турмуш ташвишидан кўра кўпроқ “Эрк” партиясидаги муаммоалар ҳақида кўпроқ баҳслашар эдик. Мени моддият эмас балки газетанинг янги сони кўпроқ қизиқтирар эди. Дунёда ва Узбекистонда бўлаётган сиёсий жараёнлардан хабарсиз қолишни истамас эдим.Энди эса ҳайҳотдек ҳовлида бир ўзим қолгандим. Ёлғизлик заҳарли илон каби вишиллаб аста-секин яқинлашмоқда эди. Қоп -қорранғу умидсиз туним ўтиб ёруғ тонг бўлиб отишидан умидвор эдим.Ҳеч вақт кулиб ортмайдагаn тонгим отаётганди...Аммо ёруғ кунда атрофимни ўраб олаётган кўзга кўринмас, узиб бўлмас арқон эса атрофимни ўраб олаётганidan habarsiz эдиm. Арқон у қадар инжа тўқилган эки-ки, на куз билан кўриб на қўл билан тутиб бўлар эди.Ҳатто қуёшнинг ярқирагаn нурларида кўзимга кўринмас эди...
8-qismiga ilova.
Ҳурматли дўстларим сиз ўқиб бораётган мазкур “хотира”ларимда мен унитганим бир лавҳани энди сизнинг ҳукмингизга ҳавола қилмоқчиман. Гап шундаки; бизнинг никоҳ тўйимизга қатнашган меҳмонларимизнинг тақдири кўпчиликни қизиқтирса керак деган фикрга келдим. Ва уларнинг кейинги тақдири ҳақида сизларга ёзмоқчиман.Мурод Жўраев Қашқардарё Вилоятининг Мубарак Туман ҳокими. Ўзбекистон Халқ депутати 1994 йилдан то шу кунгача айбсиз- айбдор бўлиб банди зиндон қилинган.Шовруҳ Рўзимудов Ўбекистон Халқ депутати. Қашқадарё Вилояти Якабоғ туманида туғилган. 2001 йил 6 Июлъ куни Ўзбекистондаги турмалардан бирида ваҳшиёна тарзда ўлдирилган.Ўзбекистон СНБ тарафидан ўлими ҳақидаги ҳужжатга “ўзини-ўзи осиб “ўлдирган деган соҳта ҳужжат тайёрлаганлар.Эломан Шукуров қамоқхонада ўлдириlган.Миллий шоиримиз Рауф Паrфи 2005 йил ҳақнинг раҳматига қовушган маккони жаннат бўлсин.Қадам Сайидмуродов шоир Хоразм Вилоятиning Урганч шаҳрида туғилган. 2013 йил ўлим ҳабарини эшидик. Жойи жаннатдан бўлсин.Насрулло Сайид Бухоро Вилоятида туғилган Ўзбекитон Халқ депутати ҳозирги вақтда Канадада сиёсий муҳожирликда ҳаёт сурдурмакда.ЭРК Демократик Пратиясининг собиқ бош котиби Аҳмад Аъзам Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган. Тошкент шаҳрида истиқомат қилади.Мирза Кенжабек(Мизо Кенжабаев) Сурхандарё Вилоятида туғилган Тошкент шаҳрида яшайди.
25.08.2013 yil.Lausanne.
9-қисм.
28 Июнъ ҳеч вақт оппоқ бўлиб отмайдиган тонгим отди.Эрталаб яъна чақирилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон келди.Одатдаги савол жавоб:Келмадими?Йўқ.Ичимни “ит тирнар”эди.Туни билан ухламай тонгим отганди.Келмаса-я, қамаб қўйса унда менинг шўримга шўрва тўкилади-ю, нима қиламан бир бошимга тош қотган шаҳарда, кими-кимсам бўлмаса, қўлимда чирқиллаган кичкинагина бола билан? Ич-ичимдан ўз-ўзимни емакга бошладим .Мен банда эдим. Кўп нарсани даъво қилмасдим. Лекин кўрганим ноҳақликлар олдида бўйин эгишни ҳам истамасдим…курашаман дедим ўз-ўзимга. Нима ҳақлари бор сабабсиз бир одамни иш еридан олиб кетадилар ва уйига қайтишга руҳсат бермайдилар?Бундан икки кун олдин кўрган мудҳиш тушумни эсладим.Тушумда қоп-қора ялмоғизга ўхшаган кампир уйга кириб, остонада турган Сафар аканинг туфлисининг бир пойини олиб чиқиб кетганди.Эрталаб: Сафар оға (баъзан унга ҳазил оҳангида шундай мурожаат қилар эдим),ишга кетаётгандажуда ёмон туш кўрдим, эҳтиёт бўлинг!, дедим.Энди эса бу кутилмаган мудҳиш ҳодисага дуч келгандим.На эртасига, на кейинги кунларда Сафар акадан хабар бўлмади.Ҳайҳотдек ҳувиллган ҳовлида бир ўзим сўпайиб қолгандим. Дардимни, ҳасратимни кимга айтишни билмасдим. Ер қаттиқ осман узоқ мен ўртада муаллақ қолгандим. Эсимга “Бузовчи” маҳалла қўмитасининг ёнида (уйимиз маҳалла қўмита биносининг рўпарасида эди) ҳар куни “қоравул” бўлиб турадиган яшил рангдаги “Жигули” маркали машина тушди. Балким яъна пайдо бўлгандир пойлоқчи машина деб дарвозанинг олдига чиқиб qарасам “Боғи эарам” паркининг олдида икки -уч милисия ходими айланиб юрган экан.Машина кўзимга кўринмади.Балким ўзлари юргандир катта шаҳар бўлса бу ер деб ичкари кирдим.Нима қилишга ҳайрон эдим.Қаерга боришни кимдан сўрашни ҳам билмасдим.Хаёлимда эса бундан ўн кунча олдин бўлган бир воқеа жонланди…Шаҳардаги уйга кўчиб келишдан олдин, уй кўришга келганимизда, “Боғи эрам” паркида музқаймоқ ерканмиз, рўпарамиздаги столда ўтирган икки милиция ҳодимига кўзим тушди. Улар ҳам музқаймоқ ялаб, атрофни диққат билан кузатиб ўтиришарди.Бирдан Сафар ака менга қараб, “Ҳозир шу “мент”лар ёнимизга келиб, “Ўртоқ Бекжoнов, сиз қамоққа олиндингиз!”, дейишса нима дейсан?” деб қолдилар.Мен шунчаки ҳазил қилаяпти деб тушундим ва бепарвогина жавоб бердим;“Тош каби қотсам керак”.Кейин уйга келгунча на у киши гапирди на мен.Афсуски, бу гаплар ҳазил эмас экан, оқибати ўн кундан кейин маълум бўлди. Мен гумроҳ банда тушунмаган эканман. Сафар ака ниманидир ҳис қилган экан-да… Мен эса бемалол музқаймоқ ялаб ўтираверибман...Ҳаётим эса шу музқаймоққа қўшилиб музлашини ўшанда билмаган эканман.Тошкент шаҳарини деярли билмасдим. Сафар аканинг атрофидаги инсонларни-ку,айтмаса ҳам бўлади фақат бир-иккисини танирдим ҳолос.Бошим қотганди.Қаерга бориб кимдан сўрасам ?...Нима қилсам экан?Кимдан қандай маслаҳат сўрай?Ёки қайси ташкилотга мурожаат қилай?Кунлар оёғига тош боғлангандек узун, кечалар эса зимистон қоранғуликига чўккан даҳшатли эди. Кап-катта уй ютиб юбораман дегандек савуқ кўринарди кўзимга.Бир куни уйга узун қисқа бўлиб, икки эркак ва битта аёл киши кириб келди. Улардан Дилором Исҳоқовани ва Муҳаммад Бекжонни олдиндан кўрганим учун зўрға танидим. Ўрта бўйли, кўзида қандайдир ўзига яраша меҳр нури балқиб турган бу одамни умуман кўрмаганим учун танимадим.У кишини Дилором опа танитди;-Бу киши профессор Отаназар Орифов бўладилар.Бирдан ичимга илиқлик югурди.Э, бу кишининг суди бўлса Сафар ака ҳамиша қатнашар эди. Мен эса ҳар куни суднинг натижасини сўрар эдим. Демак шу киши эканларда Отаназар Орифорв деганлари.Мен улардан нима қилишим кераклиги хақида маслаҳат сўрадим?Менга шаҳар ичидаги вақтинча қамалганлар сақланадиган қамоқхоналарнинг адресини беришди.Тонг отди…Жалолиддинни бағримга босиб ўша берилган адресма-адрес сарсон бўлиб сўраб чиқдим , минг афсус… ҳеч бири жўяли жавоб бермади.Ҳаво жуда иссиқ , бола билан юриш эса жуда қийин…Ўлганни устига тепгандай Жалолиддин иссиқ ҳавода юраверганданми касал бўлиб қолди, ўзим ҳам ўлгудай чарчагандим. Осмон узоқ, ер қаттиқ. Додимни ўзимдан бошқа кимса йўқ эди эшитадиган. Таксида юрай десам ёнимда нон олишдан бошқага етадиган пулим йўқ. Пул қарз олай десам ҳеч кимни танимайман.Излаб овора бўлиб юрганимни нечанчи куни эди билмайман.Ишқилиб терговхоналарнинг бирисида ишлайдиган одам сарғайиб сўлган Жалолиддингами,ёки менгами раҳми келдими, ишқилиб…-Сизнинг хўжайнингизни қайси прокуратурадан олиб кетган дедингиз?Сўраб қолди.-Эргаш Жўраев деган прокурорнинг одамлари олиб кетганмиш, иш еридан..-Унда сиз Собир Рахимов туманига боринг!-Кечирасиз, мен у ерни билмайман.Бу суҳбатдан сўнг у киши менга адресни тушунтириб ёзиб берар экан, қўшиб қўйди:-Бугун бориб овора бўлманг, энди кечикдингиз…Миямга гурзи тушгандай гангиб қолдим.Томоғимга муштдай нарса келиб қадалди. Кўз ёшимни ичимга ютдим…Умидсиз уйга қайтдим.Жалолиддиннинг иситмаси чиқиб, кўзларини очолмай қолди. Ёғни бир оз илитиб массаж қилган бўлдим ва ўрнига ётқиздим.Ҳассасини йўқотиб қўйган кўрга ўхшардим.Томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмасди, ҳорғин ётоққа чўзилдим.Эртасига айтилган адресни зўрға топиб бордим. У ердан ҳам керакли жавобни ололмадим. Жалолиддиннинг эса кундан-кунга соғлиги орқага кетарди. У дадасига жуда ўрганган эди. Ҳар кун уйга қайтаркан, албатта ўғлига бир нима кўтариб келарди. Ўйинчоқми, биронта шокаладми, ишқилиб ўғлини кўнглини оларди. Энди эса ҳеч кимса йўқ эди. Ўпиб эркалайдиган, ўғлига бир нима кўтариб уйга қайтадиган…Менинг ичим парчаланарди , ўғлимнинг мунгли кўзларига кўзим тушганда…Оллоҳ ҳеч кимсанинг ўғли ёки қизига дадасиз яшашни раво кўрмасин!!!Унинг нигорҳидаги “Дадам қани? Қаерга кетган?” деган саволга жавоб топишга тилимдаги калималарнинг сони етмасди …Бу бизнинг учунчими , тўртинчими боришимиз эди шаҳар прокуратурасига. Лекин ҳеч ким қабул қилмади. “Сенам одаммисан” деб ноламизга қулоқ соладиган бўлмади. Аҳийри жонимга текканларидан кейин жанжаллашдим.“ 1937 йил эмас 1993 йил ҳозир Сталин замони эмас-ку, нимага саволимга жавоб бермайсизлар, Сафарбой Бекжонов қаерда?” дея зарда қилдим.“Ўлик бўлса ўлигини, тирик бўлса тириклигини айтинглар?”Менинг жанжаллашганим учунми ёки Жалолиддининг сарайган юзи учунми ёки ўғли проакртура орлдида ўлиб қолса боршимизга бало бўлмасин дедиларми энг сўнггида Эргаш Жўраевнинг ёрдамчиси Раҳим Айдешовнинг(Раҳим Айдешов Хоразм Вилоятининг Хонқа туманида туғилган) ҳузурига киришга муваффақ бўлдик. У киши қанчалик Тошкент шевасида гапирмасин, Хоразмлик экани юзининг тузилиши ва гапириш оҳангидан сезлиб турар эди. . Дардимни дастурхон каби ёйдим олдига. У кишини Сафар аканинг сал кам бир ойдан бери дом-дараксиз йўқолиб қолгани эмас менинг фамилиям билан қизиқди холос,.Фамилангиз нима ўзи ?Айтдимдим-ку, Реимова деб.Ҳа шунақами бепарвогина сўради. Аслида менинг исмим ҳам Рейим эди, мен паспорт олар эканман алмаштириб олдим.Сиз нимага алмаштирмадингиз?Жаҳлим чиқди; биласизми мани ҳозир мени фамилям эмас ўғлимнинг дадасининг тақдири қизиқтиради.У қаерда?Жаҳлданми, аламданми, қўлларим титрай бошладим. Асабларим жуда қаттиқ чарчаганди яъна бир оғиз ноўрин гапирса додлаб йиғлаб юборадиган ҳолатга келгандим кабинентни бошимга кўтариб . Мен “не дейман қўбизим не дейди” деганларидай ҳар кун кўзи ёшли, бағри тошли, ота-оналарни, эрлари қамалган ёш келинчакларни кўравериб кўзи кўр, дардини эшитавериб қулоғи кар бўлганди Раҳим Айдешовнинг. Оҳир оқибат ўзи ҳам тошдан йўнилган ҳайкал, Раҳим Айдешов инсон қияфасига кирган шайтон.Унинг учун менинг пашша қадар қийматим йўқ эди. Менинг портлайдиган “бомба” каби шишганими ҳис қилдими Бахтиёр Сайфуллаев деган "яъна бир ўзига ўҳшаган шайтонинг малай”нинг” қабулига юборди. “Фақат ўша кишигина сизга турмуш ўртоғингизни қаерда эканини айта олиши мумкин” деб.Ташқарига чиқиб, эшик олдида ўтирган бадқовоқ формали “жаллод”дан: Бахтиёр Сайфуллаевни чақириб беришини сўрадим?У бир менга, бир касаллиқдан ранги заъфарондек сарғайиб сўлган Жалолиддиннинг рангига қараб эртага келинг деди.Эрталаб келдим. Кечаги “бадқавоқ” ўтирган эканУ ташқарига чиқиб кутиб туришимизни буюриб, ўзи телефон рақамини тера бошлади.Биз ташқарига чиқиб кута бошладик. Кўча эшиги қалин шиша билан қопланган, ичкари кўринарди-ю, аммо овоз эшитилмасди. Жалолиддин билан бир ярим соат чамаси кутдик, бир пайт сочлари жингалак, ёш бўлса ҳам тарвуз каби думалоқ қорин қўйган, 35-40 ёшлар атрорфидагидаги бир киши чиқди.Қоровул йигит бизни кўрсатиб бир нималар деди.У киши бизни ёнимизга келиб совуқ оҳангда мен Баҳтиёр Сайфуллаев бўламан сизлар кимни излаб юрибсизлар? ...Мен унга хўжайиним, Сафарбой Бекжоновни ЭРК партиясининг оfисидан1993 йил 27 Июль куни сиз билан “сиз билан Эргаш Жўраев суҳбатлашмоқчи” деб иш жойидан olиб кетишган сал кам бир ярим ойдан бери излаб топа олмаяпман.Кап-катта одам дом-дараксиз йўқолиб кетса? Ҳозир 1937 йил эмас, давлат тепасида “халқлар отаси” Сталин ўтиргани йўқ, "адолатли ва демократ " Ислом Каримов ўтирибди?! Қачонгача қўлимда гўдак билан сарсон-саргардон юрийман?Ўлик бўлса ўликкини тирик бўлса тириккини айтинглар.Излайвериб чарчаб кетдим.Инсоф борми сизларда,ўғлим касал ҳар куни келаман ҳар куни..."эртага"! дейсизлар,"эрта" ларингиз , қачон битади?...Шу пайтгача сабр билан гапимни тинглаб турган одам, бирданига чаён чаққандай бақрайди:-Гапириб бўлдингизми, "эртага" келинг!Бу менинг нечанчи марта эшитавериб бадимга уриб кетган "эртага” деган жавобни яъна эшитган эдим. Баҳтиёр Сайфуллаев “эртага келинг” деб жаҳл билан орқасига қайтиб кетди.Қалбимда алам, юзимда ғам, кўзимда ёш оёқ ости бўлган ғурурим... Ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун ҳозир ҳам сўз тополмайман. Орадан 20 йил ўтган бўлсада ҳoзир ҳам ўша кунларимни эсласам кўзим ёшга тўлади. Мен инсон эдимку улардан ҳеч нима ортиқча сўрамагандим. Фақт изсиз йўқолган ҳаёт орқадошимни излаётган эдим. Менинг нима гуноҳим бор?! Кичкинагина ҳали ҳаёт нималигини англаб етмаган боланинг не гунаҳи бор...Оғир хаёл исканжасида, қаддим дол каби эгилиб, кўзимда ёш билан изимга қайтдим."Эрталар" эса узундан узоқ ҳеч битмасди.Уйга келдим нотабий холатда эканлиги диққатимни тортди. Уйга бирorтаси кирибдими деган савуқ гумон кўнглимдан ўтди. Бизнинг унақа тўлиб тошган бойлигимиз ҳам йўқ содача минглаган жилд китобимиз бор эди холос. Қарадим баъзи ноёб китоблар йўқ эди китоб жавонида.”дипломат” турганмикан ёки уни ҳам “чақирилмаган” меҳмонлар кўтариб кетдимикан?...Сафар ака мудҳиш воқеа юз бермасидан олдин менинг студентлик чоғимдан қолган “дипломат”имни олиб иш ерига кетганди. Кейин қайтариб олиб келиб яшириб қўйганди. Рости ичида нима борлигини билмасдим. “Дипломат”ни бекитиб кўзга ташланмайдиган ерда қўйишимиз керак дегани эсимга тушди. Бошимга тушган кутилмаган ваҳшатдан мен “дипломат”ни унитгандим. Ҳозир терrаснинг ғариб ҳоли ўртадаги турган нарсаларнинг жойи ўзгаргани бази китобларнинг йўқолганидан юрагим музлади. Балким “дипломат”да бирорта муҳим ҳужжат бордир. Кирган одамлар “дипломат” учун киргандир.Қарайчи.Жалолиддинни қўлига онамнинг қишлоқдан юборган “сариёғ” ни нонга суртиб бердим .Бу уйнинг бир фарқлилиги шунда эди-ки, бир эмас икки “ ер тўласи” бор эди. Бириси эшик олдида жойлашган террасда, иккинчиси меҳмонларга мўжалланган катта салонида эди. Сафар ака “дипломат”ни, террасдаги “ер тўла”да, эмас салондаги унча -бунча одамнинг ақлининг кўчасига кириб чиқмайдиган “ер тўла”га қўйганди. Менга айтганди эсингдан чиқарма “дипломат”ни, мен шу ерга қўйдим деб. Бошимга тушажак фожиаларни олдин билган каби. Балким Муҳаммад Солиҳ кетгандан ЭРК Партиясининг сўримлигини олганди балким...ичида “муҳим ҳужжатлар” бордир. Ҳозир "ертўлани” эшикини очиб қарасам турган экан.Худога шукур...Демак “дипломат”да нимадир сир бор Сафар ака бекорга яшириб қўйгани йўқ .Бўлмаса нима қилар эди “ит эмган” ментлар уйга кириб деган аламли фикр ўтди ҳаёлимдан .“Кечиринг Сафар ака биринчи бор сиздан беруҳсат бир иш қилаяпман” деб ҳаёлан кечирим сўрадим-da, kейин калитни олиб “дипломат”ни очдим.Не кўз билан кўрайки; “дипломат”нинг ичида ЭРК Демократик Партиясининг Адилиядан Вазирлигидан ўтганда берилган расмий ҳужжати, Паратиянинг муҳри, қандайдир калитлар ва 300 донача расм бор эди.Бошимга гурзи билан урилгандай гангиб қолдим.Энди нима қиламан?Кимга айтаман , кимга бераман?Бир шу “дипломат” етишмай турганди ўзи.
22.08.2013 yil. Lausanne.
10 қисм.
Энди мениnг ташвишим иккига қатланганди. “дипломат”ни, ишончли бирисига бермоқим керак-ки, асл эгасига бориб етсин.Кимга берсам экан?,Жавоби ўзидан ҳам оғир савол бўғзимни бўғарди. Оғир ҳаёл исканжасида ўтирар эканман додимга етгандай ;Сафар акани яқиндан танийдиган дўсти келиб қолди.Сафardaн ҳабар борми?Йўқ.Излаяпман дедим ҳорғин ovazda. Сиздан битта илтимосим бор эди?Нима?ЭРК партиясининг бутун ҳужжатлари уйда турган экан. Уйда нима бор , йўқ экан деб қарасам “дипломат” чиқиб қолди. Нима қилишга ҳайронман.Дилорам Исоқовага бергим келмаяпти. Сизга оғир келмаса ўзингиз яқиндан тангиган бирисига олиб бориб берсангиз. Оманатни эгасига етказсалар.Мен учун яхши бўлар эди.Яҳши сиз бу ҳақда ўйлаб ҳам ўтирманг. Ўзим керакли ерга етказаман деб ўзи билан "diplomat"ni, олиб кетди.(ҳозир номини тилга олмагaним Safar akaning дўсти Ўзбекистонда яшаяпти)Севиниб кетдим ҳарқалай илтимосимни ерда қолдирмади деб aллоҳ рози бўлсин ундан “ дипломат”ни керакли ерга етказибди.Эртаси куни ҳали уйдан чиқиб улгурмадан Муҳаммад ака кириб келди.Сафардан бир ҳабар борми?Йўқ.Бугун уйдан чиқмай ўтиринг абеддан кейин соат 4 да, “озодлик” радиосининг Toshkentdagi муҳбири Фарҳод Яквалаҳўжаев келиб сиздан Сафар ҳақида интервую, олади.-Мен бугун пракратурага боришим керак.“Озодлик”га интервию берсангиз балким Сафарни топилиши тезлашар. Ўзингиз ҳам бир кун уйда ўтириб дамингизни олинг Жалоliддин учун ҳам яxши бўлар эди.Мен ноилож рози бўлдим Муҳаммад аканинг таклифига.Ҳа, ёдимдан (ёд -хотира Хоразм шевасида) чиқмасан ўзингиз ҳақида қисқача ёзиб кимлигингизни.Яҳши.Муҳаммад ака кетди мен муxбирни кутдим, кутавердим... соат 4 дан ҳам ўтди 6 ҳам бўлди. Фарҳод Яквалаҳўжаев деган “Озодлик” муҳбиридан ҳабар бўлмади.Кечқурун Муҳаммад ака келди .Келмадиmi, муxбир?Йўқ.Алдади одам эмас экан Фарҳод!Қўрққан бўлса керак келишга, дедим.Тўғри айтасиз.Муҳаммад ака dedim; қўлига микрафон тутганинг ҳаммаси ҳам ҳақиқий журналист эмас-ку, кимдир манфаат учун , кимдир ўзини кўрсатиш учун ҳизмат қилади-да, у соҳада камдан -ками, одамларнинг дардига дармон қайғусига шерик бўлиб ҳақ гапни ёзади.... кўпчилиги ҳукумат тарафдори.Муҳаммад ака ҳеч нима демадан ўз уйига кетди.Фарҳод Яквалаҳўжаевни ҳаётда эса ҳеч сийратини kurmagandim фақат овазини эшитгандим radioda.Кейинчалик ўзига бино қўйган , пак-пакана, semiz боши тарвуз каби юмолоқ “сувга ботмаган ўпка” каби шишган , номи улуғ, супраси қуруқ “муҳбир”чани, ЭРК демократик Партиясининг 1993 йил 25 -Сентябрда бўлиб ўтган қурултойида кўрдим.Лекин унгача ҳали анча вақт бор... олдин дом -дараксиз, кетган Сафар акани топишим керак эди.Ҳозир менинг кўнглимга Фарҳод Яквалаҳўжаев деган “муҳбир”чанинг, келиб-кетмагани сиғмасди. Келса яхши бўларди, дардимни тингласа айтсам радиодан эълон қилинса балким Сафар ака топилар эдими?!...Тонг отди; умид билан яъна бордим. Sabir Rahimov tumanidagi prakraturaga.Kираверишдаgi poeda кечаги “формали қоровул” ўтирган экан мени таниди. Бугун кечагидан кўра кайфияти яхшиими ёки аллох кўнглига бир оз бўлсада инсоф бердими,чеҳраси очилиб бизни қарши олди.Унинг илиқ муомиласидан кўнглим оз бўлсада таскин топди.-Менга Бахтиёр Сайфуллаевни керак эди чақириб бера оласизми?-Телефон қилиб у кишини чақирди.Бахтиёр Сайфуллаев chikib keldi, кечаги каби асабий эмасди.Қўлида бир даста қоғаз билан .Мени эслаб қолган эканми, кўрган заҳоти таниди. Кабинаетига таклиф қилиб жавоб беришни истамади шекилли пракрaтуранинг кириш поесида сўраб улгурмаган саволимга жавоб берди.-Хўжайинингиз Бекжонов ИИВда, ўша ерга боринг!,Деб қўлимга у ерда мен учрашишим керак бўлган одамнинг телефон номерини ва иш ерининг адреси ёзилган қоғазни берди.Адресда ёзилган метронинг “Космонавт”лар бекатида жойлашган, ҳайбатидан от ҳуркадиган бинони қийналмасдан топиб келдим.Минг афсус бу ерда ҳам ўша машъум жавобни эшитдим;”Эртага келинг”.***"Эртага...эртага... эртага деди,Эртанинг кетидан келди, эрталар,Эрталар битмади, битмади ҳануз.Айрилиқ шомида ўтди кечалар.Мен нечун эртани интизор кутдим"....................................................Эрталар эса ҳеч битмасди.(афсускм ўша вақтда ёзган қаламга олинган бу шеърни тўлиқ матини сақлаб қола олмагнаман)Эрталар оёғига тош боғлангани каби жуда секин ўтар эди.Мен эса "эрталар"дан нафратланардим.Тонгда нурафшон бўлиб кўз очган қуёш оқшом бўлар экан уфқга қонталаш бўлиб ботаrdи. Ҳудди менинг йиғлайвериб қон қирмизи бўлган кўзларим каби.Мен эса эртамга ишонгим келmasди.Shunday tushkunlikga tushgan paytimda uлуғ ва мутафаккир шоир Саъдийning satrlarini uqir edim.:
Умидинг узмагил қоронғу тунданЁруғ кун туғилгай қоронғу кундaн.
Мен ҳали эртамдан умидимни батамом узмагандим.
Umidim bor edi: aлбатта қоронғу тунимдан ёруғ кун туғилади, сир-саноатли бу кунлар бир куни мозийга айланиб ҳаёлимдан ҳам ўчиб кетар лекин...Tортаётган азобларим бир умр мени тарк қилмаса...Умидим эса ечилмас бир кўр тугун kabi ...қуёш кўзини кулиб очган сабоҳ Сафар ака ўзи кетган эшикдан ўша оқ кўйлак, қора шим, қўлида иш папкаси билан кириб келади деб умид қилардим...Шу ишончгина мени ёлғончи, бевафо , ғаддор дунёга боғлаб турганди.Эртасига эрталаб Жалолиддини кийинтириб, бағримга босиб кўчага чиқдим. Илоҳим яъна “эртага келинг”, деб айтмасинларда деган умид биланЎзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг биносига келдим, кириш эшигида турган милиция формасини кийган ёшгина йигитга: мени бу ерга Тошкент шаҳар прокуратурасидан Бахтиёр Сайфуллаев юборганини, шу рақамли телефон номерни берганини, хулласи калом, ҳамма гапни айтиб телефонда номи ёзилган Ҳусан Аҳмедовни чақириб беришини сўрадим.Қаравул қўлимдаги телефон номерини кўрди-да, бурчакда турган ички телефонни кўрсатиб;-Шу ердан телефон қилинг деди.Мен айтилган ердан телефон қилдим.Эркак кишининг,“Бироз кутинг, мен ҳозир чиқаман”, деган овози эшитилди.Овоз жуда мулойим эшитилди, ичимга илиқлик кирди…Гапнинг очиғи, мен шунча вақтдан бери милиция бўлимларига боравериб , сарсон-саргардон юрган вақтларимда “шайтон малайи” деб атаганим ментларнинг овази мулойимини эшитмагандим.Hammasi huddi men ularning "onasini haqorat" qilgan kabi asabiy ohangda gaplashar edilar. Xайратландим булар ҳам одамга ўҳшаб гапирар экан -ку.Инсонга ит ҳужум қилса у ит-ку ҳайвон деб ўз-ўзингга тасалли берасан лекин.... egniga forma kiygan mentlar итдан-да, баттар ўз инсоний қияфасинини йўқотган маҳлуқлар эди.-Balkim itda mehr bordir inson bolasiga lekin ularda yuq!Баъзан ўйлаrдим улар xam insonmikan, ularni xam оқ сут emizdirib katta qilgan онаси, ўғлим деб бағрига босиб катта қилган дадаси бормикан деб ?...Ташқарига чиқиб кута бошладим.Бир vaqт узун бўйли, қадди басти келишган, мўйлабли, оқ рангiнинг устидан мовий рангли чизиқ чизилган калта енгли кўйлак, қора шим кийган бир киши чиқиб келди.У худди мени олдиндан кўргандай, тўғри олдимга келди:-Сизми мени чақирган?…Мен қаршимдаги бу одамнинг салобатидан ҳайиқмадим ва саволига жавобан ;Ҳа, менман - дедим.-Сиз кимсиз? -деди у синчковлик билан тикилиб.- Менми?…Мен Сафарбой Бекжоновнинг оиласи бўламан? 3-4 ойга яқинлашди Эргаш Жўраевнинг одамлари келиб иш еридан суҳбатлашамиз деб олиб кетишганига…шундан бери на ўликидан на тирикидан ҳабар бор. Излайвериб бормаган ерим қолмади... энг сўнгида. Тошкент Шаҳар пракуратурасидан менга шу адресни ва сизнинг телефон номерингизни беришди.“Бориб шу кишидан сўранг”, деб.-Нимага айнан мендан?-Ким берди сизга бу номерни?-Менга синовчан тикилди.Қаршимдаги одамнинг ҳе йўқ бе йўқ дўқ пўписа аралаш берган саволига ҳайрон бўлдим.Ким бўлар эди?!-Собир Раҳимов пракратурасида ишлайдиган Бахтиёр -Сайфуллаев деган одам берди.Sизнинг телефон номерингизни ва иш ерингизни адресини бўлмаса бу ерга келар эдимми?!-Балким у туҳмат қилиб бергандир бу номерни сизга, сиз ҳам ишониб бу ерга келдингизми?Менинг назаримда бу одам Сафар ака ҳақидаги ҳамма бўлиб ўтган фожиалардан ҳабари бор-у, фақат мени синаш учун гапираётгандай туюлди.Унинг бу ҳолатда гапиришига баттар жаҳлим чиқди:Баҳтиёр Сайфуллаев дедим жаҳлимни жиловлашга ҳаракат қилиб ҳўжайинингиз Бекжонов Сафарбой Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигида деган .-Менга қаранг дeдимyanada asabiy holatda тишимни -тишимга, босиб ўлар бўлсам ўлиб бўлдим ҳўжайним йўқолгандан бери қўлимда гўдак билан ҳар куни Тошкентнинг тош кўчаларида шу иссиқ ҳавода сарсон бўлиб излаб юрибман. Бир ками сиз эдингиз...Mенинг асабимни ўйнаманг, бор бўлса борлигини, йўқ бўлса йўқлигини айтинг?! Агар уриб ўлдирган бўлсаларингиз ўлигини беринг. Жонимга тегиб бўлдиларингиз ҳаммаларингиз!( jоним ҳиққилоқимга келган, мен учун икки дунё бир қадам бўлиб қолганди)Ҳусан Аҳмедов деганлари menga бошдан оёқ синчковлик билан тикилди.Аламдан кўкариб кетган юзим-у, кўзларимдаги ғазаб учқунини фарқига бордими, ёки Жалолиддиннинг сарғайиб сўлган юзига раҳми келдими ёки бошқа сабабданми, бошқа савол беришга журъат қилмади.У нимадир ўйлаб тардудланиб қолди, бир оздан сўнг: “Юринг мен билан” деганча олдинга ўтиб йўл бошлади.Эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган ёшгина қоравул йигитга “рухсатнома” ёздиргач, ичкарига бошлади.Борар эканман, ич ичимдан ҳаяжонланар edim!Bир ishonchim бор эди.“Балким ичкарида Сафар ака бордир ва мен уни кўрарман”, деган ҳом ҳаёлдан энтикдим.Бир умид ...Бир ишонч...Кўзимни ўнгида yalt-yult yohgan умид учқунlarи бор эди...Минг афсус…
1.09.2013 yil. lausanne.
11- қисм.
Бошим айланганидан нечанчи қаватга қандай чиққанимизни сезмабман.Катта кабинетга кирдик, хонада иккита ёзув стули, деворларда ҳар хил плакатлар осиғлик бўлиб , стул устида эса КГБ нинг қурувчиси бўлган “қонхўр” Калилиннинг кичикрок ҳайкалчаси бор эди.Менинг диққатимни шу ҳайкалча тортди.Чамаси ҳайкалчага тикилиб қолганим у кишига таъсир қилди шекилли мендан:-Бу кишининг кимлигини биласизми? деб сўради.-Нега билмас эканман, сизларнинг катта “ота”ларингиз-ку, дедим истеҳзо билан.-Шундан сўнг менга Калинин ҳақида бошқа савол бермади.-Стулга ўтиришга таклиф қилгач, ўзини таништирди:-Мен хўжаyинингиз Сафарбой Бекжоновнинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов бўламан.Бу гапини эшитганимда бошим айланиб еру-кўкни қоп-қора булут босгандай кўзим олди қорайди. Ойлардир сарсон бўлиб излаганим Сафар акани яқинdан кўрган , ҳатто у билан суҳбатлашган одам рўпарамда турар эди.Бир оз ўзимни тўплаб Ҳусан акага қарадим.Нима дедингиз?Терговчиси бўламан.Шунақами ўзини кўрдингизми?Soglig yahshimi? Ейдиган овқатлари тузукми, нимага шунча вақтдан бери уйга қайтмайди ё телефон қилмайди?Ҳусан Аҳмедов менинг кетини узмай ҳаёжондан пайдар -пай, бераётган саволларимнинг қайси бирисига жавоб берсам экан, деб ўйландими ёки харатери оғир одамми, билмайман, саволларимга нима деб жавоб беришни билмай ўйланиб қолди.Айниқса унга “Овқати тузукми у ерни?” "нега телафон қилмайди ” деб сўраганим таъсир қилдими мийиғида кулди.-Овқатини сўраяпсизми?-Ҳа, нима бўлибди сўрасам?Ошқозанларида яра бор, шунинг учун ҳар ҳил нарсани еёлмайдилар, танлаб ер эдилар уйда-дедим бир оз хафа бўлиб.Ҳусан Аҳмедов гапини чўзишни истамадими, ёки бошқа сабабданми тушунмадим…-Яхши ҳамма нарса , қўрқманг!Мен эса жуда содда эдим.Бу ернинг меҳмонхона эмас , “қузғунлар” макони эканлигини унитгандим.Шу вақт кабинетга бир оёғи чўлоқ, юзидан заҳар томиб турган бир одам кириб келди.Ҳусан Аҳмедов у кишига қараб “Сафарбой Бекжоновнинг оиласи бўлади” деб мени имо билан кўрсатди. Шундан сўнг у нимадир эсига тушиб қолгандай менга ўгрилди.-Сизнинг исмингиз нима ўзи?-Қурбоной.-Ўғлингизни исмичи ?-Жалолиддин…-Яхши, меникини эшитдингиз..Бу киши, деди у бадқовоқ одамни кўрсатиб, Мирза Худоёров бўладилар.У киши ҳам терговчи бўлиб ишлайдилар бу ерда.Кейин билсам Мирзо Худоёровнинг лақаби “гестапо” экан.Лекин буни билишимга ҳали анча вақт бор эди.- Энди мана шу ҳужжатга ёлғон кўрсатма бермайман деб имзо чекишингиз керак деди аллақандай расмий бланкани кўрсатиб.Ҳусан Аҳмедовнинг бу гапни эшитиб ҳайратландим:-Мени ҳам тергов қиласизми?-Ҳа.Нима учун?-Қонун шунақа…-Мен карахт бўлиб қолдим:Мен бу ерга Сафар ака ҳақида бир янгилик эшитаман иложи бўлса ўзи билан кўришаман, деб келгандим Бу киши эса менга “ёлғон кўрсатма” бермайман деб қанақадир ҳужатга имзо чектирмоқчи?!- Имзо чекмайман, сизнинг саволларингизга жавоб ҳам бермайман-дедим жаҳлим чиқиб мен нима сизга жиноятчиманми?Сизни ҳеч ким жиноятчи демади.Бўлмаса нима учун?Қонун шунақа.Ҳайрон бўлдим.Тўғриси менинг бундай қонундан ҳабарим йўқ эди. Ўқиганларим баъдиий китобларда Сталиннинг қаҳрига учраган инсонларнинг оилалари ҳам КГБнинг рўйҳатида бўлиб улар ё қамалган ёки йилларча зулм остида эзилганларидан ҳабарим бор эди.Мен бундай ҳазин ҳикояни Абдулла Қодирийнинг ўғли Ҳабибулла Қодирийниг “Отам ҳақида” деган китобида ўқигандим. Лекин ҳозир 1993 йил у мудҳиш ҳодисалар 1937-38 йилларда бўлиб ўтган эди. У вақтда таҳтда “халқлар отаси” Сталин ўтирганди.Ҳозир Ўзбекитон мустақил “қоғазда” демократик давлат бўлса. Таҳт теппасида ҳам Ислом Каримов ўтирган бўлса мен нима учун ҳўжайиним учун жавоб беришим керак?Ҳусан Аҳмедов сўраган саволимни эшитмаганга олиб ўз саволини такрорлади мен сўрайман, сиз жавоб берасиз?Ҳусан ака ҳозир 1937 йиллар эмас-ку, ҳалиям қонун ўзгармадими ўжарлигим тутиб такрор сўрадим....Саволимга жавоб ололмаганимга баттар жаҳлим чиқди.-Қизиқ одам экансиз, нимани сўрайсиз?…Кимсиз, қаердансиз, нимага айнан Сафарбой Бекжоновга турмушга чиққансиз?Ҳаммасига чидаш мумкин эди-ю, кейинги берган саволи ярамга туз сепгандай бўлди?!Ялт этиб Ҳусан Аҳмедовга қарадим:-Сиздан рухсат олишим керак эдими, у кишига турмушга чиқиш учун xудога шукр, ҳали дадам билан онам ўлмади!-Ўзининг саволи нақадар бачкана эканлигини ҳис қилди шекилли, мендан кечирим сўради.-Яхши, дедим тишимни -тишимга ,босиб ҳамма саволингизга жавоб бераман, кейин мени учраштирасизми умид билан сўрадим?….Ўртага нотабий жимлик чўкди.Бизнинг суҳбатимизга жимгина қулоқ солиб ўтирган Мирза Худоёров бирдан тутақиб кетди:-Сиз кимсиз, ўзи бу ерда бунақа талаб қўйишга, бу ерда саволни биз берамиз?!Менинг ҳам жаҳлим чиқди:-Нима ҳақингиз бор мени тергов қилишга?Мен нима жиноятчиманми?Олдин менга Сафар акани кўрсатинглар, қанақа айби борлигини айтинглар, кейин қанча саволингиз бўлса жавоб бераман.Менинг гапларимни эшитиб Мирзо Худоёров яна жаҳл отига минди:-Сен кимсан ўзи ?-Менми -дедим истеҳзо билан, сизга ўхшаган Ўзбекистун Республикасининг гражданиман.Сал олдин “сиз”лаб турган бу заҳарли илон энди “сен”лашга бошлади эрингни кимлигини биласанми ўзи?…Мен шошиб қолдим, бир Ҳусан Аҳмедовга, бир оғзидан кўпик сачратиб бақираётган Мирза Худёровга қарадим.-Сан эрингни “ўғри “эканлигини билмасмидинг?! Ёки билиб туриб ҳам ўзингни соддаликка солаяпсанми?Унинг оғзидан чиққан “ўғри”калимасини эшитиб даҳшатга тушдим:-Ёлғон, билиб билмасдан туҳмат қилманг бир одамга ўзингиз "ўғри "бўлсангиз керак?!Мирзо Худоёровга қарата “Сиз ўзингиз ўғрисиз” деганимни биламан, менга қараб ғазаб билан юра бошлади. Жалолиддин бу бақир –чақирлардан қўрқиб йиғлаб юборди..Мен дир-дир титраб йиғлаётган Жалолиддинни маҳкам бағримга босдим.-Уялмасангиз уринг, – дедим шиддат билан!Ўлдирмоқчи бўлсангиз ўлдиринг!На сиздан, на бошқаларингдан ҳеч бирингдан қурқмайман.Менинг ҳўжайнимга туҳмат қилманг!Ҳусан Аҳмедов шошиб қолди: бир томонда “кобра “илон каби xezlenib заҳарини сочишага хозирланиб турган Мирза Худоёров, иккинчи томонда кичикина гўдакни бағрига босиб:”Ўлдирсанг –ўлдир” деб мағрур турган бир аёл!Ўртани сокинлаштирмоқчи бўлдими ёки бошқа сабабданми, билмайман...Xusan Ahmaedov Мирза Худоёровга қараб Сиз мен билан юринг! - деди ва кабинетдан уни олиб чиқиб кетди.Қанчадан-қанча инсонларнинг ҳаётини хонавайрон қилган бу хонада Жалолиддин билан ёлғиз қолгандик.Деразадан ташқарига қарадим: кўк юзида кулиб турган қуёшни эмас, менинг бугунги аҳволимга ачинаётгандай қоп-қора булут босган осмонни кўрдим.Хонага Ҳусан Аҳмедовнинг кирганини эшикнинг тақиллаб беркилишидан кейин билдим. Мен жуда хаёлпараст эдим.Табиат bilan инсоннинг узвий боғлиқлигини ҳар ерда кўраверар эдим.-Жаҳлингиз қаттиқ экан…, деди Ҳусан Аҳмедов жойига ўтирар экан.-Бўлмаса ўйлаб гапсирсин, нимага туҳмат қилади?Жинними ўзи, у одам?Ҳусан Аҳмедов менинг саволимга жавоб бермади.Қандайдир қоғозларни титкилаб, ўзига кераклисини топди шекилли деди:-Менга қаранг, ҳозир сизга саволлар бераман, ҳаммасига жавоб беринг!Мен ҳайратландим:-Нимага?-Қонун шунақа?Тўғриси, мен жиноят кодексини эшитгандим лекин ўқимагандим. Минглагaн том китоблар ўқидим, аммо, хеч қачон дедиктив руҳдаги китобларни ўқимаганим учун ҳозир ҳам" сиз мен берган саволларга аниқ ва тиниқ жавоб берасиз " деганда ҳеч нимани тушунмадим. Жиноятчи ва терговчилар ҳақидаги бадиий китоблардан ўқимаганимга афсусландим. Балким ўқиганимда тажрибам бўлар эдими?...-Оилавий аҳволим: Ота-онам ким ?Қаерда ва качон туғилганман...Хуллас калом терговчи ўзига керакли барча саволларни берди, мен эса жавобни…Мен ўзимнинг Қорақалпоғистоннинг Беруний туманидаги чекка бир қишлоқда туғилганимни, ота-онамни оддий инсонлар эканлигини дадам бир умр трактор ҳайдаганини, онамнинг далада ишлаганлигу-ю, ҳозирги кунда иккаласи ҳам пенсионер эканлигини айтдим.Ўзимнинг эса олдин Берунийда Педагогика Билим юртида ўқиганимни кейин Самарқанд Университетининг Филология факультетига 1985 йилда ўқишга кириб, уни 1991 йил тугатганлигимни айтдим.-Сафарбой Бекжонов билан қачон турмуш қургансиз?-1991 йил, 15 февралда тўйимиз бўлган.Тўйга кимлар келган?-У пайтда унинг атрофидаги одамларни ҳеч бирисини танимасдим,тўғрисини айтсам ҳозир ҳам ҳеч кимни танимайман кўпчилик эди келган ордамлар.-Тўйга Муҳаммад Солиҳ келганми?-Келган ҳатто Рауф Парфи ҳам келганди.Биласизми, ҳамма яхши кўрган шоирларим келишган, деб яна қўшиб қўйдим.(соддаманда)-Нечта фарзандингиз бор?-Битта ўғлим бор .-Қачон туғилган ўғлингиз?-1991 йил 23-ноябрда.Исми нима ?Жалолиддин.-Уйингизга кимлар келиб кетарди?-Уйгами?!, дедим ажабланиб, сизнинг нима ишингиз бизнинг уйга келганлар билан…Ҳусан Аҳмедов ҳайратланиб менга қаради:-Бизга керак, сиз айтaverинг?!-Товба … мажбурманми ҳисоб беришга.-Сирми жуда қўрқаяпсиз айтишга? Ёки Муҳаммад Солиҳ келармиди кўпроқ?-Партиянинг раисини айтаяпсизми?-Ҳа.Йўғе у нима қилади бизнинг уйга келиб.Танийсизми Муҳаммад Солиҳни?-Йўқ , танимайман лекин икки ёки уч марта кўрганман , энг яхши кўрган шоирим менинг, сиз ҳам шеърга қизқасизми?Менинг соддалик билан берган саволим Ҳусан Аҳмедовга ғалати таъсир қилди шекилли юзимга қаради…Лекин кулмади, саволимга жавоб ҳам бермади.-Қаерда кўргансиз Муҳаммад Солиҳни?-1989 йил Октябр ойидамиди , унитмаган бўлсам Самарқандга бизнинг Университетга учрашувга келишганди бир гуруҳ шоирлар билан…шунда учрашувда кўргандим.Кейин эса ўзим бир марта излаб келганман у кишини.-Нимага излаб келгансиз?Шундагина ўзимнинг қовун тушириб қўйганимни билдим, яъни айтилмаслиги керак бўлган гапни айтиб айтгандим.Энди эса… борей, нима бўлса бўлар, нима ўлдирармиди мени Муҳаммад Солиҳ билан учрашдинг деб.-1990 йил 11 апрелда келгандим, “Эрк” партиясига аъзо бўлиш учун…-Нима, сиз ҳам шу партияданмисиз?!Ҳамма айтган гапларимни эътироз билдирмасдан ёзиб олаётган бу одам бирдан шошиб менга шу саволни берганига ҳайрон бўлдим.-Нима жиноятми “Эрк” партиясига аъзо бўлиш, расман рўйхатдан ўтган партия бўлса нима бўлибди?!Ҳусан Аҳмедов ёзишдан тўхтаб, менга ҳайратланиб қаради:-Тўғри, бу сизнинг шахсий ишингиз.-Оилавий борди келди қиласизларми у билан?-Ким М.Солиҳ биланми ...йўқ.- Юзимга синчиклаб тикилди сиз Муҳаммад Солиҳнинг синглиси эмасмисиз мабодо, жуда ўхшар экансиз!Мени айтасизми ҳайратланиб сўрадим.Сизда.Йўқ , кўп одамлар uxshatadi лекин бизлар тамоман бегонамиз Муҳаммад Солиҳ билан “чалғанда қонимиз қўшилмайдми” дедим.Ҳусан ака синовчан тикилди Сафарнинг фамиляси ҳам Бекжонов-ку балким икки оила бегона бўлиб кетмайлик деб қуда бўлгандир синовчан сўради.Жаҳлим чиқди: айтган гапимга ишонмай яъна қайтариб айтаётганига сиздан қарзим bormi ялғон гапириб. Сафар ака ҳам уларга қариндош эмас. Фақат фамилиялари ўҳшайди. Хоразмда нима кўп Бекжонов фамилияли одам кўп ҳаммаси қариндош бўлаверадими?Ҳусан Аҳмедов қайтиб бу тўғрида савол бермади.- Яқинда уйингизга Элликқаладан битта аёл, бир эркак келишган,экан улар ким?-Сиз қаердан биласиз ҳайрон бўлиб сўрадим.…Саволимга жавоб бермади -ю, саволини такрорлади.Ким улар?-Опам билан поччам эди келган, сизга ким айтди.Ҳайрон бўлиб сўрадим.Терговчи саволимга жавоб бермади.Элликқаллаning тарих музеyniнг директори Ўразали Жумаев деган одамни эшитгансизми?Кимни?Қулоқларимга ишонмай яъна бир марта сўрадим.Ўразали Жумаевни....Тош каби қотиб қолдим. Унинг нима алоқаси бор Сафар акага?Ўша-ку, шикоят қилган Элликқалладаги тарихий музейидаги ноёб тарихий “танга”ни ўғирлади деб.Тентакми у одам “танга”ни ўзи берган-ку, экспертиза қилдир деб ҳатто тилҳат ҳам ёзиб берган.Endi ўғирлади деб айтаяптими?Қаерда ўша хат?Уйда турибди.Биласизми дедим алам билан ўша ифлос Ўразали Жумаев акамни “туҳмат “қилиб қаматмоқчи бўлганди, қамата олмаганди.Энди куёвига туҳмат қилибдида оҳири .Нима дедингиз , кимга туҳмат қилди дедингиз?Менинг энг катта акамга 1980 йилардаги “ пахта иши” dan, ҳабарингиз бордир.Бор нима эди?Ўразали Жумаев deganlari millat hoyin edi. U Эллиққалада Гдилян билан Ивоновнинг командаси билан қўшилиб жуда кўп бегунаҳ одамларга туҳмат қилиб оилаларини қон қаҳшатди, арзимаган баҳона билан кўп одамларни қаматиб юборди . Шулардан бириси менинг энг катта акам Унга ҳам туҳмат қилди. Ойларча иш ерида текширдилар лекин камчилик топа олишмади Гдилян билан Ивоновнинг ялоқҳўрлари.Онамнинг бахтига Акам қамалмай қолди.Шу воқеалардан кейин ҳамма ундан нафратланадиган бўлди. “пахта иши” деган “қора бало” ўтгандан акам яшайдиган савхознинг халқи Ў. Жумаевни ҳайдамоқчи бўлиб очиқ мажлис ўтказганлар. Ўразали билан хотини билан йиғлаб “кечирим” сўраган болаларини ўртага қўйиб халқдан.Халқ эса акамга қарган нима дейсиз деб Акамнинг раҳми келиб майли яшайверсин деганда, ҳозир уни оиласи билан ҳеч ким борди келди қилмайди якка моҳов бўлиб яшайди маҳалласида.Уйингизга ҳам келганми?Келган ҳафталаб меҳмон бўлганди.Менинг жаҳлим чиқиб “ келмасин бизнинг уйга кўришга кўзим йўқ , акамни шунақа қилган, дадам билан онам қанча изтироб чекди. Акамга “туҳмат” қилганди бу ифлос деб айтгандим дедим алам билан...Кўзимга тўлган аччиқ ёшларимга ҳоким булолмадим.Сув ичинг деб қўлимга стаканда сув узатди.Сафар нима деган?................................................................Энди кеч дедим армон билан..."Tanga2 haqida nimani bilasiz?Занглаган темир “танга”чани айтаyapсизми?`Ҳайратланиб сўрадим.Дунёнинг қаерида бор "ўғри” ўзи олган буюмга тил ҳат ёзиб олгани?Сафар ака у “танга”ни ўғирламаган Ў. Жумаевнинг ўзи берган-ку , экспертиза қилдириб бергин деб.Мен тангани бир Француз аркелогга сотмоқчи эдим жуда арзон сўради дебСафар аканинг жаҳли чиқди Ўразали Жумаевга нимага сотаркансиз сизнинг отангиздан қолган мулкми деганди ўшанда.Биласизми яна қайтариб айтаман, Сафар ака ўғирламаган, уни музей директорининг ўзи берган-ку, “тил ҳат” yozib имзо чекиб.-Сиз қаердан биласиз, уни экпертизага беришганини?-Уйда музей директорининг ўз қўли билан ёзган хати бор.-Жиддий айтаяпсизми?-Тўғри айтаяпман, музейнинг директори Ўразали Жумаев ўз қўли билан ёзган-ку.Жалолиддин оч қолдими ёки сув ичкиси келдими, билмайман, инжиқлик қилаверганидан кейин Ҳусан Аҳмадов қандайдир қоғозни қўлимга тутқазди. “Ўқиб, қўл қўйинг” деб.Ўқидим, қўғозда ҳозирги айтган менинг гапларим ёзилган эди, унга имзо чекдим.-Қачон учрашув берасиз, қачонгача сизларнинг ертўлангизда ётади?Сафар ака билан учрашув илинжида.-Номаълум …деди у саволимга жавобни қисқа қилиб, кейин қўшиб қўйди:-Келган йўлингиздан қайтиб кетишни биласизми?-Йўқ.Шундан сўнг Ҳусан Аҳмедов мени пастгача кузатиб қўйди.Ташқарига чиқдим. Уларнинг олдида ўзимни зўрга тутиб тургандим. Чиққач, кўзимни ёшини тўхтата олмадим. Яхшиямки метрода поездни куп кутмадим.Уйга келгунимча оқшом бўлганди.Жалолиддинни қўлига бир нималар бердим оч бўлгандир деб.Ўзимнинг эса томоғимдаг бир ютим сув ҳам ўтмади.
8.09.2013 yil. lausanne. 12 қисм.
Ўтган qismларда баён қилганим каби “Озодлик” радиосининг муҳбири Фurkat Якваллаҳўжаев мендан интервую, олaман деб келмаганi-yu, Муҳаммад Бекжонни алдаганини ёзгандим.
Мени эса номи улуғ ўзининг “пашша” қадар қиймати йўқ "ozodlik" muhbiri Фurkat Якваллаҳўжаевни келиб,-келмагани, қизиқтирмасди. "Озодлик” радиосида ишлайман деб ўзига бино қўйган журналистларнинг сони мингта! Афсуски ; қўлимда қалам бор “Озодлик” каби машҳур радионинг муҳбирлик гувоҳномаси чўнтагимда ким ҳам ҳади сиғиб менинг “ мушукимга пишт” дegan ўзидан савлати катта "сувга ботмаган ўпка” каби "сўзда журналист”лар; бугун ҳам бисёр.
Қалби қирик, юраги доғли, сўзлари бўғзида тугумланган жабрдидалар улардан ҳаm, кўп.
Кимининг турмуш ўртоғи, кимининг кўзининг оқу- қораси ёлғиз ўғли, кимининг эса дилбанди бўлган қизи арзимаган "жиноят" ёки туҳмат тўрига илиниб қамоқларда қон ютиб ўтирибди.Сиз журналистман деган қаламкашлар уларнинг ота-оналаридан ёки яқин биродарларидан интервую олсангиз ўша жабрдидаларнинг ҳаётида бир ўзгариш бўладими?Бўлмайди лекин...кўнгил тасалlиси деган гап бор-ку!Фарход Якваллаҳўжаев деган jurnalist менга эмас ўзига ҳурматсизлик қилганди. Қўлидаги қаламига, журналист деган шарафли касбига ҳиёнат қилган эди ushanda.Мен-ку, тақдиримнинг тош йўлларида ёлғиз ўз ёғимга ўзим қоврулган аёл эдим. Журналист деган insoning қалами бир кун қўлидан тушса улар ҳам менинг va сизинг каби оддий odamга айланишидан ҳабари бормикан?...Кейин кўп ўтмай “Озодлик” радиосидан Темурхўжа ака(Профессор Темурҳўжа Uсманхўжа ўғли Бухора Жумҳуриатининг биринчи прeзиденти Uсманхўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Мичинген Университетида дарс беради)телефон қилиб Сафар ака ҳақида интервую олишга бошлади.Мен дардимни айтардим у эълон қилар эди "Oзодлик” радиосида.Бир ўзгариш бўлдими деб сўрасангиз ...Йўқ!Деган жавобни эшитасиз .Терговчи Ҳусан Аҳмедов(Ҳусан Аҳмедов келиб чиқиши қаердан эканлигини билмайман фақат Пракурорнинг ўғли бўлганини кейин эшитганман. Бу ҳақида менга ЭРК Партиясининг собиқ матбуот котиби бўлиб ишлаган Дилорам Исоқова билан 2009 йил Белгияда учрашганимизда айтганди)Endi safara akaning қаерда эканлигини , соғлигини билар эдим.Чунки Сафар ака ҳақiда Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб сўраб туриш имкониятига эга бўлganдим.Менга учрашув беришмасди.Энди эса олдимда ўтиб бўлмас икки дован бор эди.Мен бу мудҳиш воқеани Сафар аканинг оиласига айтайми ёки айтмасамми?Иккинчиси эса Сафар акага ҳимоячи топиш .Ўзимдан бошқа ҳеч кимни танимаганим учун кимдан маслаҳат сўрашни-ю, ҳимоячи учун кимдан пул сўрашни ҳам билмасдим.Тўғри олдинги яшаган маҳалламизда бир икки қўшни билан таништирганди Сафар ака. Bу ерда эса кими- кимсани танимасдим.Ҳайҳотдек катта шаҳарда ёлғиз эдим.Бошим тош каби қотиб қолди.Шундай кунларининг бирида эшикнинг тақиллаган овазини эшитдим ким экан деб оваз берсам. Мен Эркин акангиз бўламан деган овазни эшитдим.Ҳайрон бўлдим қанақа "Эркин акам бор экан деб"?Мен бир кўрган одамимни иккинчи бор кўрсам танимасдим, исмини ҳам хотирлаб қолмасдим. Нима бўлса бўлди эшикни очай-чи, кундуз куни-ку, ваҳший ҳайвон эмасдир еб кетгани келган деб эшикни очдим.Эшик олдида ўрта бўйли бир оз тепа кал одам мутавазе бўлиб турар эди.Кимсиз дегандай тикилдим.Келган одам менинг сўзсиз саволимни тушунди шекилли.Мен Эркин Мавлонов ман.У куни келгандим эсламадингизми?Сафар акам-ла, билан "уй" масаласида гаплашган келгандим.Юзига қарадим. Сафар аканинг отаси тенги одам “Сафар акам” деб турса ғалати эшитилир экан. Кейин гапидан тушундимки ,Эркин Мавлонов дегани биз яшаяпган уйнинг эгаси экан. Қўлида бир даста ҳужжат бор эди.Ё тўғрисини айтаймикан?Бир оз ўйландимда.Сафар ака уйда йўқлар.Қаерга кетган?Туркияга кетган . (ёлғон гапирдим: даб- дурустдан, Сафар ака қамалиб қолган деб айтолмасдим)Қачон келади?Бир ҳафтага келиб қолар.Яхши мен бир ҳафтадан кейин келаман.Бошим гангиб қолганидан менга уйнинг хужжатларини ташлаб кета -веринг, келиб оввора бўлиб нима қиласиз Сафар ака ўзи тўғрлайди ҳужжатларни дейиш ақлимга ҳам келмабди.Инсон бошига кутилмаган ташвиш тушса “ақлини йўқотади” деганлар ҳудди мен ҳақимда айтilгандай Сафар ака қамалиб қолгандан кейин жонсиз , руҳсиз ҳайкалга ўҳшаб қолгандим...Кўзим билан кўраман ,қулоқим билан эшитаман ,лекин ...Бутун ҳаёлим Сафар акада бўлганидан бошқа ҳеч нимани идрок эта олмасдим.На уй на бошқа кўзимга ҳеч нарса кўринмасди. Балким ўшанда уйнинг ҳужжатларини олиб қолганимда тақдирим ҳам бошқача бўлар эдими?Ким билади дейсиз?Келажакни қанақа бўлишини фақат яратганинг ўзи билади холос bандаси эса ожиздир.Эркин Мавлонов кетди.( Эркин Мавлонов асли келиб чиқиши Наманган Вилоятидан қаерда ишлашини билмайман)Ҳалиям миямни ҳанжарнинг ўткир тиши каби пармагалаган саволга жавоб тополмасдим.Сафар аканинг ота -онасига, унинг қамалиб қолганини айтсамми айтмасами?!Яъна ўзим билан ўзим маслаҳат қилдим; яхшиси айтмай қўя қолай... Балким бу туҳмат тўридан қутилиб кутилмаганда, уйга кириб келар деган умид учқуни бор эди қалбимда.Шундай кунлариниг бирисида Бектемир туман “ бузовчи” маҳалласидаги ўртоқларидан Окил ака келди . У одам биз шу шаҳардаги уйга кўчганимизда яқиндан ёрдам берган эди. Кейин Сафар ака йўқолиб қолган кунинг эртасига келганди. Унга айтгандим Сафар аканинг ишга кетиб уйга қайтмаганини (исмини ўзгартириб ёзаяпман чунки у киши ҳозир Ўзбекистонда)Ҳол-ҳотир сўради ҳабар борми ?Bor qamab quyibdi, дедим кўзимга тўлган аччиқ ёшни ичимга ютиб.Сафарбой таҳмин қилар эди.Нимани?Шундай хол бошига келишини.Тош каби қотиб қолдим.Нимага манга айтмаган алам билан сўрадим.Сизни қўрмасин деб авайларди..Окил ака дедим агар биронтаси “сан ўлдираманан” деб айтса ҳам айтиши керак эдиэнди нима бўлди?Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.Қачон?... дедим алам билан....Саволимни жавобсиз қолдирди.Сафарбойнинг ота -онасига ,ҳабар бердингизми?Йўқ.Телефон қилинг улар билиши керак .Нима деб айтаман, qамалиб қолди дейманми?Қамалди денг яширманг улар билиши керак.Окил ака кетди.Уйда телефон бор нимагадир ишламасди.Жалолиддинни кўтариб телефон қилгани рочтага бордим.У ердан Хозараспни буюуртма бериб кутиб ўтирдим.Бир вақт 3 кабиндан телефон қилинг деган оваз эшитилди.Жалолиддинни шу ерда қаергадир телефон қилиш учун келган танимаганим йигитнинг қўлига бердим.Илтимос укажон 5 минут олиб туринг ўғлимни ман бир телефон қилай.Майли опа бемалол.Раҳмат.Телефон гўшакини қўлимга олдим.Ало...Кимсиз?Ман келингиз Қурбонойман. Сафар оғани қамаб қўйдилар.Бошқа гапира олмадим кўзим аччиқ кўз ёшга тўлди.Йиғлаб кабиндан чиқдим йигитнинг қўлидан Жалолиддини олдим. Танимангим йигитнинг кўзида нимага йиғлапясиз дегaн саволни аксини кўрдим,жавоб берадиган ҳолатда эмас эдим.Нимага ...Нима учун...Деган жавобсиз савол дорнинг сиртмоқи каби бўғзимни бўғар эди.Нафас олмоқда қийналар эдим.Кўзимни ёши ҳеч тўхтамади уйга келгунimча.Ёруғ жахон зиндонга айланганди.
15.09.2013 yil. Lausanne. 13 қисм.Сафар аканинг оиласига ҳабарни беришга бердим-у, ўша вақтдаги руҳий ҳолатимнинг оғирлигидан адресни беришни унитгандим.Нима бўлса бўлар бир йўлини қилиб шаҳардаги уйни топиб келар деб ўзим- ўзимга, тасалли бердим.Атрофимни ўраб олaётгаtган гирдоб тобара кучлироқ айланмоқда гирдобнинг ичидан қандай қилиб чиқиб кетишининг билмас эдим...Кутилмаганда тергов қилинганим “дард устига чипқон бўлди”....Нимадан уйга ким келиб ким кетганини сўрашганини ҳеч тушунмадим? Сафар аканинг иш жойида “кимлар билан "учрашиб нималар ҳақида гаплашганини тушумда кўраманми? Унга умр йўлдоши бўлиш дегани босган қадамини текшириб “кимлар билан “ учрашган -учрашмаганини ҳақида ҳисобот сўраш мажбуриятини бермайдику?!Эрталаб тонгда ишга кетиб ярим тунда ишдан қайтса ... Менинг баъзи “хотин”ларга ўхшаб қаерга бордингиз? Нима қилдингиз бугун? Кимлар келиб кетди иш ерингизга улар билан учрашганда нималар ҳақида гаплашдингиз деб сўрайдиган “касалигим” йўқ эди. Сал кам 3 йил бирга яшаб ҳамкасбларини тўғри дуруст танимасdim. ЭРК партиясидаги баъзи ўзгаришлар ҳақда ҳам ўзи гап очмаса сўрмасдим.ERK partiyasining газетасини давомли ўқир эдим. Яъна терговга чақиришимиз мумкин деган эди nима қилишми керак?Қўлимни қовуштириб ўтираверайми ?...Қачон терговга чақиради , қачон менга Сафар ака билан учрашув беради деб.Тун жим- житлик чўккан хонамда юрагим siqildi. Ташқарига чиқдим қоп-қоранғу зимистон кеча осмонга қарадим, юлдузлар узоқ-узоқлардан, ўрик дарахтининг япроқлари орасидан милтираб кўриниб турарди. Кечанинг ёлғиз малаги ойни кўра олмадим қайтиб ichkariga кирдим Сафар аканинг “телефон” номерлари ёзилган дафтарчасидан Файзулла Қиличовнинг номерини топдим балким уйига қайтгандир Америкадан деб телефон гўшагини қўлимга олиб, Файзулло Қилечовнинг телефон номерини тердим бахтимга гўшакни Файзулло Қилечовнинг ўзи олди.Кимлигимни айтганимдан кейин, у киши мендан қуюқ ҳол аҳвол сўради, ҳатто Жалолиддинни йўқлашни ҳам унитмади.Ҳаммаси яхши-ю, битта ёмон тарфи Сафар акани туҳмат билан қамалганини ўзимни ҳам тергов қилишаётганини қонун-қоидаларни яхши билмаганим учун сизга телефон қилаяпманки , менга “Ўзбекистон жиноят кодекс” китобингиз бўлса бир хафтага бериб турсангиз қонун қойидаларни ўқиб ўрганмоқчи эдим.Бу гапдан сўнг ҳозиргина оғзидан бол томиб турган одамнинг бирданга нафаси ичига тушиб кетдими жимиб қолди.
....
-Менда бор-ку, лекин…-Нима лекин?, дедим унинг савуқ гап оҳангидан ҳайратланиб.-Саволимга савол билан жавоб берди.- Сизга қаерда беришим мумкин китобни?- Сиз бир жойни айтинг мен бориб олай?Файзулла ака нимадандир хавотираланар эди:-Иш жойимга яқин ерга келишингиз тўғри келмайди…- Иш жойингизга бориш ниятим йўқ, ўзингиз олиб келиб беришгни истамасангиз янга билан бериб юборинг у олиб келсин бир ерга, мен бориб олай?Суҳбатдошим нимагадир жим қолди.Бир оздан кейин яъна овози эшитилди:-Сиз рус тилини биласизми?Мен ҳайрон бўлдим:-Нима эди?-Мендаги китоб рус тилида.-Нима бўлибди рус тилида бўлса, ҳеч тушунмасам "ўзбекча-русча" луғат китобларим бор таржима қиламан тушунмаган еримни.Бир оз жимлик чўкди , чамаси Файзулла Қилечов яъна қандай “баҳона” топишни билмади шекилли майли мен бир ўйлаб кўрай , деди.Трубкадан қисқа-қисқа овоз эшитилди.Хайр ҳўшни ҳам насия қилганди.Мен телефон қилганимга пушоймон бўлдим олдиндан бунақа “ савуқ” мунасабатда бўлгажагини билганимда...Кўз олдмга уйга қўлида майда-чуйда солинган “картон қути” ни , кўтариб лафанглаб кириб келгани-ю, Сафар акани уйига таклиф қилиб мехмон қилганидан тортиб , иш ерига қадар излаб келганlarи эсимга тушди.Энди- чи...Файзулла Қиличов аслида ким ?Ёзаётган хотрамнинг олдинги қисмларида бу ҳақда қисқача хикоя қилгангандим . 1992 йил Февраль ойида Сафар ака Туркияда ketdi.U erda асли келиб чиқиши қадим Туркистонлик (Ўзбекистон) бўлган Афғанистонdan kucib kelgan ўзбеклар билан учрашади.Кимсиз -кимлардансиз деб сўраб суриштириб бир -бирлари билан танишганда Сафар ака ўз авлодларининг илдизи Амиир Олимхонинг бош вазири Низомиддин Урганжийга бориб тақалишини айтади. Буни эшитган уларни мехмон қилаётган Раҳматуллоҳ Ҳожи Afandi мен сизни қаридошларингиз билан таништираман деб Низомиддин Урганжийнинг Туркиянинг Ғазиантаф шаҳарида яшайдиган невараси Асадулло Урганжийга телефон қилди.(Асадулло Урганжий Амир Олимхонинг бош вазири Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви.)Асадулло ака Сафар акани ўз уйига меҳмонга таклиф қилади.Сафар ака боргандан кейин Амир Олимхоннинг ўғиллари ҳам Сафар ака билан танишиб меҳмон қиладилар.Amir Олимхоннинг васиятига кўра дунё банкаларида турган бойликларини Мустақил Ўзбекистонга қайтариш учун Савудия Арабистондаги ва Туркия яшаётган фарзандлари тўпланиб маслахатлашиб (Америкада яшаётган ўғли телфон орқали ўз розилигини бергандан кейин) улар Сафар акага “бизнинг номимиздан Ўзбекистондаги оиламизнинг тамсилчиси” сиз бўлинг деб таклиф қиладилар.Сафар ака рози бўлгандан кейин.Амир Олимхоннинг ўлимидан сал олдин тушган расмининг орқасига ҳамма avlodlari имзо чекиб " ишонч хатини " берадилар.Сафар ака Тошкеnтга қайтганида у билан бирга оила тамсилчиси бўлиб Амир Олимхоннинг куёви , Бош Вазири Низомиддин Урганижийнинг невараси Асадулло Урганжий келганди.Асадулло Урганжийнинг ўз оиласидан тирик қолган якка-ю, ягона амакиваччаси Хоразмда яшаётган Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш ҳамда Ўзбекистон ҳукумати билан музокара олиб бориш эди.Собиқ Адiлия Вазири Бобур Маликов Сафар ака билан Асадулло Урганжийни ўз кабинетида қабул қилиб Амир Олимхоннинг бор бойликларни Ўзбекистонга қандай қилиб қайтариб olib келиш ҳақида музокора олиб борadi.Амир Олимхонинг Дунё банкаларида турган бойликларини васият қилгани каби Мустақил Ўзбекитонга қайтариш учун коммисия тузилади.Коммисиянинг таркибида Амир Олимхон ўғиларининг тамсилчиси бўлган Сафар ака ҳам бор эди. Журналист Соҳибназар Эгамбердиевнинг Сафар ака билан бўлиб ўтган воқеалар ҳақида суҳбат uyushtirib “Ўзбекистон Адабиёти ва Саънати” газетасида эълон qilgandi ўша йилларда.Бу воқеаларни яқиндан кузатиб бораётган Ўзбекистон Пракратураси ушбу коммисиянинг ичида ўз одамимиз бўлиши керак деб асли келиб чиқиши Surhandaryo Viloyatining Boysun tumanidan бўлган Файзулла Қиличовга “сохта кимлик “ ёзиб Амир Олимнинг "сохта невараси” шоҳ супасига чиқарадилар(Файзулло Қиличов Ўзбекистон Бош Пракратурасининг Матбуот секратари. Сурхандарё Вилояти Бойсун туманида туғилган).Файзулла Қиличов Амир Олимхоннинг бойлигини Сафар ака билан бирга Ўзбекистонга қайтариб олиб келишдан умидвор эди. Шунинг учун хам “бўзчининг мокисидай” гоҳ Америкага гоҳ Туркияга қатнай бошлади. “сохта невара” ўзига ишонилиб топширилган ролни маромига етказиб ўйнай олмагандан кейин мазкур ташкилот кўп ўтмасдан тарқаб кетди. Аниқроқи Амир Олимхоннинг авлодлари ўз оила тамсилчисининг Ўзбекистон Давлати тарафидан ноҳақдан “туҳмат” уюштириб қаматиб юборганидан кейин Ўзбекистон Давлатига бўлган ишончини йўқотдиlar.Амир Олимхоннинг бойликларини Ўзбекистонга қайтаришдан вақтинча воз кечдилар.Сафар аканинг бошига ташвиш тушганда эса “сохта қариндош” Файзулла Қиличовнинг асл кимлиги ўртага чиқganди.Xотинни билан китобни бериб юборишга юраги дов бермаганди ўз мансабининг қулига айланган Файзулло Қиличовни. Қисқачаси "дўппи тушиб кал боши кўринган эди".Kuitilmaganda Файзулла Қиличов telefon qildi. овазини эшитиб ҳайрон бўлдим.Хол ҳотир сўради... Сафар акани сўрамади.Мен Туркияга кетаяпман бирон истагингиз борми?Рахмат. Оқ йўл.Бирон совғанигиз борми қариндошларингизга бериб юборадиган?Бор дедим.Нима?Ширинлик пиширадиган “қолиф” унча катта эмас кичкинагина иҳчам Асадулло акага вада бергандим битта сизга олиб бериб юбораман деб.Туркияда йўқ еканми?Йўқ.Юким оғир олиб кета олмайман.Нимага сўрадингиз унда....- Жахлим чиқди. Файзулла ака нима қиласиз “ўйин ўйнаб” сизни кимлигингизни яхши биламан.Нимани биласиз?Китоб сўрадим бермадингиз, совғанг борми деб сўраяпсиз бор десам “юким оғир” деб bахона топасиз ундай бўлса нимага телефон қилдингиз? Шусиз сизнинг ҳамкаб - ларингизниг маразлигидан жонимни бўғзимга келган битта сиз етмай тургандингиз.Сафар хато қилган.Нимани?.. Ҳайрон бўлиб сўрадим?"Танга”ни ўғирламаслиги керак эди.Сафар ака “танга”ни “ўғирлаган “ пайтда қоравул бўлиб қараб турдингизми ?-Далил иботингиз борми?-Qanday qilib bemalol tuhmat toshin otasiz?-Яъна жимлик чўкди.-Ислом ака билан келишиб ишлаганида бошига бу кўргуликлар тушмасди.Сизга ўхшабми? Сизинг каби ming bir qiyafaga kiradigan “ buqalamum"ларни кўпини кўрганман. Islom akangizni etagini upib “тузини егансизда шунинг учун тузлиғингизга туфура олмай.” siz, сизинг каби “лаганбардорларга ол... еееееее ....деса Ислом акангизни аҳлатини ҳам кўзингизга суриб табаррук қилиб ейишга тайёр сиз !Бошқа гапим йўқ!Айтадиганимни -айтиб аламимдан чиққан эдим телефоннинг гўшагини шарақлатиб жойига қўйдим.Ўзим -ўзимдан хурсанд бўлдим аламимни олдим деб.Сизларда савол туғилиши мумкин Файзулла Қиличов Ўзбекистон Пракрратурасининг Матбуот Котиби бўлса қандай қилиб бу қадар "оғир “ suzlar aytib ҳақорат қилдингиз деб?Йўқотадиган ҳеч нимам қолмаганди жонимдан бўлак...Жоним эса гунахкор банданинг эмас яратганнинг қўлида.Менинг учун икки дунё бир, қадам бўлган эди...
22.09.2013 yil. Lausanne.
14 қисм.
Кейинчалик эшитсам ўзини яхши кўрсатиш учун “ сохта невара" қияфасига кирган Файзулла Қиличов президент Ислом Каримовга, Сафар ака хақида тухмат тўла мактуб ва мақолалар ёзган экан . Берилган “топшгиқни” уддалай олмаганидан кейин...
(менинг ҳеч қаерда айтилмаган, ёзилмаган бу сирларни билишимга сал кам 6 ой бор эди)
Амир Олимхоннинг Авлодлари Туркияга борган Файзулла Қиличовни ; ҳуш келдинг сафо келдинг деб жуда "хурсанд" бўлиб кутиб оладилар.
Файзулла Қиличовнинг қилган" расмий таклифини "ерда қолдирмай" Ўзбекистонга келишга рози бўладилар.
Оила 1994 йилнинг унитмаган бўлсам баҳор ойларидан бирида Ўзбекистонга қўхна Ота юртлари Бухорага келиб , муқаддас қадамжоларни зиорат қилишиб дуои-фотиҳа ўқишиб Туркияга қайтиб кетгандилар.
Файзулла Қиличов асл нияти бўлган Амир Олимхоннинг бойликларини Ўзбекистонга қайтариб олиб келдиндими деб сўрасангизлар?..
Йўқ!... деган жавобни эшитасизлар.
Олдинги бобларда хикоя қилганим каби “ўз тамсилчи”ларининг, банди зиндон қилинганидан сўнг Ўзбекистонга келишга "рози бўладилар" аммо... бойликларини қайтаришга эмас...
Амир Олимхоннинг авлодлари то Ўзбекистонга келиб кетгунча ўзларининг асл ниятлари ҳақида оғиз очмагандилар.
Амир Олимхоннинг авлодлари келганларида асл манзарани ўз кўзлари билан кўргандан кейин қадим Туркистон (Ўзбекистон)нинг “қоғаз”дагина мустақил давлат эканини , аслида миллат ҳалиям чор -ночар бир бурда нонга зор бўлиб яшаётганини, кўчаларда ҳалиям “қўрқув салтанати” ҳукмрон эканлигиним ўз кўзлари билан кўрган -дилар. Турк (ўзбек) миллатини олдин босқинчи русларга “қул” бўлган бўлса ҳозир ўз миллатининг “мехробидан чиққан чаёнлар” қонини зулукдай сўраётганлигининг гувоҳи бўлган эдилар.
Бу холатни уз кузлари билан курган Амир Олимхоннинг авлодлари афсус ва надоматлар билан Туркияга яаытиб кетганлар.
Бу нозик “дипломатик ўйин”ни, тушунмаган Файзулло Қиличов олдинига ўзига ишониб топширилган вазифани қойил мақом қилиб бажардим деб хурсанди бўлади орадан утган бир мунча вақтдан урганганида еса Фаызулла Яиличовнинг ...“холига маймунлар йиглаыди.”.
Сафар акага қилган “хиёнати”нинг, жазосини тиш тирноқи билан ҳимоя қилган режимнинг узи берганди.
Кўп ўтмасдан Файзулла Қиличов Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот Котиблиги вазифасини "маромига етказиб бажара олмаганлик" айби билан эгаллаб турган лавозимидан ҳайдалади.
“Амир Олимхоннинг бойлигини Ўзбекистонга қайтариш “ коммисияси ҳам маълум бир муддатдан кейин тарқалиб кетади.
Комиссияни ташкил қилган раҳбарларидан бириси Ўзбекистон Адилия вазири Бобур Маликов Ўзекистоннинг Америка Қўшма Штаталаридаги Элчилик лавозимга ишга юборилади.
“элчилик” муддати тўлгандан сўнг Ўзбекистондаги сиёсий вазият кескинлашаётганини ўрганган Бобур Маликов ўз вазифасидан исътефо бериб Америка Қўшма штатларидан сиёсий бошпана олиб уша ерда қолиб кетди.
Бобур Маликов ҳақида ўша вақтдаги газета саҳифаларида кўплаб танқидий фелетонлар эълон қилинди.
Танқидий фелетонлардан бирисининг авторини ҳали ҳам униганим йўқ Тарих Фанлари Доктори Гого Хидоятов ёзганди. (афсуски газетанинг номини унитдим). .
Ўзига ишониб топширилган “вазифа”ни, удалай олмаган шўрлик “сохта невара” Файзулла Қиличов бор -будидан масуво бўлиб "кенг далада якка ўзи ўрилмай қолиб кетган макажўҳори сўтаси каби” шумшайиб қолиб кетди ўртада....
Бугун ҳам юқсак лавозимли креслонинг эгасиман ким ҳам “менинг мушукимга ришт” дейди деб мансабига ишонган бошига ташвиш тушган дўстларини “қайда кўрдим қора эшак” деб бир тепиб ўтиб кетаётган валломатлар, ишонинг сизнинг "бир планингиз бўлса оллоҳники ҳам бор." хаянинг одил тарозиси бор.
Мен бунга ўзим гувоҳман ҳоҳ “сувга ботмаган ўпка” Файзулла Қиличов ёки Сафар аканинг ўша вақтда ЭРК Демократик Пратиясини сотиб президентлик аппаратига ишга ўтиб кетган собиқ “партиядош"ларининг тақдири ҳам Файзулла Қиличовникидан айрича бўлмади.
Фарқи Файзулла Қиличовдан кўра нисбатан узун муддатга қолдилар сотиб олган мансаб креслоларида...
Уларни ҳар кун эрталаб эшигининг тагида хизмат машиналарининг шофёрлари кутиб оларди,
Қисқа вақтнинг ўзида данғиллама ҳовли -жойлар, қуришиб кайф-у, сафода умр кечирмоқга бошладилар.
Аыни шахарда яхсаыдиган “ўз ҳамкасбларидан” ЭРК Демократик Пратиясининг қурувчиларидан бўлган Сафар Бекчоннинг оиласининг ҳолидан ҳеч бири инсонийлик номига хабар олай демас едилар.
Эрк Демократик Партиясининг собиқ аъзолари эртакларда аытилгани каби сандиқсоз устага қирта катта -кичик сандиқ тузаттирдилар.
Яирқ биринчи сандиқни жуда кичгагина қилиб ичига; “ЭРК, Озодлик ,Демократия, Тенглик “ деган тушунчаларни йиғиб териб ичига солиб устидан қулфлаб сандиқнинг калитини ҳеч ким тополмасин деб кўр қудуқнинг ичига отдилар.
ЭРК Демократик Партиясини сотиб мансаб отига минган “нўноқ чавондозлармаррага етмасдан “ минган от"ларидан, бирин-кетин йиқилиб майиб- мажруҳ бўлдилар.
Улар учун президент Ислом Каримов “худонинг ердаги сояси” еди.
Сояни эса ҳеч вақт адолат шамоли тарқата олмайди деб ишонгандилар... ишончлари гулдурос солиб эсган тўфондан туман каби бир зумда тарқалиб кетди..
Бошларида на суянгани “чинорлар”ининг сояси қолди, на вақтинча утириб турсин деб берилган "кресло"лар .
Чинорлар кесилиб сотилиш учун бозорга; ястаниб утирган мансаб "кресло"лари еса тўпланиб "Оқ сарой"нинг, ер тўласининг қоранғу бурчакларидан тарихиы експанат сифатида уз ўринларини олди.
Адолат нуридан ўт -ўланлари; қуриб- қаҳшаган, бийдай далада қолиб кетган собиқ ЭРК Демократик Партияси аъзоларининг на олдинга юришга мажоли, на орқага қайтай деса манзили бор эди...
Ўз мансабининг “шайтоний васвасига” алданиб қулоқи кар, кўзлари кўр бўлган бу даҳрийлар миллатимзнинг чекаётган ғам-аламларини кўрмасдилар қулоқлари кар бўлгани учун уларниг фарёдларини эшитмасдилар.
Эшитиганларида эса кеч бўлганди...
Каримовнинг оёғини ўпиб, "салла деса калла” олмоқга бошлаган манасабпарастлар олдинига Ислом Каримовга “отам” дедилар бу ўҳтатиш камлик қилди чамаси “халқ бўла олмаган бу оломон” Ислом Абдуғаниевич Каримовга “Юрт боши” унвонини бердилар.
Ўз мансабининг пирига айланган Ислом Каримов аста -секин асл башарасини кўрсата бошлади. Энди у киши “юртбоши” эмас, юртнинг бошини ейдиган икки елкасидан икки илон ўсиб чиққан "зуҳакоҳ моронга” айланганди.
Ҳар кун, бир бегуах бир одамнинг бошини еб, қонини ичмаса тураолмайдиган дардга йўлиқганди.
Миллатимизнинг бегуноҳ фарзандлари; Оллоҳ йўлида тавба тазарру қилган ёшгина йигитлар: Ерк ,Тенглик , Озодлик деб Миллатимиз учун курашаётган инсонлар арзимаган "жиноят” сенериолари ёзилиб банди зиндон қилинмоқга бошланган эди ўша маъшум 1993 йилларда.
Ўғил учун ота, қиз учун она жавобгар бўлса; эр учун хотин жиноий жавобгарликга тортилаёганди.
Хатто мурғак гўдаклар ҳам гаров сифатида чирқирратиб оналарнинг қўлидан тортиб олиниб кўз кўриб, қулоқ эшитмаган жазоларга тортилаётган давр эди ўшанда.
Фарзандлари банди зиндон бўлган муштипар ота -оналар энг сўнг нафасини берар чоғида ўз ўғил -қизларининг дидорига тўя олмасдан бу фоний дунёдан армон билан кўзлари очиқ кетмоқда эди.
Ўзбекистон дея аталган жаннат макон маскан
яарға ва қузғунларга макон булганди.
30.09.2013 й.
Лозан.
15 -қисм.
Оғир изтиробли ҳаёлдан юрагим сиқилди .Оламда нима гап экан деб телевизорни очдим, “Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан хабарларни бошланишидан олдин телевизор спикери Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.Нима бўлди экан деб диққат билан қулоқ солсам;Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради: Ўзбекистон “Эрк” Демократик Партиясининг фаоли Сафарбой Бекжонов Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Элликқаълла туманидаги Тарих Музейидан тарихий ноёб "танга"ни, ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…Телевизорда тантанали равишда эълон қилинган хабарни эшитиб,тош каби қотиб қолдим.Бундан бир – икки, ой олдин жаноб Абдимўмин Ўтбосаров “тухмат " тўла ҳабарни эълон қилганида , гапнинг тўғриси балким қувонган бўлармидим… Сафар акани қаерда эканлиги топилди деб.Қоп- қора тонг отмасдан Ўзбекистон Давлат Бош Пракратураси жойлашган бинонинг олдига бориб сўраб суриштирмас эдим-ми?...Ойларча сарсон -саргардон бўлиб юрмай...Орадан 20 йил ўтган бўлса ҳам na қаламимнинг, кучи на ўзимнинг сабрим етади ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун .Жимжитликка кўмилган қоронғу дунёмда тўфон кўтарилиб ер -кўк, чирпирак бўлиб айланмоқга бошлади.Qулоқларим шанғиллаб ҳеч нимани эшитмасдим; эшитсам ҳам ақлан идрок қила олмасдим.Бошим айланиб ёнимдаги ёстиқга бош қўйдим...Абдимўмин Ўтбосаровнинг овазидаги ишонч оханги шу қадар кучли эдики , Сафар акани яқиндан танимаган -билмаган , уйдирмадан иборат “туҳмат тўла “ тўла ҳабарни эшитган ҳар қандай одам ҳақиқатдан ҳам Қарқалпағистон Автоном Республикасининг Эллиққалла туманида жойлашган тарих музейидан ЭРК Демократик Пратиясининг фаолининг "танга ўғирлаганига" ишонар эди.Сафар ака бир парча занглаган темир “танга”чани, цейф (темир қутча)ни, бузиб ўғирлаётганида ёнида қоравул бўлиб Абдимўмин Ўтбосаровнинг ўзи тургандай ишонч билан гапираётганди ...Қўлидаги бор йўқ бойлиги микрафондан иборат бўлган ҳукуматнинг ўргатилган “тўтиқуш”и, “исботланмаган жиноят ишини” Ўзбекистон Пракратураси бир парча қоғазга ёзиб берди деб оламга жар солиб эълон қилмоқ мажбуриятидами?Нимага мендан бир оғиз сўрамади?Инсонга ақл фаросат берганида оллоҳ Абдимўмин Ўтбосаров четда қолганми ё... одамларнинг тақдири менга нима; етарки ўз касбимда ишласам бўлди- деб ўйлайдиганларданми tuhunmadim?Қўлига ёзиб берилган мантини кар -кўр каби текширмай тўғрими ёки нотўғрими деб ўйлаб кўрмасдан эълон қилаверадими ?Бир бегунаҳ инсонниng ҳаёти, оиласи Ўзбекистон Телвидинясининг спекири Абдимўмин Ўтбосров учун "ўйинчоқ” бўлдимикан?Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Сафар ака ҳақида очилган "дося"сига, “ўғри” деб ёзмаганди Абдимўмин Ўтбиосаров Сафар акани “ўғри” деб эълон қилганида.Журналист дегани ҳақиқатни ёзадиган тарафсиз инсон бўлмайдими?Қўлига ёзиб берилган “матн”га, эмас ; бир оз бўлсада виждонига (агар виждон)ни ,қолган бўлса қулоқ тутмайдими?Бирisiни қораламоқчи бўлиб ҳабар айтмоқчи бўлса, иккинчи тарафга ҳам микрафон узатмайдими...Абдимўмин Ўтбосаров исмли инсон қиyaфасига кирган шайтон.Zаррача виждонни бўлганида мендан бир оғиз сўраган бўлар эди ...Қўлимда рад қилиб бўлмайдиган далилим бўлиб ; лаънати “танга”ни Сафар ака ўғирламагани аксинча Қарақалпағистон Республикаси Элликқаълла туман тарих музейининг директори Ўразали Жумаевнинг ўз қўли билан “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзилган тилхатини кўрсатмас эдимми?Мен журналистика факультетини битирмагангандим, лекин шундай бўлса ҳам озми,кўпми журналистик қонун -қоидаларидан хабарим бор .Ҳар қандай журналист қўлига берилган , “хабар”ни ўқиб эшиттирмоқчи ёки газетага фелетон ёзмоқни талаб қилганларида "қораланган" тарафга ҳам микрафон тутиб фикрлари тингланиши керак эмасми ?Ё мен журналистлик қонун қоидаларини нотўғри тушунаманми?Аммо бу менинг сўраганларим аниқроғи журналистлардан талаб қилаётганим Ўзбекистон каби корупцияга ботган, диктатура ривожланган давлатда ўз ҳақ- ҳуқуқимни излашим кундуз куни “қўлимга чироқ ёқиб” излаб топа олмайдиганим ноёб бир матоҳ эди “ҳақиқат” деганлари ўшанда..Энг ачинарлиси орадан ўтган 20 йил мабойнида вазият ҳалиям ўзгармади."Замона зўрники , паймона кўрники" деганларидай,телевидиния ҳам, унда ишловчи спикерлардан тортиб, телвидинянинг директоригача Президент Ислом Абдиғаниевич Каримов бошчилигидаги қўрқув салтанатининг ювиндихўрлари эдилар.Уларда на инсонийлик, на виждон қолганди.Эгасининг ташлаган суягига алданиб оёқларини ялаётган ялоқхўр "итлар" галаси, кечқурун нечук ҳотиржам ёстиқга бош қўйиб ухлар экан?-Нима қилсам экан?-Кимдан маслаҳат сўрай?-Кимга дардимни айтай?-Жавобсиз саволлар бўйимдан баланд тепамда “дор”нинг, ипи каби салонниб турарди. "осман узоқ, ер эса қаттиқ “ нима қилишимни ким билан маслаҳатлашиб иш қилишимни билмасдим .Тошкентда яқин кими -кимсам йўқ эди.Бирга ўқиган курсдош дўстларим ҳаммаси Самарқандда қолганди.Ота -.онам, қариндош уруғларим Қарақалпағистоннинг Беруний туманида яшашгани -ю, шу кунгача қадар уларнинг куёвининг қамалганидан ҳабарлари йўқ; айтмагандим онамнинг юраги сиқилмасин деб...Энди нима бўлади?Қишлоқимизда свет ўчмаган бўлса ҳамма телвизор томаша қилади.Айниқса; худо раҳматли дадам ҳеч нима кўрмаса ҳам “ахборат” праграммасини қолдирмай кўрадиган одати бор бугун "ахборат”ни кўрган бўлса?Мен ўлдим...Ҳамма қариндош -уруғларим, ҳамқишлоқларим, синфдош дўстларим ҳаммаси эшитишади қишлоқимизда Камол аканинг куёви “ўғри” эканда билмабмиз; ўқиб ақли кирмаган қизи оҳирида; “ўғрини” топган экан-да, деб гап- сўз тарқалиб кетмайдими?Чунки бутун ҳамқишоқларим; бир -биримизга бегона эмасдик .Барчамиз битта чинорнинг илдизи,yaproqi яъни катта бобом Рейимбой бобонинг авлодлари эдик.Қисқача тушунарли қилиб айтсам қишлоқимизда 100 тача хонадон бор.Ҳаммамиз бир -биримизга: амаки, хола, амма, тоға, жиян қолганлари эса қуда -анда бўлиб томирларимиз боғланиб кетганди.Кимининг ўғли , кимининг қизи бўлса ўзора қуда -анда бўлиб бегонадан на келин олардилар на бегонага қиз берардилар.Қишлоқимизнинг ва оиламизнинг урф одатларини бузган осийси мен эдим.Тамоман бегона оилага келин бўлиб кетгандим.Сафар ака “бегона” бўлганилиги учун ҳамaн кўзга ташланиб, шу қисқа вақт мабойнида бутун ҳамқишлоқларим, қариндош - уруғларим ҳаммаси танишди .Ўзиниям харектери киришимли бўлганиданми ҳамма ақробаларим bilan бирданига апоқ -чапоқ бўлиб кетганди. Қамалишидан олдин сўнги марта уйга борганимизда жияним уйланаётган экан ;тўйда ўзи ёзган "temur hotin" deb nomlangan ҳазил шеърни ўқиб ҳаммани хурсанди қилганди.Хулласи калом тўй ҳашамга аралашиб ўзини бегона каби олиб қочмагани учунми ақробаларимизнинг севимли домадига айлагanди.Қишлоқимизда Сафар акани 7 ёшдан 70 ёшгача ҳамма танирди.Энди қайси юз билан уйга- қишлоқимизга, бораман?Бир нондан берса тўйдирадиган бир муштдан урса ўлдирадиган беш акам бўлса?...Уларнинг юзига қандай қарайман?Менинг бежавоб шавқатсиз саволларга топадиган жавобим, на дардимга топажак чорам бор эди. Қўлларим калта узатсам османга етмасди , оёқларим эса кундан -кунга қаттиқ ерни тешиб ботиб бораётгандим.Сиғинай десам тоғим, бекинай десам ўрмоним йўқ эди.Ҳаммасидан бира тўла қутилиб бош олиб кетай; қайтмас макконга десам 1.5 ёшига ҳам етмаган Жалолиддинни нима қиламан?...Унинг айби нима ?....Атрофимни ўраб олаётган зулм занжири тоборо таранг тортилиб нафас олишим оғирлашётганди.Мен кимман?Нимадан менинг бошимга бу маломат тошлари отилди?Бузоқнинг ҳаққи бор деб “сигирнинг сутини ичмайдиган” одам нечук ўғри деб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолди ?Кеча кундуз ухламай жавоб изласам ҳам жавобини топа олмайдиган саволлар мўр малаҳ каби бостириб келаётганди.Ўзимни тубсиз жарлик ичида оёқ қўли занжирланган ҳолда ҳис қилардим.Фақат юлдуз тўла чексиз осмон ва қоронғу кечанинг ёлғиз малаги ярим ой чарақлаб тураради бош учимда.***Ой ярим, дил ярим ,Ғуссадан тўлмас ҳеч қачон.***Бошим айлана бошлади, кўз олдим қоронғулашди, ҳолсиз ёстиқга бош қўйдим.Тунданда қора тонгим отди.
6.10.2013 yil. Lausanne.
16 қисм.Бугун нима қилсам экан?...
Кейин эсимга Қарақалпағистон Автоном Республикаси Элликқъқалла туман музейнинг директори Сафар аканинг “тухмат “ қилиб қаматган Ўразали Жумаевнинг "танга”ни экспертиза қилдириб беринг деб ёзган "ишонч хати" эсимга тушди.Ундан нусҳа кўпайтириб терговчи Ҳусан Аҳмедовга беришим керак .Ўразали Жумаев деган аслида ким ?Биз бу саволга батабсил жавоб ёзмасак ёзаётган "хотира"ларимизнинг; бир қиймати йўқ.Ўразали Жумаев Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Беруний туманидаги Мақтумқули калхозида туғилган.Миллати туркман.Туркманларнинг “арсари” уруғидан.Тошкент Давлат Университетининг Журналистика факултетини тугатган.Тўй – ҳашамларни олиб боргани учунми кўпчиликга “отнинг қашақаси” каби танилганди.. .1970 йиларнинг бошида қўриқ ерларни ўзлаштириш бошланди шу вақтда Қарақалпағистон Автоном Республикасида ҳам бир қатор янги туманлар очила бошлади. Янги очилган Эллиқъалла туманига ҳам кўплаб одамлар кўчиб жойлашдилар. Ўразали Жумаев оиласи билан Берунийдан Эллиққалланинг Ўзбекистон номидаги "Узумчилик ва Боғдор"чиликга иҳтисослашган савхозига кўчиб боради.Ўша савхозга менинг энг акамни партия ташкилотининг секратари қилиб ишга жўнатишганди.Ўразали Жумаев журналистликни йиғиштириб қўйиб Элликқаълла туманида янги ташкил қилинган Тарих Музейига директор бўлиб ишга жойлашади.Тарих музейининг директори бўлиб ишлаётганиганида Тупроққаъла, Айзқаъла каби тарихий мажмуалардан қазиб чиқарилган асори атиқаларни тарих музейдан сақлашдан кўра қўлига илинган кўз қамаштирувчи тарихий зийнатларни ноқонуний равишда сотиш билан билан шуғулланган."Танга "ни ҳам қисмати шундай бўлиши мумкин эди агар; Сафар ака ҳужжатлаштириб олмаганида....“Танга”ни франциядан келган архелог олимга сотмоқчи бўлади. Аниқроқи олимнинг миниб юрган ЖИП машинасига кўнгли кетган музей директори машинага алмаштирмоқчи бўлганини айтганда олим унга қанчадир пул миқдорни айтади машинасини беришга рози бўлмайди...Олимнинг таклиф қилан $ миқдорини оз бўлгани учун рози бўлмайди.Алами ичида қолган Ўразали бир кунмас бир кун тангани сотиб катта пул ишлашни кўнгилига тугади...Туманда унинг ноқонуний ишлар билан шуғулланганини ҳамма билади ... аммо ҳеч ким "ғинг деб оваз” чиқара олмайди...1980 йилларда бошланган маъшум “пахта иши” деб номланган Ўзбек миллатини қоралама компаниясидан ҳамманинг хабари бор... “нимага ғинг” демаганларининг сабаби унинг инсонларни ҳали ҳам унита олмагани “қоранғулик” ўтимшида сақли...Ўразали Жумаевнинг КГБ га ёлланган “айғоқчи” эканлиги “ ролиздаги палаги қуриган қовак” каби ўша маъшум йилларда ўртага чиққганди.Қарақалпағистон Республикасининг Беруний, Тўрткўл ва Эллиқаъалла туманларига Москвадан келган бири рус ва бири армани бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг оёқи чекка қишлоқларига қадар етиб келганида Ўразали Жумаев ва унинг ҳамтавоқлари уларнинг энг яқин югурдагига айланганди. Уларнинг касофатидан Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Беруний , Турткул ва Элликқаълла туманларидан кўплаб бегунаҳ катта -кичик раҳбар ходимлар 10 йилдан 15 йилгача қамалди.Қамалган раҳбарларнинг кўпчилигининг қамоқхоналардан ўлиги қайтди.Ўлмай , оман қайтиб келганлари ҳам узоқ яшай олмай, тортган азоб -уқибатларидан, бу фоний дунё билан эрта хайрлашдилар.Тергов қилинган лекин қамалмай қолганлари эса кўрган “исканжаларидан ” майиб -мажрух бўлиб қолдилар.Ўразали Жумаев ўзи истиқомат қилаётган савхозининг директори билан бош буғалтерига туҳмат тошларини ота бошлайди “пашшадан фил ясаган “ терговчи искаб топарлар дарров ўзига яраша жиноят ишини "юмолоқ ёстиқ" қилиб савхознинг директори билан бош буғалтерини қамашди.Савхозда партия комитетининг раиси бўлиб ишлаётган менинг энг катта акам ҳам унинг тухмат тўла тошларидан насибини олди.Акамни тергов қилган терговчи Туркманистоннинг Ташҳавуз Вилоятидан келган туркман эди.Ойларча сурган асабийлик...Ота -онам тикан устида ўтиргандай яшашди қилмаган айби, “емаган сомсаси учун пул тўлаб қамалиб” кетса, невараларимизнинг ҳоли нима кечади деб?Акамнинг ишидан бир хато чиқара олмадилар қамаш ҳақида “санксия” бера олишмади..Қоранғулик қоплаган кунлардаги Онам ва оиламизнинг тортган азоб-уқибатларини бирда биз бирда яратган оллох билар эди.Савхознинг Бош инженери бўлиб ишлайдиган Нормат ака менинг акам қадар омадли бўла олмади " бешавқат тергов"дан кейин кўп ўтмай бевафо дунё билан хайрлашди.Ивонов билан Гдилиян Москвага қайтиб кетгандан кейин; ўрталиқ сокинлашганида савхозда яшайдиган аҳоли катта очиқ мажлис ўтказиб "туҳматчи" Ўразали Жумаевни оиласи билан ҳайдамоқчи бўладилар.Ўразали Жумаев савхоз аҳлидан ва акамдан кечрим сўраб “тимсоҳ кўз ёшларини” тўкади.Миллат акамга юзланади; сиз нима дейсиз деб?Акам юмушоқ кўнгиллик қилиб майли кечирайлик жазосини аллох берсин дейди...Ичига аламини ютган Ўразали Жумаев бир кун келиб "қасд" олишни ҳаёлига тугган эканми? ...Мана энди тақдирнинг тош каби ўйинини қаранг- ки, "акамни " қамата олмаган “бу мараз” орадан йиллар ўтгандан кейин куёвидан аламини олаётганди.Сафар ака билан қандай танишганлар?...Ўзим савол бериб ўзим жавоб ёзаяпман.(ёзаётганим бадиий асар бўлмагани учун бадиий жиҳатдан юксак деган иддиодан тамаоман йироқман бунинг учун сизлардан узр сўрайман)Тақдирнинг аччиқ ўйиними ёки планли иш қилинганми юқоридаги “ҳаматавоқлари” Ўразали Жумаев учун ....1989- 90 йилларга келганда Ўзбекистонда миллий уйғониш шамоллари эса бошлади ёқимли насимнинг ҳуш оҳанглари бизнинг чекка туманларимизгача етиб келди.Қарақалпағистоннинг етник ўзбеклар яшайдиган бўлгаларида Амударё ,Беруний , Турткул ва Элликқаълла туманларида олдин “Бирлик” Халқ харакати кейин ЭРК Демократик партияларининг бўлимлари тузилади. “миллиат хойини” Ўразали Жумаев юқорида ўтирган “қуда” тарафдаги акаларининг тасвияси билан эгнига “демократ” чопанини кийиб бир думалаб “миллиятчи демократ”га , айланади Элликқъалла туманида ташкил қилинган ЭРК Демократик Партиясининг бўлими раиси бўлиб олади.Тошкентда ўтирган ЭРК Партиясиниг ташкилотчилари унинг “қора “ ўтмишини қаердан ҳам билсин?Гапи сўзи тузгун ҳар гапнинг бирида; “ йўқолсин руслар” , “ўз она тилимиз ўзимизда давлат тили” бўлсин деб жон куйдириб гапирадиган кўплаб инсонларни Партия сафига қабул қилган фаол бир одамга айланади.Унинг “сохта” жонкуярлиги ҳамманинг ҳам кўзини алдар эди.!991 йил декабрь ойида бўлиб ўтадиган президентлик сайловида ЭРК Демократик Партиясинимнг раиси Муҳаммад Солиҳ ўз номзидини Ўзбекистон Президентлигига қўйди.Сафар ака Хоразм ва Қарақалпағистон Автоном Республикасида сайлов компаниясини олиб бориш учун кетадиган бўлди.Жалолиддин 1991 йил 23 Ноябрда туғилганди.Қўлимда 7 кунлик чилласи чиққан чақолоқ билан мени уйда ёлғиз қолавердим.Ота.-онам, қайин волидам келишганди Жалолиддин туғилганида лекин узоқ муддатга онам қола олмади. Сабаб менинг 3-чи номерали акам ўғлини уйлантираётганди онам билан дадам тўйга бош- қош бўлиш учун мажбуран қишлоқга қайтиб кетадиган бўлди.Менга ҳамроҳ бўлиб қайин волидам қолганди у ҳам атеги бир кун қола олди холос. Қайин волидамнинг ҳам маззаси қочиб Хоразмга қайтмоқ мажбуриятида қолди.Ҳуввилаган уйда бир ҳафта ўн кунлик бебак билан ёлғиз қолдим.17 ёшимдан бошлаб олдин Теҳникум кейин Университет ҳулласи калом умрим ўқишда ўтгани учунми энди туғулган чақолоқни қандай қўлда қўлда ушлаб чўмилтиришни ҳам билмасдим. Сафар ака кетмасидан олдин иккимиз бемалол чўмилтирар эдик кетганидан кейин ёлғиз бошимга...Оллох кимсани чақолоқ билан ёлғиз қолдирмасин экан...Жалолиддинни қўлимга ушлашга ҳам қўрқардим бир ерини инжитиб қўйяманми деб.Бир куни бешикда ётган Жалолиддинга диққат билан қарасам бўйнининг таги шилиниб яра бўлиб кетибди кўриб қўрқанимдан йиғлаб юбордим кўз ёшларим Жалолиддининг юзини ювди энди нима қиламан?...Ҳатто ўша вақтда энг яқин қўшнимни ҳам яхши танимас эдим чиқиб маслдаҳат сўрай десам.Менинг ўз уйимда каттагина кутубхонам бор эди. Сафар аканинг уйига Самарқанддан олган китобларимни кўпчилигини олиб келгандим.Чақолоқ тарбиясига оид китоб бормикан деб китобларим турадиган жавони изласам қачонлардир олган эканман шунақа китоб.Кўриб жуда хурсанди бўлдим.Китоб мен учун ёзилгандай эди.Янги туғилган чақолоқларни биринчи ойидан то тўққиз ойгача қандай парвариш қилиш кераклиги, кийинтиришдан тортиб овқатлантиришгача ҳамаси батабсил ёзилганди.Ҳатто бўйнида ёки қўлтиқ остида қизариқлиқ бўлса нима қилиш кераклигигача...Китобда нима ёзилган бўлса ўқиб ўрганиб параваришлай бошладим Jалолиддиннинг бўйнинг таги ҳам тез яхши бўлди.Чўмитириш учун тавсиялар бор экан ... хулласи калом ҳаммаси яхши эди -ю,оқшом тушиб қоранғулк бошланса жуда қўрқардим.Кечасига ҳеч ухламасдим маҳаллада азон айтилмагунча....Сафар ака кетган сафаридан Жалолиддин 40 кунлик бўлганда қайтиб келди..Тошкентга келганидан кейин ҳам эрталаб кетиб кечқурун ишдан қайтардисайлов арафаси бўлгани учунми гоҳ Телвидинянинг олдида рикет ташкил қилсалар гоҳида аллақайси туманга пикет қилгани кетарди.Ўртага “ сарвқомат ҳадича эмас савуқ бир натижа чиқди” таърифини ёзишимнинг ҳожати йўқ. Шундай алғов- далғовли, кунларнинг бирисида Сафар ака менга кичкина қутичада қизил латтага ўралган устига ажи- бужи, ёзувлар ёзилган бир оз занглаган кичкина “танга”чани кўрсатди .-Ҳайрон бўлдим: бу нишетасиз занглаган темирни дедим ҳайронлигимни яшира олмай?...- Тарихий “танга ".-Қаердан олдингиз?Элликқаълладаги музейнинг директори француз нумизиатик олимга сотмоқчи экан ЖИП машинасининг пулига мен соттирмадим.Миллатимизнинг миллий бойлиги бўлган тарихий тангани сотишга ҳаққингиз йўқ дебТошкентга олиб бориб нумизиатикларга кўрсатиб экспертиза қилдираман деб олиб келдим.Ҳужжатлаштириб олдингизмиҲа. ЭРК Партиясининг расмий ҳужжатига ёзиб иккимиз ҳам имзо чекиб расмийлаштирдик.Ким у музейнинг директориЎразали ЖумаевНима...Тош каби қотиб қолдим . Сиз уни қаердан танийсиз?ЭРК Пратиясининг Эллик қаълла туман раиси.Кимдир юрагимга ўтмас пичоқ билан ургандай нафасим бўғилди .- Нима дедингиз сиз у ифлоснинг кимлигини биласизми?Сафар ака ҳайратланди нима эди?У ифлос менинг акамни қаматмоқчи бўлганди энди сизни тузоқга туширибди....
14.10.2013 yil. Lausanne.
17 қисм.
Сафар акага айтadigan сўнг сўзимни айтгандим.У киши ўзи билиб ёки билмасдан , тор сўқмоқдан қайтиши қийин бўлган чангалзорга кирганди.Олдини туман қоплаганди, изини тикан.Мен эса қайтмас йўлнинг ўртасида эдим.Бошимга тушажак бўлган фалокатларни ўша вақтда таҳмин ҳам қила олмагандим.Чунки ўйлаб мулоҳаза қилишга вақтим йўқ...Кун- у, тун Жалолиддининг тарбияси билан машғул едим.Бўлиб ўтган воқеалар-у, орамиздаги ўзора суҳбатимизни унутиб яъна кундалик ташвишларим билан андармон бўлгандим.Сафар ака қўлидаги оманат “танга”ни уйдан олиб кетиб бутун ҳужжатлари билан ЭРК Демократьик Партиясининг цейфига қўйганди.Ўзи ҳам олдин ҳикоя қилганим каби Партия ичидаги носоғлом муҳит яъни;Бош котиб Ахмад Аъзамнинг уйғуладиги тартиб совет режимининг КГБ дан етишиб чиққан КПСС МК раҳбари Юрий Владимирович Андропов давридаги каби ЭРК Партиясида ҳам “контрол дафтари “ бўлиши керак...Ишга келган Пaртиянинг ходимлари эрталаб келган соатида кечқурун эса кетишидан олдин ўша дафтарга имзо чекиши керак деган қаътий талаб қўйган.Ахмад Аъзамнинг “ақмоқона талаби” Сафар акани чилладан чиқаради.Биз нимага совет режими давридаги коммунист ва КГБ ходимларининг ўйлаб топган "ақмоқона" режиминин уйғулашимиз керак деб?!Демократик давлат қурамиз, миллатимизни русларнинг зулмидан қутқарамиз,бўйнимизга боғланган қуллик занжиридан қутилиб хур ва озод яшаймиз деб кураш бошлагандик Ахмад Аъзам эса яъна орқага кайтиб коммунистларнинг “контрол дафтар”ини ўйлаб топди деб ўз қаътий норазилигини билдиради Сафар ака.Чунки Ахмад Аъзамнинг асл нияти у вақтда ҳали “очилмаган қўриқ” kabi билинмаган sir эди..Вақтида ишга келмадинг... "дафтар”га имзо чекмадинг деб ҳар хил баҳоналар топиб жанжал кучаётгани Партия ичидаги носоғлом вазият кундан кунга кескинлашаётганини кўрган ЭРК Демократик Партиянинг раиси Муҳаммад Солих Сафар акага; -Сен: "Муҳрдорлик ва Партиянинг хўжалик ишлари “ бошлиғи вазифасидан истефога чиқ!Номингда турган Партиянинг мулкини комиисия тузиб топшир?!Кейин мен сени ўзимга ёрдамчи қилиб буйруқ чиқараман шунда сен истаган соатингда ишга келиб истаган соатингда ишдан кетасан эркин бўласан деб таклиф қилади.Сафар ака номида турган Партиянинг мол.мулкини тузилган комисияга топширади.,ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солихнинг ёрдамчиси вазифасига ўтказилади.Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган) ЭРК Демократик Партиясининг қурувчи уйяси ва партиянинг бош котиби сайловда ЭРК партиясининг ютқазишини қабул қила олмаганидан кейин ...Ўзбекистон perezidentining davlat maslahatchisi Мавлон Умрзоқов билан яширинча музокаралар олиб бориб ЭРК Партиядаги ўз тарафдорлари учун ҳукуматдан мансаб талаб қилаётган экан...Сафар ака ўз китобида ёзгани каби ҳеч вақт Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг вада қилган мансабига, нада бошқа таклифларига рози бўлмаганди.Ўзбекистон Давлат маслахатчиси Мавлон Умрзоқов унинг ёрдамчиси Ахмад Отажоновлар ham алоҳида суҳбатлашиб Сафар акага билан ўз таклифларини айтганлар.Сафар ака уларни ҳам рад қилган...Бу ўжарлиги ўз бошига тушадиган кулфатларнинг бошланғичи эди...Ахмад Аъзам нафақт ўзи учун балки Пaртиядаги тарафдорлари учун ҳам Мавлон Умрзоқовдан лавозимлар сўраган.Булар кимлар?...Иброҳим Ҳақуллов (Бухора Вилоятида туғилган филология фанлари доктори) ЕРК Пaртиясининг Бошқарув кенгаш аъзоси . “ЕРК” газетасининг бош редектори .Шоди Каримов(тарихчи олим) Партия Бошқарув ҳаьят аьзоси.Содиқжон Йигиталиев ( Ўзбекистон Совет Социалистик Респуликасининг Собиқ Олий суди раиси ўзбекларни қоралама компаниясида актив иштирок қилга миллат хойини) Эрк Демократик Партиясининг Бошқарув ҳаьят аьзоси.Абдулҳай Абдумавлонов Бошқарув кенгаши аъзоси Тошкент шаҳар депутати.Уларнинг асл мақсадлари;Партияни ичидан парачалаб йўқ қилиш бўлган.Партия ичидаги Муҳаммад Солиҳга яқин энг асосийси ЭРК Демократик Партияга содиқ одамларни Партиядан узоқлаштириб комунистларнинг ўйлаб топган “бўл парчала” методини қўллаётган экан.Сафар ака бу машамаларга ортиқча чидай олмай олдинги бобларда хикоя қилганим каби Партияни ташлаб чиқиб кетди.1992 йил Февраль ойида биринчи марта Туркияга кетди.1992 йил Октябрь ойида икикинчи бор Туркияга кетиб Декабр ойида қайтиб келди.Келгандан кейин ҳам Партияга қайтиб бормади.Бу вақтга келиб Ахмад Аъзам ва унинг тарафдолари Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг ҳақиқий қулига айланиб бўлган эдилар.Ўзбекистон Давлат маслаҳатчисининг Мавлон Умрзоqoвнинг эгилиб оёқини ўпгани учун Аҳмад Аъзамга Ўзбекистон телвидинясининг йўли равон buлиб очилганди...Бошқаларига ҳам гавдасига яраша Оқ саройдан yagli суяк ташлаganдилар.Ёғли суяkни ғажиган ялоқҳўрлар олдин ЭРК Демократик Партиясида бир мақсад сари интилган ўз дўстларини ҳозирги ҳукуматнинг хизматкорига айлантирмоқчи бўлиб уринишдилдар лекин мақсадига ета олмадилар...Шундай ғаразли мақсадини амалга ошира олмай бу дунёдан кўчиб кетганлардан бириси Tarih fanlari Professori Шоди Каримовдир..Ўлиб кетгани учун Шоди Кариmов ҳақида ортиқча бир нима ёзмадим...Мен ва Жалолиддининг кўз ёшига сабабчи бўлган инсонлардан биттаси холос...Яратган тангрим ўзи билгани каби жазоласин нариги дунёда!Мен эса ундан икки дунёда ҳам рози eмасман.ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солх “танга”ни , seypdan олиб асли келиб чиқиши Туркистонлиk ўзбек Туркия Ватандоши prezident Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига “танга”ни экпертиза қилдириб беринг деб беради.Сафар аканинг эса бу воқеалардан ҳабари йўқ эди...
21.10.2013 yil. Lausanne. 17 қисм.
Сафар акага айтadigan сўнг сўзимни айтгандим.У киши ўзи билиб ёки билмасдан , тор сўқмоқдан қайтиши қийин бўлган чангалзорга кирганди.Олдини туман қоплаганди, изини тикан.Мен эса қайтмас йўлнинг ўртасида эдим.Бошимга тушажак бўлган фалокатларни ўша вақтда таҳмин ҳам қила олмагандим.Чунки ўйлаб мулоҳаза қилишга вақтим йўқ...Кун- у, тун Жалолиддининг тарбияси билан машғул едим.Бўлиб ўтган воқеалар-у, орамиздаги ўзора суҳбатимизни унутиб яъна кундалик ташвишларим билан андармон бўлгандим.Сафар ака қўлидаги оманат “танга”ни уйдан олиб кетиб бутун ҳужжатлари билан ЭРК Демократьик Партиясининг цейфига қўйганди.Ўзи ҳам олдин ҳикоя қилганим каби Партия ичидаги носоғлом муҳит яъни;Бош котиб Ахмад Аъзамнинг уйғуладиги тартиб совет режимининг КГБ дан етишиб чиққан КПСС МК раҳбари Юрий Владимирович Андропов давридаги каби ЭРК Партиясида ҳам “контрол дафтари “ бўлиши керак...Ишга келган Пaртиянинг ходимлари эрталаб келган соатида кечқурун эса кетишидан олдин ўша дафтарга имзо чекиши керак деган қаътий талаб қўйган.Ахмад Аъзамнинг “ақмоқона талаби” Сафар акани чилладан чиқаради.Биз нимага совет режими давридаги коммунист ва КГБ ходимларининг ўйлаб топган "ақмоқона" режиминин уйғулашимиз керак деб?!Демократик давлат қурамиз, миллатимизни русларнинг зулмидан қутқарамиз,бўйнимизга боғланган қуллик занжиридан қутилиб хур ва озод яшаймиз деб кураш бошлагандик Ахмад Аъзам эса яъна орқага кайтиб коммунистларнинг “контрол дафтар”ини ўйлаб топди деб ўз қаътий норазилигини билдиради Сафар ака.Чунки Ахмад Аъзамнинг асл нияти у вақтда ҳали “очилмаган қўриқ” kabi билинмаган sir эди..Вақтида ишга келмадинг... "дафтар”га имзо чекмадинг деб ҳар хил баҳоналар топиб жанжал кучаётгани Партия ичидаги носоғлом вазият кундан кунга кескинлашаётганини кўрган ЭРК Демократик Партиянинг раиси Муҳаммад Солих Сафар акага; -Сен: "Муҳрдорлик ва Партиянинг хўжалик ишлари “ бошлиғи вазифасидан истефога чиқ!Номингда турган Партиянинг мулкини комиисия тузиб топшир?!Кейин мен сени ўзимга ёрдамчи қилиб буйруқ чиқараман шунда сен истаган соатингда ишга келиб истаган соатингда ишдан кетасан эркин бўласан деб таклиф қилади.Сафар ака номида турган Партиянинг мол.мулкини тузилган комисияга топширади.,ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солихнинг ёрдамчиси вазифасига ўтказилади.Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган) ЭРК Демократик Партиясининг қурувчи уйяси ва партиянинг бош котиби сайловда ЭРК партиясининг ютқазишини қабул қила олмаганидан кейин ...Ўзбекистон perezidentining davlat maslahatchisi Мавлон Умрзоқов билан яширинча музокаралар олиб бориб ЭРК Партиядаги ўз тарафдорлари учун ҳукуматдан мансаб талаб қилаётган экан...Сафар ака ўз китобида ёзгани каби ҳеч вақт Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг вада қилган мансабига, нада бошқа таклифларига рози бўлмаганди.Ўзбекистон Давлат маслахатчиси Мавлон Умрзоқов унинг ёрдамчиси Ахмад Отажоновлар ham алоҳида суҳбатлашиб Сафар акага билан ўз таклифларини айтганлар.Сафар ака уларни ҳам рад қилган...Бу ўжарлиги ўз бошига тушадиган кулфатларнинг бошланғичи эди...Ахмад Аъзам нафақт ўзи учун балки Пaртиядаги тарафдорлари учун ҳам Мавлон Умрзоқовдан лавозимлар сўраган.Булар кимлар?...Иброҳим Ҳақуллов (Бухора Вилоятида туғилган филология фанлари доктори) ЕРК Пaртиясининг Бошқарув кенгаш аъзоси . “ЕРК” газетасининг бош редектори .Шоди Каримов(тарихчи олим) Партия Бошқарув ҳаьят аьзоси.Содиқжон Йигиталиев ( Ўзбекистон Совет Социалистик Респуликасининг Собиқ Олий суди раиси ўзбекларни қоралама компаниясида актив иштирок қилга миллат хойини) Эрк Демократик Партиясининг Бошқарув ҳаьят аьзоси.Абдулҳай Абдумавлонов Бошқарув кенгаши аъзоси Тошкент шаҳар депутати.Уларнинг асл мақсадлари;Партияни ичидан парачалаб йўқ қилиш бўлган.Партия ичидаги Муҳаммад Солиҳга яқин энг асосийси ЭРК Демократик Партияга содиқ одамларни Партиядан узоқлаштириб комунистларнинг ўйлаб топган “бўл парчала” методини қўллаётган экан.Сафар ака бу машамаларга ортиқча чидай олмай олдинги бобларда хикоя қилганим каби Партияни ташлаб чиқиб кетди.1992 йил Февраль ойида биринчи марта Туркияга кетди.1992 йил Октябрь ойида икикинчи бор Туркияга кетиб Декабр ойида қайтиб келди.Келгандан кейин ҳам Партияга қайтиб бормади.Бу вақтга келиб Ахмад Аъзам ва унинг тарафдолари Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг ҳақиқий қулига айланиб бўлган эдилар.Ўзбекистон Давлат маслаҳатчисининг Мавлон Умрзоqoвнинг эгилиб оёқини ўпгани учун Аҳмад Аъзамга Ўзбекистон телвидинясининг йўли равон buлиб очилганди...Бошқаларига ҳам гавдасига яраша Оқ саройдан yagli суяк ташлаganдилар.Ёғли суяkни ғажиган ялоқҳўрлар олдин ЭРК Демократик Партиясида бир мақсад сари интилган ўз дўстларини ҳозирги ҳукуматнинг хизматкорига айлантирмоқчи бўлиб уринишдилдар лекин мақсадига ета олмадилар...Шундай ғаразли мақсадини амалга ошира олмай бу дунёдан кўчиб кетганлардан бириси Tarih fanlari Professori Шоди Каримовдир..Ўлиб кетгани учун Шоди Кариmов ҳақида ортиқча бир нима ёзмадим...Мен ва Жалолиддининг кўз ёшига сабабчи бўлган инсонлардан биттаси холос...Яратган тангрим ўзи билгани каби жазоласин нариги дунёда!Мен эса ундан икки дунёда ҳам рози eмасман.ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солх “танга”ни , seypdan олиб асли келиб чиқиши Туркистонлиk ўзбек Туркия Ватандоши prezident Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига “танга”ни экпертиза қилдириб беринг деб беради.Сафар аканинг эса бу воқеалардан ҳабари йўқ эди...
21.10.2013 yil. Lausanne. 18 қисм.
Олдинги бобларда ёзганим каби Сафар аканинг ЭРК Демкратик Партиясиниг цейфига қўйган “танга”ни Партия раиси Муҳаммад Солиҳ олиб Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига экспертиза қилдириш учун берганидан менинг ҳабарим йўқ эди ...Агар ўша қон ютиб юрган кунларимда буни билганимда...Ўзим билардим нима қилишимни...Минг афсус мен бу воқеаларни 1993 йил Сафар ака қамалмасидан олдин эмас; орадан 20 йил ўтгандан кейин: 2013 йилда ўз хотираларимини ёзиш учун қўлимга қалам олганимда Сафар акадан эшитиб тургандим.Сафар аканинг ҳеч вақт , ҳеч қачон ишларига аралашмаганман.Бу менинг энг катта хатоийим эдими?...1991 йил Декабрда бўлиб ўтган сайловда ютиб чиққан ва Президентликга сайланган "диктатор" Ислом Абдуғаниевич Каримов телвизон кўрсатувларидан бирида Муҳаммад Солиҳга номига ҳамду сано ўқиди.Сайловдан кейин келиб мени табриклади.Мард одам шунақа бўлади.Менинг йигит дўстим деб...Партиянинг бош котиби Аҳмад Аъзам ва унинг тарафдорлари аллақачон перзидент "диктатор" Ислом Абдуғаниевич Каримов тарафидан олдиларига ташланган “ёғли кулча”ни, ғажиб ҳар бириси, бир юмушоқ креслонинг соҳиби, диктатура ҳукми ўрнатган ҳукуматнинг содиқ ҳизматкорига айланган эдилар.Савловдан кейин “Қуръони каримга” қўлини қўйиб қасам ичган "қасамхўр " Ислом Каримов 1992 йил 19 Январда бўлиб ўтган студентларнинг "нон нархи”нинг, оширилишига қарши норазилик митингни қонга ботирди.Ўша қонли қирғинда перзидентнинг асл кимлиги ўртага чиқганди.Қисқа қилиб айтганда “пайшанбанинг келиши , чоршанбадан балли бўлганди.”Мазкур «қатлиом» ҳозиргача мустақил експерт (текширувчилар) томанидан текширилмади,нечта студент ўлгани -ю, нечтаси яралангани, шу кунгача маълум эмас.Билингани иккита студентнинг шаҳид бўлгани холос.Тош Тошкент Давлат Университетининг студентлари "қатлиом" қилинганидан кейин кўп ўтмай Муҳаммад Солиҳ Парлементда ўз депутатлик мандатини ташлаб Миллат вакилигидан истеъфо этди. Бир оз вақт ўтгандан кейин эса 3 кунга қамоқга олинди.Қамоқдан чиққанидан сўнг; “дўстларининг тавсияси" билан Ўзбекистонни тарк этдиБош котиб Аҳмад Аъзамнинг ҳукуматга мансаб учун "сотилиб" кетиши; унинг атрофидаги “ҳамтавоқларининг” ҳам ҳукумат билан келишиб кетишлари ЭРК Демократик Пратиясининг ичидан жиддий равишда емириб бошлаганди.Сафа Эгасиз қолган Партиянинг мол -мулклари , талон -тарож бўлиш ҳавфи кучайгани учун Сафар ака к ака 1993 йил Марть ойида пратияга қайтишга мажбур бўлди. ЭРК Пратиясининг ҳамма мол мулк мулки расман Сафар аканинг номида бўлиб расман жавобгар шахс эди.ДемЭРК ЭРК Партиясининг мол мулкларидан сўримлиликни Сафар акадан кейин қўлга олган шаҳс Раҳм Раҳмон (Ҳожмуродов Раҳмон Ҳожимурод Самарқанд Вилоятида туғилган ) Ҳужжатларга н имз расман имзо чекиш ҳуқуқига эга эмасди .Ҳўжакўрсинга қўйилган "қўриқчи" эди холос .Кейинги бўлиб ўтган воқеа- ҳодисаларни; ёзган хотираларимни ўқиб бораётган ўқувчилар билсалар керак .Қайта ёзишимнинг ҳожати йўқ.Олдин ҳикоя қилганим каби қўлимдаги “тилхат”дан нусҳа кўпайтириб терговчи Ҳусан Аҳмедовга беришим керак.Нусҳа кўпайтиришим учун “Ўзбекистон Маданият Вақфи” марказига бориб ёзувчи Мамадали Маҳмудовдан илтимос қилишим керак .Мен Мамадали акани ёзувчи сифатида яхши билар эдим.Чунки ёзган асарларини қолдирмай ўқиганман. Китобларини ўқиганимдан ҳам бошқа бир эзгу ишга даъват қилгани учун яхши танирдим.Гап шундаки 1989 йил Тошкентда Дўрмон боғида “Ёш ижидкорларнинг семнари” бўлиб ўтадиган бўлди. Ўша семнарга менинг устозим Самарқанд Ёзувчилар Уюшмасиниг ўша вақтдаги раиси Абдурашид Абдураҳмоновнинг тавсияси билан меҳмон сифатида таклиф қилиндим.Тошкентга Самарқандлик ёш ижодкорлар билан бирга келдим.Ўшанда биз ёшларни ёзувчи Мамадали Маҳмудов билан бўладиган учрашувга таклиф қилишди. Бу учрашув яширин равишда ташкил қилинган эди. Яъни ҳар бир Вилоят номидан битта ёш ижодкор қатнашиш ҳуқуқига эга эди.Ўшандай омади келган ижодкорларнинг орасида бўлган мен ҳам бор эдим.Мен ўз туғилиб ўсган ватаним Қарақалпағистон номидан таклиф қилингандим.Бизга бу учрашув "сир” бўлиб қолиши ҳақида ҳеч кимга ҳеч нарса айтмайсизлар деб огоҳлантирдилар олдиндан. Ҳатто кимлар учрашувга нечта ижодкор таклиф қилинганини ҳам бизлар билмасдик. Ярим тунда соат таҳминан 3 ларда биз ўзимиз келиб сизларни олиб кетамиз дейишди.Мазкур учрашувни ташкил қилаётган ташкилотчи.Ташкилотчи ҳам ўзини таништирмади.Соат 3 .Ярим қоранғулик чўккан хонада энг камида 15 -20 та ёш ижодкор йиғилган экан.Кўз кўради -ю, аммо хона етарли ойдин бўлмагани учун бир биримизни танимадик.Бир вақт Мамадали Маҳмудов ҳамроҳи Ҳамроқул Асқар деб танитган шоир билан бирга келди.Биз ёшларга: Мамадали ака шундай нутқ сўзладики; ўша ярим қоранғу хонада йиғилган ёш ижодкорлар бир зумда ўз миллатимизнинг фидойиси бўлган миллиатчиларга айландик.Ҳаммамизнинг қалбида ўрис босқинчиларига нисбатан қаҳр, ўз миллатимизга нисбатан туганмас меҳр пайдо бўлди.Бизнинг ўша ярим қоранғу хонада зулмат қоплаган дунёмиз ойдинлашганди.Биз ўз кимлигимизни танигандик...Пахтани териб - йиғиштириб олаётганда ўлаётган бегуноҳ инсонлар муоммаси, ўз она тилимиз турганда нима учун ўрис тилида гаплашишга мажбурлигимиз?...Миллионлаган тонна пахта етишитириб ўлганда кафанга оқ мато топилмай сарсон бўлганлигимиз...Ер усти, ер ости бойликларимизнинг талон тарож бўлаётгани; Оролнинг қуриб чўлга айланаётгани учун ҳам ўрисларнинг айбдорлиги ҳамма сувни пахта етиштириш учун сарфлаб оқибатида Орол денгизига етарли сув етиб бормаётгани...Ёш оналарнинг кўксидан сут ўрнига пеститет заҳари оқиб уни эмган чақолоқларниг ўлаётгани. Пахта далаларида бошиимиз устидан пахтанинг баргини тўкиш учун самолётлардан сочилаётган деполантлар...Буларнинг барчаси учун ҳозирги ҳукм суриб турган социалистик тузум айбдор эканини айтганди.Биз мустақил бўлмас эканмиз; бу кишандан қутила олмаймиз деганди...Ўша суҳбатдан кейин ўша хонадаги йитғилган ёш ижкорларланинг қалбида сўз билан таърифлаб бўлмас шижоат уйғонди. Бизнинг ҳудди кўр кўзимиз очилгандай ҳис қилгандик ўзларимизни.Чунки Мамадали Маҳмудов биз ёшларнинг қалбидаги тугулган тугумни очганди.Мамадали ака кетди.Биз ёшлар узоқ вақт ўзора фикр алмашиб баҳслашиб ўтирдик.Тонг оқара бошлаганда ҳеч кимнинг диққатини тортмаслик учун битта -иккитадан бўлиб хонадан чиқиб ўз масканларимизга кетдик.Кўп ўтмасдан бизнинг Самарқанд Давлат Университетга бир груҳ ижодкорлар билан бирга Мамадали ака ҳам учрашувга келди.Биз студентлар билан учрашувда савол билан мурожат қилди.Университетларингизнинг номи Алишар Навоий лекин унинг номида бирорта Давлат мукофати йўқ нима учун сизлар Алишер Навоий номида мукофот бўлиши керак деган таклиф билан чиқмайсизлар деб савол бердиҲақли савол қаршисида ҳаммаимз жим эдик...Бу учрашув менга илҳом берди.Дарҳол Ўзбекитон Ёзувчилар Уюшмаси номига бир мактуб ёзидим. “Алишар Навоий номидаги Давлат” мукофати таъсис қилинишини илтимос қиламиз деб. Самарқанд Вилоятида жойлашган бутун Университет ва Институтларда ўқийдиган дўстларим ёрдамида ҳозир сонини унитдим жуда кўп имзо тўпладик.Тўпланган имзоларни олиб курсдош дугонам билан Тошкентга йўл чиқдик .(дугонам Ўзбекистонда яшагани учун номини ошкор қилмайман)Мамадали Маҳмудов раҳбарлик қилаётган “Ўзбекистон Маданият Жамғармаси”га бордик.Афсуски Мамадали ака билан учрашмоқ насиб қилмади. Қаергадир кетган экан бизни у кишиниг секратари; ўзини ёзувчиман деб танитган аёл Сиддиқа Аъзомова қабул қилди.Биз ўзимизни таништириб;Самарқанд Вилояти студентлари номидан келганимизни ва тўпланган имзо “Алишар Навоий номидаги Давлат Мукофати” ташкил қилинсин деган мурожатномамизни Мамадали Маҳмудовга бериш учун олиб келганимизни айтдик.Сидиққа Аъзамова бизга менга ташлаб кетаверинглар мен Мамадали ака келса сизларнинг номингиздан ўзи бераман деди.Биз қўлимиздаги тўплагна имзо ва мурожатномани Сиддиқа Аъзамовага бери Самарқандга қайтдик. Кўп ўтмасдан Ўзбекистон давлати “Алишар Навоий” номидаги Давлат мукофатини таъсис қилди. Университетдаги домлаларим жуда хурсанд бўлгандилар .Ҳатто группамизнинг раҳбари Абдуҳамид Самиев мени табриклаганди .Тақдир экан Мамадали Маҳмудовнинг иш ерига илтимос билан бормоқчиман. Менга ЭРК Пратиясининг маътбуот котиби Дилорам Исоқова айтганди телефон қилмоқчи ёки бирон нима ёзишми ёки нусҳа кўпайтириш керак бўлса келин ҳеч тортинмасдан ; Мамадали аканинг иш ерига бориб мен Сафар Бекжоннинг оиласи бўламан десангиз ёрдам беришади деб.Мен ҳам бу гапга ишонгандим.Мамадали Маҳмудовнинг иш ерига бориб вазиятимни тушунтирсам; секратар қиз Мамадали акадан руҳсат олинг кейин кўпатириб берамиз деди .Мамадали Маҳмудовнинг кабинетига кириб ўзимни таништирдим;Қўлимдаги бир варақ қоғазни кўрсатиб: мен Сафар Бекжоннинг оиласи бўламан. Уни “танга” ўғирладинг деб қамаб қўйишди аслида вазият бошқача илтимос қўлимда музей директорининг “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзган ҳужжати бор шуни кўпайтириб беришга ёрдам берсангиз деб келдим.Мамадали ака шундай ўқрайиб қарадики, унинг қарашидан юрагим музлаб кетди.Очиқи келганимга, "севимли ёзувчимдан " илтимос қилганимга минг марта пушоймон бўлдим.Мамадали ака қарашидан ҳам савуқ оҳангда- бизда принтер ишламайди ....яъна нималарнидир гапирди...Тўғриси қулоқларим шанғиллаб ҳеч нима эшитмадим кўз олдим қоранғулашиб кетди.Келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Балким ўшанда ҳақиқатдан ҳам принтир бузуқдир... ҳудди мен унинг отасини ўлдиргандай ҳақоратамуз гапириши шарт эмасди.Ёрилган ер йўқ эди ютаман деган, очиқ мозар йўқ эди кираман десам...Жаҳлим чиқди.Мамадали ака дедим дона-дона қилиб: шу кунгача нечта роман қисса повест ёзган бўлсангиз ҳаммасини ўқиб чиқганман.“Боғдон қашқири” дан то “ Ўлмас қоялар”гача .Сиз меннинг энг севимли ёзувчим эдингиз.Афсус... ҳаётда ёзган асарларингизни том тескариси экансиз.Кечрасиз мени олдиндан билганимда эди шундай муомила қилишингизни бу ерга илтимос билан келмасдим.Эшикни ёпиб чиқиб кетдим.Кўз ёшим юзимни ювди.Йиқилганни дўсти бўлмас эканда.Кимса келмасди ҳолимни сўрабДардимни тўрт деворга айтмасам, тинглаяжак dustim йўқ.Яхшиям тилсиз деворлар бор эди билан ҳам суҳбат қурадиган.
31.10.2013 yil. Lausanne. 19- қисм.
Битта дафтарчам бўлса ҳар куни бошимдан ўтган воқеа -ҳодисаларни, ёзсам балким елкамни тош каби эзиб турган юк енгиллашармиди?Қани менда ортиқча пул дафтар олишга ?Чунки бир дафтар олсам бир кун нон емай оч қолишимиз аниқ эди.Шундай кунларнинг бирида уйга Aтаназар Oрифов, Дилорам Исоқова ва Муҳаммад Бекжонлар келишди. Улар Сафар акага адвокат топишим кераклиги ҳақида гапришди.Менинг унақа адвокат тутадиган иқтисодий имкониятим йўқ. Тошкентда ҳеч кимни танимаслигимни, кимдан ёрдам сўрашни ҳам билмаслигимни айтсам ...Улар ўзора гаплашишиб Aтаназар Орифовнинг судида Aтаназар акага адвокатлик қилган Дилдора Саидмуҳаммедова деган аёл адвокат билан гаплашамиз Сафар учун дейишди.Очиқи жуда ҳурсанд бўлдим.Шунда ҳам эҳтиёткорона сўрадим.-Яхши адвокатми?-Ҳа жуда яхши.-Пулини-чи, ким тўлайди?-Пулини ўзимиз берамизУлар кетмоқчи бўлиб ўрнидан туришди.Менга адвокатнинг иш ерини адресини беришди. У ерда мени Aтаназар Орифов кутиб олиб адвокат билан таништирадиган бўлди.Менда « лаънати " музей директорининг ёзган “хат” борligini, уни кўпайтиришим керак,lekin қаерда кўпайтиришни билмаяпман dedim.-Муҳаммад ака “менга беринг ўзим кўпайтириб” олиб келиб бераман деди.Кетаётганларида дарвозанинг олидига борганида Дилорам Исоқова изига қайтиб келди “келин нонга” пулингиз борми?Йўқ.-Қўлимга пул тутқазди.-Шу пулдан ота -онамга пул юборинглар деб телеграмма юбордим.Эртасига advokaturaga борsaм Aтаназар ака бўлғуси адвокат Дилдора Саидмуҳамедова билан таништирди. Дилдора Саидмуҳаммедова деганлари юзи оппоқ сутга чайиб олингандек тиниқ , қора соч, қора кўз дўмбоққина аёл экан.Кийган кийимлари ҳам семиз бўлганиданми ўзига жуда ярашган эди.Юзининг оппоқлиги етмагандек устига юз- кўзига магазинда қанақа бўйоқ бўлса ҳаммасини сотиб олиб чаплаб ташлаганди. Ҳуллоси- калом , чиройда тенгсиз бу аёл аслида қўлда ясалган тош қўғирчоқдан савуқ эди. Яратган тангрим ташқи кўринишини пари каби яратсада аслида “жодугардан” фарқи йўқ .-Сафар акани Aтаназар аканинг судида пракурор Эргаш Жўраев билан тортишгани учун эслаб қолган экан.-Эргаш Жўраев билан тортишган йигитми?` Эргаш аканинг жуда жаҳли чиққанди ўшанда энди ўзи қамалдими деб сўради Aтаназар акадан?-Ҳа деди Aтаназар ака ўзининг ёқимли мулойим овази билан.-Яхши мен унинг досяси билан танишиб чиқаман.-Терговчиси ким-Ҳусан Аҳмедов дедим.Aтаназар Орифовнинг ёнида бир оз яхши муомила қилди-ю, бошқа вақт якка ўзим борганимда: "сиз менинг кабинетимда Сафар Бекжон ҳақида гапирманг менинг кабинетимга тинглама жиҳози ўрнатилган эшитиб ўтирадилар деб огоҳлантирарди”.-Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплашишни истамасди.-Бир куни Сафар ака ҳақида гаплашишга борсам.Сиз “озодлик” радиосига жуда кўп интервую берар экансиз бундан кейин бермасангиз яхши бўларди.-Сабаб?-Терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг жаҳли чиқаяпти.-Менинг ҳам жаҳлим чиқди.-Ҳусан Аҳмедов ким ўзи терговчи бўлса ўзига, шунча дарди бор экан ўзини тили йўқми сизни орачи қилиб нима қилади?-Қанча гапи бўлса ўзимга айтсин.-Ҳусан Аҳмедовга айтинг мен унинг берган маслаҳатига муҳтож эмасман. Kимга нима ҳақида гапиришни ўзим яхши биламан.-Дилдоранинг оппоқ пахтадек юзи жахли чиққаниданми қизариб кетди.-Менга сиз айтинг деганди шунинг учун айтгандим.Баттар жаҳлим чиқди.-Ҳусан Аҳмедов менга “ақл ўргатиб йўл кўрсатгунча” ноҳақдан туҳмат билан қамалиб ётган ҳўжайинимни айбсизлигини исботласин.- Кейин мен ҳам ҳеч кимга ҳеч қачон интервую бермайман.-Дилдора кейинчалик қайтиб менга Ҳусан Аҳмедов ҳақида оғиз очмади.-Сафар ака учун ҳеч нима қилмаётган аммо “сузда “ адвокатлик қилаётгани бу хоним “пулини” тўлашга бир кун кечиксам қиёматни қўпорар эди.-Дилдорага “адвокатлик” қилаётгани учун пулини бериб келаётиб “тарки одат амри маҳол” деганларидай китоб магазинига кирдим.-У ерда тасодифан Aтаназар Орифовни учратдим.-Ҳол хотир сўради-ю,menda: сизда “Ўзбекистон Жиноят Кодекси”китобингиз борми ?-Йўқ.-Мана бу ерда бор deb китоб турган ерни кўрсатди.-Хурсанд бўлдим.-У ерда қонун- қоида, конститутсция ёзилган китобларни барчасидан олдим.-Пулнини тўлай десам Aтаназар аканинг ўзи тўлади.-Аллоҳ ундан рози бўлсин.-Китобларни кечаси билан уxламай ўқиб қонун қойидани ўргандим.-Эртасига дарров қўлимга телефон гўшакини олдимда терговчи Ҳусун Аҳмедовга телефон қилдим.-Сиз билан кўришмоқим керак учрашув берсангиз?-Соатини айтди.-Қонун қоида ёзилган китобларни сумкамга солиб Жалолиддинни kutarib Ҳусан ака билан учрашмоқ учун Миллий Ҳавфсизлик Хизматининг ўша машҳури маълум кошанасига бордим.-Ўн минутлар кутдим Ҳусан Аҳмедов келди.-Қўлимдаги “Ўзбекистон Жиноят Кодекси" , "Ўзбекистон Конститутсияси” китобларини кўрсатиб сўрадим. Фалончи модданинг шу бандида шундай ёзилган: жинояти исботланмаган гумандор Прокурор санксияси билан 3 кундан ортиқ жазо уйинда қолиш мумкин эмас . Сафар ака эса 3 кун эмас сал кам 3 ойдан бери исбот қилинмаган “туҳмат” билан сизларнинг зиндонингизда ётибди қонунан ҳақларингиз йўқ нимага озод қилмайсизлар?-Ёки бу китобда ёзилган “қонун қоидалар” ялғондан одамларни алдаш учун ёзилганми?-Мен бу китобларни кеча олдим кечаси билан ўқиб ўргандим ҳатто Инсон Ҳуқуқлари бўйича ёзилган Ҳалқора қонуни ҳам ўқидим.-Ўқиб яхши тушунмадимми агар тушунмаган бўлсам сиз тушунтириб беринг?-Нимага қонунда шунақа ёзасизлар- у , ўзларингиз тескарисини қиласизлар?-Ёки қонун фақат қоғоз учун ёзилгандими ?Сизлар ёзилмаган ўз қонунингизга амал қилиб яшайсизларми?Ҳусан Аҳмедов изма из бераётган саволларимни бўлмай сабр билан эшитди.Ё саволларимга жавоб беришни истамадими ёки менинг ҳақли бўлганимни билармиди...-Тушунмадим....-Энг сўнгида тилга кирди.-Қурбоной сабр қилинг балким ойнинг охирида: 27 - чига Сафар чиқиб қолар.-Ичимга илиқлик кирди ўзимча хурсанд бўлдим.-Ростданми ишоқирамай сўрадим....Майли сабр қиламан бир марта учрашув беринг кўрай ?Садо чиқмади.Ниманидир ўйлаб ўзича чамаладими менга қараб сиз эртага абедда нимадир пишириб келсангиз мен Сафарга киритиб бераман.Ростданми?Ҳа рост ишонмайсизми менга ?Ишонаман соатнми айтинг?...Айтди.Уйга келдим Жалолиддинни олиб Олой бозорига кетдим.Бор пулимга “нон, туҳум, қатиқ, мева, ун “ҳулоси калом пулим етгунича бозорлик қилдим.Бозардан келиб эртангги куни интиқ бўлиб кутдим.Тезроқ тонг отсада Миллий Хавфсизлик биносига борсам энг севиб ейдиган овқатини Хоразмча “тухум барак” пиширсам.Тонг отди "Туxум барак”ни пиширдим. Олган егуликларни иккита сумкани тўлдириб йўлга чиқдим.Бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда иккита оғир сумка қуёш ёқаман дегандай нур сочади бошимнинг устидан Метронинг Ҳамид Олимжон станциясига қадар зўрға етиб бордим.-Энди қандай қилиб метрога тушаман?...-Агар мардиванлардаги тутқични ушламасам дангамни йўқотиб йиқилиб тушишиим тайин , ушлай десам бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда икки сумка...-Нима қилсам экан?-Кимдан ёрдам сўрай ?-Шундай бошим қотиб турганимда ён тарафимдан кимдир салом берди.-Ким экан деб қарасам Тошкентда Тўқмачилик Инстутутида ўқийдиган адабиёт ўқитувчимнинг ўғли турар эди қаршимда.-Севинганимдан кўзимга ёш келди.-Аллоҳ сани менга етказди укажон ёрдаминг керак шу сумкаларимним кўтаришиб метрога қадар ёрдамчи бўлгин?-Қаерга бораябсиз?-Поччанг қамалиб қолган шунга МХХ га бораяпман.-Яхши..Метрога бирга тушдик ўша ҳамқишлоқим мени то Собир Раҳимов бекатигача кузатиб қўйди. МХХга боргунча сумкаларимни кўтаришиб олиб борди..Лекин МХХнинег биносига етмасдан хайрлашдим. Тўғриси бирортаси кўриб қолмасин мени билан юрганини деб қўрқдим..Хайрлашар эканман унга уй адресимни ва телефон номеримни бердим.У йигитда опа агар бирорта ёрдам керак бўлса тортинмай телефон қилинг биз бу ерда кўпчиликмиз биримиз бўлмаса биримиз сизга ёрдамчи бўламиз деди.Аллохимга шукур кутилмаганда Тошкент каби бағри тош маконда ўз ҳамқишлоқларимни кўрганимдан хурсанди бўлдим энди мен ёлғиз эмасдим.Ҳусан Аҳмедовнинг таъриф қилган ерга бордим қоравулга ўзимни танитиб қўлимдаги озиқ овқат тўла сумкаларни бердим.У ерда ўтирган семиз корес башара савуқ юзли хотин майли берамиз деб олиб қолди.Изимга қайтиб икки қадам юргандим Жалолиддин деган овозни эшитдим.Қарасам битта машина дарвозасининг олидида темир эшикларини очилишини кутиб турарди. Оваз Сафар аканики бўлиб машинадан эшитилаётган эди.Машинага қараб жон ҳолатда югураман дегандим қоравул бўлиб турган корес башара семиз хотин мени шундай қучоқлаб олдикки турган еримдан бир қадам ҳам олдинга юра олмадимСафар оға деб овазим борича бақирдим.У тараfдан яъна Жалолиддин деган оваз эшитилди машинанинг орқасига ўрнатилган темир қутининг кичкинагина ойнаси бўлиб оваз шундан эшитилаётгани энди аниқ кўрдим.Корес хотининг юзини юлай десам бир қўлимда Жалолиддин ikkiinchi qulimniqimirlata olmasdim..Кучим кўзим билан оғзимга етди етди холос.Сўз бойлигимда қанча ҳақоратли калима ҳаммасини айтдим кўз ёши аралаш" it emgan корес hotin"га.Машина дарвозадан чиқиб кетди.Корес хотин ҳам мени қўйиб юборди.Hotin kishi ham shu qadar eshshak qadar kuchli bular ekanda hayron qoldim ...Ўзим йиғлаб ўзим чарчаб уйга қайтдим.Уйга келиб қарасам лаънати корес хотин тутган икки билагим кўкариб кетган экан.Телефонни қўлимга олдимда Ҳусан Аҳмедовнинг рақамини тердим.Ҳар қалай кабинетида экан.Олдинига сокинлик билан бўлган воқеани айтдим.Ҳусан ака эса бугун Сафар акани Тош Турмага юборишганини айтди.Миямга қон қуйилгандай бўлди бу ҳабарни эшитиб.Мен олиб борган озиқ овқатни Сафар акага бердиngларми?Ҳа ёки йўқ деган жавобни эшита олмадим Ҳусан Аҳмедовдан.Ҳусан ака нимага алдадингиз?Сафар аканинг энг яхши кўрган овқатини пишириб олиб боргандим нимага бермадиларингиз?Аламимни терговчи Ҳусан Аҳмедовдан олдим мени алдагани учун. Alamimdan chiqqunimcha "eng guzal ilonning zahri kabi shirin" loflarni aytib engil tortdim.Инсон қияфасига курган шайтонлар уяси эди МХХ.Асабларим жуда чарчаганди.Нимага, нима учун?Ўша пайтда бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ?!Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…Тўрт девор тилсиз ва жим-жит .Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби “чиқ-чиқ”лаб турарди.Дардлашадиган кимсам йўқ.Кимса дардимга дармон топмасди , саволимга жавоб бермасди……Ҳорғин ва умидсиз , нима қилишга ҳайрон эдим!!!Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.Қўлларим билан юзимни яширдим.Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…Нега бунча дард, бунча ситам бу ҳўрлик ?Недан ... мен ҳам инсон эдимку умидларим бор эди ўзимдан ҳам катта эндичи – си, ҳаммаси ер билан тенг бўлди...Нима учун?Ўз-ўзимни алдаш учун телевизорни очдим.Экранда ўша бадбашара махлуқ бор эди. Buyuk kelajakimiz haqida ogiz kupirtirb gapirayotgandi...
10.11.1013 yil. Lausanne.
19- қисм.
Битта дафтарчам бўлса ҳар куни бошимдан ўтган воқеа -ҳодисаларни, ёзсам балким елкамни тош каби эзиб турган юк енгиллашармиди?Қани менда ортиқча пул дафтар олишга ?Чунки бир дафтар олсам бир кун нон емай оч қолишимиз аниқ эди.Шундай кунларнинг бирида уйга Aтаназар Oрифов, Дилорам Исоқова ва Муҳаммад Бекжонлар келишди. Улар Сафар акага адвокат топишим кераклиги ҳақида гапришди.Менинг унақа адвокат тутадиган иқтисодий имкониятим йўқ. Тошкентда ҳеч кимни танимаслигимни, кимдан ёрдам сўрашни ҳам билмаслигимни айтсам ...Улар ўзора гаплашишиб Aтаназар Орифовнинг судида Aтаназар акага адвокатлик қилган Дилдора Саидмуҳаммедова деган аёл адвокат билан гаплашамиз Сафар учун дейишди.Очиқи жуда ҳурсанд бўлдим.Шунда ҳам эҳтиёткорона сўрадим.-Яхши адвокатми?-Ҳа жуда яхши.-Пулини-чи, ким тўлайди?-Пулини ўзимиз берамизУлар кетмоқчи бўлиб ўрнидан туришди.Менга адвокатнинг иш ерини адресини беришди. У ерда мени Aтаназар Орифов кутиб олиб адвокат билан таништирадиган бўлди.Менда « лаънати " музей директорининг ёзган “хат” борligini, уни кўпайтиришим керак,lekin қаерда кўпайтиришни билмаяпман dedim.-Муҳаммад ака “менга беринг ўзим кўпайтириб” олиб келиб бераман деди.Кетаётганларида дарвозанинг олидига борганида Дилорам Исоқова изига қайтиб келди “келин нонга” пулингиз борми?Йўқ.-Қўлимга пул тутқазди.-Шу пулдан ота -онамга пул юборинглар деб телеграмма юбордим.Эртасига advokaturaga борsaм Aтаназар ака бўлғуси адвокат Дилдора Саидмуҳамедова билан таништирди. Дилдора Саидмуҳаммедова деганлари юзи оппоқ сутга чайиб олингандек тиниқ , қора соч, қора кўз дўмбоққина аёл экан.Кийган кийимлари ҳам семиз бўлганиданми ўзига жуда ярашган эди.Юзининг оппоқлиги етмагандек устига юз- кўзига магазинда қанақа бўйоқ бўлса ҳаммасини сотиб олиб чаплаб ташлаганди. Ҳуллоси- калом , чиройда тенгсиз бу аёл аслида қўлда ясалган тош қўғирчоқдан савуқ эди. Яратган тангрим ташқи кўринишини пари каби яратсада аслида “жодугардан” фарқи йўқ .-Сафар акани Aтаназар аканинг судида пракурор Эргаш Жўраев билан тортишгани учун эслаб қолган экан.-Эргаш Жўраев билан тортишган йигитми?` Эргаш аканинг жуда жаҳли чиққанди ўшанда энди ўзи қамалдими деб сўради Aтаназар акадан?-Ҳа деди Aтаназар ака ўзининг ёқимли мулойим овази билан.-Яхши мен унинг досяси билан танишиб чиқаман.-Терговчиси ким-Ҳусан Аҳмедов дедим.Aтаназар Орифовнинг ёнида бир оз яхши муомила қилди-ю, бошқа вақт якка ўзим борганимда: "сиз менинг кабинетимда Сафар Бекжон ҳақида гапирманг менинг кабинетимга тинглама жиҳози ўрнатилган эшитиб ўтирадилар деб огоҳлантирарди”.-Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплашишни истамасди.-Бир куни Сафар ака ҳақида гаплашишга борсам.Сиз “озодлик” радиосига жуда кўп интервую берар экансиз бундан кейин бермасангиз яхши бўларди.-Сабаб?-Терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг жаҳли чиқаяпти.-Менинг ҳам жаҳлим чиқди.-Ҳусан Аҳмедов ким ўзи терговчи бўлса ўзига, шунча дарди бор экан ўзини тили йўқми сизни орачи қилиб нима қилади?-Қанча гапи бўлса ўзимга айтсин.-Ҳусан Аҳмедовга айтинг мен унинг берган маслаҳатига муҳтож эмасман. Kимга нима ҳақида гапиришни ўзим яхши биламан.-Дилдоранинг оппоқ пахтадек юзи жахли чиққаниданми қизариб кетди.-Менга сиз айтинг деганди шунинг учун айтгандим.Баттар жаҳлим чиқди.-Ҳусан Аҳмедов менга “ақл ўргатиб йўл кўрсатгунча” ноҳақдан туҳмат билан қамалиб ётган ҳўжайинимни айбсизлигини исботласин.- Кейин мен ҳам ҳеч кимга ҳеч қачон интервую бермайман.-Дилдора кейинчалик қайтиб менга Ҳусан Аҳмедов ҳақида оғиз очмади.-Сафар ака учун ҳеч нима қилмаётган аммо “сузда “ адвокатлик қилаётгани бу хоним “пулини” тўлашга бир кун кечиксам қиёматни қўпорар эди.-Дилдорага “адвокатлик” қилаётгани учун пулини бериб келаётиб “тарки одат амри маҳол” деганларидай китоб магазинига кирдим.-У ерда тасодифан Aтаназар Орифовни учратдим.-Ҳол хотир сўради-ю,menda: сизда “Ўзбекистон Жиноят Кодекси”китобингиз борми ?-Йўқ.-Мана бу ерда бор deb китоб турган ерни кўрсатди.-Хурсанд бўлдим.-У ерда қонун- қоида, конститутсция ёзилган китобларни барчасидан олдим.-Пулнини тўлай десам Aтаназар аканинг ўзи тўлади.-Аллоҳ ундан рози бўлсин.-Китобларни кечаси билан уxламай ўқиб қонун қойидани ўргандим.-Эртасига дарров қўлимга телефон гўшакини олдимда терговчи Ҳусун Аҳмедовга телефон қилдим.-Сиз билан кўришмоқим керак учрашув берсангиз?-Соатини айтди.-Қонун қоида ёзилган китобларни сумкамга солиб Жалолиддинни kutarib Ҳусан ака билан учрашмоқ учун Миллий Ҳавфсизлик Хизматининг ўша машҳури маълум кошанасига бордим.-Ўн минутлар кутдим Ҳусан Аҳмедов келди.-Қўлимдаги “Ўзбекистон Жиноят Кодекси" , "Ўзбекистон Конститутсияси” китобларини кўрсатиб сўрадим. Фалончи модданинг шу бандида шундай ёзилган: жинояти исботланмаган гумандор Прокурор санксияси билан 3 кундан ортиқ жазо уйинда қолиш мумкин эмас . Сафар ака эса 3 кун эмас сал кам 3 ойдан бери исбот қилинмаган “туҳмат” билан сизларнинг зиндонингизда ётибди қонунан ҳақларингиз йўқ нимага озод қилмайсизлар?-Ёки бу китобда ёзилган “қонун қоидалар” ялғондан одамларни алдаш учун ёзилганми?-Мен бу китобларни кеча олдим кечаси билан ўқиб ўргандим ҳатто Инсон Ҳуқуқлари бўйича ёзилган Ҳалқора қонуни ҳам ўқидим.-Ўқиб яхши тушунмадимми агар тушунмаган бўлсам сиз тушунтириб беринг?-Нимага қонунда шунақа ёзасизлар- у , ўзларингиз тескарисини қиласизлар?-Ёки қонун фақат қоғоз учун ёзилгандими ?Сизлар ёзилмаган ўз қонунингизга амал қилиб яшайсизларми?Ҳусан Аҳмедов изма из бераётган саволларимни бўлмай сабр билан эшитди.Ё саволларимга жавоб беришни истамадими ёки менинг ҳақли бўлганимни билармиди...-Тушунмадим....-Энг сўнгида тилга кирди.-Қурбоной сабр қилинг балким ойнинг охирида: 27 - чига Сафар чиқиб қолар.-Ичимга илиқлик кирди ўзимча хурсанд бўлдим.-Ростданми ишоқирамай сўрадим....Майли сабр қиламан бир марта учрашув беринг кўрай ?Садо чиқмади.Ниманидир ўйлаб ўзича чамаладими менга қараб сиз эртага абедда нимадир пишириб келсангиз мен Сафарга киритиб бераман.Ростданми?Ҳа рост ишонмайсизми менга ?Ишонаман соатнми айтинг?...Айтди.Уйга келдим Жалолиддинни олиб Олой бозорига кетдим.Бор пулимга “нон, туҳум, қатиқ, мева, ун “ҳулоси калом пулим етгунича бозорлик қилдим.Бозардан келиб эртангги куни интиқ бўлиб кутдим.Тезроқ тонг отсада Миллий Хавфсизлик биносига борсам энг севиб ейдиган овқатини Хоразмча “тухум барак” пиширсам.Тонг отди "Туxум барак”ни пиширдим. Олган егуликларни иккита сумкани тўлдириб йўлга чиқдим.Бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда иккита оғир сумка қуёш ёқаман дегандай нур сочади бошимнинг устидан Метронинг Ҳамид Олимжон станциясига қадар зўрға етиб бордим.-Энди қандай қилиб метрога тушаман?...-Агар мардиванлардаги тутқични ушламасам дангамни йўқотиб йиқилиб тушишиим тайин , ушлай десам бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда икки сумка...-Нима қилсам экан?-Кимдан ёрдам сўрай ?-Шундай бошим қотиб турганимда ён тарафимдан кимдир салом берди.-Ким экан деб қарасам Тошкентда Тўқмачилик Инстутутида ўқийдиган адабиёт ўқитувчимнинг ўғли турар эди қаршимда.-Севинганимдан кўзимга ёш келди.-Аллоҳ сани менга етказди укажон ёрдаминг керак шу сумкаларимним кўтаришиб метрога қадар ёрдамчи бўлгин?-Қаерга бораябсиз?-Поччанг қамалиб қолган шунга МХХ га бораяпман.-Яхши..Метрога бирга тушдик ўша ҳамқишлоқим мени то Собир Раҳимов бекатигача кузатиб қўйди. МХХга боргунча сумкаларимни кўтаришиб олиб борди..Лекин МХХнинег биносига етмасдан хайрлашдим. Тўғриси бирортаси кўриб қолмасин мени билан юрганини деб қўрқдим..Хайрлашар эканман унга уй адресимни ва телефон номеримни бердим.У йигитда опа агар бирорта ёрдам керак бўлса тортинмай телефон қилинг биз бу ерда кўпчиликмиз биримиз бўлмаса биримиз сизга ёрдамчи бўламиз деди.Аллохимга шукур кутилмаганда Тошкент каби бағри тош маконда ўз ҳамқишлоқларимни кўрганимдан хурсанди бўлдим энди мен ёлғиз эмасдим.Ҳусан Аҳмедовнинг таъриф қилган ерга бордим қоравулга ўзимни танитиб қўлимдаги озиқ овқат тўла сумкаларни бердим.У ерда ўтирган семиз корес башара савуқ юзли хотин майли берамиз деб олиб қолди.Изимга қайтиб икки қадам юргандим Жалолиддин деган овозни эшитдим.Қарасам битта машина дарвозасининг олидида темир эшикларини очилишини кутиб турарди. Оваз Сафар аканики бўлиб машинадан эшитилаётган эди.Машинага қараб жон ҳолатда югураман дегандим қоравул бўлиб турган корес башара семиз хотин мени шундай қучоқлаб олдикки турган еримдан бир қадам ҳам олдинга юра олмадимСафар оға деб овазим борича бақирдим.У тараfдан яъна Жалолиддин деган оваз эшитилди машинанинг орқасига ўрнатилган темир қутининг кичкинагина ойнаси бўлиб оваз шундан эшитилаётгани энди аниқ кўрдим.Корес хотининг юзини юлай десам бир қўлимда Жалолиддин ikkiinchi qulimniqimirlata olmasdim..Кучим кўзим билан оғзимга етди етди холос.Сўз бойлигимда қанча ҳақоратли калима ҳаммасини айтдим кўз ёши аралаш" it emgan корес hotin"га.Машина дарвозадан чиқиб кетди.Корес хотин ҳам мени қўйиб юборди.Hotin kishi ham shu qadar eshshak qadar kuchli bular ekanda hayron qoldim ...Ўзим йиғлаб ўзим чарчаб уйга қайтдим.Уйга келиб қарасам лаънати корес хотин тутган икки билагим кўкариб кетган экан.Телефонни қўлимга олдимда Ҳусан Аҳмедовнинг рақамини тердим.Ҳар қалай кабинетида экан.Олдинига сокинлик билан бўлган воқеани айтдим.Ҳусан ака эса бугун Сафар акани Тош Турмага юборишганини айтди.Миямга қон қуйилгандай бўлди бу ҳабарни эшитиб.Мен олиб борган озиқ овқатни Сафар акага бердиngларми?Ҳа ёки йўқ деган жавобни эшита олмадим Ҳусан Аҳмедовдан.Ҳусан ака нимага алдадингиз?Сафар аканинг энг яхши кўрган овқатини пишириб олиб боргандим нимага бермадиларингиз?Аламимни терговчи Ҳусан Аҳмедовдан олдим мени алдагани учун. Alamimdan chiqqunimcha "eng guzal ilonning zahri kabi shirin" loflarni aytib engil tortdim.Инсон қияфасига курган шайтонлар уяси эди МХХ.Асабларим жуда чарчаганди.Нимага, нима учун?Ўша пайтда бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ?!Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…Тўрт девор тилсиз ва жим-жит .Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби “чиқ-чиқ”лаб турарди.Дардлашадиган кимсам йўқ.Кимса дардимга дармон топмасди , саволимга жавоб бермасди……Ҳорғин ва умидсиз , нима қилишга ҳайрон эдим!!!Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.Қўлларим билан юзимни яширдим.Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…Нега бунча дард, бунча ситам бу ҳўрлик ?Недан ... мен ҳам инсон эдимку умидларим бор эди ўзимдан ҳам катта эндичи – си, ҳаммаси ер билан тенг бўлди...Нима учун?Ўз-ўзимни алдаш учун телевизорни очдим.Экранда ўша бадбашара махлуқ бор эди. Buyuk kelajakimiz haqida ogiz kupirtirb gapirayotgandi...
10.11.1013 yil. Lausanne. 20- қисм
Uzbekiston halkiga “келажаги буюк va suyuk ” давлатдан оғиз кўпиртириб ваъдалар бераётган ди. Жалолиддин ўчир-ўчир дея бақирмоққа бошлади. Бошқа каналга ўзгартирдим. Гўдак руҳи бир нарсаларни ҳис этармиди билмайман?!Каримовни кўргани кўзи йўқ .Қоп- қора кеча, сассиз-садосиз дунё ва бир мен эдим…Кун бўйи кўрганларим худди қўрқинчли туш каби хаёлимда айлана бошлади.Кўраётганларим, яшаётганларим мени ҳам рухан, ҳам жисмонан чарчатганди. Бевафо дунёнинг кутилмаган зарбалари қаддимни alf kabi букканди. Маъшум соҳада ишлайдиганлар сен ҳам одамисан дегандай масқаранамуз боқишарди кўрганларида?27 -Июлдан кейин яшашимнинг маъно -мазмуни қолмаганди bугунги “алданишим” тўлган сабримга сўнгги томчи эди. Ўлим -кўзимга жозибадор малак каби кўринмакка бошлади.Ўлсам қутилсам.-Нега яшашим керак ўз-ўзимга telbaларча савол бердим?-Ким учун яшашим керак ҳамма устимдан кулса, ҳеч ким одам ўрнида кўрмаса?Ўз -ўзимга, ўлим ҳукмини бериб фармон ёздим, ўзим имзоладим.Жаллод ҳам ўзим, қози ҳам .Фақат бошимни кесадиган қилич , қўядиган кунда топсам иш тамом.Sungi nuqtamni quygan onda hayolimga masumgina boqayotgan Жалолиддинning kuzlari keldi, уни нима қиламан?Ўзимни-ку, ўлдирдиб мозарга қуйдим ҳам дейлик ҳали дунё нималигини англаб етмаган гўдакни нима nima aybi bor?-Мен ўлсам у ёлғиз қолмайдими?-Мен-ку, бевафо дунёнинг кутилмаганда бошимга тушган ҳамма бало- қазоларидан, қутиламан у мурғаккина гўдак кимга қолади?Tирик қолса ҳам Ватан ҳойиннинг ўғли деб камситмайдиларми?Ўзимга қўшиб ўлдирсам гунах.Кўз олдимга жаннатмакон ёзувчи Абдулла Қодирийнинг ўғли Ҳабибулло Қодирийнинг “Отам ҳақида” деган хотира китобида баён қилган воқеалар келди.Ҳоҳ 1937 – йил, ҳоҳ 1993 -йил нима фарқи бор.У вақтда “халқлар отаси Сталин" ҳозир бўлса “kallasiz сиз қолган юртнинг" kallasi Ислом Абдуғаниевич Каримов иккаласи ҳам бир гўр.Hatto zulukda ham insof bor, qorni tuysa qon surmaydi lekin Stalin bilan Karimov na qondan tuyadi, na avhshatdan voz kechadi.Нима қилсам экан?Жалолиддин учун яшашим керак сўнгги хулосага келдим.Аллоҳ истаса бир кун жонимни олар мен эса сўнгги нафасим қолгунча “ онаси балли отасининг тайини бўлмаган “ Миллий Хавфсизлик Хизматининг “ит”лари va Karimovning tarafdorlai билан курашаман деб қасам ичдим.Бир бошга бир ўлим, ikki metr er hamisha топилади.( Oрадан 20йил ҳали ҳам менинг ularga bulgan qahrim сўнгани йўқ. Ichimdagi nafratim uzimdan katta. Ҳозир ҳам битта мент ўлибди ёки ишдан ҳайдалибди деган ҳабарни эшитган куним мен учун байрам.)Кейинги вақтларда бўлиб ўтаётган воқеа -ҳодисаларни кузатиб , Сафар акани қамаш учун “танга” баҳона бўлганини тушунгандим. Менга ойлардир учрашув беришмагани, бугун ҳам алдаб озиқ -овқат олиб кел берамиз дейишиди- ю, кейин анаву қорқинчли машаинадан эшитилган Сафар аканинг овази...Ўзи нималар бўлаяпти?Сафар акани қаерга олиб кетишдикан тўғриси ақлим чалкашиб кетди.Нега мени терговчи Ҳусан Аҳмедов алдади?...Ўзим билан ўзим курашиб; бежавоб саволларга жавоб излаб топа олмаган уйқусиз ўтган тонгим отганди. Томағимдан бир пиола сув ҳам ўтмади сан-ки, бўғилиб қолган одамга ўҳшардим nafas olay desam havo etmasdi...
Ёруғ олам мен учун зиндонКишанлари бўғар бўғзимниОҳ...бир бора кўрсайдим униКейин дўзах ўтига отардим ўзимни.( 1993 йил сўнг баҳор.)
Телефонни олиб (бу орада айтишни унитдим шекили биз яшаётган уйда телефон бор экан . Телефон станцияси ишлайдиган ходимлар уй эгаси Наманганлик Эркин Мавлоновнинг йиллардир тўламаган телефон фактурасини тўлатиб кейин телефонни ҳизматга очдилар.)Терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилдим.Жаҳлим чиққанидан салом ҳам бермадим.-Мен сиз айтган соатда oziq-ovqat олиб бордим қўлимдан олишди Safarboy Bekchonovga берамиз деб дарвозасида турган хотин... бир минут ҳам ўтмасдан Сафар аканинг овазини қандайдир “қўрқинчли” машинадан эшитдим. Nега алдадингиз овқат олиб кел деб?Сафар акани қаерга жўнатдинглар?-Husan akaning ovazi eshitildi Қурбоной мен ҳам билмагандим Сафарни Тош турмага юборишди. Буйруқ юқоридан келди.Сиз терговчимисиз ёки ролиздаги қўғирчоқmisiz пойлоқчиlik qiladigan uzingiz tergov qiladigan odamni qaerga qachon olib ketishlarini bilmaydigan?-Аллоҳ балосини берсин ўша юқорида ўтирган ифлосларни эшидингизми?Худонинг қаҳрига йўлиқсин ўша ит эмганлар.Оғзимга нима ҳақоратли сўз келса ҳаммасини айтиб Ҳусан акадан аламимни олдим. Унинг жавобини эшитишга ҳам сабрим чидамай телефоннинг гўшакини шарақлатиб қўйдим.Бирдан эсимга Сафар ака қамалмасидан олдин айтган гапи эсимга тушди.Мозорингга ўт ёнгур jahannamlik Шоди Каримов Сафар акани уйига таклиф қилган 1993 йил 9- майда “сўз”да,ғалаба кунини нишонлаймиз деб аслида эса мақсади Сафар акага билмайман қандайдир ҳужжатлага қўл қўйдирмоқчи бўлган.Сафар ака имзо чекмаганидан кейин; жуда аччиқланган сиздан буни кутмагандим bu qaysarligingizni abdalini ogir ödaysiz degan ushanda.Менга қанақа ҳужжат эканлигини айтмаганди .Uzim ҳам қизиқиб сўрамагандим хато қилганимни тушундим балким ўшанда сўраб ўрганганимда бугун фойдаси тегармиди ...Жаҳлим чиқиб тургани учун ундан ҳам аламимини олиб олай дедимда Сафар аканинг иш ери танишларининг телефон номерлари ёзилган дафтарчасилаn Шоди Каримовнинг(Ш.Каримовнинг кимлигини олдинги бобларда ёзгандим) ҳам телефон номерини излаб топиб телефон қилдим.Una oldin uzimni kimligimni tantib keyin uни ҳам тузладим.Бир оз ўзимга келдим.Endi navbat dedim uz-uzimga адвокат Дилдора Саидмуҳаммедовага .Unga ham телефон қилдим.“Бориб Эргаш Жўраев (Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар пракурори) га, бориб айтинг агар Сафар ака билан учрашishiмга рухсат бермаса ўғлимни ҳам ўзимга қўшиб пракуратура олдида бензин қуйиб “ ўт қўяман!” қаътий оҳангда uz talabimni aytdim..-Мен ҳақиқатдан ҳам бу масалада жиддий тайёргарлик кўраётгандим. Ҳар кун тирик бўлиб жаҳаннам оловида ёнгандан кўра ўзимга ўт қўйиб дўзаҳ оловида ёнганим минг марта яхши бир ёниб бир қутиламан.Дилдора Саидмуҳаммедова менинг aytgan gapimni nuqta verguligcha пракурор Эргаш Жўраевга айтган shekilli : Эргаш Жўраев мен билан иш ерининг кириш эшиги олдида оёқ устида бир дақиқа гаплашишга рози бўлган. Ўзбекистондаги ҳукм сураётган ваҳший режимда турмуш ўртоғи қамалган аёлнинг чўпчалик ҳам қадр - қиймати йўқ . Агар озгина бўлса ҳам хурмат қилиб мени одам ўрнида кўрганида эди 1 минутга бўлса ҳам пракурор janoblari ўз иш кабинетида қабул қилган бўларди ...Дилдора менга телефон қилди. Эртага эрталаб Эргаш Жўраев сиз билан пракратуронинг эшигининг олдида гаплашмоқчи деб.Рози бўлдим.-Эртасига тонгда туриб айтилган соатда борсам адвокат Дилдора Саидмуҳаммедова мени кутиб турган экан. Борганимдан кейин беш минут ҳам ўтиб -ўтмасдан, сиреналар чалиниб ўнлаган машиналарнинг қуршовида Эргаш Жўраев даbдаба билан келди.-Прокурор деганда кўз олдимга инсоний қиёфасини йўқотган "шайтон” намоён бўларди. Мен янгилишганимни Эргаш Жўраевни кўргандан кейин билдим қарасам у ҳам биз билан сизга ўҳшаган allohning yaratgan gunahkor bandasi экан.-Икки кўзи икки, қўли ва оёқлари бўлган.-Эргаш Жўраев Дилдорани кўриб эски дўстини кўрган каби хурсанд бўлди.-Qayoqdan quyosh chiqdi Дилдорахон сизни ҳам кўрадиган кун бор экан -ку, деб тилидан бол томиб хол- хотир сўради.Мен ҳайратдан тош қотдим буларда ҳам инсоний ҳис туйғу бор экан ....-Дилдора мени Эргаш Жўраевга таништирди.Safar Bekchonning hotini Kurbonoy.-Саволим аниқ эди.-Саломимни насия қилдим.-Нега Сафар акани туҳмат билан қамаб қўйибсизлар?-Нима ҳаққингиз бор бегунаҳ Сафар акани қамашга?“танга”ни Француз олимга катта пул эвазига сотмоқчи бўлган музейнинг директорини қамасаларингиз адолатли иш қилган бўлар эдинглар.-Не учун учрашув бермайсизлар, ҳатто одам ўлдирган ашаддий жиноятчининг оиласига учрашув беришади менга эмас.-Берган саволаримга Эргаш Жўраевнинг жавоби қисқа бўлди.-“Танга” топилган куни Сафар Бекжон озод бўлади.-Бошқа бир оғиз ҳам гапирмасдан эшикни очиб “Дилдорахон”ни ,билан хам хайр- ҳўшлашишни унитиб ичкарига кириб кетди.-Сиздан жаҳли чиқди деди Дилдора Эргаш Жўраев ичкарига кириб кетгандан кейин.-Жаҳли чиқса чиқсин у билан қуда- қойим, бўлажоқмасман!Қонун ҳамма учун бир ҳил бўлиши керак Сафар ака нима гуноҳ қилдики қамаб қўйибди.-Дилдора бир нима айтмоқчи бўлгандай ҳаракат қилди сўнг воз кечдими айтмади.Пракурор билан учрашганимдан бир ҳафталар ўтгандан кейин Сафар ака билан учрашиш учун Тош турмада ўн дақиқага рухсат беришди .-Унда ҳам шарт қўйишди болангизни ва озиқ- овқат олиб келмайсиз.Шартлари оғир мажбур эдим қабул қилишга.-Жалолиддинни ўқитувчимнинг ўғлини телефон қилиб чақириб, унинг ёнига қолдирдим . Тош турманинг қаерда жойлашганини билмасдим адресини Дилдорадан олдим.-Тош турмага борсам адвокат Дилдора Саидмуҳамуҳаммедова дарвозанинг олдида кутиб турган экан. Кейин иккаламиз терговчи Ҳусан Аҳмедовни кутдик.-Бир пайт у киши оқ рангли “Газ-24″ русумли машинасида келди.Ҳусан Аҳмедов бизни кутдириб кўйганига хижолат бўлдими ёки у куни мени “алдагани эсига тушдими ” тушунмадим узр сўради. Дилдора бошқа бир йўлдан кетди. Ҳусан Аҳмедов билан мен тош қоплаган тор сўқмоқдан Тош турманинг ичкарисига қараб йўл олдик.Изинма кейин борарканмиз жим - жит кетаётган Ҳусан ака бир пайт орқасига ўгрилиб: “Қурбоной Сафарни кўрсангиз йиғламанг, кейин унинг руҳиятига ёмон таъсир қилади” деб менга насиҳат қилди.Кўнглимга шундай тошбағир терговчида ҳам инсоний ҳис туйғу бормикан?... Сафар аканинг мен билан кўришганидан кейин кайфияти buzulmasin kuzimda yosh kurib deb менга “насиҳат” қилаяпти деган фикр ялт этиб ҳаёлимга келди.Лекин ҳаёлимга келган фикрни эмас унга тамоман кутмагани жавобни бердим.-Ҳусан ака, сиз shoir Муҳаммад Солиҳни шеърларини ўқиганмисиз? дедим.Ҳусан ака ҳайратланиб қаради;-Ўқимаганман Муҳаммад Солиҳнинг шеърларини нима эди…-Ҳусан ака, бир ўқиб кўринг. Сиз ҳам у кишининг шеърларини ўқисангиз , яхши кўрардингиз шоир сифатида !Унинг шундай сатрлари бор, эшитинг?!
Ўзингни тут, қийин бўлмоқчи…Ўзингизни тутинг, ҳей кўзлар,Сизга қайноқ ёшлар тўлмоқчи!
Қанча қийин ва оғир бўлмасин мен ўзимни тутаман ва йиғламайман.Ҳусан ака берган жавобимдан кейин бир оғиз ҳам гапирмади оғир хаёлга чўмди ўйчан бўлиб қолди. .. ичкарига кирарканмиз қалин ойна қопланган кабинага ўхшаган жойни кўрсатиб, “Агар бундан кейин учрашув беришса uzingiz yolgiz kelasiz мана шу ойнанинг нарёғида Сафар, бу тарафида сиз ўтириб телефонда гаплашасиз”лар, деди.Мен у ерда кўрганларимни ёза олмайман…У ердаги кўрганим ваҳшийликларни ёзишга қаламим ожизлик қилади… кешка кўрмасайдим-у, ваҳший маконга бормасайдим.Кинода кўрсам режиссиёрнинг фантазияси дердим аммо у ерда кўрганларим sинама эмас ҳаёт эди... орадан 20 йил ўтган бўлсада ҳали ҳам эсласам вужудим зир-зир титрайди, юрагим сиқилади… шундан кейин қамоқхона ҳаёти акс этган kino филмларни кўра олмайдиган бўлдим.Яратган тангрим душманимни ҳам у ерга тушурмасин!!!-Қандайдир хонга кирдик тўрт тарафи бетон билан қопланган на дераза бор на ёруғлик тушадиган туйнук. Ярим қоранғулик босган бу маконни ожизона милтиллагaн чироқ ёритиб турарди. Одам одамни зўр базўр кўрарди. Ҳайратланганим ярим қорғулик босган хонада мени Дилдора кутиб олди.Ҳозир Сафар акани олиб келишади деди.Кутдим. . . лаҳзалар йилга тенг эди.Сафар акаni qullari kishanband qilingan bulib ikki barzangi ikki tarafidan quriqlagan holda olib keldi. Keyin qulidagi kishannni echibuzlari iziga qaytib ketishdi.Uчрашувимиз жуда қисқа бўлди.Шунда ҳам Дилдора пойлдоқсилик қилиб ёнимиздан кетмади.Бу учрашув менинг бутун умримга бадал эди.Ҳаётимнинг зулмат қоронғулиги чўккан, умидим узилиб ҳаётдан биқидиғим онлардаги энг ёрқин хотира мен учун шу учрашув бўлди…Озгина бўлсада умид уйғотди яшашимга.Сафар ака жуда ҳам озиб , бир қисм суяккга айланганди. Эгнидаги кийган яшил оқ рангли узун чизиқ тушган кўйлаги озиб кетганидан шалвираб қолганди . ( мен ўша кўйлакни ҳали ҳам кўзимнинг қорачиғи каби асраб -авайлаб сақлайман) Кўзларининг таги кўкариб , қуёш кўрмаган юзлари кузги барг каби саргайиб сўлганdi, лекин руҳи баланд эди. Сарғайиб сўлган юзида тушкунликдан асар йўқ .Унинг мағрур боқишлари, ўктам овази менга ҳам руҳ бағишлади.Кўзларидаги ўз -ўзига бўлган ишонч.Дилдорага қараб қаътий оҳангда мен сизни адвокат деб тан олмайман бундан кейин бу ерга келиб юрманг оввара бўлиб yurmang!Мен hayron buldim lekin sababini suramadim ич -ичимдан хурсанд бўлдим. Uzi qандай қилиб “тош каби савуқ қўғирчоқ”дан қутилсам экан деб юргандим . Сафар аканинг гапини эшитганидан Дилдора javob bermadi. Ammo бизни бир дақиқа қадар ёлғиз қолдириб чиқиб кетди.Мен ўзимни қувноқ , ҳаётим Safar aka қамалмасидан олдин қанақа бўлса ҳали ҳам шундай давом қилаётгандай қилиб кўрсатишга ҳаракат қилдим. Turkiyadan telefon qilib hol-hotrini suragan dusti Hilmi Yavoshning salomini aytdim.Dustining telefon qilganini eshitib hursand buldi.Жалолиддин ҳам яхши эканини айтдим.Ich- ичимиздан кўтарилган тўпонни фақат иккаламизгина билиб билар турардик ....Биз бир-биримизни kuzzimizga qarab aldayotgan алдаётган икки ялғончи эдик.Менинг ҳолатим сеникидан, сеники эса меникидан яхши деб.Yoлғонimizning mevasi шу қадар ширин эдики, иккаламиз ҳам bu mevani egimiz kelardi. Aslida esa ikkimiz ham bulayotgan haqsizlaiklardan, vahshiyliklardan biqqan edik.Иккимиз ҳам тортаётган мiсилсиз азобу-уқибатларимиздан charchagandik. 17.11.2013 yil. Lausanne.Уйга қайтдим.Сабр косам кундан- кунга заҳарга тўлиб бораётганди. Мен бу заҳарни ҳар куни ичардим. Бу ҳали ҳолва эканини, асл қийинчиликларнинг кейинчалик бошланишини ҳали у пайтда тассавур ҳам қила олмагандим қалбимда сўнмаган умид учқуни бор эди; “Туҳмат экани исботланади ва кутмаганим,умидим узилган бир кунда эшикдан ҳорғин ва сўлғин кириб келади” деб умид қилардим.Ўзимнинг содиқ дўстим кўнгил дафтаримга шу сатрларни битандим!Афсуски, бу қораламаларим фақат хаёл эди, ҳаёт эса бом -бошқа, экан!
“Бир куни келасан кўзларингда ёш,Эгилиб пойимга қиласан таъзим!Соғинчдан сарғайган, сўлғин юзимга,Интиқ лабларингни босасан ҳорғин!”
(1993 йил сўнг баҳор)
Ҳозир ҳам хотираларимни ёзарканман, сарғайган “хотира” дафтаримning saraygan саҳифалардаги дардларимни ўқиб маҳзун ҳаёлларим узоқ -узоқларга, қанотли қуш каби учиб кетади ўша мудҳиш кунларда на кечамда ҳаловат на кундузимда файз борди. Дафтардаги дардларимнинг aksini ёзиб адо қила олмасам керак.Нега?Нима учун?Недан?Бу жавобсиз саволлар ҳали ҳам пешимни бироқмади.Ҳеч қаерда yozilmagan қонун бизда бор.Ота учун ўғил.Ўғил учун отаХотин учун турмуш ўртоғиTurmush urtogi uchun ayol javobgar.(Bunday qonun bor edi 1937 yillarda.Tarihning huquq sahifalaridan uchirilgan bu qonun 1993 yildan boshlab qaytadan kuchga kirdi)Bu lsitani деб истаганча давом қилдириш мумкин.Сафар ака қамоқга олинганидан кейин ҳаётим чидаб бўлмас даражада ўзгарди; Биз яшайдиган уйимизни атрофида чақирилмаган меҳмонлар "дайди ит" каби har kun санғиб юришарди.Пойлоқчиларни кўришга кўзим yuq.Менинг ҳар босган қадамимни текширишарди, магазингами, бозоргами борсам, улар изма-из таъқиб қилишар, у ҳам етмагандек 24 соат телефонимни эшитиб ўтиришарди.Энг ёмони тунда; энди кўзим уйқуга кетгаnида телефон гулдурос овазdа чаларди.Гўшакни олсам кимса жавоб бермасди.Телефон овазидан қўрққан Жалолиддин дод солиб йиғларди.Кундуз куни дайди ит каби изимдан қўшган “номсиз хайвонлар” кечасига тинч қўйса ўладими? Ҳар кун тун шу холат такрорланаверганидан кейин кечалари телефонни электрдан олиб қўядиган бўлдим.”Боғи эрам боғининг” дарвозанинг олдида юрган “дайди итларга” олдин этибор бермагандим ўзлари ўз иши билан юргандир , бу ер катта рарк бўлса ўлибдим мени кузатиб деб...Бир куни қаердандир келаётиб диққат қилсам уларни “Боғи Эрам “ паркга келган одамлар қизиқтирмайди икки кўзи мен яшайдиган уйнинг дарвозасида. Men bilan izma-iz yurgani etmaydimi?...Keyin tushundim.Нима қилмсам экан қандай қутилсам экан бу “искович итлардан?...”Ўша пайтда жавобсиз саволларимга кимдан жавоб олишни ҳам билмасдим...Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…Тўрт девор тилсиз ва жим-жит эди. Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби davomli “чиқ-чиқ”лаб турарди.Дардлашадиган кимсам йўқ эди.Кимса дардимга дармон , саволимга жавоб бермасди…Ҳорғин эдим, умидсиз эдим, нима қилишга ҳайрон эдим...Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.Қўлларим билан юзимни яширдим.Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…Нега бунча дард, бунча ситам?Недан?Нима учун?Энди нима қилсам экан?..."Iskovich it"lardan, ham katta muommom bor edi.Сафар акага битта адвокат ҳам топишим керак кимга айтсам экан?...Шуни ўйлаб ўйимнинг тагига етолмай юрган кунларимдан бирида уйга Муҳаммад Бекжон(Шоир Муҳаммаад Солихнинг укаси 1999 йилдан бери қамоқда )билан ранги заҳил, кўзлари ўғри мушукникига ўҳшаб ўйнаб турадиган, у ҳам етмагандай икки еккасини қисиб эгилиброқ юрадиган;ўрта бўйли қўнғир теридан тикилган жакет кийган бир одам билан уйга келди. (оллохнинг ланати юзига ёзилганди b bu odamni; кўр одамгина фарқ этмасди унинг КГБнинг ажани бўлганини )Агар Муҳаммад ака билан келмаганида ишонинг... “сан КГБ ник мани уйимда нима қилиб юрибсан деб ҳақорат қилиб уйдан ҳайдардим”Ичимдан ўйладим Муҳаммад ака нима учун бир КГБнинг ажани билан етаклашиб юрибди... деб.Сизда савол туғилиши мумкин сан қаердан билasan деб?Мен бу “ит эмганларни” кўравериб кўзим пишиб кетганди- да, ундан.Муҳаммад ака ўзининг ҳамроҳи бўлиб келган одамни менга таништирди.Танишинг Аҳтам Розиқов .(Аҳтам Розиқов Самарқанд Вилоятида туғилган асл касби сезганим каби КГБ ажани. Москвадаги "искаб топарлар” ўқишини битирган. Ўзининг гапига ишониладиган бўлса Афғонистонлик машҳур Ўзбек Генрали Абдурашид Дўстимнинг Самарқандда яшайдиган холасининг ўғли. Яъни Абдурашид Дўстимнинг бўласи ”холавччаси”миш. surgundagi ERK Demokratik Partyiasi Raisi Muahammad Solihning yordamchilaridan biri)-Муҳаммад ака менга қараб : Қурбоной Сафарга Шукурулло Мирсайидов advokat топиб берди.(Шукурулло Мирсайидов собиқ Ўзбекистон Видце Перзиденти 2012 йил фоний дунёдан боқий дунёга кўчиб кетди. Руҳи шод оҳирати обад бўлсин)Ўзи у одамни эшитганмисиз?-Кимни?-Шукулло Мирсайидовни?-Эшитганман.-Шукурулло ака ўзининг адвокати Сергей Егошин билан гаплашди.(Сергей Егошин марифатпаrвaр киши эди. Ўзбекистондаги ҳақсизликлардан қамалаётган инсонларни кучи етгунича химоя қилди. Afsuski, Манфур режим уни ҳам шубҳали бир тарзда ўлдириб юборди. Руҳи шод бўлсин )Ўша одам бундан кейин Сафарнинг адвокати бўлади.-Қувониб кетдим.Манинг рахматимни айтиб қўйинг Шукурулло Мирсайидовга.- Муҳаммал ака энг yoмони ман русчани билмайман ,қандай қилиб гаплашаман Сергей Егошин билан.-Мухаммад ака кулумсиради._Ростдан билмайсизми?-Йўқ биламан сhала -чулпа .Унивестетда рус тили домламга аччиқ қилиб ўрганмаган эдим.Энди рус тилини ўрганмай ташлаб қўйганимга афсусландим.Универстетда рус тилидан дарс берадиган Руҳсора Мўминова (Асли келиб чиқиши Бухорадан эшитишимга кўра Академик Иброҳим Мўминовга қариндошими, қизими, шунақароқ лекин буни ҳеч вақт очиқ ойдин айтмаган. )деган домламиз бor edi ўта кетган порахўр. У хотин учун билим эмас “ё заринг ёки зўринг” бўлиши керак эди.Аксига олиб бандаи -фақирда “на зўр” бор эди ҳимоя қиладаиган имтихонларда “на зарим “ бор эди иштаҳаси карнай бўлиб очилган сўзда “кандидат” бўлган бу хотинни ogzini qopatay desam.Ишонганим калламдаги билимим эди.Имтихон пайтида мен каби рус тилини ҳаминқадар биладиган курсдошим Нодира Ҳасанова (Бухоранинг Шофиркон Туманидa tugulgan. Dомламиз худо раҳматли Илҳом Ҳасановнинг синглиси) билан бир вақтда имтихон топширгани кирдик .Tushgan biletdagi 3 cаволга ham билганимcha жавоб бердим.Нодира Ҳасанова 3 саволдан биттасига ҳам жавоб бера олмади.Виждонсиз домламиз Руҳсора Мўминова Нодирага 5.Менга эса 3 баҳо қўйди.(ushanda birinchi bor zachhcotkamga 3 bahosi tushgandi)Асисантлик қилаётган рус миллатига мансуб домламиз Руҳсора Мўминовага этироз билдирди нега унақа қилдингиз; иккаласига тенг баҳо қўйишингиз керак деб.Аллоҳнинг қаҳрга йўлиққир Руҳсора Мўминовани нима деб жавоб берди биласизми?...Нодира Ҳасанова Илҳом Ҳасановнинг синглиси агар синглисига 3 қўйсам мендан хафа бўлади.Шундан кейин ўша домламиз Руҳсора Мўминовага бир марта ҳам салом бермадим. Жаҳлим чиққанидан рус тилини ўрганмай ташлаб қўйдим.-Муҳаммад ака кулди жаҳлингиз ёмон экан рус тили сизнинг "порахўр домла"гизга, эмас ўзингига керак эди-ку.Ҳа, энди жаҳл чиққанда ақл кетарканда.Сиз ҳавотир олманг Сафарнинг досяси билан унинг ёрдамчиси Ҳамидулло Зайнидинов шуғулланади.(Ҳамидулло Зайниддинов қаерда туғилганини билмайман. Mанфур режим tomanidan Hamiddullo Zayniddinovni заҳарланиб ўлдирdилганини эшитдиk .Аллоҳ маконини жаннат айласин)Сафарнинг иккита адвокати бuladi endi.Muhammad aka aдвокатлар ишлайдиган ернинг адресини берди .Эртага эрталаб боринг.Тонгни тирмалаб оттирдим.-Айтилган соатга бордим.Қорачадан келган узун бўйли, uzida yoqimli kulgu bilan бир одам чиқиб келди қабулхонага сизми мени кутаётган ?-Cиз Ҳамидулла Зайниддиновмисиз?-Ha.-Мен ҳам ўзимни таништирдим.Катта бир залга кирдик; у ерда ҳар ким ўзининг адвокати билан истаган тилда,истаган овазда гаплашиб ўтирганди. Биз ҳам бир четга derazaga yaqin joylashgan stol (sappa)ga ўтирдик.-Сиз Сафарни досясини ўқиб -ўрганганмисиз?-Йўқ.-Сизга öqing -örganing, deb бермадими олдинги адвокатингiz yana bir bor ishonqiramay suradi mendan?-Йўқ.-Ҳамидулло ака ҳайрon bulib менга қаради.Ростдан айтаяпсизми?-Ҳамидулло ака giybatini qildi deman-gu, ўша адвокатимиз бор-ку, Дилдора Саидуҳаммедова мен билан Сафар ака ҳақида гаплашишни истамасди: мени кабинаетимни эшитиб ўтиришади деб.Ҳамидулло ака ҳайратda toshdek qotib qoldi.
27.11.2013 yil. Lausanne. 22- қисм.Ҳа, менинг гапимдан Ҳамидулло ака тош каби қотганди. ..-Балким биринчи марта эшитаётгандир, бир ҳимоячининг ўзи ҳимоя қилаётган одамнинг хотиннига "эрингизнинг иши ҳақида гаплашмиман” деб айтganишини?...-Энг сўнгги модада кийинадиган “тош қўғирчоқ” Dildora Muhammedova ўзи билиб- билмадан , кимларингдир топшириқини бажараётганини ўзи фош қилганди .-Ўша олалча қоранғулик босган кунларимда Дилдоранинг нега унақа деб айтганини ўйлаб мушоҳада қилишга вақтим йўқ эди. Usha kunlarda худонинг берган куни meni ташвишлар карвони эрта тонгда эшигимнинг олдида пойлаб туришарди.- Бисмаллоҳ деб эшикни очсам изн сўрамасдан ichkariga кириб келишарди...-Қисқача ўзатласам мenнинг дардим ўзиmнинг бўйимдан баланд.-Ўша маъшум учрашувда: пракурор Эргаш Жўраев eringiz “тангани топsin” деб дағал овазда буйруқ берганида ҳам Дилдора Саидмуҳаммедова алланечук холга келганди.- Йўлда келар эканмиз Дилдора мени юботишга ҳаракат қилиб ;-Хафа бўлманг Эргаш Жўраевдан, Каримовга яхши кўринмоқчи бўлаяпти ўзи жудаям лаганбардор, қўрқоқ одам. ..-Ташқаридан қараганда ” шоҳона либослар” ichidagi бу аёл ўзини жуда баҳтиёр кўрсатарди.- Aслида -чи, юзида чаплаб ташлаган бўйёқидан асл башарасини йўқотган; Dildoraнинг айта олмаган дардлари бошидан ошиб- тошиб, ётганини ҳис қилгандим ўшанда.-Ҳамидулло акага хаёлимдан ўтган гапларни айтмадим.-Сизга Сафарни досясини бераман ўқиб ўрганинг деб қўлимга тутқизди.Очиб ўқисам jinoyat ishi икки одам учун очилган экан.ЭРК Демократик Партиясиниг раиси Муҳаммад Солиҳ ва унинг ёрдамчиси Сафарбой Бекжонов (ўша маъшум йилларда Ўзбекистон мустақил давлат бўлганига 2 йил бўлган бўлсада жиноят кодекслари ўзгармаганми эдими аниқ эсимда йўқ. ) Ўзбекистон ССР Жиноят кодексиниг 129 моддасиниг 3 банди айбдор деб топилган деб ёзилганди.-Жиноий ишнингERK Demokratik Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳ uchun ochilgan қисми “жиноятчининг Ўзбекистондан қочиб” кетгани муносабати билан вақтинча ёпилган деб yozilилганди.-Ўқиб ўргандингизми?-Ҳа.-Олдин иккаламиз келишиб олайлик.-Нимага, ҳайратланиб сўрадим?-Мен аслида Муҳаммад Солимхнинг адвокатиман агар эрингиз Муҳаммад Солиҳга қарши кўргазма берса мен унга адвокатлик қилмайман.-Нима дейишга ҳайрон бўлдим...-Ҳамидулло ака... Сафар ака Муҳаммад Солихга қарши кўргазма берганида ҳозиргача қамоқда ётмаган бўларди... Прокурор Эргаш Жўраев ҳам менга нимага эрингиз “дордан қочган” Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қилади деб жахли чиқди.-Менинг ҳаммасидан ҳабарим bor hatto телвизондаги “ахборот” прагарммасида ҳам эшигандим бу ҳақида.-Сизни огоҳлантириб айтаяпман.-Учрашганингизда айтинг Сафарга.-Учрашув дейсизми?...-Қачон учрашаман?....-Кейин бошимдан ўтган ҳамма воқеаларни айтиб бердим.-Шунақами?-Шундай.-Ҳафа бўлманг бундан кейин ҳаммаси яхши бўлади.-Рахмат.-Менга бир хафталардан кейин телефон қилинг деб ўзининг иш ери телефон номерини берди.-Яхши.-Кўнглим тоғдай кўтарилиб Ҳамидулло аканинг ёнидан қайтдим.-Шу орада айтиб қўйяйин энди мен ёлғиз эмас эдим.-Адабиёт ўқувтувчимнинг ўғли қишлоқимиздан Тошкетда Университет ва -Инстутларда ўқийдиган болаларни ҳаммасини тўплаб уйга олиб келди.-Олдин ёзганим каби бизнинг қишлоқиимiзda ҳеч ким бир бировга бегона эмас.-Ҳаммамиз улкан бир чинорнинг илдиз-u, yaproqларимиз.-Бир- биримизга туташиб кетганmiz.- Aка-ука, опа- сингил, тоға, амма, почча, холаларнинг фарзандларимиз.-Уларнинг ичида биргина мен begonalashgan edim yani қишлоқимиздан chiqib Хоразмнинг Хозарасп туманига эрга тегиб кетганман тамоман бегона оилага.-Улар менинг ҳолимдан тез- тез , хабар олиб туришадаиган бўлишди..-Мен учун яхши бўлгани шу бўлдики энди олдингидай моддий тарафдан сиқинти чекмасдим.-Студент ukаларim қишлоқимизга қайтганларида онам “ тузланиб қуритилган гўшт ,ёғ , груч пул “ хуллоси калом bir oilaning nima ehtiyoji бўлса ҳаммасини бериб yborardi.Xатто Жалолиддин ва ўзимга yozlik, qishlik кийим кечакlar ...хуллоси калом олдингидай сиқилмасдим йўқик ва етар -етмасликдан.-Уйимизнинг атрофида юрган “искович ит”лар уkamlarнинг бошига бало ёғдирмасин деб жуда қўрқардим.-Уларга ҳам эҳтиёт бўлишларини такидлардим.-Шу орада КГБ ҳам бўш туришни истамадими?...-Ўзбекистон Маданият уюишмасида ишлайдиган Раҳмон Ҳожимуродni (олдинги бобларда кимлигини ёзгандим) уни қанdaй танидим мен ?Сафар ака қамалмасидан один бир куни тушлик вақтида уйимизга иккита одамни бошлаб келди менga таништирди .Рахмон бизнинг партияда ишлаган, унисини kimligini ham исмини эсимдан чиқардим chunki safar aka qamalganidan keyin bir marta ham kurmadim.Шундан эслаб қолгандим.-Сафaр ака қамалib oylar utganдан кейин келди bir kuni keldi yonida ўрта бўйли нозик қоматли, sochlari juda uzun жуда чиройли бир қиз билан келди.-Бу қиз бизда yani Madniyat Jamjarmasida секратарка бўлиб ишлайди исми Соламат Қурбонова.(Қашқадарё Вилояти Китоб туманида туғилган)-Rahmon aka menga qarab янга сиз ёлғиз қолманг деб Соламатни олиб келдим siz bilan tanishtirishga Соламат aslida Сергейлида Муҳаммад Бекжоннинг уйида ижарада яшайди.- Бaъзи кунлари сизнида қоlsa kечалари ёлғиз ўзингиз қўрқmasсиз shunda.-Майли дедим.-Муҳаммад аканинг уйида турар экан-ку ,КГБ нинг лайчаси эмасдир деб ишондим.-Уларнинг иккаласи ҳам яъни Раҳмон ака билан Соламат ўйиннинг бир парчаси иккаласи ҳам КГБ нинг ажани эканлар. ..(алданганимни кейин билдим билганимда кеч эди афсус)Муҳаммад ака ҳам жуда содда hokisor одам бўлган эканда уларга ишонган va uz uyida bir tiyin pul olmadan yillarcha yashatgan.-Мен баъзи нарсалардан шубҳалангандим...аммо қўлимда исботим бор лекин кўзим билан кўрмаганим учун туҳматчи бўлмай деб ичимга ютгандим.-Қандай дейсизми?-Соламат бизнинг уйда туриб бошлаганидан кейин Сафар аканинг уйда турган архиви , ноёб китоблари ҳаммаси изсиз йўқолди.Аниқ биламанки китоблар ҳужжатлар ва ўша вақтда бўлиб ўтган студентлар қатнашган митингларнинг жуда кўп расмлари ва Сафар аканинг оиласига оид жуда кўп тарихий расмлар бор эди.-Ноёб қўлёзмалар...Уйнигнг калитидан бир дона Соламатга бериб қўйгандим.-Мен бор-u, йўқ uyga келганингизда ташқарида қолманг деб-Ҳаммаси izsiz кетганди.-КГБ никлар уйимизни тинтув қилишган лекин бу уйни эмас.-Боғишамол тумани Якуб Колос кўчасидаги 22 уйни эмас-Бектемир Туманидаги Муҳтор Авезов кўчасидаги жойлашган биз яшаган Сафар аканинг қонуний уйини тинтув қилishганди-Тошкент шаҳридаги уй расман Сафар аканинг номига ўтмагани ularning yaniЎзбекистон КГБсининг бу уйни тинтув қилишга қонунан ҳаққи йўқ эди..Арҳив йўқолганини кимга айтишни билмаsдим.Солматдан шубҳа қилай десам Муҳаммад ака унга шундай ишониб уйида ижарада бир тийин пул ҳам тўлатмасдан яшатиб қўйибди мен шубҳаланганимни айтсам жахли чиқар деб дамимни ичiмга ютдим.-Муҳаммад ака Муҳаммад Солиҳнинг укаси деб ҳеч қаерга ишга олмас эдими билмайман ҳеч қаерда ишламасди.-Хотини Нина опа ҳам кичкина қизига ҳомиладор бўлгани учун ishlamasdi shekilli moddiy tarafdan жуда қийин эди уларга.-Муҳаммад ака бир куни уйга ёлғиз ўзи келди.Bўлмасa ҳар келганида анаву турқи савуқ Аҳтам оға Розиқов билан etaklashib kelishar edi.- Қурбоной деди жуда ғамгин овазда подезимизда қарз олмаган қўни- qўшнимиз, қолмади энди кимдан қарз сўрашни ҳам билмаяпмиз уйда на егани нон бор на боshқа нарса болалар сал кам оч ўтирибди...-Бу гапни эшитиб юрагим парчаланди.- Муҳаммад ака онамлар менга жуда кўп продукти (озиқ овқат) бериб юборишибди. Кеча жиянимнинг эри Тошкентга келган экан олиб келди.-Сизга ҳам бераман iкки оилага етиб ортади.-Ошхонага кирдимда Онам жиянимнинг эри орқали бериб юборган нима бўлса иккига бўлдим.-Ҳатто онам бериб юборган пулни ҳам яримни Муҳаммад аканинг қўлига тутқаздим янгамга бир нима олинг деб.-Орадан кўп вақт ўтмадан Муҳаммад ака kurinmay qoldi. Keyin Туркияга кетганини Соламатдан эшитдим.-Муҳаммад акага кетишидан олдин акаси Муҳаммад Солиҳ унга қанчадир миқдорда $ юборган.У эса ўша юборилган доллардан 1000$ ини, Ўзбекистон Маданият Фондида ишлайдиган шоир Ҳамроқул Асқаргами ёки Раҳмон Ҳожимуродгами берган буни xam менга воқеанинг шоҳиди бўлган Соламат айтди.Сабаб мазкур ташкилотда ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг опасининг ўғли яъни жияни Маҳмуд ишларди.Пулни берар экан Муҳаммад Бекжон уларга бу пулни бизнесда ишлатинглар кейин ҳар ойда ойлик ҳисобидан жияним Маҳмудга тўлаб боринглар деган.-Менга номига бўлса ҳам 1. $ бермади...-Йўқ мен унақа очапат эмасман ўшанда ҳам ҳозир ҳам Муҳаммад Бекжондан хафа эмасман мен кимман-ки?...-Яқин қариндош бўлмасам?-Етти ёт беgона бўлсам.Chалғанда қоним қўшилмайди шоир Муҳаммад Солиҳнинг оиласига.Муҳаммад Бекжонга ҳам Муҳаммад Солиҳга ҳам eng яқин одамлар Жиззахлик шоир Ҳамроқул Асқар билан Самарқандлик Раҳмон Ҳожимурод.Safar Bekjon ularga kim bulibdi?...Qamoqda qon yutib utirgan birisi.Oilasi ochlikdan, yuqlikdan , uzi esa qamoqda chirib ulib ketmaydimi ularga nima...Biri aka bulgan ham shoir hamda ERK Demokrtaik Partiyasining raisi Muhammad Solih birisi esa ukasi bulgan Muhammad Bekjon ushanda shunday uylagandirlar...Bugungi kunda alohimga ming bor shukur qilmanki, eng ogir kunimda ham ulardan bir tiyin yordam suramaganim, ular ham uzlari aytib uzlari bermagni uchun. Advokatning pullarini esa oldin yozganimday hudo rahamtli Shukurulla Mirsayidocv tulagandi.Hali keyingi boblarda jannatmakon inson Shukurullo Mirsayidov haqida tuliq yozaman.Биз ҳозир тақдирнинг тақозаси билан Shevedsariyada яшаймиз ва Муҳаммад аканинг изидан қамоқхонага ҳолини хотирини сўраб бора олмамймиз...Bildigim qadari ila Ҳамроқул Асқар билан Раҳмон Ҳожимурод Uzbekistonda yashashadi ular har uch oyda bir Муҳаммад Бекжоннинг изидан бораётгандирлар қамоқҳонага hol-hotir suragani...Egan ogiz uyalar degan gap borku millatimizda.-Муҳаммад Бекжон ўшанда оғир вазиятда эди болаларининг ейиши учун нон сотиб олишга пули йўқ менда эса боr.-Онам жиянимнинг эри билан бериб юборган нима бўлибди берсам ...-Muhimi пул emas ehtiyoji bor oilanimg ogir kunida yordamchi bulganim uchun bugun ham hudoga shukur qilaman берganiм озиқ овқат ҳам ҳалоли ҳўш бўлсин.Oradan kup vaqt utdi -bир куни уйга ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солҳнинг жияни Маҳмуд ҳовлиқиб келиб қолди.Биласизми Раҳмон ака ҳам Соламат opa ҳам КГБнинг ажанлари эканlar eнди ўргандик кимлигни.-Мен сезгандим деб бўлган воқеаларни айтсам...-Nимага олдин айтмадингиз?-Айтсам Муҳаммад ака менга ишонармиди?...Маҳмуд uylanib qolди.
2.12.2013 yil. Lausanne. 23 қисм.Эрк Пратиясининг амалдаги раиси Муҳаммад Солиҳнинг жияни Mahmud ҳайратини ичига ютиб uyiga кетди.-Орадан 20 йил ўтсада мендаги жавобсиз, саволларга ҳали жавоб топа олмай ҳайронман...-Ҳайронлигим шунда-ки, мен-ку , ЭРК Пaртиясининг ичдаги гаплардан,сиyoсий ўйинлардан йироқ; ўз уйимда ўз қобиғимга ўзим ўралиб кичкина чақолоқ Жалолиддинни катта қилиш билан оввора эдим.-Бирдан бошимга ерданми, кўкданми фалокат тоши ёғилиб Сафар ака қамалиб ketди.Кап-катта одам сайловда ютиб чиқса Ўзбекистон Президентилига адай (номзод)бўлган Муҳаммад Солиҳни нима жин уриб КГВ нинг штатсиз ҳодимлари Аҳтам Розиқов, Рахмон Хожимурод Solamat Qurbonova birga ishlagan.Rahmon aka ERK Partiyasida katta lavozimda ishlaganini aytgandi ._Соламат Қурбонова ukasining uyida bepul bemalol yahsagandan tashqari bir vaqtlar Solamat ham Muahmmad Solihning sekratarkasi bulib ishlagan._Qiziq savol tuguladi Solih aka bularning kimligini bilarmidi yoki...bilib turib ham jim turganmi?...-Ўзларi ботган ботқоқга нега мени аралаштирдилар?-Орадн йиллар ўтганидан кейин Муҳамма Солиҳ билан юзма юз учрашиб шу ҳақда сўраганимда ҳам саволимга жавоб беришни истамаganди.-Ўшанда менда гумон бор эди лекин “гумон имондан айиради” деганларидай ҳеч кимга оғиз очиб бу ҳақда айта олмаganдим.-Кимга ҳам айтардим...-Аҳтам Розиқовни кимлигинi “КГБнинг ажани бўлса керак деб гумон” қилганимни ёзувчи Мамадали Маҳмудов1999 yil суд залидан ҳайқириб эълон қилди.-Бу ҳақиқатни билишим учун 6 йил kutishim керак эди .-Билганимда кеч бўлганди...-ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Аҳтам Розиқов менинг оила дўстим сенга нима деб; менга ситам қилар лекин дўсти бўлса ўзига ,менга нима ...-Менинг тушунмаганим нима учун КГБнинг агенти давомли укаси Муҳаммад ака билан бирга етаклашиб юрди?-Раҳмон Хожимурад ҳам Муҳаммад аканинг уйида ижарада қўйган қизи Соламат Қурбонова ҳам айни ташкилотнинг одамлари экан.-Уларнинг кимлигини билишим учун сал кам бир йил бор эди.-Муҳаммад Солиҳнинг жияни Маҳмуд Соламат билан Раҳмон аканинг кимлигини 1994 йилнинг Сентябр ойида айтганди.
Орадан бир ҳафта ҳам ўтиб -ўтмай, Ҳамидулло Зайниддиновга телефон қилсам, вақтингиз бўлса эртага эрталаб соат 8 га келинг деди.Эрталаб 7 яримда йўлга чиқар эканман Жалолиддинни Соламатга қолдирдим. Жалолиддинниng овази чиқмасди лекин икки кўзидан ёш shoshqator bulib оқар эди. Кичкина Жалолиддин сассиз- sадосиз, йиғларди.Унинг бу холатини кўриб ўзимнинг ҳам кўнглим бузулди.-Метрога чиққанимда ҳам кўз ёшимni тўҳтаta олмагандим.-Ҳамма менга ҳайратланиб қаради.-Борсам ҳали Ҳамидулло Zayniddinovнинг иш ери очилмаган экан.-Ярим соатдан кўпроқ ташқарида кутдим.-Ҳамидулло Зайниддинов трейлебусдан тушиб келди.-Саломлашиб хол- хотир сўради.-Сизни кутдириб қўйдими ?-Йўқ.-Ичкарига кирдик .-Сиз кутиш залига боринг, ҳозир келаман.-Яхши.-Ҳамидулло ака келди .-Тош Tурмага бориб Сафар билан учрашдим-Нима ?- Ростданми, ўзини кўрдингизми ?- Кўзим жиққа ёшга тўлди.-Соғлиги қандай кўз ёши аралаш сўрадим.-Анча чарчаган.-Очлик қилган экан юрагининг маззаси йўқ .-Анча ўзини олдириб қўйибди заифлаб кетибди.***Тилим лол, сўзга келмайди тилимОвазим чиқмайди, йиғлай бошлайман***
-Менинг ғам дарёсига чўкиб кетганимни кўрган Ҳамидулло ака мени юпотишга ҳаракат қилди.-Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.-Ҳаммаси эртага яхши бўлади: умид билан айтдим.-Сафаржон олдин ҳам шунақа нимжонмиди кулумсираб сўради?-Нима дейишга ҳайрон бўлдим.-Семиз деб айтай десам ,ялғон гапирган бўламан.-Сафар ака қамалмасидан олдин ҳам унча семиз эмас эди.-Ҳамма қатори...-Сиз дори дармон топиб бермасангиз бўлмас, Safargа врачларнинг ёрдами керак.-Кимдан сўрайман?- « Халқора қизил ярим ой” ташкилотига бориб сўраб кўринг балким улар ёрдам беришар.-Раҳмат маслаҳатингиз учун.Ҳамидулло ака билан хайрлашиб; қалбимда бир умид учқуни билан уйга қайтдим.-Энди икки оёқимни боғлаб уйда ўтирмай нимадир қилишим керак. “Халқора қизил ярим ой” жамиятини адресини топиб бориб улардан ёрдам сўрашим керак...-Шундай ҳаёл билан ўтиргандим prafessor Отаназар Орифов телефон қилди.-Сафарбойдан ҳабар борми деб.- Tерговчи Ҳусан Аҳмедов “ балким Сафар Бекжон ойнинг 27 числосига қадар қамоқдан чиқиши мумкин” деганидан буён Отаназар aка ҳар ойнинг 27 числоси яқинлашганда телефон қилар eди.- Бulib utgan ўтган воқаеларни айтиб бердим.-Жуда яхши бўлибди Zayniddinovning habar olgani.-Siz “Халқора қизил ярим ой “ ташкилотига боринг!-Адресини билмайман.-Дилорам Исоқовадан сўранг балким у билар.-Яхши.-Отаназар ака хайрлашишидан олдин менга 1993 йил 25 Сентябрь куни Тошкентдаги Темир Йўл ишчиларнинг Маданият саройида ЭРК Демократик Партиясиниг 4 Қулултойи бўлишини айтиб мени ҳам қурултойга таклиф қилди.-Раҳмат бораман дедим.-Шу ерда очиқлiк келтиришим керак бўлган вазият бор.-Шукурулло Мирсайидов: кўпчилик бу олийжаноб инсонни билса керак.(2012 йил вафот этди ruhi shod, joyi jannatdan bulsin)1989 йилда у кишi Тошкент Шаҳар Советининг раси бўлиб ишлаганларида Сафар ака Тошкентда ўқийдиган студентларнинг “Ёшлар” ташкилотида уларнинг муоммалари билан шуғулланади.Ўшанда бир неча марта Шукурулло Мирсайидов билан учрашиб суҳбатлашади ёшларнинг муоммаларини ижобий ҳал қилишга Шукурулло Мирсайидов ёрдамчи бўлади.Орадан йиллар ўтгандан кейин Сафар аканинг қамалганини эшитган бу олийжаноб инсон ўз адовакатлари бўлган Егошин ва Ҳамидулло Зайниддинов билан гаплашиб Сафар аканинг адвокати бўлишга кўндиради.Иккала адвокатнинг ҳам хизмат ҳаққини ўзи тўлади.-Дилорам Исоқовадага телефон қилиб “Халқора қизил ярим ой" ташкилотининг адресини олдим.-»Халқора қизил ярим ой” ташкилотининг раҳбарига ариза ёздib bерилган адресни сўраб – суриштириб, зўрға ўша ташкилотни топib bordim..-Қабулхонасига кииб ўзимни таништириб ташкилотдан ёрдам сўраб келганимни айтib ёзган аризамни бермоқчи эдим; секратар қиз бир оз кутсангиз ташкилотиmiзнинг раиси Муҳаммедова қабул қилади у кишига берасиз ёзган аризангизни деди.-Ташкилотнинг раиси мени жуда очиқ чеҳра билан кутиб олди.- Юзимга тикилиб туриб мен сизни танийман ...dedi.-Ҳайрон бўлдим, қандай танийsiз мени; бу ерга биринчи марта келаяпман.-Сиз билан 1989 йил Abgust oyida Фарғонадаги “Чимиион” дам олиш саноториясида бирга дам олгандик.-Ростданми ҳайратимини яшира олмай сўрадим?-Рост.-Тўғрисини айтсам мен бир кўрган одамимни иккинчи марта кўрганимда танимайдиган одатим бор...у ерда дам олганимни- ку, унитмадим.- Lекин кўзлари кулиб турган; ҳушбичим хонимни кўрганимни ҳеч эслай олмадим.-Кечирасиз эслай олмадим.-Майли зарари йўқ мен сизни унитмадим -ку.-Раҳмат.-Мен сиздан ёрдам сўраб келдим деб олдига ёзиб келган аризамни қўйдим.-Yozgan arizamni dиққат билан ўқиб менга қаради.-Нима бўлган ўзи?-Ёзган аризамда қисқача баҳс этганим учун бьошимга тушган фожиани ҳаммасин айтиб бердим.- Айтишга айтдим -у, икки кўзим ёшга тўлди.-Hafa bulmang biz сизга қўлимizдан келгuнича ёрдам берамiz.-Тош Турмага ўзим бориб раҳбaри билан гаплашаман.-Қандай дори- дармон kerak бulsa beramiz, хўжайингизни соғликини текширишга врач билан ҳамшира ҳам юборамиз.-Катта раҳмат опажон.Кўзимда севинч кўз ёши, кўнглим тоғ каби юксалиб у ердан чиқдим.Аслида мен Фарғонадаги сўлим оромгоҳ Чимииён санатўриясида дам олганимдим?...
8.12.2013 yil. Lausanne.
24- қисмМен 1989 йил Самарқанд Давлат Университетининг Филология факултетида 3- курсни битказиб, 4 -курсга ўтган эдим. Укишимнинг огирлигидан эмас, баьзи "пора" боткогига ботган домлаларимнинг нохакликларидан стрессга тушиб, соғлигим сезиларли даражада ёмонлашганди. Бир-икки марта дарс вақтида юрагим сиқиб, нафас ололмай қолганимни курган домлалар сиз даволанишингиз керак деб маслаҳат бера бошладилар. Ёзги таьтил бошланиши олдидан, менга Университет Касаба Уюшмаси томанидан Фарғона Вилоятидаги Чимён санаториясига дам олиш ва даволанишим учун “йўлланма" бердилар. Менинг курсдошларим Август ойида практикага мен эса, мазкур масканга дам олиш ва даволаниш учун жўнаб кетдим. Сўлимгоҳ гўшада ҳам даволандим, ҳамда ҳаётга бўлган кўз қарашим ўзгарди. Бу ерда биринчи марта “Бирлик Халқ Харакати" ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлдим. Олдин ҳам Тошкентда "Ёш ижодкор"ларнинг, Дурмонда булиб утган семинари хакида эшитгандим , лекин... “Бирлик Халқ Харакатининг" фаоллари билан танишмагандим. Бу ерда яқиндан танишдим. Улар билан мустақиллик ва тарихимиз , ҳақида узун -узун ,суҳбатлашардик. Даволанишдан бўш вақтларимизда. Биз билан бирга дам олаётганларнинг сафида ёзувчи Вали Ғафуров ҳам бор эди. Шахсан узим бориб танишишга тўғрсини айтсам журьатим етмаган. Унинг игна билан ёзган китобларини ўқигандим. Биз ўзаро маслаҳатлашиб “ўзбек тили” давлат тили бўлиши кераклиги ҳақида битта мактуб ёзиб имзо тўплай бошладик. Мазкур мактубни деб, ўша вақтда нашр қилинадиган “Қишлоқ Ҳақиқати” газетасига Чимён дам олиш марказида дам олиб даволанаётганлар номидан юборишга қарор қилдик. Унитмаган бўлсам, мазкур мактубни ташкил қилиш ташаббускорларидан бирисининг исми Абдусалом ака деган “Бирлик Халқ Ҳаракатининг” фаол аъзоси эди. Афсуски, орадан йиллар ўтгани муносабати билан, у одамнинг фамилиясини унутганман. Мактубга "Чимён" санаториясида даволаниб, дам олувчиларнинг ҳаммаси имзо чекди десам лоф қилмаётган буламан. Бизни даволовчи врачлар ҳам жуда хурсанд бўлиб имзо чеккандилар. Тўпланган имзоларни “маҳсус хат” сифатида газетага юборгандик. Мана бугун орадан 3 йил ўтгандан кейин ҳаётимнинг энг барбод кунида, мен билан бирга дам олиб даволанган ва ҳали ҳам мени унита олмаган, нур юзли аёл билан учрашгандим. Ўқиш Сентябрда бошланди. Мен ҳам соғлигимни ҳамда кайфиятимни яхшилаб, 4 -курсга ўқишимни бошлаб юбордим. Уқишим бошланганидан кейин, биринчи қилган ишим бориб Самарканд Давлат Университетида ташкил қилинган, “Бирлик “Ҳалк Харакатига аъзо бўлдим. 1990 йилга келганида Бирлик Халқ Харакатидаги келишмовчилик оркали бу ташкилот иккига бўлинганида мен олдин ёзганимдай, Бирлик Халқ Харакатидан чиқиб ЭРК Демократик Партиясига аъзо бўлдим: 1990 йил 11 Апрелда. Бу тотли хотиралар кўнглимни тоғ каби юксалтирди. -Ҳар қалай бир вақтлар мен ҳам одам каби яшардим. -Ўз орзуларим бор эди... -Энди -чи? -Мен кимман? -Кўнглимни маҳзун ҳаёллар банд қилди. -Ўзимни қўлга олиб Отаназар Орифовга телефон қилиб "Халқаро Қизил ярим ой" жамиятининг раисаси айтган гапларни айтдим. -Отаназар ака хурсанд бўлди. -Улар ёрдам берамиз деган бўлса сўзининг устидан чиқадилар. -Сафарбойга албатта доктор юборадилар деди.. -Унутманг 1993 йил 25 Сентябр “Темир йўлчи"ларнинг ,маданият саройида ЭРК Демокртик -Партиясининг қурултойига қатнашинг! -Яхши. Олдин ҳам мени ЭРК Демократик Партиясининг қурултойига таклиф қилишганди, мен келмагандим. Ўша куни имтихон топшириб келаётсам йўлда учраган курсдош дугонам ... сизни Тошкетдан келган биттаси кутаяпти, ётоқхонанинг эшиги олдида деди. -Ҳайрон бўлдим. -Менинг Тошкетдан излаб келадиган ҳеч бир танишим йўқ эди. -Келдим ; қарасам ЭРК Партиясига аъзо бўлган вақтимда мендан аризамни қабул қилиб олган “бўғирсоқ башара” Шавқиддин Жўраев турган экан мени кутиб. -Саломлашдик. Шавқиддиннинг ростмана жахли чиққанди; - Сал кам икки соатдир кутиб турибман сизни ,келмадингиз. -Мен сизни келганингизни тушумда кўридимми?! Имтиҳоним бор эди. -ЭРК Партиясининг қурултойига таклиф қилгани келдим.. -Раҳмат . -Қачон бўлади? -1990 йил .... -Кечирасиз мен бора олмаймман. -Нима учун? - Борсам Қурултой тугагандан кейин қаерда қоламан. Кечасига Самарқандга қайтишга қўрқаман бу ерда яшайдиган Тожиклар Ўзбекларни кўрса ёмон қилади. Айниқса кечасига Тошкентдан битта бошимга қайтадиган бўлсам, “холимга маймун”лар, йиғлайди. -Тошкентда танишингиз йўқми? -Йўқ. -Сиз Хоразмликмисиз? -Йўқ. -Қаердансиз? -Мен Қорақалпоғистонданман. -Хоразмлик танишингиз йўқми Тошкентда? -Йўқ. (Шу ерда очиқлик келтирай мен ҳеч вақт ўзимни Хоразмликман деб айтмайман. Тўғриси бир марта айтишга – айтиб, тавба қилган инсонман. -Нега дейсизми? Битта домламиз дарс ўтар экан, сиз Хоразмликми? -деб мендан суради. -Ҳа...дедим. Олмахон Ҳайитова (рахматли) ажойиб саньаткор бор, биласизми? Домланинг гапини эшитган "ювилмаган қошиқдай” орага кирган Сайёра Жабборова домла у Қорақалпоғистондан . Хоразм Вилоятининг Боғат туманидан. Деди "бетамиз курсдошим" Сайёра Жабборова. - Мен Хоразмликман деган... -Мана Сафар акам билан турмуш қурганимизга бу йил 23 йил тўлади хали ҳам ўзимни Хоразмлик ҳис қилмайман -Хоразм; Хоразмликларга қолсин!) -Нима эди? -Хоразмликлар кўп уларнинг уйида қолар эдингизми, борганингизда?! -Танимаган одамимнинг уйида қолмайман. Менинг қатьий жавобимни эшитганидан кейин, ўзингиз биласиз деб хайрлашиб кетганди.Шавқиддин Жўраев. Энди орадан ўтган 3 йилдан кейин, яна ЭРК Партиясининг Қурултойига даватли эдим. Мен хурсанд ҳам бўлгандим Қурултойга қатнашаман деб. Афсуски эрта қувонган еканман. “Халқ сўзи” газетасида, “Ким ўғри “даган танқидий мақола босилиб чиқди. -Элдор Ҳақгўй тақма номи билан...
26 - қисм.
Терговчи Ҳусан Аҳмедов менинг кўргангим ҳақсизликлар,ўқиганим фелътондаги туҳмат тўла сатрлар, эшитганим ҳақоратлар қаршисида кучим фақат кўз ёшимга етгани учунми ёки инсоний туйғулари жўш урдими, билмадим менинг абгор ҳолимга ачинди. .-Қурбоной деди жуда самимий оҳанда бу ҳаёт инсонга синов учун берилган, сиз ўзингизни , кичкина ўғлингизни, қамоқхонада азоб тортиб ўтирган Сафарни ўйланг!-Сиз касал бўлиб қолсангиз Жалолиддинга ким қарайди? Сизни маззангиз қочганини эшитса Сафар нима ҳолатга тушади?-Сиз ўғлингиз ва Сафар учун соғликли, кучли иродали бўлиб яшашингиз керак. Сафар еркак у ҳар қандай оғир ҳаётга чидаши мумкин лекин аёллар табиятан нозик яратилган бўладилар cиз бунақа ўз -ўзингизни , аямай сиқилаверсангиз кейин нима бўлади?- Сафар қамоқдан чиққанидан кейин сизни руҳан эзилган, соғлигини йўқотган ҳолатда кўрса у ҳам ўзини айбдор ҳис қилади; мен бошига солдим бу ёмон кунларни деб.-Кўз ёши аралаш кўзига тикка қарадим менинг устимдан кулаяптими, ўзини соҳта меҳрибон қилиб кўрсатиб деб Ҳусан аканинг кўзларида “самиймийлик” учқунлари бор лекин кибрдан, калака қилиб кулаётганидан асар йўқ эди.-Бундай кўз қараш меҳрибон аканинг ўз синглисига жон кўнгилдан ачиниб қарагани каби кўзларида ғамнинг кўланкаси бор эди .-Нима қилай Ҳусан ака дедим алам билан шунча туҳмат етмайдигандек, яъна устига қўшимча қилиб фелъетон ёзибдилар дедим кўз ёшимни зорға енгиб.-Ҳаммаси бир куни яхши бўлади сабр қилинг.-Қачон сўнгги нуқтага келади менинг тортаётган омансиз , азоб -уқибатларим, саволимга бериладиган жавоб йўқ эди.-Раҳмат Ҳусан ака.-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашиб уйга қайтдим.-Бошим тарс ёрилиб кетай деб оғрирди Жалолиддин ҳам чарчадими уҳлаб қолди.мен ҳам унинг ёнига чўзилдим.-Қанча вақт орадан ўтди билмайман телефоннинг гулдурос оваз билан чалинганидан уйғониб кетдим.-Гўшакни кўтарсам Отаназар Арифов экан.-Салом бердим.-Хол хотиримни сўради.-Сафарбойдан хабарингиз борми ?-Бор бугун терговчиси билан учрашдим.-Соғлиги яхши эканми?-Яхшимиш.-Атаназар ака менинг бир гап айтолмай тарадуд қилиб турганимни сезиб ўзи гап бошлади.-Ўқидим “Халқ сўзи” газетасида эълон қилинган фелъетонни хафа бўлманг режимнинг ювиндиҳўрига айланган номард журналистнинг ёзганларига, ҳаммаси туҳмат.Биз бирга ишлаганмиз, яхши таниймиз Сафарбойнинг қандай одам эканини биламиз.-Отаназар ака дедим алам билан журналистларнинг энг катта қуроли қўлидаги қалами билан сиёқ тўла довати( доват сиёқ солинадаиган маҳсус идиш) .Истаса одамни қалам билан ёзиб кўкка чиқариб қаҳрамонга айлантирадилар истасалар доватдаги сиёҳни устига тўкиб қора кўмирга айлантириб ер билан битта қиладилар.Элдор Ҳақгўй деган гумашта ҳам ўз виждонини ютиб Сафар аканинг устига қора сиёқ тўкди ўзи-ча, хурсанддир мен уни ювса кетмайдиган қора бўйёқга беладим деб аслида ўша номи бор- у, ўзи йўқ виждонсиз журналист ўзининг устига ағдарди ювса кетмас қора сиёҳни.Бу билан нимани ютади у ҳайвон? На виждони бор на имони...-Кечқурун бошини ёстиқга қўйиб нечук бемалол ухлар экан?-Отаназар ака уша журналист бор-ку , ғаддор режимнинг малайига айланган “руҳсиз жасаддир” кўчада юрганида изида ҳатто сояси ҳам бўлмаса керак.?-Тўғри айтасиз “соя” тирик инсонда бўлади.-Бу руҳсиз жасадларда на соя бор на босган oyaqining изи. Улар пул деса нафақат виждонини ҳатто хотинини ҳам сотсалар керак?-Режимнинг қулига Каримовнинг маддоҳига айланган шўрпешоналар. Егани ҳаром ютгани заққум бўлсин. Ҳаромдан катта қилган фарзандларининг роҳатини кўрмасинлар. Яратган оллоҳ бир кун жазосини берсин, менга ўша кунларни кўрмоқ насиб қилсин !-Отаназар ака бу режим йиқилса улар нима қилар экан?- Yoки ўлиб қутиладиларми ё бошқа бир давлатга қочибми?Биздан- ку қочиб қутулар ўз исми шарифини яшириб лекин яратган оллохдан қаерга қочиб қутилади? Уларнинг авлодлари қолса улар қандай бош кўтариб юрар экан "сани даданг шу қонҳўр режимнинг малайи Ислом Каримовнинг ювиндиҳўри "деган тавқи лаънатни олмайдиларми? Фарзандлари ҳам ўзларига ўҳшаган виждонсиз bularмикан "tuhum olda erga sol, kagfan olda gurga" deb aytdadilar-ku, balkim ularga uhshagan "soya"lar, uchun aytilgandir bu halqimizning suzi?-Хафа бўлманг ҳаммаси бир куни яхши бўлади. Оллохнинг тарози тенг бўлсин гунаҳкор бандани эмас. Сабр қилинг бир куни ҳаммаси яхши бўлади. Ular ham qilmishiga yatarasha jazosini tortarlar.Менинг ичим ёниб гапирган дардларимни, ифода қилган “шоирона” уҳшатмаларимни сабр билан эшитган Отаназар ака.-Гап бўлиб унитманг 25 Сентябрда албатта келинг ЭРК Партиясининг қурултойига.-Яхши келаман.-Отаназар ака мен билан хайрлашди.-Отаназар ака билан гаплашиб бир оз бўлсада енгил тортдим.Бошимда қора булутлар айланган кунларнинг бирида ҳамқишлоқим Гулой кузги имтихонларини топшириш учун Toshkentga келди. U mening yonimda qoldi. Biz ikkalamiz qaerga borsak birga bormoqga boshladik. Imtihon va uqishlaridan bush zamonlarida.Гулой Тошкент Давлат Маданият Инстутутида ўқир эди.Унинг келишиdan мен жуда мамнун böлдиm. Ҳам ота-онамдан совға салом ҳамda қишлоқимиздаги hamma янгиликларни олиб келганди men uchun. Qishloqimizda bulib utgan voqea-yu, янгиликларни эшитар эканман худди ўзим бориб келгандай тассурот олар эдим.Саноқли кун тез ўтади дегандай 1993 йил 25 Сентябр ҳам келди...Мен ЭРК Партиясининг Қурултойига ёлғиз кетмадим. Гулой билан бирга кетдим. Гулой билан bir kun олдин ЭРК Паrтиясининг жойлашган маконига бордик у ердa Guloy ЭРК Демократик Партиясига аъзо бўлиб кирди.Унга аъзолик билетини ЭРК Demokratik Партиясининг Маътбуот котиби Дилорам Исоқова берди.25 Сентябрь shanaba kuni bulgani uchun Соламат Қурбонова uzi ijarada yashayotgan Sergeylidagi Muhammad(Bekjon) akaning uyida edi. U ерga telefon qilib илтимос қилдим Жалолиддинни қараб туринг мен Партиямизнинг Қурултойига бораман деб у рози бўлди.Solamat ertalab uyga keldi Жалолиддинни Соламатга қолдириб биз Гулой билан ибрга Қурултойга кетдик.Бораяпман -у, ичимни ит тимдалаяпти “ана ўғрининг ҳам хотинни келибди"- демасинлар деб.-Яъна ўз ўзимга тасалли бераман менi ким ҳам танирди?-Танисалар-чи?-Ким деган одамга айланаман?...-Йўлда борётиб Самарқанд ва Тошкет Вилоятидан Қурултойга келayotган меҳмонларга учраб қолдик. Улар билан суҳбатлаша туриб юрагимни ҳавучлаб сўрадим таъбийки, ўзимни таништирмай.-Сафар Бекжонни танийсизларми?-Таниймиз дейишди кўпчилиги.-Яқинда “Халқ сўзи” газетасида “Ким ўғри” деган фелъетон чиқди ўқиган борми ораларингда?-Ўқидик .-Сизлар нима деб ўйлайсизлар ҳақиқатдан ҳам Сафар Бекжон “ўғри”ми?-Йўғ- е, қайси журналист ёзган бўлса виждонсиз экан олдин Сафарни яқиндан таниганда эди бу туҳмат тўла фелътонни ёзмасди..-Биттаси менга қараб “мен ўзига ишонгандай ишонаман Сафар Бекжонга " деди.-Кўнглим тоғдай кўтарилди.-Лекин ҳеч бириси мендан сиз кимсиз деб сўрамади. Suramaganlariga hursand buldim.-Мен ҳам ўзимни таништирмадим.Етиб бордик Темир Йўлчилар Саройининг қурултой ўтказиладиган Саройига.Қурутойга жуда кўп одам келганди.Зал лимма -лим, тўлган бўлиб ҳар бир қатнашувчи ўз вилоятидан келган қатнашувчилар билан бирга ўтириши керак экан биз ҳам Қарақалпағистондан келган ЭРК Пратиясининг аъзолари билан бирга ўтирдик.Минбарда янгилиш ҳотирламасам :Отаназар Арифов , Самад Мурод, Сулаймон Мурод , Содиқжон Йигиталиев ,Шоди Каримов, Дайнов Ташанов, Сулаймон Мурод жой олган эдилар.Негадир Дилорам Исоқова Муҳаммад Бекжон яъна мен таниган yana кимлардир кўринмасди.Кейинроқ эса уларнинг нима сабабдан Қурултойга қатнаша олмагани ҳақида Сулаймон Мурод айтиб берди...bunga hali ancha vaqt bor edi.Undan oldin esa Атаназар ака ўрнидан туриб ERK Demokratik Партиямsiнинг раиси Муҳаммад Солиҳ Қурултойга юборган нутқи ёзилган кассет борligini , лекин кассетда депкт бўлганлиги сабабли уни bизга эшитира олмаsligi haqida zalga qarata қарата aytdi Uning urniga Муҳаммад Солиҳнинг мурожати ёзилган матин бор уни сизларга Сурхандарё Вилояти ЭРК Партиясининг котиби доктор Намоз Нормўмин ўқиб эшиттиради deb Namoz Normuminga suz berdi.Бир вақт минбарга ўрта ўйли бир одам чиқиб келди.Қўллари қалтираб мурожат ёзилган матни овази қалтираган холатида ўқий богшлади. Mikrofon eng yuksak ovazga moslashgan bulsa ham Hamoz Normuminning hirrilgan ovazi tugri durust eshitilmasdi.Зал жим жим пашша учса қанотининг овази эшитилади лекин доктор Намоз Нормўминининг овази чиқмасди.Namoz Normuminda “мурожатнома”ни зўрлаб ўқитилаётган каби ҳолат ҳукмрон бўлганиданми ёки ўқийман деб олдинига рози бўлиб кейин рози бўлганига минг пушоймон бўлганми, ёки қўқоқлик туёғулари устун келдими бечоранинг овази пасайгандан пасайиб бораётганди.Бора- бора, овази шундай пасайдики, ўз овазини ўзидан бошқа ҳеч ким эшитмаadigan holatga keldi.Matinda nima yozilganganini yahsi эшитилмагандан кейин Партия раиси Муҳаммад Солиҳ нима деб ёзганини Намоз Нормўминдан бошқа ҳеч ким тушунмади.Залда ўтирганларнинг бутун вужуди қулоқага айlaнgаnди лекин нафила.Шўрлик Намоз Нормўмин ўқиб бўлар бўлмас залга ҳам бошини кўтариб қарамасдан тез -тез юриб ўз ўрнига ўтирди.
17.01. 2014 yil. Lausanne. 27 қисм.
ЭРК Демократик Партиясининг Сурхандарё Вилояти bosh котибi Намоз Нормўмин ўз ўрнига ўтиргандан кейин сўз Содиқжон Йигиталиевга берилганди (ўша 1993 йил 25 -Сентябрда, бўлиб ўтган ЭРК Демократик Партиясининг Қурултойида кимга олдин кимга suz, кейин kimga сўз берилиш тартибини янгилиш ёзаётган бўлсам Қурултойга қатнашган ва воқеаларни ипидан- игнасига, қадар биладиганлардан insonlardan узр сўрайман? Қурултой менинг хотира дафтаримда қандай ёзилган бўлса ўшани ёзаяпман).Содиқжон Йигиталиев курсига келиб сўз бошлади.У киши ўз нутқини бисмилло деганидан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни танқид тўпига тутди.Содиқжон Йигиталиевнинг танқидига чидай олмаган Қурултойда қатнашаётган ЭРК Демократик Паrтиясининг аъзолари орасида норозилик тўлқинлари кучайиб ола- ғавур, бошланди. Кимдир бақирган, кимдир эса полни бор кучи билан тепмоқга бошлади.Қурултойни олиб бораётган Партиянинг Idologiya buyicha bosh kotibi professor Отаназар Арифов зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.Содиқжон Йигиталиев (Cобиқ Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси. Москвадан келган "Пахта иши” номли Ўзбек миллатини қоралама компанияси олиб борган бириси рус, бириси армени бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг содиқ ҳамкори. Бир сўз билан айтганда миллиат ҳойини. Қанчадан -қанча, бегунаҳ инсонларнинг қамалишига, бевақт оламдан кўз юмишига сабабчи бўлган ғаддор инсон “Пахта иши” уйдирма жиноятида рол олган бош актиёрлардан бириси ўзbек миллатининг юз қораси )Ўз ишига пухта, туллак одам эмасми, залда ўтирган қатнашчиларнинг норозилик тўлқини тобора кўтарилиб, савуқ тус олаётгани учун ўзи ёзган узундан -узоқ, нутқ матнини юмолоқ ёстиқ қилиб тугатди.Орқасига ҳам қайрилиб қарамай ўз ўрнига бориб ўтирди.Ундан кейин Тарих Фанлари Professori va Ўзбек Тарихига оид bir muncha китобларнинг муалиффи домулло Шоди Каримов сўзга чиқди.Шоди Каримов Университетда студентларга лексия ўқиб ўрганган домла эмасми,лапангалб курсига чиқди -да, Muhammad Solih haqida танқидий руҳда ёзилган барбод нутқини, оташин овазда ўқий , бошлади.Шоди Каримов ҳам Содиқжон Йигиталиев каби Пратия раисини ердан олиб ерга уриш билан овварра бўлди. Ҳеч бириси Партиянинг ҳозирги абгор ҳолatини қандай яхшилаш, баъзи бир ноҳақдан қамалган, исканжа чекаётган инсонларга ҳам ҳуқуқий ҳам моддий ёрдам бериш ҳақиди бир оғиз гапиришни ҳаёлига келтирмагандилар.Faqat partiya raisini tanqid qilishni uz urniga quyishni bildilar holos. Қамоқда қон ютиб ўтирган инсонларнинг исм фамилясини ҳам айтишни ўзларига эп кўрмадилар.Залда энди норазилик овазларининг ёнига Қурултойда қатнанашаётганларning оёқлари билан полни олдингидан ҳам қаттиқроқ тепмоқга бошладилар. Sodiqjon Yigitaliev uchun tepillgan oyaq saslari "holva" ekan.Залда оёқ овазлари шундай жарангдор эшитилар эди-ки, шўрлик Шоди Каримов нима деб гапираётнганини, тўғрироғи нима деб оғзини тўлдириб алжираётганини ўзидан бошқа кимса эшитмасди.-Қурултойни олиб борётган ЭРК Партиясининг Idelogiya buyicha bosh kotib профессор Отаназар Арифов yana мажбуран ўрнидан туриб suz oldi va зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.-Дўстлар бизлар демократик жамият қуриш учун курашmаяпмизми , демократик жамиятда эса ҳар ким ўз фикрини очиқ -ойдин гапириш, tanqid qilish ҳуқуқига эга.Бизнинг Партиямизнинг ҳадафи Демократик жамият қуриш эмасми?-Шундай экан нимага бизнинг танқидга тоқатимиз йўқ?!-Сизлар полни тепмасдан сабр билан билан Tarih Fanlari Doktori, Professor Шоди Каримовнинг ўқиётган нутқини оҳиригача эшитинглар кейин қанақа фикрингиз бўлса курсига чиқиб айтинглар?!-Шоди Каримов билан бемалол баҳслашиb savollar berib javob ini olinglar..-Зал бир оз тинчлангандай бўлди..-Озгина чўккан сукунатдан foydaланган Professor Шоди Каримов олдингидан ҳам баттар tanqidiy ruhda “оғзидан яъна боди кириб ,шоди чиқмоқга бошлади” .-Муҳаммад Солиҳнинг "нутқи”ни, Namoz Normuminning qaltiragn ovazidan чала- чулпа эшитган зални тўлдирib utirgan Қурултой қатнашчилари ҳалиям ўша нутқнинг тасирида наша ичган "банги девона” ларга, ўҳшаб uzlarining kontrollarini yuqotgan edilar.-Улар шундай кайфиятда эдиларки ҳозир ўз Отаси келиб Муҳаммад Солиҳни танқид қилса униям сўзини бир тийинга олмас eдиларUз ҳаёлларида yaratgan ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солихни siymosini сал кам пайғамбар darajasiга тенглаштирган эдилар.Улар учун Муҳаммад Солихни танқид қилиш, муқаддас китобга тил текизгандай гап эди.-Шунинг учун ҳам зални тўлдирган шурурсиз оломон Шоди Каримов ёзган tanqidiy ruhdagi "оламшумул" нутқини оҳиригача эшитишга ҳеч бирининг тоқатлари йўқ эди.Зўр дурумда қолган Шоди Каримов энг сўнгида, мажбуран ўз нутқини яримида тўҳтатди.Оломоннинг ғазабли боқишлари остида ўз ўрнинга бориб ўтирди.-Ундан кейин Сурхандарёданми ёки Қашқадарёданми келган Дайнов Ташанов исмли шахс Муҳаммад Солихнинг ашшаддий тарафдори шекилли, сўз олиб курсига келди.-Йиғлақи овазда куйиниб гапира бошлади.-Дўстлар биз кимни танқид қилаяпмиз?...-Муҳамад Солиҳ каби инсон-ми ?-Аҳир у эмасми ЭРК Демократик Партиясини тузган ?-Янги туғилган чақолоқ каби авайлаб ўстирган?-Бизнинг ҳаққимиз борми шундай одамни танқид қилишга ?-Шундай бир хурматга лойиқ инсонга тил текизишга?-Дайнов Ташанов хазратлари ўзбек адабий тилида нима мақтовга лойиқ ибора бўлса ҳаммасини ўйамай -ўлчамай , Муҳаммад Солиҳнинг шаънига бағишлади.Hayron buldim nima ERK Partiyasi faqat bitta odam tarafidan tuzulganmi?-Unda boshqalar nima ish qilgan?-Ular tomashabin bulib urtirganmi saylov vaqtida?Agar shunday buladigan bulsa Safar aka nima uchun qamaldi? Uzbekiston Prezidentligiga nomzodini quygan vaqtida Muhammad Solih nimaga meni Safar aka 7 kunlik chaqoloq bilan uyda yalgiz qoldirib Viloyatma-Viloyat saylov prapagandasi uchun yurdi? Muhammad Solih esa issiq urnini sovutmay yalpayib Toshkentda utirdi?Daynov Tashanov bulsa ERK Partiyasi uchun hamma ishni qilgan yalgiz Muhammad Solih deyapti?Insof ham kerak!Shu lanati partiyani deb emasmi Safar aka qamoqda qon yutib utiribdi?Agar Partiya Muhammad Solihning farzandi bulsa nimaga farzandini tashlab, shirin jonini qutqarish uchun Turkiyaga qochib ketdi?Qaysi Ota- Ona uz farazandini dushmaniga em qilib tashalb ketadi?Bu savollarimga kim ham javob berardi?...Дайнов Ташанов ham mening savolarimga javob bermasa kerak.U kishi сўзини тугатар- тугатмас, залда ялоқи Дайнов Ташановними ёки rais Муҳаммад Солиҳниmi, шаънига чалинган қарсак овазидан Темир Йулчилар Саройинин6г шифти кўчасак холга келди.-Чалинган оташли олқишлардан сувдек эриб кетган Дайнов Ташановни ўз ўринига келиб ўтирди.”банги девона”лар, эса узоқ вақтгача ўз қарсаклари билан у кишини сийлади.Кейин ҳаммаёқни жим -житлик босди.Энди ким курсига чиқиб гап бошласа Муҳаммад Солиҳга ҳамду- сано, ўқиш билан бошлаб ,ҳамду -сано, ўқиш билан тугатар эди.Кейин танаффус эълон қилинди.Мен танаффус маҳалида Хоразмдан Қурултойга ташриф буюрган эски танишларимдан бири шоир Маҳмуд Ражабни тасодифан кўриб қолдим.-Бориб саломлашмасам мендан хафа бўлар деб ўйладим..(Маҳмуд Ражаб Хоразм Вилоятининг Гурлан туманида туғилагн. У билан 1989 йил “Ёш Ижодкор"ларнинг, Дўрмонда бўлиб ўтган адабий анжуманида танишгандим.)-Маҳмуд Ражаб ва унинг ҳамроҳлари Отаназар ака билан гаплашиб турган эдилар.Гулой билан бориб уларнинг сафига қўшилдик.-Маҳмуд билан саломлашиб хол ҳотир сўрадим.-Сизлар танишмисизлар?- Деб сўраган Отаназар акага Маҳмудни қандай танишимни айтиб қилиб бердим.У суҳбатлашиб гап орасида Сафар акага турмушга чиққанимни айтгандим.-Сизнинг берган интервуюларингизни мунтазам эшитиб борардик "Озодлик” радиосидан деди .Шу орада Хоразмдан Қурултойга келган Ражапббой Бобожонов (мен у кишини олдин бирон марта ҳам кўрмагандим биринчи марта шу ерда Қурултойда кўрдим.Ражаббой Бобожоновни Отаназар Арифов бутун залга таништирганди. )-Ражаббой ака ҳамроҳи билан бизларнинг сафимизга келиб қўшилди.-Ражжапбой аканинг ҳамроҳи ўрта бўйли бақолоқ елкасида камеранинг ғилопи, қўлида эса камера билан микрафон бор эди.-Танишаинглар деди гулдурос овазда Ражжаббой ака бу киши “Озодлик” радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири Фурқат Якваллаҳўжев бўладилар.Шу ифлос эканда “Озодлик” каби мўътабар бир радионинг номи улуғ суfраси қуруқ муxбири. Юзида инсониликдан асар ҳам йўқ “кўзлари ўлган қўйнинг кўзидек” маънисиз боқадиган ичидаги кибр юзига урган ғариб бир кўринишли одам экан Фурқад Якваллаҳўжев деганлари.Қўлидаги микрафоннинг қулига айланган бу шўрлик эртага тақдирнинг тақозаси билан қўлидан микрафон тушса юрак ҳуружидан ўлса керак деб ўйладим.Яхшиям ўшанда уйга келмагани экан.-Агар ўша куни келганда мен унга дардимни -дастурхон қилиб олдига ёйганимда ҳам бу инсонийликдан насибини олмаган инсон қияфасига кирган яратиқ мени тушунармиди?Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин неча марта “Озодлик” радиосининг муҳбири Темурхўжа акага интервую бердим. У кишининг овазида кибрдан асар ҳам йўқ эди. Жуда самимий бўлиб дардимни тингларди. Керак бўлса гап орасида тассалли беришни ҳам унитмасди.-Йўқ. Дедим ўз имга-ўзим, яхшиям келмабди ўша куни.Фурқадга ўҳшаган калон -димоқ,ўзидан кетган журналистлар қўлидан микрофонни , чўнтагидан муҳбирлик ҳужжати олинса кимга айланадиларкан бу шўрликлар?-Муҳими инсонийлик эмасми?-Ичимдаги нафрат юзимга чиққанди.Сен ҳам одаммисан дегандай қаҳр билан қарадимда у даврадан узоқлашдим.-Танаффус тугади.Залга кирдик.Кўп ўтмасдан эшик очилиб залга “озодлик ва миллатчилик" руҳида қўшиқ куйлайдиган жасур қўшиқчи артист Дадахон Ҳасанов залга қарсаклар остида кириб келди..Мен бу қўшиқчини умримда ҳеч кўрмагндим.Лекин қўшиқларини севиб эшитардим.Қисқача қилиб айтганда энг севимли артистларимдан бириси эди.Бу ерда эса ўзини кўришга муваффақ бўлдим.Танаффусдан кейин сўзга чиққан одам ЭРК Демократик Пратиясининг нашри бўлган “ЭРК” газетасининг бош редектори Иброҳим Ҳаққул эди.(Иброҳим Ҳаққул Бухора Вилоятида туғилган. Филология фанлари доктори)Ўзининг қандай қилиб судга тортилганидан бошлаб кимлар тарафидан сўроқ қилгани ҳақида газетада эълон қилинган мақолалар- у , билмадим яъна алланималар ҳақида унитмаган бўлсам соатларча чарчамасдан гапирди.Овази эртак айтаётган одамнинг овазига ўҳшаб кетарди.Иброҳим Ҳаққул дарс берадиган студентларнинг тоқатлари тошдан бўлса керак?Чунки унинг овазини эшитган залда ўтирган Қурултой қатнашчилари сал қолди ухлаб қолишларига. Мен ҳам ўзимни ҳудди авдаторияда домлаларимдан дарс эшитиб ўтирган студент каби ҳис қилдим. Тўғриси жуда уйқум келди.Чамаси бир икки соатга бўлса-да, ўзларини студент ҳис қидилар.На айтадиган гапи тугади на дарди.Ва ниҳоят Иброҳим Ҳақуллов ўзи ҳам тушуниб -тушунмайдиган, нимада масалада бошлади- ю, кейин қайси масалада тугатгани номаълум бўлган узондоқ- узун, маърузасини тугатди.-Залда ўтирган Қурултой қатнашчилари бир енгил нафас олди.
30.01.2014 yil. Lausanne.
28 қисм. Қурултой бошланганидан кейин бир неча соат ўтсада мен ғофил банда фарқига бормаган эканман ҚурултойдаЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси Дилором Исоқова, Тошкент Шаҳар ЭРК Демократик Партиясининг котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммадларнинг йўқлигини.Тўғроқи уларга ҳеч ҳеч кўзим тушмаган экан.Лекин Абдулҳай Абдимавлон шу ерда эди.-Ҳайрон бўлдим нимага келмади экан деб?...-Дилором опа кеча Гулойнинг ЭРК Демократик Партиясига кирганидан жуда хурсанд бўлганди сафимиз яъна битта ЭРК -чига, кўпайди деб.-Бугун эса Қурултойга қатнашмаётгани тушунтирувчи ҳолат эди.-Нима бўлди экан?-Дилорам опа сирадан ЭРК Пратиясининг аъзоси эмас қатнашмаса ҳам бўлаверадиган балки у киш ЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси ҳамдир.-Унинг нима сабабдан келмаганлигига ҳайратим ошди.Кейин маълум бўлишича уларни яъни Дилорам Исоқова ва Ҳамидулло Нурмуҳаммадлар мажбуран уй қамоқига олинганлиги ҳақида ЭРК Демократик Партиясининг Самарқанд Виоляти бош котиб Сулаймон Муроднинг сўз олиб курсига келиб гапириб берганидан кейин маълум бўлди.(Сулаймон Мурод Самарқанд Вилояти Қўшработ туманида туғилагн. Физика Математика фанлари доценти Самарқанд Давлат Университетида ишлаган. 2000 йилларнинг бошида Америк Қўшма Штатларидан сиёсий бошпана олган эди. 2007 йилда Америка Қўшма Штатларида ёруғ дунё билан видолашган.. Домланинг руҳи шод, оҳирати обад бўлсин).-Сулаймон Мурод кеча Самарақанддан келганидан кейин Дилорам опанинг уйида у билан учрашганини бирга Қурултойга келишга, келишганларини лекин :-1993 йил 25- Сентябрь куни эрталаб Дилором опанинг уйининг атрофини “чақирилмаган меҳмон” Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Ходимлари тарафидан ўраб олингани айтиб Дилором Исоқова ҳозир ўз уйида уй қамоқида ўтирганини айтди.Фақат Диором Исоқова эмас балким ЭРК Пратиясининг Тошкент шаҳар бош котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммад ҳам ҳозир шу соатлада ўз уйида қамоқда ўтирган экан.(Ҳамиддулло Нурмуҳммад Тошкент шаҳрида туғилган . Налқ Хўжалиги Инстутида доцент)-Домла ўз сўзида биринчи бор бу соҳага оид инсонлар билан дуч келаганини уларнинг жуда қўпол муомила қилганларини жуда тарбиясиз ва маданиятсиз инсонлар эканин кўриб ҳайрон бўлганлигини айтди.-Қайси ота - она ўз фарзандига шундай тарбия берар экан?-Деб ҳайратланиб сўради Қурултой қатнашчиларидан?-Мен ўзим Самарқанд Давлат Университетида ўқи ган бўлсам ҳам Сулаймон Муродни танимас эдим. Қурултойда биринчи марта кўраётгандим. Ўтирган еримда ҳаёлан домлага мурожат қилдим" оҳ...домлажоним сиз бу соҳада ишлайдиган кўриниши одамга ўҳшаган аслида эса ваҳший ҳайвондан фарқи бўлмаган сут ўрнига заҳар эмган бу инсонларни яқиндан танимангангиздаэди “ шундай ҳакйратланиб савол бермасдингиз.Уларни яқиндан таниганингизда эди сўраб ҳам ўтирмасдингиз.-Бу ваҳший кўппакларни юзини ўлганида ғассол кўрсин. Оддий бир инсоннинг назари буларга тушмасин тушганга аллоҳ ёрдамчи бўлсин.-Бу соҳада ишлайдиганларнинг миллати борми?-Тўғри кўринтиси ўзбек миллатига ўҳшайди аслида эса ҳаммаси: ўз кимлигини йўқотган китобсиз, имонсиз, ҳаром сут эмган иблисларку ...-Сиз булардан ми инсонлик кутасиз ?-Сиз бу “итэмганлар”ни , яқиндан танимайсиз- да, таниганингизда эди ҳайратланиб, “ким буларга шундай тарбия берган деган ҳайратамуз саволингиз”ни , залга қарата бермас эдингиз?!-Буларнинг сиз билан мен кўриб турган сурати ўзбек , сийратини эса ўзлари ҳам билмасалар керак қайси миллатга мансуб эканликларини.Бу соҳада ишлайдиганларниг оналари балли оталарининг кимлигини заволлилар ўзлари ҳам билмасалар керак.Менинг соддагина домлам эса улардан инсонийлик кутаяпганди.Шу фикрларимни ўрнимдан даст туриб айтай дедим – да, яъна ўйландим мен айтганда ким ҳам қулоқ солар эди?Сулаймон Муроддан кейин сўзни яъна Отаназар ака бошлаганди.У киши Қашқадарё Вилояти ЭРК Партиясининг бош котиби Самад Муродни ЭРК Демократик Пратиясининг Бош котиби Аҳмад Аъзам ҳукуматга сотилиб кетгандан кейин бўш қолган ўрнига яъни ЭРК Пратиянинг Бош котиблигига тавсия қилаётганди.Самад Муродни очиқи бу ерда учратаман деб ҳеч ўйламагандим.Унинг ғўдайиб ўтиришини кўриб очиқи кулгум келди.-Келиб -келиб,бу башараси савуқ ЭРК Демократик Партиясига “Бош котиб” бўладими деб?Бошқа одам қуриб қолганми шундай катта Партияда бош котиб бўладиган? ...-Мен Самад Муродни 1989 йилдан бери танир эдим Сентябрь ойида Тошкент шаҳарининг Дўрмон Адабий боғида бўлиб ўтган “Ёш ижодкор”ларнинг семнарига Самад Мурод ҳам қатнашганди. Янгилиш хотирласам у киши Қашқадарё Вилоятида чиққадиган аллақайси газетада журналист бўлиб ишлашини айтганди ўшанда. Қўлида эскириб кетган “портефел”и, юрганда туяга ўҳшаб лўккилаб юриши билан билан ҳаммамизни диққатимизни ўзига тортиганди.-Гап унинг эски “портефели”да ёки "туяга каби лўкиллаб" юришида эмас унинг ўзини тутишида эди. Жуда ўзига бино қўйган “сувга ботмаган ўпка каби қалқиб” турадиган бу нусҳа бирортамиз ким билан гаплашиб қолсак йўқ ердан пайдо бўлиб “қулоқ”солиб турарди суҳбатимизга. Унинг бу ҳолати ҳес кимга ёқмасди.Агар бирортамиз биримиз билан суҳбатлашмоқчи бўлсак ён- веримизга, қараб Самад Мурод йўқ бўлса гаплашардик. Бўлмаса ё гапга аралашарди юқорида ёзганим каби ёки қулоқ соларди суҳбатимизга. Мабода биронтамиз у билан суҳбатлашиб қолгудек бўлса жуда османдан келиб гаплашарди. Унинг бу ҳолатини кўрган ҳамма ундан ўзини олиб қочар эдиk. Samad Murod ижодкор эмас маҳсус маҳкаманинг ходимидай тутар эди ўзини.-Кўпчиликimiz ундан шубҳаланардиk.Ҳатто биз билан Мамадали ака тунда маҳфий учрашганида ҳам Самал Мурод сафимизда йўқ эди.- Қашқадарёлик бошқа ёш ижодкорлар бор эди.-Хуллоси калом ўшанда унга “портефел” деб лақаб таққандик орқасидан . Орадан тўрт йил ўтгандан кейин мен уни ЭРК Демократик Партиясиниnг Қурултойида кутилмаганда кўриб тургандим.-Яъна қанадай вазиятда денг Самад Мурод degan betayin шахс ЭРК Демократик Пратиясининг Бош Котиблигига номзодmish...-Ишқилиб ЭРК Демократик Партиясини ҳам ўзининг эски “портефели”га жойлаб КГБ нинг, қўлига қўш қўллаб топширмаса эди bu inson qiyafasiga kirgan sevimsiz maqluq деган савуқ ҳаёл миямга ханжар каби сопланди.-Ўрнимдан даст туриб сўз олиб ўз фикримни айтай дедим-да, кейин ўйландим қолдим; мен кимман?Буларга ўз фикримни айтганда ким қулоқ солади?-Мен -ку, Самад Муродни бори йўғи бир ҳафта ёки ўн кун давом қилган Семнарда кўрганман. Бу ерда уни ЭРК Демократик Партиясининг Бош Котиблигига тавсия қилинаяпganlar mendan yashiroq tanir. Bалким Отаназар ака унинг кимлигини mendan yahsiroq bilar?...- Танимаса, bilmasa hsahiyatini Бош котибликга номзод қилиб кўрсатиб, овазга қўйярмиди?Зални тўлдириб ўтирган ЭРК Партиясининг qashqadaryolik vakillari ham bilarlar uz hamshahrlarin мендан яхшироq?...-Атаназар Арифов каби кўпни кўрган файласуф олим инсон тавсия қилаяпти-ку ,ёки ЭРК Демократик Партиясининг Ўзбекистондан qamalishdan qurqib "қочиб кетган" сургундаги раиси shoir Мухааммад Солих тавсия қилганмикан?Мен эса оддигина ЭРК Партиясининг аъзосиман .Ҳатто Марказий Кенгаш аъзоси бўлмасам бу ёқда Сафар ака эса "емаган сомсамига пул тўлаб " қамоқда қон ютиб ўтирgan bulsa Қурултойда бирорта ЭРК Партиясининг аъзоси Сафар аканинг номини тилига ham олмади guyoki safar aka bu Partiyada hech vaqt hech qachon ishlamagnday. Birorta ERK Partiyasining azosi вақтгача ҳолимдан ҳабар олishмаганбўлса ?... Изимда искаб топар" итлар" тун у кун санғиб юришган бўлса " алаканинг итидек” бўлиб...Vaqti eklib келиб ўзлари хато қилишаганини тушунарлар ЭРК Партиясини кимнинг қўлига ўзлари қўш қўллаб топширганларини?! Ҳуллоси калом Самад Муроднинг номзоди ҳеч қаршиликсиз қабул қилинди.Мен эса қарши оваз бердим.Ёзишни унитмайин: мени уша Қурултойда ЭРК Демократик Партиясининг “Тафтиш” коммисиясининг раиси қилиб сайладилар.Менинг номзодимни Самарқандан келган ЭРК Партиясининг аъзолари кўрсатишди.Бунга сабаб Шоди Каримов жўшқин нутқ ирод қилаётганда унинг шар каби шишган гапларига чидай олмай ўрнимдан туриб гапига эътироз билдирганим бўлса керак.Яъна бир нималар муҳокама қилинди.Keyin ЭРК Паrтиясининг Марказий комитетига номзодлар қабул қилинди. Ва Қурултой тугади.Кеч бўлиб қолганди Гулой билан ҳорғин уйга қайтдик аммо кафиятим баланд эди.Қурултой бўлиб ўтгандан бир -икки кун кейин уйда ўтиргандим кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдим.Гулой ўқишда ҳали келадиган соати бўлмаганди.Ким экан?.... деб ҳайратланиб дарвоза эшикини очсам эшикнинг олдида чақирилмаган меҳмон Самад Мурод (эски портефел)турибди ҳайрон бўлдим. Балким Сафар акани ҳолини сўрагани келдимиBosh kotib деган фикр яшин тезлигида миямга урилди.Кейин диққат билан қарасам унинг орқасида Отаназар ака ҳам бор экан.Уйга taklif qildim киришди.Ҳол -ҳотир сўрашаганидан кейин бир бурда нон билан чой қўйдим олдиларига. Отаназар ака яъна бир бор Сафар акани кейин Жалолиддини sioglikini сўради.yangilik bormi safarbopyning ishida?- Xали бир янгилик эшитмадим дедим.-Отаназар ака дапдурстдан сиз бу уйдан чиқиб кетишингиз керак экан кеча биз kechqurun раис билан telefonda гаплашган эдикҲайрон бўлдим.Qaerга?...Yo eski uyingiza yoki Ota-onangizning oldiga ketishingiz kerak ekan.Rais aytdi.Raisingiz iim bulibdi-ki, utirgan erida menga buyruq berib? Usha raisingizning telefon nomerini bering uzim gaplashaman.Yuq sizga berolmaymiz.Bulmasa menga buyruq bermasin.Bu uy ERK partiyasiniki-ku.Solih aka uz shahisiy puliga sotib olganmi?Yuq.Nimag unda buyruq beradi.Ahir Samad Murod Qashqadaryolik u shuncha uzoq erdan qatnab Toshkentda ishlay olmaydi-ku, shuning uchun bu uy markazda ham ERK Partiyasining ofisiga yaqin.Hulosi- kalom ЭРК Демократик Партиясининг раиси жаноб Муҳаммад Солиҳнинг топшириқи билан ЭРК Партияси тарафидан сотиб олинган уй яъни мен яшаб ўтирган уйни Қашқадарёлик янги бош котиби Самад Муродга берилишни мени эса бу ердан чиқариб юбориш учун буйруқ олганларини Атаназар ака bir bor takidlab гапириб берди.Кейин бу уй катта Самаднинг кичкина болалари бор.Тошдай қотиб қолдим. Солиҳ ака ўйлаб айтаяптими ишонгим келмаяптида. Сафар ака қамоқда бўлса ман қўлимда кичкина бола билан қаерга бораман?...-Отаназар ака ўйлаб айтаяпсизми? 9.02.2014 yil. Lausanne. 30 қисм.
Отаназар Арифов билан Самад Мурод кетишди.Мен ҳувиллаган ҳовлида кўз ёшимга бўғилиб қолавердим.Энди нима қиламан деган саволга жавоб йўқ эди на кўкда, на ерда.Бошимга тушган кутилмаган ташвишдан тош каби қотиб қолгандим. Менга Сафар аканинг қамоқда азоб тортиб ўтиргани; ўзимни кун -у тун КГБ -ичнклар, тарафидан босган изим кузатилгани етмасмиди?...Энди эса уларнинг сафига ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ ҳам қўшилди. Сафарнинг хотинининг тортаётган азоблари кам мен ҳам КГБ даги “дўстларимдан” orqada қолмай битта тош отиб ёрилмаган бошинин ёрай деб, Самад Муродни бошимга мусолат қилganди... uz dardim билан орадан қанача вақт ўтганини билмай qolibман бир вақт дарвоза очилиб Гулой уйга кириб келди.(Гулойга уйни калитини бериб қўйгандим мен борим бор йўғим bor, энг яхшиси ўзинг эшикни очиб кириб келавер деб)Гулой менинг ғамдан сўлган юзимни кўзимдаги ёшни кўриб қўрқиб кетди.-Нима бўлди, нега йиғладингиз?-Унга кутилмаганда бошимга тушган фалокатни гапириб бердим энди нима қиламан?-Сан манга бир маслаҳат бергин. Агар олдиндан бошимга тушажак фалокатни билганимда эди бу лаънати уйга ҳеч қадамимни қўймасдим... Сафар акага кўчсангиз ўзингиз кўчаверинг мен шу эски уйда ҳам яшайвераман дердим; дедим алам билан.-Шунга, шунча йиғладингизми хафа бўлманг бир гап бўлар.-Нима ҳам бўларди чиқишим керак экан .-Укамга айтаман (Гулойнинг укаси ҳам Тошкентда Институтлардан бирисида кундузи ишлаб кечқурун ўқирди) агар кўчиб кетишга мажбур қолсангиз укам бор қишлоқимизнинг болалари бор ўшалар ёрдам беради. Машина ҳам топишади шофёрга беришга пул ҳам. Кўп ҳам хафа бўлаверманг.-Раҳмат дедим кўзда ёшим билан.Яхшиям сан борсан бўлмаса нима қилар эдим.Тўғри дедим бир оз кўнглим кўтарилиб улар менга қарзга пул беришса кўчишим учун кейин мен онамга айтсам уларнинг пулини беради.-Гулойнинг гапидан кўнглим бир оз тинчланди.- Чиқсам чиқарман Муҳаммад Солиҳнинг ҳам Самад Муроднинг ҳам бошига йиқилсин бу уй. Менга алам қилгани нима биласанми?...-Гулой Сафар ака Муҳаммад Солиҳнинг Президентлик сайлови вақтида; 1991 йил Декабрь ойида мен энди туғруқхонадан чиққандим ҳали чилласи чиқмаган Жалолиддинни ҳам мени ҳам унитиб сайлов кампанияси учун Хоразмга кетганди. На оиласини ўйлadи на ўзини кечасини кундузига улаб хизмат қилgанди Муҳаммад Солих учун !-Энди нима бўлди?...-Сафар ака қамалиб кетди бирорта ЭРК Паrтиясининг аъзоси ёки Муҳаммад Солиҳ телефон қилиб бирон marta сўрадими yuq. Сафар қандай деб сўраш у ёқда турсин ҳудди ўзининг шаҳсий пулига бу уйни олгандай мени ҳайдаяпти bu lanati uydan.Yaъна шоирмиш, ўргилдим бунақа шоирдан.-Уйни Муҳаммад Солих ўз шахсий пулига сотиб олса buncha алам қилмасди .-ЭРК Партиясининг пулига олинган уй. BU haqda Safar aka aytgandi menga.-Сафар ака шу Паrтияни деб қамалиб кетмадими? “Танга” баҳона ўзим ўқидим очилган жиноят ишини Муҳаммад Солиҳ билан иккисига очилгаn Фақат М. Солиҳ Туркияга қочиб кетгани учун унинг досяси вақтинча ёпилган.-Нима бўлибди Сафар ака қамоқдан чиққунича мен яшаб турсам останаси ейиладими, ёки эшиклари синиб кетадими bu uyning?Йўқ , nima emish Муҳаммад Солиҳнинг буйруқи эмиш. Urguldim bunaqa buyruqdan Uz uyimga ketganim yahsi. Қиш бўлса бир гап бўлар.-Тақдиримда нима бўлса ўшани кўраман-да.Гулой тўғрида нимага сиқилаверасиз?....Гулой билан дардлашиб бир оз ўзимга келдим. Guloy uz kursdoshlari orasida bulib utgan qiziqarli voqealarni aytib kuldirib bir oz bulsada kunglimni oldi.Орадан икки кун ўтди ёки ўтмаганди аниқ эсимда йўқ.Кечқурун Гулой билан бирга ош дамлab энди еймиз деган маҳалда кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдикГулой манга, ман Гулойга қарадим ким келди экан деб kechasiga deb ?...Бирга бориб дарвозани очсак останада Отаназар ака турибди.Ҳайрон бўлдим oдатда Отаназар ака уйга ҳеч вақт бир ўзи келмасди екчқурун келганини ҳеч эслай олмайман яъна бир бошига. Олдинлари: ё Муҳаммад Бекжон ёки Дилорам Исоқова биргаликда келарди. Жуда одам топмаса Мақсуд Бекжонни ёнида олиб келар эди. ( шоир Мақсуд Бекжон ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг энг кичик укаси . Хоразм вилоятининг Янгибозар туманида туғилан. Ҳозирги кунда Норвегияда яшайди.)-Отаназар ака ҳеч вақт бир бошига келмагандай , кечқурун келганини ҳеч кўрмагандим. Ҳайратландим кўнглимдан: “ эртага Самад Мурод бу уйга кўчиб келади сиз тезроқ чиқиб кетинг деб айтгани келдиmi”- деган фикр яшин тезлигида кўнглимдан ўтди.Лекин кўнглимдан ўтган савуқ фикрни кўзимда акс қилдирмасликга ҳаракат қилиб Отаназар акани ҳудди ҳеч нима рўй бермагани каби кутиб олишга ҳаракат қилдим...Бутун гинамни ичимга ютиб.-Отаназар ака билан саломлашиб уйга таклиф қилдик.-Уйга кирib utirgan keyin fotiha uqidi.-Гулойни ЭРК Партиясининг 1993 йил 25 Сентябрда бўлган Қурултойида ham кўрганди. Кўпчиликнинг ичида бўлгани учун яқиндан таништирганим йўқ эди.Энда уйда бемалол таништирдим. Гулой менинг ўз қишлоқимдан ўқитувчимнинг қизи. Дадаси рус тилидан ўқитганди мактабда бiзларни.Гулой ҳозир Тошкент Давлат Маданият Институтида сиртдан ўқийди.Сессияга келганди.Бизнинг Паrтиямизга ҳам аъзо бўлди .Қурултой бошланишидан олдин.Отаназар ака жуда хурсанд бўлди Гулой билан танишганига Партиямизга аъзо бўлгани uchun ham.-Бугун ош пиширгандик Хоразм раловини эмас бизнинг Берунийнинг ҳам раловини енг gручини дадамлар бериб юборгна -ла, паловни еб қандай пиширганимизга ҳам баҳо берасиз-да, дедим ҳазил аралаш.-Яхши.-Қурбоной сиз шеър ёзасизми ?Самад Мурод aytdi менга; сиз билан “Ёш ижодкорларнинг” Дўрмонда бўлиб ўтган семнарига борганида танишганини айтганди. Сиз ҳақиқатдан ҳам шеър ёзасизми?-Йўғ-е, ман шеър ёзмайман лекин шерни жуда яхша кўраман. Тўғри айтган мен ҳам танийман Самад Муродни. Semnarga qatnashgan hamma odam sher yozavermaydi-ku.-Мен у киши 1989 йил Сентябрь ойида бўлиб ўтган Ёш ижодкорларнинг Семнарга борганман ўша ерда Самад Мурод биалан танишгандим. Самад ака шеър ёзишини айтганди. Шеърларини муҳокамага қўйдими йўқми ҳозир унитдим лекин шеър ўқиганди унитмаган бўлсам .-Қашқадарёда чиқадиган қайси бир газетада ишлашини ҳам айтиб мендан шеърларингиз бўлса беринг эълон қиламан деганди менда шеърим йўқ деб жавоб бергандим.Ўша вақтдаСемнарга ёш ҳаваскор шоира сфатида эмас устозим Абдурашид Абдураҳмоновнинг тавсияси билан меҳмон сифатида қатнашгандим.(Абдурашид Абдураҳмонов Самарқанд Вилоятининг Ургут Туманида туғилган Филология фанлари доктори. Самарқанд Давлат Унивеситетида дарс беради )-Ҳа Отаназар ака бир вақтлар “ер миннатдор бўлса босаман” деб yuraradim ўз дунёмда ўзим ҳоқан, ўзим султон бўлиб яшар эдим-да ҳозиргидай афгор ҳолатда эмас. Сиз мени адойи тамом бўлган ҳолатимни кўриб турибсиз.-Хафа бўлманг бу кунларингиз ҳам ўтиб кетади худо ҳоҳласа.Сафарбой ҳам тез кунларда чиқиб қолар bu yamon kunlarni hali hammasini unitasiz .-Айтганингиз келсин.-Отаназар ака Жалолиддинни ўйнатиб бир оз эркади.-Паловни еб бўлгандан кейин.-Мeн бу ерга Самад Муродни бошига тушган фалокатни айтаман деб келгандим олдин овқат ейлик кейин айтаман деб кутгандим.-Нима бўлди?-Самад Муродни Қурултойдан чиқиб кетиб бораётганида беш -олти одам , машинасини тўèтатиб қўл-оёқини ва кўзини ҳам боғлаб бетонкага (керексиз темир терсак ташланадиган майдон одатда бунақа ерлар гадой топмас масканларда бўлади).-Олиб бориб жуда ёмон қилганлар.-Темир арматура билан уриб абжақини чиқарганлар. Ҳозир кома ҳолатида касалхонанинг жонлантириш бўлимида ётибди аҳволи жуда оғирмиш.-Отаназар ака Самад Муродни ўша “бетонка”да; (арматура билан нима иш қилганларини айтишга истеҳола қилганмиди, ўшанда очиқ айтмаган экан мен нима воқеа бўлганини кейин ҳаммасини эшитдим)-Нима дейишни билмасдим. Тўғриси кутилмаган "савуқ ҳабар"га,севинишни ҳам Самад Муроднинг ўлмаса ҳам ўлимдан баттар ҳолатга келганига ачинишни ҳам билмай қолдим.Мен Самад Mуродни КГБ нинг ялоқхўрлари “арматура “балан уриб пачоқини чиқартирсин деб ният қилмагандим tugrisi...-Отаназар акага қараб аллоҳ шифо берсин дедим .-Жуда оғир аҳволда Отаназар ака яъна бир бор таъкидлаб айтди.-Нима бўлибди ўзи ўсмоқчилаб сўрадим? Бетонкадан қандай қилиб касалонага бориб қолган ёнида бирорта одам бўлганми?-Йўқ ҳеч ким бўлмаган ёнида кечаси билан “бетонка”да, қолиб кетган бечора savuqda, тонг отганда мусор (чўп) ташлагани келган одамлар Самад Муродни кўриб қолиб касалхонага олиб борганлар.-Мен бугун сиз келмасингиздан олдин “Озодлик” радиосидан эшитгандим. Лекин бу қадар деб ўйламагандим ҳам ростми ёлғонми деб ишонқирамай ўтиргандик Гулой билан. Демак рост эканда. Самад Мурод яхши бўлганидан кейин ЭРК Партиясида Бош котиб бўлиб qaytib kelib ишлайдими ?!... Тошкентга кўчиб келадими, келмайдими?...- Уни ҳам аниқ билмаймиз сиз кўчиб кетишга тайёргарлик кўрманг деб айтгани келгандим.-Яхши дедим.-Отаназар ака бир яъна бир оз суҳбатлашиб, чой ичганидан кейин биз билан хайрлашиб уйига кетди.-Гулой менга қараб яхши бўлибди баттар бўлсин, ана йиғлаб ўтиргандингиз аллоҳ жазосини берибди -ку.Тўғри айтасан бундан ҳам баттарига йўлиқсин инсонийликнин йўқотган шайтон.Агар Самад Муродда озгина инсонийликдан асар қолганда эди мен каби оғир вазиятда қолган одамни уйига кўчиб келаман деб айтмасди...-Сафар ака қамалмаган бўлса ҳам бир гап эди.-Энг ёмонни нима биласанми Гулой Самад Мурод Сафар акани яқиндан танийди.-Сафар аканинг уйига келган меҳмони бўлган tuzini egan odam.-Сафар ака Самад Мурод Бош котиб бўлаётган ЭРК Демократик Партиясининг қурувчиларидан бириси bulsa. Hозир қамоқда қон ютиб ўтирган бўлса-ю, Самад Мурод унинг оиласига маънавий ёрдам бериш ўрнига кўчага ҳайдамоқчи бўлаяпганди.-Ордан бир ҳафтаcha, қавдар вақт ўтгандан кейин Дилорам Исоқовадан бизларни уйга келганида Самад Муродга ўша “бетонка”да,KGB ning yugurdaklari "armatura" bilan нима қилишганларини очиқ ойдин айтиб берганди.Эшитганларим қаршисида тош каби қотиб қолдим. Tugrisi man bu qadari kutmagandim.-Энди тушундим нимага Отаназар ака “арматура” билан урибдиларми деб сўраганимда кейин гапни бошқа тарафга буриганиини.-Отаназар ака " арматура жуда ёмон уришган деганди" ,“арматура” билан урмаганлар ...-Яратган тангрим ҳатто душманимга ҳам эркаклик ғурурини ерга урадиган кўргулик бермасин экан....Самад Муродни ўша “бектонка”га олиб борган ваҳшийлар “арматура билан ишини бажаришган” экан -у ,Отаназар ака нимадандир истеҳола қилиб айтмаган экан....-Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин “тирик мурдага” айланган Самад Мурод ЭРК Демократик Паrтиясидан бутунлай узоқлашиб кўринмай кетди.То 2000 йилларнинг бошига қадар.“ўртанган кўнгил ўртанса қўймас деган”ларидай , 2000 yillarda ўша кузнинг замҳарир тунида "еган арматура”сининг, маззасини унита олмай тирякийсига айланган эканми билмадим ?... Сиёсат саҳнасида Самад Мурод yana qaytadan пайдо бўлди.-Munosib bir eriga kirib chiqqan “ўша маълум у машҳур арматура”си. Билан Энди Samad Murod бутунлай ўзгарган ҳолатда эди. Олдинги КГБ ҳозирги СНБ нинг югурдак қулига айланган Самад Мурод қўлидаги tamini unita olmagani "қадрдон арматура” си, билан мени кўчага ҳайдаб мен яшаб ўтирган уйimни унга беришни вада қилган. Sотқин Аҳмад Аъзамнинг ўрнига ЭРК Партияисининг Бош котиблигини берган uzining hujasi Муҳаммад Солиҳнинг “кетини парчалаш” учун сиёсат саҳнасига қайтганди.
26.02.2014 yil. Lausanne.
31 қисм
Атаназар ака биз билан хайрлашиб кетди.Гулой билан ҳайронлигимизча қолавердик. Самад Муроднинг ваҳшийларча “арматура” билан калтакланмаси кутилмаган ҳолат эди мен учун.Самад Муроддан хафа бўлгандим лекин...бад дуо қилмагнадим.Ожиз бандасини яратган қудратли илоҳнинг ҳар қандай кучга эга эканлига яъна бир бор шоҳид бўлдим.Мен шўрликнинг нимага ҳам кучим етарди кўз ёшимдан бўлак.Кунлар эса сув каби оқиб ўтаётганди ўзининг изида даволаб бўлмас дардларни қолдириб. Бошимга тушажак фалокатларнинг бошланиши Самад Мурод эканлигини мен ғофил банда ўшанда билмаган эканман...Ўйлаб кўрсам ўз дардим билан бўлиб Сафар акани батамом унитиб кўпдан бери терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб Сафар акани ҳолини сўрамаган эканман. Телефон қилсам эртага иш еримга келсангиз бафуржа гаплашамиз деди.Соатини ҳам айтди.Ойсиз тун қоп- коранғу, менинг кўнглим тундан ҳам қора.Тезроқ тонг отса –да, бориб терговчи билан учрашсам чунки ; Ҳусан Аҳмедов адвокат билан биргаликда Сафар акани “тил хат” эвазига озод қилиш учун Ўзбекистон Олий Судига “илтимоснома” ёзгандилар қурултойдан олдин.Мен ҳали бу “илтимоснома”га, Ўзбекистон Олий Суди тарафидан қандай жавоб берилганидан беҳабар эдим.Олдин ЭРК Демократик Партиясинингт Қурултойи деб кейин Партияга Бош котиб қилиб сайланган Самад Мурод мен яшаб ўтирган уйга кўчиб келаман деб айтгани учун ўз ташвишим бошимдан ошиб Ҳусан Аҳмедов билан Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплаша олмагандим.Ҳусан Аҳмедов абеддан кейин келинг деганди.Жалолиддинни кўтариб Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик биноси жойлашган бинога терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг иш ерига бордим. Бориб ичкаридаги иш ерининг телефон номеридан мен келдим деб айтсам: Ҳусан акага “беш ўн –минут”га, чиқаман тешқарида кутиб туринг деди.Ҳусан Аҳмедовнинг “беш ўн минут “ дегени сал кам бир соатга чўзилди.Куз қуёши инсонни иссиқдан ёқмайди- ю, лекин ...“боғланган ит” каби бир ерда бировни кутиб туришдан ҳам оғирроқ жазо бўлмаса керак инсонга берилган.Кетай десанг кетолмайсан .... кутасан вақт ўтмайди оёқига тош боғлангандай.Жалолиддин иссиқданми ёки бир ерда тураверишданми жони сиқилдими лоҳасланиб инжиқлик қилмоқ-га, бошлади.Нима қилишга ҳайрон эдим?...Баҳайбат савлатидан от ҳуркадиган Миллий Ҳавфсизлик биносининг олдига ҳеч бўлмаса битта ўриндиқ ҳам қўймаганди инсофсизлар.Келган одамлар ўтирсин деб.Болалар ўйнайдиган майдончани айтмасам ҳам бўлади...Яқин атрофда сув ва егулик сотадиган бирорта кичик магазинча, ҳам йўқ эди Жалолиддинга ҳеч бўлмаса сувми ёки бирорта "ширин кулча"ми, сотиб олиб берай десам.Тоқатим -тоқ, бўлиб бор-ей , кетсам- кетайин, кутавериб тинкам қуриди.Нима бўлса бўлар деб жонимга тегди деб қаътий қарорга келган вақтимда Ҳусан Аҳмедов чиқиб келди.Менинг ҳорғин ҳолатимга, Жалолиддиннинг кўзидаги ёшни кўриб ўзининг кутдириб қўйганидан ҳижолат бўлдими билмадим?! “кечирим “ сўради.Мен гапни узатиб ўтиришни истамадим.-Сафар аканинг соғлиги яхшими ? Қачонгача “халаканинг итидек” бу ерга келиб- кетаман, беайб одам қамалиб ўтираверадими ?...Ўзларингизнинг чиқарган қонун- қоида, ҳақидаги китобларингизда отнинг калласидек қилиб ёзиб қўйибсизлар; “жинояти исботланмаган одам 3 кундан ортиқ терговхонада қолиши қонунан мумкин эмас деб.-Сафар акани сизларнинг зиндонлирингизга олиб келиб қамаб қўйганларингизга 3 кун эмас 3 ойдан ошди.-Қачонгача қон ютиб ўтиради?- Мен чарчаб кетдим.-Ҳусан нима дейишини билмадими жавоб бермади.-Унинг жим турганига қайта баттар жаҳлим чиқди.-Бир нима деб айтинг кун беринг шу куни чиқади деб-Саволиларимга жавоб бермаслигига ақлим етганди. Ёзган Олий Судга ёзган хатингизга жавоб олдингизми?-Беришди лекин биз кутган жавобни эмас. Ҳафа бўлманг озгина сабр қилинг бир куни ҳаммаси яхши бўлади.-Қачон “туяни думми ерга теккан”идами?...Сафар Жалолиддинни сўради?(оҳирида ўртага тушган нотабиий жимликни бузиб)Жалолиддин яхши катта бўлаяпти лекин даджасини соғиган.Яқин ўртада кўрдингизми? Дедим аламимни ичимга ютиб.(Терговчи Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ва элчиси каби вазифаларни ўша вақтларда бажарарди. Негаки менга учрашишга руҳсат бермаганидан кейин Сафар ака менга мен унга айтмоқчи бўлган гапларимизни Ҳусан ака орқали айтардик бир -биримизга)-Кўрдим ҳаммаси яхши ҳавотир олманг.-Ўз кўзим билан кўрмагандан кейин нима қиламан ишонаман-да, гапингизга.Берадиган овқатларингиз тузукми ўзи Сафар аканинг ошқозанининг мазаси йўқ.-Соғлиги яхши ҳавотир олманг.-Соғлиги яхши деб мени алдаётгандирсиз, қаердан биламан ялғон гапирмаганингизни?- Ҳусан Аҳмедовдан садо чиқмади.-Сафар янги кийим -бошларини сўраяпти олиб келсангиз бериб қўйярдим?-Яхши қачонга олиб келай ?-Уч кундан кейин олиб келинг.-Яхши.Озиқ –овқат билан дори ҳам олиб келайми?-Йўқ.-Кўрсангиз салом айтинг. Бизлар яхшимиз бизларни ўйлаб ўтирмасин ҳаммаси яхши-Ўзини эҳтиёт қилсин. Хозараспдагилар ҳам соғ- соламат.-Сиз хавотир олманг ҳамма гапинингизни айтаман.-Раҳмат .(Қани эди Сафар акани туҳмат қилиб қаматган инсон қияфасига кирган иблисни кўрсамда болта билан чопиб ўлдирсам. Шундагина аламимдан чиқар эдим.)-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашиб кўзимда ёш, бағримда кимга отишимни билмаган сон -саноқсиз, оғир тош билан уйга қайтдим. Кечқурун бўлгани учун ҳаво ҳам анча салқинлашган эди. Аксига олиб Жалолиддинга жемпир ҳам олмаган эканман анча савуқ қотди. Жоним ҳароп шамоллаб қолмасин деб...Метрога шошиб тушдим яҳшиям поед тез келди қоранғу тушмадан уйга қайтдим.-Куз кунлари бир тутам дарров кеч бўлади .да.-Гулой ўқишидан келди.-Менинг афтадаҳол ҳолимни кўриб кўнглимни кўтармоқ курсдошлари билан бўлиб ўтган ҳар ҳил қизиқарли воқеаларни айтиб кулдиришга ҳаракат қилди.Ўлганимнинг кунидан тишимни оқини кўрсатиб кулимсирадим.-Биласизми бугун бизга шоир Баҳром Рузимуҳаммаднинг шеър китобини сотдилар ўқийсизми?-Гулой менинг баъдиий китобларни яхши кўришимни айниқса шеър деса томдан ташлайдиган даражада фанатик (ишқибоз ) эканлигимни жуда яхши биларди.-Баҳром Рўзимуаҳммадми ?...-Кўпдан бери ўқимагандим.Биласанми шу шоирни жуда шеърларини яхши кўраман-да, дедим синиқ жилмайиб.(Кўнглимга шеър сиғмасди )лекин...йўқ ўқимийман десам; Гулой хафа бўлади -да. деб қўлидан китобни олдим.Дуч келган саҳифани очиб ўқий бошладим.Шеърни ўқир эканман бошимдаги кетмас бўлиб келган фалокатни , бағримни чақир- тикан, каби тимдалаб турган дардларимни... боринг-ки, ёруғ дунёда бошимга нима фалокат тушган бўлса ҳамма-ҳаммасини бир пасда унитдим.“Адабиёт атомдан кучли” деган адиб минг бора ҳақли эди .Бу ёруғ оламда бир мен бир-да, шоирнинг бетакрор мисралари бор эди.
7.03.2014 yil. Lausanne.
Қуёши кулмаган баҳор 32 қисм.
Баҳром Рўзимуҳаммаднинг бетакрор шеърий сатрларидан сармаст бўлиб дунёни унитгандим. Бу ялғончи дунёда бир мен бир-да, қалбимни асирига айлантирган сеҳрли сатрлар бор эди.Афсуки , ҳаёт фақат шеърдан иборат эмасди...Саноқли кунлар тез ўтади деганларидай терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг 2 -3 кундан келинг деган куни ҳам кўз очиб юмгунимча етиб келди. Битта кичикроқ сумка олдимда унга Сафар аканинг эҳтиёжи бўлган янги кийимларини қўйдим.Кийимлари орасига 5 -6 сўм қўйсам нима бўлар экан деб ўйладим -у , лекин фикримдан қайтдим текширсалар бошига бало бўлмасин ...Мен яшаб ўтирган уй билан Ҳамид Олимжон номдаги метронинг ораси анча узоқ эди. Бораман дегунча жуда чарчагандим чунки бир қўлимда Сафар ака деб олганим сумка бўлса иккинчи қўлимда Жалолиддинни.Метрога етиб келдим не не азобларда. Икки қўлим ҳам банд бўлгани учун метронинг “ўзи юрар” йўлакчсидан метронинг бекатига тушмоқ....Буни нақадар қийин эканлигини бошига тушган инсонгина ҳис қилади. Ён тарафдаги тирговичлардан ушламай пастга тушушнинг имкон йўқ . Тирговични ушлайман десам икки қўлим банд. Худо кўрсатмасин мувазанатимни йўқотиб йиқилиб тушсам нима бўлса Жалолиддинга бўлади...Бахтимга метро бекатида таниш ҳамқишлоқимни кўриб қолдим.Менга ёрдамчи бўлишини сўрагандим йўқ демади. Қўлимдаги сумкамни олди.Менга ёрдамчи бўлиб Миллий Хавфсизлик биноси жойлашган метронинг Собир Раҳимов бектига қадар борди. Метродан тушгандан кейин унга каттакон раҳмат айтиб ; у ёғига битта ўзим кетишимни айтдим. Чунки “искаб топар “ итлар уни кўриб қолишидан қўрқдим.Чунки ўша вақтлада мен яшайдиган уйни кечаси кундузи МВД нинг агентлари кузатаётган эди.Савлатидан “от ҳуркадиган “ Миллий Ҳавфсизлик биносига келиб эшикда ўтирган қаравул бўлиб йигитга терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилишим кераклигини айтдим.-Майли қилинг- Ҳусан Ахмедовга телефон қилсам бир пасдан кейин чиқаман Ҳусан ака бу гал олдинги сафардаги каби соатларча кутдириб қўймади тез чиқди.-Саломлашиб ҳол ҳотир сўраганидан кейин.-Сиз олдин бир марта овқат олиб келиб берган ерингиз бор эди -ку, ишхонамизнинг орқа эшиги ўша ерни унитмадингизми деб сўради?-Йўқ ҳеч унитаманми?...-Эшикни ҳам ўша ердаги лаънати "барзанги корес хотин"ни, ҳам -дедим алам билан.-Қанақа хотин?-Қанқа бўларди ўша эшикга боғлаб қўйган ” ит”ларингиз бор- ку, инсон қиёфасига кирган “алвасти” корес хотин ўшани айтаяпман Қўрқинчли машинадан Сафар акани овазини эшитдим “Жалолиддин” деб чақирган, машинага қараб югурмоқчи эдим ўша “барзанги” хотин, мани қучоқлаб олиб ўрнимдан қимирлатмай қўйди.-Бўлмаса машинанинг тагига ўзимни ташламоқчи эдим.-Нима керак -ки, бор менга бунақа яшашни?-Ўлсам мен ҳам Жалолиддин ҳам қутилади...-Ҳусан ака менинг алам билан айтган гапимга жавоб бермади .-Биласизми, Ҳусан ака уйга келгандан кейин билакларим оғриди. Қарсам кўкриб қорайиб кетган экан ...-Ҳусан ака ниманидир ўйланиб жим бўлиб қолди....-Орадан вақт ўтгандан кейин ҳозир сиз яъна ўша “эшикга” борасиз мени тероговчи Ҳусан Аҳмедов юборди сумкани Сафарбой Бекжоновга берар экансизлар ... деб айтсангиз улар Сафарга беришади.-Яхши раҳмат-Ҳусан ака билан хайрлашиб айтган ерига борсам олдинги гал келганимда кўрган барзангги "корес хотин " эмас бошқа бир хотин турган экан.Ташқи кўринишидан ўзбекга ўҳшаса ҳам негадир рус тилада гапирар эди.Мени эса ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирган инсонларни кўрсам жаҳлим чиқарди. Бу ерда ҳам ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирганига шунақа жаҳлим чиқди. Агар бу ер МҲҲ нинг биноси бўлмай ва ўзим уларнинг олдига бош эгиб келмаганимда эди...Мендан ўз тили бўла туриб ўзга тилда гапиргани учун муносиб жаавоб эшитарди ... бу ерда тилимни тишлашга мажбур эдим.Уларнинг менга эмас , мени уларга ишим тушганди...Бу хотин олдинги галдаги “корес хотин” каби бесўнақай эмас. Нисбатан нозик юзида ҳам шайтоний ифода у қадар ҳукмрон эмасди. Уларни дайди итдан баттар ёмон к5ўрганим учун салом ҳам бермадим.-Ўргатилган “тўти “ қушга ўҳшаб Ҳусан ака нима деган бўлса ҳамма гапини нуқта вергулигача такрорладим.-Хотин қўлимдаги сумкани олди.- Бериб қўйямиз Сафарбой Бекжоновга бир оз кутиб туринг.-Раҳмат дедим энсам қотиб.Унинг рус тилида гапирганига қайта баттар жаҳлим чиқди. Мен шу ёшимга қадар бирорта рус миллатига мансуб одамнинг ўзбек тилида гапирганини ҳеч эшитмаганман десам муболиға бўлмаса керак лекин бизнинг Ўзбекларимиз онаси ўлса ҳам рус тилида айтимчилик- айтиб, йиғлайдиган холатга келган эдилар ўша машум 1993 йилларда.-Маълум ва машҳур эшикнинг олди нисбатан кенг бўлгани учун Жалолиддинни ерга қўйдим. У ёқдан бу ёққга юриб ўйнай бошлади.- Шу ерда ёши ўтган битта Онахонни кўриб қолдим юзи ғамдан сарғайган, қадди дарддан эгилган. Ўз дардимни унитиб Онахон билан гаплашмоқга бошладим. Саломлашиб хол- ҳотир, сўраганимдан кейин сўрадим айбга буйрманг бу ерда кимингиз бор дедим дарддан минг бўлаккга бўлинган қалбига озор бермаслик учун жуда эҳтиёткорлик билан сўрадим.-Бу ерда қизим деди кўзида ёш билан.-Ҳайратландим...қизингиз, унинг нима гунаҳи бор?-Мен уни ишларига тушунмайман болам, қизим архетектор эди нималаридандир хато чиқибди 2 -3 , ойдан бери мана шу ерда МВД нинг “ертўласида” ётибди. Кимга ёзишни ҳам кимдан сўрашни ҳам билмайман. Келаман кетаман терговчиси билан гаплашаман.-Адвокат тутмадингларми дедим ўз дардимни унитиб-Тутдик лекин кўп ҳам ёрдами тегмади... кўз ёшларини артиб.-Бошимга тоғдан катта ҳарсанг тош тушгандай гангиб қолдим. Кўзингдан нур, белингдан мадор кетганда умид билан ўстирган ўғил қизларингни ўзинг сақла худойим.Чорасиз қолган Она аламини икки кўзидан оларди.-Қизингизни болалари ҳам борми ?-Бор улар жуда кичкина ўзим боқаяпман эри билан ажрашганди.-Бошига ташвиш тушганда куёвингиз келмадим-ми, ёрдамга ҳар қалай қизингиз унинг фарзандларини онаси- ку?!-Йўқ на болалридан на қизимдан хабар олади-Кўзимнинг олдини зулмат қоплади.-Куёвингиз одам эмас экан дедим алам билан....-Шу вақт Онахонни эгнига сержант формасини кийган бириси чақирди.Чорасиз Онахон кўзида ёш билан мен билан хайр -мазурни насия қилиб кетди.
Онахоннинг изтиробли холати кўз олдимдан ҳеч кетмади.Уйида бувисини кутиб ўтирган кўзи ёшли норасида набиралари . Ҳам отанинг ҳам онанинг меҳрига муҳтож...Куёви қаердадир кўнглини шод қилиб ўзи дунёга келтирган фарзандларининг ҳолидан ҳабар олишни ҳаёлига ҳам келтирмаса...Онахоннинг гул каби авайлаб ўстирган қизи бўлса “ исботланмаган жиноятдан” қоранғу зиндонда азоб чекиб ўтирган бўлса...Ер-у, кўкни яратган қудратли тангрим бу қадар жабру жафони ўз гунахкор бандаларингни синамоқ учун бердингми ?...Масум болаларнинг нима гунаҳи бор эди ки номард ота уларнинг ҳолидан ҳабар олмайди. Онахонинг қизи ўша эркакга турмушга чиққанида ота- онасининг, уйидан эргаштириб олиб келмади-ку, норасида гўдакларни?...Атрофга қарадим... каттакон осмонга қараб бўй чўзган чинорнинг сон-саноқсиз, япроқлари сарғайиб сўлганди. Майин эсган куз шамолида сарғайган япроқлар гулга қўнаётган кафалакга ўҳшаб ҳар тарафга учар эдилар. Манзара шундай гўзал эди-ки, бир пастда бутун ғамимни унитдим.Ич ичимдан ўша кафлакга айланган сарҳғайган япроқларга қўшилиб,самога учиб кетгим келди.
Сарғайган япроқлар ғамимдир меннинг,Осмонга етмаган оҳимдир менnинг .Ўзим ерда -ю, ҳаёлим кўкда ...Армонда ўтayotган умримdir меннинг
***
Кетсам бутун дардимни, унитсам,Келмасам қайтиб.
14.03.2014 yil. Lausanne.
33 қисм.Кўзида ёши, бағринда тоши қотган аяжон келган формали йигитнинг изига тушиб ғамдан эгилган қаддини, яънада пастроқга эгиб кетди.Кўзим аччиқ ёшга тўлди.Қизи-ку, билиб билмадан қилган, гунохининг азобини тортиб, тўрт девор ичинда банди зиндон.Чорасиз қолган аяжонни эса олдин отасиз, кейин онасиз қолиб кетган набираларининг, ҳамда қизининг тоғдай бўлиб елкасига ёпирлиб тушган юкидан қадди дол каби эгилганди. Бу нотанти дунёда ҳамиша фарзандларнинг ўйламай босган қадамlarининг жабрини муштипар; Ота- оналар чекади.МВД нинг қуёш нури тушмайдиган ертўласида гул каби юзи, ҳазон урган япроқ каби сарғайган қизига куйсинми, ёки уйiдаgi ҳам ота, ҳамda она меҳрига муҳтож гўдак невараларига ачинсин-ми ?...Аяжоннинг мунги кўзлари ҳеч кўз ўнгимдан кетмади.О ...яратган тангрим душманимнинг ҳам онасини кўзини ёшга, бағрини ғамга тўлдирма...Ўз дардим камлик қилгандай нотаниш аяжоннинг ғами бағримни ҳанжар каби кесди.Кўзимда тинмаган кўз ёшим bilan, ўз дардим, ўз ғамим, билан яъна ёлғиз қолгандим...Кўз олдимга ўзимнинг онам келди.- Онам ҳам бебахт қизи учун тун -у, кун кўз ёши, тўкаётгандир... Аслида бошига мусибат тушган инсонларнинг кўз қарашлари ҳам “ маълум” соҳада ишлайдиган инсон қияфасидаги “манқурт”ларга, бўлган нафрати ҳам бир ҳил бўлади. Маъшум эшикнинг олдида қоравулнинг Сафар акага олиб келган кийимларини бериб , сумкамнинг қайтариб олиб чиқишини кутиб ўтирар эканман.Кўз олдимда Сафар оға жонланди. Нима қилдингиз оғжон дедим алам билан?!... Баъзан Сафaр ака ҳазиллашиб Хоразмчасига “оға” дердим uyda.Ўйлаб кўрсам Тоштурмада беш ўн дақиқа кўрганимни ҳисобга олмаса ҳалигача у билан кўришмаган экан ...Сафар ака ҳозиргача уйдан ihsga кетган vaqtida kiyib ketgan kийимларини кийиб юрибдими, алмаштирмасдан?Sал кам 3 ойдан бери?...-Тоштурма ва МВДнинг заҳ босган ертўлаларида кийиб юрган кийимлари кирдан сасиб- чириб, кетмадимикан?...Оллоҳим?!...-Алмаштиргани ортиқча кийими бўлмаса?-Тоштурмада кўрганим ; қуёшни кўрмаган гул каби ранги рўйи зафорон бўлган , озиб -тўзиб , бир бурда бўлиб қолган Сафар ака кўз олдимга келиб қайта баттар юрагим сиқилди...-Юзимни олов каби куйдириб оқаётган кўз ёшимни ҳеч тўхтата олмадим.-Эй худо не кунларни бошимга солдинг-га ?...Балким ... ўшанда онамнинг гапига кириб ўз йўлидан қайтганида ҳозир қоп- қоранғу зиндонда эмас уйда utirgan бўлармиди?!Эндигина тили чиқа бошлаган Жалолиддин билан гаплашиб уни ўйнатармиди?... Биз сўнги марта Сафар ака билан 1993 йил Апрель ойида мен туғилиб ўсган қишлоқimizга онамнинг зиёратига боргандик .Онам шўрлик гўёки 3 ой кейин куёвининг бошига тушажак фалокатларни олдиндан сезгандай Сафар акани тутган йўлидан қайтармоқчи бўлиб куйиниб гапирганлди .-Нима қиласан болам сиёсатга аралашиб?-Энди тинчгина уйингда ўтир!-Олдин бир ўзинг эдинg. Uзингдан бошқа оғирликинг йўқ эди . Энди оиланг, гул каби ўғлинг бор шуларни ўйла .-Булардан (коммунистлардан) ҳеч вақт яхшилик чиқмайди.-Сенга бир нима бўлса сенинг азобингни ўғлинг билан қизим тортади ...-Сафар ака каби ўжар ўзининг сўзидан , ўзининг тутган йўлидан қайтмайдиган одам онамнинг гапларига қулоқ солармиди ?...Onamning kўнгли учун "яхши” ҳам демаганди .Онамнинг айтган гаплари Сафар аканинг ўнг қулоқидан кириб чап қулоқидан чиқиб кетганди . Сафар аканинг “ўжар”лигининг, жабрини онам башорат қилиб айтгандай мен ва Жалолиддин тортаяпмиз, Айни дада меҳрига муҳтож бўлган вақтда бошида дадаси йўқ.Нима бўлди?! Onamning kuyinib aytganlari kelmadimi?Орадан 3 ой ўтиб ўтмасдан-a,МВДнинг лайчалари Сафар акани “йўқ ердан” баҳона топиб қамаб қўйишмадими?Бир вақтлар онамнинг оиласини йўқ қилган НКВД нинг қолдиғи МВД менинг ҳам бошимган фалокат ёғдирганди.-Меннинг мунисгина онажоним ўша замоннинг НКВДсидан оз мунча азоб чекмаганми, маъшум 1937- 38 йилларда. Энди эса мен; 1993 йилgа. kelganida Онамнинг тақдири менда такрорланди.Онам ҳалига қадар ўша маъшум кунларни кўзида ёш билан эслайди. Онамнинг бутун авлод аждодларидан; уй жойидан, бойлигидан, туғилиб ўсган Ватанидан жудо bulganlar u ham etmaganday ўзларини ватангадо қилганлар.Меннинг Ота- онамнинг туғилиб ўсган мамлакати олдинги bir butun Туркистонning кейин парчаланган бешта республикаsiдан бириси бўлган Турманистондир.Онам Турманистон Республикасининг Илонли туманида туғилган. Онамнинг оталари Зойит бобом жуда бадавлат бўлиб уйида сон -саноқсиз хизматчилари, минглаган гектарлаб ерлари ҳисобсиз боғу- боқчалари бўлган экан.Зойит бобом жуда саҳоватли бой бўлиб қишнинг қировли кунларида уйларидаги каттакон буғдой омборида тўпланган буғдой, арпа ва бошқа егуликларни камбағал, етим-есир, қаровсиз қолган оилаларга берар экан.Онамнинг хикоя айтишича бобомнинг минадиган оти бўлиб унинг югани олтиндан, узангиси кумушдан ekan. Uзининг жиловдори ҳам бўлган экан.Зойит бобомнинг жилдорини кўрмоқ менга насиб қилганди.-Отам жуда ўқимишли билимдон одам эди уйимизда каттакон кутубхонаmiz ҳам бор эди.Отам бўш вақтларида жуда кўп китоб ўқирди.Биз фарзандларини ҳаммамизни бир хонага тўплаб отам "Қурони карим”ни ёқимли овазда қироат билан ўқиганида хонада пашша учса овази эшитиларди.Бутун борлиғимиз қулоқга айланиб эшитардик дерди онам.Онамдан ташқари яъна иккита холам ҳам бор.Бобом учала қизининг ҳам номини муқаддас китоблардан олган эканлар. Онамнинг исмлари Ҳожар ундан кичкина холамнинг исми Сора ва энг кенжатой қизига ҳам Рима деб ном берган эканлар худо раҳматли бобом.-Онамнинг хикоя қилишича: Отасининг ўзидан катта акаси Зойит бобом ўз даврининг энг машҳур диний олими бўлиб унинг ўғли Ортиқ тоғам Хивада мадрасани битказиб келган эканлар ўша маъшум йилларда.Катта отам Ортиқ акамга биз яшайдиган шаҳарда янги мактаб очди. Биз у вақтда кичкина эдик ҳаммамиз йиғилиб Ортиқ акамдан ҳам диний ва дунёвий илмларни ўрганмоқга бошладик.Лекин ўқишимизни оҳиригача ўқимак насиб қилмади.Турманистонни босиб олган руслар қаерда бой бадавлат оила борки, ҳаммасини хонавайрон қилди. Уларнинг оёқи бизнинг ҳам оиламизга ҳам етиб келди. НКВД ва коммунистлар уйимизга бостириб кириб Ортиқ акамни оёқ қўлини занжирлаб яланг оёқ қилиб от аравасининг орқасига занжир билан боғладилар кўзимизнинг олдида.Ўғлининг занжирбанд қилгани етмагандай катта отамнинг уйидан бор бойлигини ва китобларини олиб чиқиб аравага юкладилар.Катта отамнинг оҳу фарёди османга ҳам етгандир ўшанда uglini kuzi oldida zanjirband qilib olib ketganidan.Буни эшитган отам билан анам уйдаги китобларнинг кўпчилигини уйимизнинг ичидаги ўчоқнинг мўрисига ва уйимизнинг олдидаги боғимизга олиб чиқиб ерга кўмдилар.НКВДчилар билан коммунистлар бизларнинг ҳам уйга уйга бостириб келиб бор йўқимизни талаб олдилар.Яширишга улгурмай қолган китобларни олиб чиқиб аравага юкладилар.Аравани ҳайдаб йўлга чиққанида биз болалар Ортиқ акамнинг изидан то Амударёнинг бўйига боргунича эргашиб бордик.Нима қилар экан дебУйимиздан тортиб олган китобларни ҳаммасини Амударёга отганларини ўз кўзимиз билан кўрдик. Ортиқ акамни занжирбанд қилиб олиб кетгани ҳамda китобларни Амударёга оққизганига йиғлаб- йиғлаб, уйга қайтиб келganдик.Ўша куни уйимиздан ўлик чиққандай мотам бўлди.Турманистонни босиб олган руслар бобомларни уйларини талагани етмагандай, кейинчалик ўзларини “халқ душман”нининг оиласи деб Қарақалпағистоннинг Шаҳбоз (Беруний) туманинг одам яшамайдиган чўлига сургун қилганлар. Сургунда Bir vaqtlar boy badavlat yashagn oila bir burda nonga zor bulib очлик ва касаликдан бутун оила тутдай тўкилади. Шундай катта оиладан 3 -та, қиз битта эркак тирик қолдик дерди онам.Бизнинг қишлоқимизга кўчиб келаганларида чакалакзор бўлган экан.На егани нони на ичгани тузукроқ сув бўлган ўшанда. Онам ҳамма вақт социалистик тузумни ҳам коммунистларни итидан баттар ёмон кўрарди.-Онамнинг нафрати ўзидан катта эди лекин бизга айтмасди.Ҳалигача онамнинег отасининг нима иш қилганини очиқ айтмаган бизларга.-Фақат айтгани отам жуда катта бой эди...Онамнинг ўзи ҳам унинг тирик қолган қариндош .уруғлариning биронtasi bir marta bulsa марта ўзлари туғилиб ўсган Туркманистоннинг Илонли шаҳарига қайтиб бормадилар. У ердан қайтиб келмаслик шарти билан ҳайдалган эканлар ўша замонlarда.-Онам катта акамни айтмаса ҳеч бир ўғлини коммунистик партия сафига киришига руҳсат бермаганди.. Бир куни қизиқиб сўрадик нимага катта акамизга руҳсат бердингиз коммунистик партия сафига киришга?- Бошқа ҳеч биримизга руҳсат бермадингиз?-У мандан сўрамасдан Тошкентда Инстутутда ўқиб юрганида кирганда, билганимда қарши чиқиб уни киритмасдим қонҳўрларнинг сафига .-Онамнинг оиласи ҳақидаги ҳазин хикоясиданми ёки менга ҳеч вақт кўрмоқ насиб этмаган Ортиқ тоғамни фожиали тақдириданми; ёки энг севганим китобларни Амударёнинг дали-дорлғаларига, отилганиданми , менинг ҳам қалбимда социалистик тузумга, kommunistlarga қарши аввалдан нафрат бор эди.Қишлоқимизда Педогогика Билим юртини тугатиб Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда савхозимизнинг партия коммитетининг секратари коммунистик партия сафига киринг деб таклиф қилганди.Мен онамнинг қариндош-уруғларидан ажратган , туғилган она шаҳридан мосуво қилган қонхўр коммунистларнинг сафида бўлишга ор қилганим учун партком секратарининг таклифини rad қилдим.Энди эса Сафар акани бесабаб қамагани учун бу тузумга бўлган нафратим икки қатига кўпайди.Нимага Сафар ака?...Бу жавобсиз савол ҳамиша бўғзимни бўғади.Оғир ҳаёлга чўмганимдан олдимга келиб чақираётган қоравул “бадбашара хотин”нинг, овазини эшитмаган эканман.Бошимни кўтариб қарасам рўпарамда туриб ол ... деб сумкани жаҳл билан узатаётган экан сумкани қўлимга олдим. Ўйнаб юрган Жалолиддинни чақирдим.Олдимга югуриб келган ўғлимни бир қўлимга бир қўлимга қуш каби енгил бўлиб қолган сумкани кўтариб оғир ҳаёллар оғушида машум ва маълум макондан изимга қайтдим.27.03.2014 yil. Lausanne.
34 қисм Умидим узилиб , кўнгил кошонам вайрона бўлиб уйга қайтдим, iнсоннинг бошига ташвиш тушса олди -орқаси, узилмас экан-да, бир-бирини етаклаб, чақирилмаган, ёқимсиз меҳмондай каби кириб келаверар экан-да.Келаётиб диққат қилиб қарасам “Боғи Эрам” паркининг дарвозасининг олдида пулини тўллаб ёлламаганим қоравуллар u yoqdan bu yoqga utshib uzlaricha nimalarnidir gaplashib aslida men yashaydigan uyni kuzatishardi.Bazi birlari esa дарвозанинг олдида ўзларича нималарнидир баҳона қилиб айланиб юрган bulsada ikki kuzi men kelayotgan yulda edi..Bogi Eram parkining darvozasining oldidan эса мен яшайдиган уй ҳеч бир тўсиқсиз бемалол кўринарди.Бугун мен МВД га кетганим , учун-ми, ёки бошқа сабабдан-ми , биламадим уларнинг сонини хар кунгидан ҳам кўпроқ бўлганини кўриб истеҳзоли кулдим. Ҳаёлан ; Сафар акага айтдим: сиз ҳеч мендан ҳавотир олманг! Бир бошига менсиз тош қотган шаҳар Тошкентда қўрқамай қандай яшайди деб?...Мени “бобовлар”дан, қўриқлайдиган, инсон қиyoфасига кирган “ит”ларim, етарли даражада химоя қилаяптилар.Ҳаёлимда шундай деб ўйлаб, ўз -ўзимга, таскин берсам-да, ростини айтсам уларнинг ҳар кун -ги , кузатишларидан, изма- из , изимдан соя каби эргашиб юришларидан жуда чарчагандим.Ҳозир ҳам уларни кўриб жоним бўғзимга тиқилди.-Қани эди қўлимдан келса-ю, ҳаммасини тўплаб бўйнига тош боғлаб Toishkentni qoq ikkiga bulib oqqan Анҳорга чўктирсам! Uлар борса келмасга равона бўлсалар, изларида- из ham қолмаса; мен улардан қутилsaм. Bu mening orzuyim узатсам qulim, yursam yulim етмайдиган орзуim! Мен нотавон банданинг кучи, ўзимдан ва кўз ёшимдан бошқа ҳеч нарсага етмасди.-Миллатнинг тавқи лаънатига учраган виждонсизларнинг, бошқа қиладиган ишлари йўқ -ми?- Аламимни кимдан олишни билмасдим?. ..Бор кучим билан дарвозанинг эшигидан қарсилдатиб ёпib ichkari kirdim Darvozaning qattiq yopilganidan Jaloliddin qurqib ketdi. Uni qattqi bagrimga bosdim. Qurqnmagin arslonim, bu kunlar ham bir kuni utadi..Гулой ҳам сессияси тугаганидан кейин қишлоқимизга қайтиб кетганди. Ҳувиллаган ҳовлида ёппа -ёппа, ёлғиз қолгандим Жалолиддин билан. Хавода эса сарғайган япроқлар учиб юрарди. Менинг туганмас дардларим на учиб кетиб, ерга қўнади ; на шамолга қўшилиб йўқлик сари юз тутади. Кўнгил кошонамнинг вайронага айланган уйига оғир тош каби чўккандиlar.-Қачонгача сабр қилишим керак ?-На судидан ҳабар бор, на озод бўлиб чиқишидан?!Олдинлари терговчи Ҳусан Аҳмедов ҳар ойнинг 27 числосини айтиб сабр қилинг. Сафар балким шу ойни 27 числосига чиқиб қолар деб кўнглимга таъссали берар эди. ЭРК Партиясининг қурултойи бўлиб ўтгандан кейин бу ҳақда оғиз очмай қўйди.Мен нима гап деб сўраганимда ҳам тайинли жавоб бермаганди.Энди эса кутишдан ҳам, уйнинг атрофида айланиб юрган инсон қиёфасига кирган “хира пашша”ларадан , у ҳам етмгандай қаерга борсам изимда кузатиб юрадиган “дум”ларданб ҳам чарчагандим. Бошимни уриб ёрай десам тош , дардимни айтиб енгил тортай десам бош йўқ эди.Сафар аканинг boshiga kutilmaganda tushgan falokat туҳмат эканлиги аниқланиб суд залидан озод бўлишини сабр дарахтим тошга айланиб кутишим керак эди! Уйқусиз ўтган узундан -узоқ кечаларимда, яратган тангримдан тошга айлантиришини илтижо қилиб сўрардим?!Қани эди тошга айлансам- да, бутун дардларимни унитсам!Нега- ки, тошга на ёмғир, на бўрон, на қор, ҳеч бири таъсир қилмайди. Men ham tosh bulsam!-Ухласам тонг оқ -оппоқ, тонг отса, уйғонсам тош бўлсам!Бутун ғамларимни унитсам!-Яратган тангримдан сас-садо, йўқ .Яратаган olloh эса яратилган гунаҳкор бандасининг илтижосини даргоҳида қабул қилмасди?! Мен эса бевафо дунёнинг бир бирини бошлаб келаётган ғам-ташвишларидан, juda чарчагандим. Оёқимда узилмас занжир,бўйнимда бўйинтуруқ , қўлимга кишан, оғзимга эса қулф урилганди. На занжирни узиб бир қадам олдинга юра оламан , на узоқларга бўйнимни чўзиб қарай оламан,nada, қўлларимни кишандан озод қиламан , нада оғзимга урилган қулфнинг калитини топa olaман?! Нега -ки, каттароқ қадам ташлаб юрсам оёқимдаги занжир изига тортарди, бўйнимдагаи бўйинтруқ esa бўғзимни бўғади, қўлимни эзгулик сари узатсам кишан қисади, bор овазим билан додлаб дардимни айтай десам оғзимга urilgan zanglagan қулф ochilmaydi shuning учун овазим чиқмайди.Калит эса жодугарнинг халтасида.Калитни олиб; озод бўлмоқim учун қўлимга темирдан ҳасса, ояқимга пўлотдан калиш кийиб ўтиб бўлмас чақир тиканакли ўрмондан ўтишим керак jodugarning boyqushlar egallagan makoniga bormoqim uchun. Hech narsaga kuchim etmasdi, кучим фақат кўзимга етарди ҳар куни кўзимдан оққан ёш, олов бўлиб юзимни куйдиради...Оғир изтиробда, юрагим сиқилиб ўтирсам, дарвозанинг урилган овазини эшитдим. Кўчада кузатayoганлари етмагандай ментлар уйга kirib келayapдиlarми dеган ҳаёл билан дарвозани очсам, қўлларида кўч кўронлариni кўтарган; 4 -5, та барзангидай -барзангидай , йигитлар дарвозанинг олдида қаторлашиб турибди.Келганлардан фақат биттасини танийман-u, қолганларини умримда кўрмагандим,Ularga juraboshi bulib kelgan эса ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг яқин қариндоши ...Саломлашдилар.Нима мақсадда келганларини билмаганим учун ҳайрон бўлдим. Нимага келдинглар деб эшик олдида сўрасам ноқулай бўлар деб уйга таклиф қилдим. Кириб хонтахтанинг атрофига ўтирганларидан кейин сўрадим; нима гап ҳаммаларинг кўч кўронларинг билан келибсизлар тинчлик -ми?-Бизларни Мақсуд оғам юборди деди Муҳаммад Солиҳниг қариндоши.(Мақсуд Бекжон шоир. ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси)-Нимага юборди Мақсуд оғангиз?-Мендан ҳабар олинглар деб юбордими сизларни?-Ҳайратимни яшира олмай сўрадим.-Йўқ.-Унда нимага келдинглар?Биламан уйга келган меҳмонга нимага келдинг деб сўраш ; ўзбекона урф одатларимизда йўқ. Лекин....умримда кўрмаганим, давангирдай эркакларнинг ҳе, йўқ , бе, йўқ, қўлларида катта- катта, сумка -ю , чемодонлар билан уйига кириб келганини кўрган ҳар бир инсон ; айниқса менга ўҳшаб эри қамалган, кап катта ҳувиллаган ҳовлида ёлғиз бошига қўлида гўдак билан яшаётган аёл бўлса , нотаниш эркаклар уйига кириб келганида албатта сўрайди !-Агар сўрамаса ҳайратланиш керак!Муҳаммад Солиҳнинг қариндоши; бу болалар бизларнинг қариндошларимиз улар Тошкентда турли Университет ва Институтларда ўқишади. Ўзингиз тушунасиз ўқиган студентларнинг киралик уй тутиб яшашалари қийин. Шунинг учун ҳам Мақсуд оғам бу уйга юборди бизларни бориб яшайверинглар Солиҳ аканминг уйи деб.-Бу гапни эшитиб устимга бир челак муздай сувни биров behosdan қуйиб юборгандай сесканиб кетдим.-Нима деяпсиз ?!...-Ростдан шу гапни айтдими Мақсуд оғангиз?-Ha aytib yubordi nima ishonmayapsizmi?-Maqsud aytdimi? Yana hayratimni yashira olmay suradim.-Ha.- Esi joyidami ogangizni?...Мен Сафар ака қамоқда вақтидаги 1993 йилнинг (куз ойида)сўнг баҳорида бўлиб ўтган воқеани ёзаяпман. Аслида бу йигитларнинг ким эканлигини, Муҳаммад Солиҳнинг қандай қариндошлари эканликларини қайси Университет ва Институтларнинг ўқиганини ҳам энг муҳими эса уларнинг “ исм фамилияларини ҳаммасини биламан яхши биламан. Bу ерда уларнинг кимлигини очиб ёзмаяпман. Уларнинг 1993 йилнинг қайси ойида келганлиги -ю, ҳафтанинг нечанчи куни эканлигини ҳам “хотира” дафтаримга ёзиб қўйгандим ўша кунларда. Сафар ака қамоқдан озод бўлиб чиқса ўқиб ўргансин деб. Бугунга келиб ham уларнинг исм фамиляларини очиқ ёзмаётганим ўша йигитлар сал кам 20 йил ўтиб орадан оилали, катта- катта лавозимларда ишлаётган раҳбар ходим бўлгандирлар balkim?... Мени ёзган хотираларимни кузатиб бораётган бўлса СНВ Улар СНБнинг қора рўйхатига тушмасин deb uylab yozmayapman. ЭРК Партиясининг ва Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнин қариндоши экансанлар деб қора рўйҳатга тушиб жувонмарг бўлиб кетмасинлар. Агар оила қуриб бола чақали бўлган бўлсалар, аҳли -аёлиларининг олдида юзлари қизармасин.-Ўша номини тилга олмаганим йигитлар ҳам истамасалар керак, ўзлари қамалиб ёки бошқа давлатга иш билан кетганлари-да, ёлғиз қолган хотинларининг бир бошига танимаган; 4 -5 та , эркак билан бир уйда яшашини? ... Ҳамма ҳам, Муҳаммад Солиҳнинг телба сифат укаси Мақсуд Бекжон бўлмаса керак?... Мақсуд Бекжон ўз хотинига шу разилликни раво кўрса керак-ки, менинг олдимга ўз қариндошлари, бўлган 4 -5 та, эркакларни на бандадан на оллохдан қўрмай юборганди эди ўшанда.Виждонсиз менга қилган ҳамма “ифлослик”ларингни, яратган оллоҳ икки баравар қилиб ўзингга қайтарсин дедим алам билан. Илоҳим мендан ҳам баттар бўл!Hudoнинг қаҳрига йўлиқ!-Ҳозирроқ чиқиб кетинглар бу уйдан?!-Ўша суянган худойингиз бўлган Мақсуд оғанг келсин ўзим гаплашаман?!-Нима бўлибди биз яшасак бу ерда?-Эсингиз жойидами сизни?- Бир бошимга тўртта эркак билан яшайманми ?-Биз билмаймиз .-Бизга айтди- деди, дами ичига тушиб кетган Муҳаммад Солиҳннинг қариндошларига бош бўлиб келган йигит .Bu Solih akam sotib olgan ekan.Muhammad Solih uzi ishlagan shahsiy puliga olganmi? Shuni suramdingizmi Maqsud ogangizdan?...Uka дедим ҳар сўзимга урғу бериб siz уйлансангиз худо кўрсатмасин қамалиб ёки мажбуриятдан узоқ ерга кетсангиз хотинингизни ўзингиз танимаган 4 та эркак билан yashashiga ruhsat berarmidingiz??- ...-Ҳа шунқа, укам; “олдин тиккани, ўзинга уриш керак, оғримаса биров”га!Бу уй Муҳаммад Солиҳ акани экан – ку? Шунга Мақсуд оғам шу уйда туринглар деб айтганди.-Tuti qushday bir gapni takrorlamang!-Уйи устига йиқилсин Муҳаммад Солиҳнинг!!!-Шу уйга кўчиб келмаганимда бошимга бунчалик кўргулик тушмасди . Сафар оғангиз қамалмаганда, бу уйда бир соат ҳам яшамасдим.Менга Ўзбекистон КГБ сининг қилаётган ваҳшийликлари етмайдими ?...Улар-ку , Ислом Каримовнинг тарбиялаб етиштирган “манқуртлари”лари , нима буйруқ берса сўзсиз садосиз бажарадиган. Энди ўша ваҳший “манқурт”ларнинг, қаторига ака -ука; Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжон ҳам қўшилдими?...-Оллоҳ ҳаммасини қўшиб чатиб балосини берсин эшитдингизми?!-Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжонга нима ёмонлик қилган эди Сафар ака шуни тушунолмай доғдаман. Биласизларми дедим жаҳл билан ўша ЭРК Партиясининг раиси бор-ку, Муҳаммад Солиҳ агар -Туркияга қочиб кетмаганида ҳозир Сафар акангиз билан бирга МВДнинг ертўласида қон ютиб қамалиб ўтирган бўлар эди.Аслида Сафар ака билан иккаласига бирга очилган жиноят ишиiккаласи ҳам Ўзбекистон Жиноят кодексининг бир ҳил моддаси билан айбланган.-Муҳаммад Солих қочиб кетгани учун унинг досяси vaқтинча ёпилган. Ўзи Туркияда бемалол яшаб юрибди Тошкентдаги бир тепса йиқиладиган уйи кўзига тилла кошона бўлиб кўринаяптиmi?... Муҳаммад Солиҳ каби шоирдан мен буни кутмагандим дедим алам билан.12.04. 2014 yil. Lausanne. 35 қисм Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .-Ўртага оғир сукунат чўкканди.-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади....-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?...Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.-Aна сизларга " дўст".-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.Мени сизларга маслаҳатим.“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!- ....-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.-Улар кетди.-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.-Булар менинг тушумми, ўнгимми?-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.Sўрадим:-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?....-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.Бир оз ўзимган келдим.Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.Эркин акаga бермай.Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.Уй йиқилди.Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne
Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .-Ўртага оғир сукунат чўкканди.-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади....-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?...Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.-Aна сизларга " дўст".-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.Мени сизларга маслаҳатим.“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!- ....-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.-Улар кетди.-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.-Булар менинг тушумми, ўнгимми?-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.Sўрадим:-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?....-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.Бир оз ўзимган келдим.Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.Эркин акаga бермай.Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.Уй йиқилди.Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne.
Kurbanay Kemal
Куёши кулмаган бахор
( ўғлим Jaloliddinga bagishlayman)
2007 йил 27 феврaль
Швецария.
Биринчи қисм
1994 йилнинг 3 мартида ҳаётимнинг энг қора кунларидан бирининг тонги отганди. Аслида турмуш ўртоғим Сафар Бекжон нохақ туҳматнинг тўрига илиниб қамоққа олингандан кейин, менинг ҳаётимда гўёки ҳеч қачон кулиб тонг отмаётганга ўхшарди.
Зулматга айланган дунёмдан зиё кутмай қўйгандим.
Шу қадар тушкунликка тушгандимки, ўзимни тубсиз жарлик ичида ҳис этардим.
Бу жарлик шу қадар чуқур эдики мен на кечанинг на кундузнинг фарқини билардим.
Ўша куни тиш тирноғигача қуролланган одамларни кўча дарвозанинг олдида кўрганимда ҳам ажабланмадим, гўёки шундай бўлиши керакдай туюлди менга.
Келган одамлар шу қадар сурбет эдиларки менга ўзларини таништиришни ҳам эп кўришмади.
Ичларидан бадқовоқ биттаси;
“Тезда кийиниб чиқинг, эрингиз билан Ички Ишлар вазирлигида учрашасиз”, деди.
Мен бу турқи совуқ кимсанинг гапига ишонишни ҳам, ишонмасликни ҳам билмасдим. Ичимда титроқ аралаш ҳаяжон бор эди: “Наҳотки бу одамлар тўғри гапираётган бўлса, унда нега мени олиб кетиш учун қуролланиб келишди?
Сафар Бекжонниг қамалганига бир йилга яқинлашаётганига қарамай у билан кўришиш у ёқда турсин ҳатто озиқ-овқат беришга ҳам рухсат беришмаганди-ку?”
Улар менинг тарадудланиб қолганимни сезишди шекилли;
“Тезлашинг, бизнинг вақтимиз йўқ! -деди дағал овозда яна ўша бадқовоқ нусха.
Уйга кириб, ширин уйқуда ётган Жалолиддинни, “Дадангга борамиз”, , дея уйқусидан уйғотдим.
Жалолиддиннинг уйқули кўзларида қувонч акс этди.
Болада уни алдаганимга ишонганди, лекин мен ўз-ўзимни алдай олмасдим.
Улар тамоман бошқа ниятда келишганини кўнглим сезиб турарди. “Ё қудратли Аллоҳим! Менга ўзинг ёрдамчи бўл!” дея ич-ичимдан илтижо қилардим.
Шунга қарамай ўзимни мағрур кўрсатишга ҳаракат қилиб, дарвозанинг олдига чиқдим.
Шу онда уларни иккита машинада келишганини кўрдим. Машинадагиларнинг ҳаммаси қуролланган одамлар эди.
Улар мени Сафар Бекжон билан учраштиришга эмас, балки ашаддий жиноятчини қамоққга олиш учун келишганга ўхшарди. Маҳзун хаёллар исканжасида машинага ўтирдим. То Ички Ишлар Вазирлигига етиб келгунимизча, рус миллатига мансублиги юзига ёзилган биттаси қўлидаги “Калашников”ини менга тўғрилаб ўтирди.
Бечора Жалолиддин бу ваҳшийларнинг дарғазаб башарасини кўргандан кейин, титрай бошлади. Мен уни маҳкам бағримга босиб ўтирдим.
Ўзбекистон Ички Ишлар вазирлигининг олдида машинадан тушиб ичкарига киргандан сўнг, эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган қоровул йигитга қараб;
“Биз Сафар Бекжоннинг оиласини олиб келдик”, – дея рапорт беришди.
У йигит қандайдир узун рўйхатни ўқиб кўрдида, мендан фамилямни сўради.
- Реимова Қурбаной, – дедим асабий оҳагда.
-Турмуш ўртоғингизни фамилиясига ўтмаганмисиз?, деди дағал оҳангда сержант.
-Йўқ ўтмаганман, нима бўлибди, бу ҳам бир жиноятми? – дедим унга.
Қоровул бола кутилмаган саволдан саросимага тушди шекилли,
“Йўқ, бу сизниг шахсий ишингиз, мен шунчаки сўрадим”, деди.
Вазирлик биносининг ичкарисида ҳам мени қуролли бир милисионер муҳофаза қилиб турди.
У бир пасдан кейин ёнидан аскарга “Қодиржонов, сиз шу ерда қолинг, мен ҳозир келаман”, -деб ичкарига кириб кетди.
Бир неча дақиқалардан кейин у яна бир бошқа ходим билан қайтиб келди.
Бу аёлни тўртинчи қаватга олиб чиқинг”, -деди мени олиб келган миршаб.
Ички Ишлар вазирлигининг биноси мен учун эскидан таниш эди.
Сафар Бекжонни Ички Ишлар вазирлигида тергов қилaганида мени ҳам бу ерда Ҳусан Аҳмедов билан Мирзо Худоёров исмли терговчилар олти соат тергов қилишганди. Бу гал ҳам ўша кабинетлардан бирига олиб киришди.
Бу ерда ҳеч ким йўқ эди.
Жалолиддинни маҳкам бағримга босиб ўтиравердим.
Қанча вақт ўтгaнини билмайман.
Охири улардан бири кириб келди. қўлида қандайдир бир даста қоғоз бор эди.
-Демак, сиз, Сафар Бекжоннинг оиласи ва бу бола унинг ўғлими?, –деди фуқоро кийимидаги одам.
-Нега болани уйингизга ташлаб келмадингиз? –деди у яна менинг жавобимни кутмай.
-Дадасини кўришсга олиб кетяпмиз дейишганди менга, -дедим ўзимни соддаликка солиб.
-Сиз бу гапга ишондингизми? –деди заҳарханда билан миршаб.
-Ишондим,- дедим, жаҳлимни ичимга йутиб.
(иккинчи қисм)
У одам бир менга, бир қўлимда кўзлари мўлтиллаб турган Жалолиддинга қарадида, хонадан чиқиб кетди.
Мен ваҳшийлар олдида кўз ёш тўкишни ҳеч қачон истамасдим.
Йиғи бу – инсоннинг энг сўнгги чораси.
Мен эса ҳамиша кўзимнинг қонли ёшини юрагимга тўкканман, ўз инсоний қийфасини йўқотган ваҳшийларнинг олдида кўз ёш қилиб ўзимни ожиздек кўрсатишни истамасдим.Шунданми юрагим кейинги вақтларда сезиларли даражада заифлашганди.
Тез-тез юрагимда оғриқ пайдо бўладиган бўлганди ҳамиша сумкачамда бирорта "юрак дориси" олиб юрардим. Аксига олиб дорим тамом бўлганди. Олишга эса пулим йўқ эди.
Ҳозир ҳам юрагим санчиб оғрий бошлади…
Кўзларимни юмиб чуқур-чуқур нафас ола бошладим.
Кейин нима бўлганини билмайман.
Узоқлардан кимнидир “Сизга нима бўлди?”, деган овози эшитилгандай бўларди.
Зўрга кўзимни очдим ва ерда ётганимни, тепамда кимдир турганини элас-элас кўрдим.
-Кўзингизни очинг, ўғлингиз қўрқиб йиғлаяпти, -деди ўша одам.
“Юрагим”, дея олдим холос, аммо овозим чиқмади.
Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни бағримга босдим.
Қўлимга сув билан қандайдир дори узатишди .
Дорини ичгач орадан чамаси беш ёки ўн дақиқа ўтгач ўзимга келдим.
-Ҳозир сиз терговчининг олдига кирасиз, ўғлингиз мен билан қолади, -деди дори берган одам.
-Йўқ, -дедим қатъий оҳангда,- ўғлимни ҳеч кимга ишонмайман ва сизга ҳам қолдирмайман, ҳаққингиз йўқ ўғлимни тортиб олишга!
-Ҳаққимиз бор, қонунни биз чиқарганмиз, уни бизга ўргатманг, -деди у ҳам ғазабнок оҳангда.
-Жиноят кодексининг қайси бандида ёзилган ? –дедим мен ҳам жаҳл билан?...
-Қонун сизлар учун ёзилган, ўқийсизлар, ишонасизлар. Биз эса ўзимизнинг ёзилмаган қонунларимизга бўйсинамиз.
Агар истамасангиз, ўғлингизни қўлингиздан тортиб оламиз, -деди миршаб.
Кўзлари ёшга тўла Жалолиддинни золимнинг қўлида қолдириб, оғир изтироб ичинда терговчининг кабинетига кирдим.
У қадар катта бўлмаган хонада ёзув столи ва уч ёки тўрт стул бор эди.
Терговчининг ёши тахминан қирқ беш- элликлар атрофида, кўзларининг ости салқиган, башараси жуда совуқ эди.
Ўзини ҳатто менга таништиришни ҳам эф кўрмади.
Овози ҳам башарасига ўхшаган совуқ .
У менга саволлар бера бошлади.
Кимман, қаерда қачон туғилганим, маълумотим қандай, қачон ва кимга турмушга чиққанман?
Дастлаб у шулар ҳақида маълумот олмоқчи экан.
Мен 1962 йил Қорақалпағистоннинг Беруний туманида туғилганимни, дадам бир умр тарактр хайдаганини,онам оддий пахтакор булиб умри пахта даласида утганини, бугунги кунда иккалси хам нафақахўр эканликларини айтиб, ўзимни еса маълумотим олийлигини, 1991 йилда Самарқанд Давлат Университетасининиг Филология факултетини тамомланимни ҳам билдирдим.
-Бирон бир партияга аъзомисиз? –деди терговчи .
-”"Эрк”" партиясига 1990 йил 11 апрелда аъзо бўлганман, -дедим.
Терговчи берган саволларга жавобимни юзимга қарамай тез-тез ёзаётганди, лекин, “”Эрк”" партиясига аъзоман” деган жавобимни эшитиб бирданига чаён чаққандай сесканиб, менга қаради.
-Сиз ҳам “”Эрк”" партиясизданмисиз? –деди.
Унинг саросимага тушиши менга ғалати таъсир қилди.
Шу вақтга қадар ичимда бир қўрқув бор эди.
Бу ваҳшийларнинг терговига иродам дош берадими-йўқми, деган андишам бор эди.
Энди терговчининг бу аҳволи менда қандайдир куч пайдо қилди.
Демак, менинг “”Эрк”" партиясига аъзолигимнинг ўзиёқ буларга қаттиқ таъсир қила олар эканда.
Бу вазиятдан кейин мендаги қўрқув туйғуси узоқлашган эди.
Учинчи қисм
-Турмуш ўртоғингиз ким бўлиб ишлайди? –деди.
-Турмуш ўртоғим Сафар Бекжон, “”Эрк”" партиясининг Марказий Кенгаши аъзоси, ноҳақ туҳматга учраб, 1993 йил 27 Июлдан буён қамоқда сақланмоқда.
Мени бу ерга у киши билан учрашасиз деб олиб келишганди,- дедим.
Терговчи менга қаради ва кутилмаганда жахл билан гапира бошлади.
-Сен бу ерга эринг билан учрашишга эмас, шаҳарда тарқатилган “Эрк” партиясининг газетаси хақида сўраш учун чақирилгансан!.
Чунки, газета тарқатганлардан биттаси сен бўласан!, –деди у жаҳл билан.
Хозиргина "сиз"лаб мени узинча хурматимни қилиб гапираётган "чаён" яьна уз асл яияфасига қайтганди...
Нега мени бу ерга олиб келишди деб десам…Демак, газета…
Шуларни ўйлаб бироз енгил тортдим. Ҳарқалай, қўйнингдан наша чиқди, уйингдaн “қорa дoри” демаяптику бу муттаҳамлар.
Терговчи синчковлик билан менга қараб:
-Сенга бу газетани ким олиб келди? –деди.
-Менинг газетадан ҳеч хабарим йўқ, ҳозир сиздан эшитяпман газета ҳақида
-Ёлғон, сенинг уйинга ҳам газета келган ва уйингдан келиб олиб кетишган « ЭРК”чилар.
-Тошкентдаги “Эрк” Партиясиянинг аъзоларидан ҳеч кимни танимайман, чунки мен Самарқандда ўқиганман ва бу ерга, Тошкентга келганимга ҳали уч йил ҳам бўлмаган.
Бундан ташқари турмуш ўртоғим қамалгандан буён уйга ҳеч ким ҳам келмади.
-Демак эринг қамалмасдан олдин уйингга келишган, шундайми?
-Келишган бўлса ҳам мен кўрмаганман, кичкина чақалоғим бор..
Уйдан ташқарига чиқмаганман.
-Партиянгиз аъзоларидан кўпчилиги сени уйинга келиб газета олишганини тасдиқлашяпти.
-Мен уларнинг ҳеч бирини танимайман.
-Улар сени танишади.
-Мен эса танимайман,- дедим такрор жаҳлим чиқиб.
-Сендан газета олишганини тан олаяптику улар!
-Ёлғон гапиришяпти демак…
-Сени улар билан юзлаштирайликми?
-Юзлаштиринг,- дедим қатъий оҳангда "ўладиган ҳўкиз болтадан қайтмайди”...
Коридорга чиқдик…
Терговчи иккинчи бир эшикни очди.
У ерда рангги оқариб кетган "ЕРК" партиясининг котибларидан бири Ҳамидулла Нурмуҳаммадга кўзим тушди…
Треговчи еса қандай тезликда очган булса эшикни уша тезликда дарров ёпди.
Кўрдингми ўша одам айтаяпти келиб уйингдан "ЕРК" партиясининг газетасини олиб кетганини.
Мен бу одамни биринчи марта кўриб турибман.У одам "ЕРК" партиясиданми?
"ЕРК" патиясининг Ташкилий Ишлар буйича Бош Котиби булиб ишлаган наҳот танимасангиз?
Бу буқоламан терговчи яъна сизлашга утганди.
Сафар ака қамалганига сал кам бир йил булай деди, бирон марта оиласининг холидан хабар олмаган одам энди бошига ташвиш тушганда мени танигани эсигa тушубдими? ...
Тергoвчи менгa ҳaйрaтлaниб қaрaди...
Мен уни хаётимда биринчи марта кўриб турибман бошқа айтадиган гапим йўқ дедим қаътий оҳангда.
Бу мудҳиш воқеалар булиб утгандан кейин эшитсам Ҳамидулло Нурмуҳаммад "Сафарнинг хотини мени КГБга сотди" деб айтганмиш.
Балки бу шунчаки миш-мишдир...
Аммо шу баҳонада айтиб қўяй, Оллоҳга шукр, мен ҳеч кимни КГБга сотмадим ва сотганлардан ҳам нафратланаман.
Бу гапларни бугунга келиб ўзимни оқлаш учун ёзаётганим йўқ.
Ўша куни, яъни 1994 йилнинг 3- мартида терговчининг саволларига қандай жавоб берган бўлсам, бу ерда ҳам айнaн шу воқеаларни безамай бўймай ёзаяпман.
Мен турмуш ўртоғим Сафар Бекжонсиз яшаган уч йилимни ҳар бир кунини "хотира дафтар”ига ёзганман. Албатта бир кун уйдан “ишга қандай қандай чиқиб кетган бўлса эрталаб “ ҳудди шу ҳолатда кириб келади ва ёзган ҳотираларимни ўқийди деб умид қилганман...
Тақдиримнинг тош сўқмоқларида битилган бу ёзувлар шу онда ёзаётган бу хотираларимга ҳам асос бўлмоқда.
Ўз ўтмишини унутган инсон келажакдан қўрқади, мен эса келажагимни ўтмишим билан бирга кўраман ва ўғлим Жалолиддинни кимлар тарафидан исканжага олинганлигини унутирмасликка, унитмасликга ҳаракат қиламан.
-Энди ишондингизми? Улар эркак одамлар, тан олиб туришганида сиз аёл бўлиб.. ўғлингиз бор.. ўйлаб кўринг, – деди.
Ҳаёлимни бир ерга жамлаб қаьтий оҳанга дедим ки
Худди шу ўғлим бор бўлгани учун хам хеч қачон бировга тухмат қилмайман. Келажакда ўғлим мендан нафрат қилмаслиги учун тушундингизми?...
Кўзига тикка қарадим.
Мен унинг учун, унинг келажаги учун яшайман.
Терговчи нима дейишни билмадими ёки саволимга жавоб беришни истамадими хайтавур овази ўчди.
Терговчининг хонасига беш-ўн дақиқадан кейин яна бир киши кирди ва юринг мен билан деди.
Биз коридорга чиқиб лифтнинг эшиги олдига келдик.
Шунда орқа томондан “Вой келин, сиз ҳам шу ердамисиз?”,-деган таниш овозни эшитдим.
Қайрилиб қарасам. У ерда Дилором Исҳоқова турарди.
-Вой келин, сизниям бу ерга олиб келишдими?
Дилором опанинг овозида ҳайрат аралаш қўрқув бор эди.
Саволига жавиб бермасимдан ...
-Ўғлингиз қаерда? –деди Дилором Исҳоқова.
Дилором бу ерда худди ўз уйида юргандай,юрганини кўриб ҳайрон қолдим.
Кейинчалик айтишларича юрагим ёмон бўлиб қолганини эшитиб ёрдам бергани келган экан.
Бадқовоқ миршаблардан биттаси “Сизларга суҳбатлашиш мумкин эмас”, деб уни олиб кетди.
Шундан сўнг лифтда нечанчидир қаватга кўтарилдик.
Мени бир кабинетга олиб киришди. У ерда Қодиржонов ўтирарди.
-Ўғлим қани? –дедим.
-Беш минутда олиб келишади.,- дейишди.
Жаҳлим чиққанини яшириш учун деразадан ташқарига қарадим.Атрофга зил- замбил қоронғулик чўкканди. Эшик очилди ва Жалолиддиннинг “Ая” деган овозини эшитдим.
Кўзларим ёшга тўлди. Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
-Сизни уйингизга Ҳамидов олиб бориб қўяди.,-деди Қодиров.
Уйга қайтганимда елкамдан оғир юк яънада оғирлашгандай бўлди.
Сафар аканинг ғами етмагани каби бирда устига қўшимча бўлиб устимдан жиноий иш очилди.ЭРКДемократик Партиясининг газетасини Тошкент шаҳрида тарқатдинг деб.
Яратган тангрим бандасининг устига бир бало-қазо ёғдирмакга бошласа тўҳтатмас экан бандам менинг юборганим ғам-аламларга бардош берадими ёки кўксини парам-парча қилиб дод соладими ёки елкасини елкан қилиб оғир юкни манзилгача кўтариб олиб борадими деб...
Мен эса тақдиримнинг мислсиз азоб уқибатларига кўксимни қалқон, елкамни елкан қилгандим. Сафар ака қамалгандан кейин на юзим кулди на баҳорим. Елкамдаги оғир юк кундан- кунга оғирлашса -оғирлашар эди -ки, енгиллашмасди ўзимни ҳудди тошбақага ўҳшата бошлагандим.
Балким биз тошбақа деб таниганимиз жорниварнинг елкасидаги тош ҳам аслида унинг айтолмаган ғами, ёзилмаган дардидир.Шунинг учун йилдан- йилга оғирлашиб, бу дард алф каби қаддини дол каби эзгандир. Ғамдан юзи буришиб кўримсиз аҳворлга тушгандир... Менинг ҳам елкамдаги юк кундан кунга каттайиб тош каби оғирлашиб бормоқда эди. Дардимни айтгани Тошкентдек тош қотган шаҳри азимда на дўстим на дугонам бор эди. Ягона оғунчоғим мурғаккина Жалолиддин ва қалам ва қоғаз.
Ўша даврда қаламга олганим мана шу сатрларимдаги каби ўзим ҳам асте секин торшга айланаётган эдим.
Мен тошга айландим саҳар
Ёмгирлар кор қилмас,
Ҳатто бўронлар!
Вуждим тош
Юрагим тош
Нигоҳим тош
Қўлларим тош
Ёмгир савалама бўлди етади,
Бўрон ҳайқирма менинг бошимда.
Шамоллар куйламанг эзгулик қўшиқин,
Мен тошман заминнинг кўҳна дардиман!
Аслида нима бўлганди ўзи?...
Тақдиримнинг тош босган эгри - бугри сўқмоқларида ўтган ҳаёт ҳикоямни ёзар эканман ҳақиқатдан ҳам чалғиб кетдим, негаки ҳалигача мен Сафар акани қандай қилиб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолганини сизларга ҳикоя қилишни унитдим.
Яънада аниқроғи Сафар Бекжон ким`?
У билан қаерда қандай танишганман...
Қачон турмуш қурганман?
Жалолиддин қачон туғилган ?
Ҳаммасига кейинроқ жавоб ёзаман...
Аслида ўша маъшум кун яъни 1993 йил 27 Июлда нима воқеа юз берганди?...
1993 йил 27 Июль душанба куни эди.(ҳалигача душанба кунини жиним суймайди)
Ўша куни ҳар дойимгидай Сафар ака эрталаб ишга кетиш учун уйдан чиқди мен эса ҳам уни кузатай ҳам дарвозани қулфлай деб дарвозанинг олдига келдим.
Сафар ака ҳар кун ишга кетишидан олдин Жалолиддинни бағрига босиб ўпиб ҳайрлашадиган одати бор эди.
Ўша куни ҳам Жалолиддинни қўлига олиб икки яноқидан ўпди.
Ҳеч вақт дадасининг изидан йиғламайдиган Жалолиддин ўша куни овази чиққанича бақириб йиғлай бошлади.Дадасининг маҳкам бўйнидан қучоқлаб қўйиб юборгиси келмасди.
Иккаламиз ҳам унинг тушуниб бўлмас ҳолатидан ҳайрон эдик.
Кўз ёшига бўғилган Жалолиддинни зўрға дадасининг қўлидан олдим.
Балким гўдак руҳи , бошимизга билдирмай одим-одим яқинлашаётган фожиани олдиндан ҳис қилгандир...
Лекин биз уни сезмагандирмиз...
Ҳеч вақт иш ерининг калитини унитмайдиган одам ўша куни биринчи марта уйда калитини унитиб қолдирган экан орадан беш минут ҳам ўтмай уйга қайтиб келди калитини олиб кетгани.
Йиғлаб дунёга жар солган Жалолиддин энди бепарво бўлиб қолганди дадасининг юзига ҳам қайрилиб ҳам қарамади...
Сафар ака “ишга кетди”...
Мен эса ҳаёл дарёсига ғарқ бўлдим.
Ўзи ким эди Сафар Бекжон?...
ЭРК Пратиясини қандай ташкил қилганлар бу ҳақда ўзи ёзар менинг билганларим:
ЭРК Демократик Партияси 1990 йил Апрел ойида 7 одам тарафидан қурилган бўлиб ўша қурувчи уялардан еттинчи рақамдаги инсон Сафар Бекжон эди.
ЭРК партияси 1991 йил унитмаган бўлсам Сентябрь ойида расмий рўйҳатдан ўтди ўшанда ЭРК партиясининг ассосчиларидан бўлган 7 аъзосидан 6 таси Сафар акага ишонч билдириб Ўзбекистон Марказий Банки ва Адиля вазирлигига унинг имзоси расмий ЭРК партиясиниг “имзоси” бўлишини ва “муҳр” ҳам унинг номига олиниши ҳақида ишонч билдиргандилар.
Ва Сафар Бекжэорн ЭРК партиясининг “муҳр”ини ташийдиган расмий жавобгар одамга айланди.
Кейин эса партия ичида келишмовчиликлар бошланди...
Ўша жанжалнинг бошида ЭРК Марказий Комитетиниг бош котиби Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилоятининг Жомбой туманида туғилган ЭРК Пратиясидан воз кечибдиктатор Ислом Каримовнинг маддорҳига айланиб Ўзбекистон ТВ.сида ишлаган)
ва МК аъзоси Содиқжорн Йигиталиев эди.
(Содиқжорн Йигиталиев собиқ Ўзбекистон Судининг раиси 1980 йилларнинг иккинчи яримида бошланган ”паҳта иши” деб русларнинг ўйлаб топган қоралама компаниясида минглаган бегуноҳ инсонларни қамалиб кетишига сабачи бўлган у ҳам етмагандай қамалган инсонларнинг топган тутган бойликларини тортиб олиб Гдилян ва Ивоновларнинг қўлига қўш қўллаб топширган миллат хойини .1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган соҳтакор)
Уларнинг жанжалиниг сабаби: нима учун Сафар Бекжон “муҳир”ни ташийди ҳамда “имзо “ қўйиш ҳуқуқига эга бўлди биз турганимизда.
Чунки Партия ичида ва ташқарсида олинган муҳим қарорларга “муҳр” қўйиш каби муҳим бўлган (муҳрдорлик) руҳсати Адилия Вазирлигидан Сафар Бекжоннинг номига берилганди .
Кейинчалик уларнинг сафига ЭРК Партиясининг маътбуот котибаси Дилорам Исоқова ҳам қўшилди.
(Дилорам Исоқова Тошкент шаҳрида туғилиб катта бўлган)
Партия раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси вазифасида ишлаган Сафар ака эса бу вазифага тайинлаганди. Олдинига бу каби миш-мишларга эътибор бермай ўз ишига давом қилди.
Ўша вақтда жуда кўп ташкилотлардан ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак” пули ўтказилишини сўраб Сафар ака вилоятма -вилоят сафарга кетарди.
Мен эса уйда эндигина туғилган ўғилчам билан ёлғиз қолар эдим.
Ёлғизликдан шундай қўрқар эдимки, баъзи тунлари маҳалламизнинг имоми тонги азонни ўқигандан сўнг уҳлар эдим. Ёстиқимнинг тагига эса ҳар эҳтимолга қарши (болға,болта, катта тош, пичоқ ва қўл лампаси) қўйиб ётар эдим.
Лекин мен ўзимнинг айнчли ҳолатимдан шикоятчи шикоятчи эмас эдим.
Билар эдимки бу инсон миллатимизнинг ҳамда болаларимизнинг келажаги учун эзгу ишлар қилаяпти.
Сафар ака эса бориб мурожат қилган ташкилот ва корҳоналардан қуруқ қўл билан қайтмасди, улар юкли миқдорда ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак" учун пул ўтказар эдилар.
Йиғилган пуллардан ЭРК партиясининг фаолларининг яшашлари учун уй-жой,мол -мулк сотиб олинди. Газета ва телвидинияда кўрсатувлар ташкил қилинди.
Бир сўз билан айтадиган бўлсам: Ўзбекистоннинг кўплаб Вилоятларида ЭРК Партиясининг офислари очилиб газеталари нашр қилина бошлаган эди.
Лекин ЭРК Партияси оддий инсонларва Ўзбекистон бўйлаб танилиб бораётгани билан ташқаридан мустаҳкам бўлиб кўринган деворлари ич -ичидан дарз кетмакга бошлаган эди.
Ўша “муҳр”ни мен босаман, “имзо”ни мен чеккаман ...ва яъна қанқадир “ғиди-бидилар” кўпайиб энг сўнгида портлайдиган бомба ҳолига келганди.
1992 йил Январь ойида бўлган жанжал ва Партия ичидаги фисқи -фасоддан чарчаган Сафар ака партияни тарк қилди. Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашуллаларнинг моҳир ижрочиси. Лекин инсоний ҳарактерини кейин ёзаман... Бошингга кулфат тушмаса ҳамма дўст бўлар экан... бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган одам ҳам орқасига қарамай қочар экан. У киши ҳозирги кунда Баҳром Эгамбердиев Канададан сиёсий борпана олиб яшаяпти)
1992 йил 7 Майда Туркиядан қайтди лекин ёлгиз эмасди...
19.07.2013 yil. Lausanne.
бешинчи қисм
Аслида Сафар ака Туркияга 1992 йилда икки бор сафарга кетди.
Биринчиси олдин ёзганим каби Февралда кетиб Май ойида 3 ойда қайтган бўлсалар иккинчи марта кетганларида ҳар қалай бир ойда.
Октябрда кетиб Ноябрда қайтдилар.
Мен эса уйда ёлғиз қолгандим ҳар дойимгидек.
Ҳамрорҳим мурғаккина Жалолиддин ҳимоячиларим: « болта ,болға, тош, ва каттакон ричоқ” яхшиям ўша маҳаллар маҳалламиз тинч эди ҳеч ким “ бировнинг мушигига ҳам пишт “ демасдилар.
Қўрқмайди эмас жуда қўрқардим.
Лекин кимга “дод дейишимни билмасдим”
Ота-онамга ҳам шикоят қила олмасдим чунки Сафар акани ўзим танлагандим.
“Ўзи йиқилган йиғламас” деганларидай ўзимнинг “пиширган аччиқ бирда ширин ошим” эди.
Энди айланиб ҳам ўргилиб ичишга мажбур эдим.
Тунларим уйқусиз кундузларим беҳаловат эди.
Сафар аканинг Туркиядан қайтиши кўнгилимни торғдай кўтарди.
Ҳаёт бир маромда оқар эди.
Сафар ака бутунлай ЭРК партиясидан кетгани учун вақти бемалол бўлганидан баҳор келиши билан янги уй қуриш учун тайёргарлик кўра бошладик.
Қурилиш материалларини сотиб олдик.
Янги уйнинг лойиҳасини амакиси Асадулло Урганжий чизган эди икки қаватли қилиб.
Фундаментини бошладик уни битириб устини қуришни бошлаймиз деб тайёргарлик кўраётган маҳалда ...
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга чиқиб кетишидан олдин:
- Сафар акага телефон қилиб.
-Партиянинг бошига қайтиб келишини "цейф"ни калитини , "муҳр"ни, ЭРК Партиясининг “Адиля Вазирлигидан” рўйҳатдан ўтган ҳужжатларини ўз қўлига олиб партиянинг мол-мулкига соҳиб чиқишини сўрайди.
Шундай қилиб Сафар ака 1993 йил Март ойида ЭРК Партиясининг сўримлилигини ўз қўлига олди.
Бу вақтга келиб ЭРК партиясининг офиси Ёзувчилар даргоҳидан бадарға қилиниб “Қорасув”да кичик бир маконга жойлаштирилган экан.
Кўплаб мебллар ва бошқа партиянинг мол мулклари ЭРК партиясининг ходимлари орасида тарқатилган бўлиб “кимни қўли кимнинг чўнтагида” эканлиги билинмаган бир ҳолатда экан ЭРК Деморкратик Партияси.
Сафар ака ишга шўнғиб кетди.
Яъна шу орлдингидай ишга тонг саҳарлаб кетиб кечқурун баъзан эса кечасига қайтиб келар эди.
Ҳар кун ишдан қайтар экан Жалолиддинни унитмасди. “шаколодми”, “ширин кулчатойми” албатта олиб келарди.
Партиянинг Марказий Кенгаши бутунлай инқирозга юз тутган бўлиб: Шоди Каримов,Содиқжон Йигиталиев, Абдулҳай булар очиқдан очиқ партия раисига ва ЭРК Партияси тутган позицияга қарши эканликларини яширмасдан Ислом Каримов тарафдорига айланган эканлар .
Отаназар Орифов эса қамоқда эди.
Матбъуот котибаси Дилорам Исоқованинг ҳам қайси тарафга ҳизмат қилишини ўзидан бошқа ҳеч кимса билмас экан.
Дилором Исоҳоқовани ни ҳар куни ишдан СНБ нинг “сиёсий ишлардан” сўримли фолковники Идрисов келиб олиб кетар экан.
Сафар ака менга бу воқеаларни орадан ўтган 17 йилдан кейин яъни 2013 йил 24- Июлда ҳикоя қилиб берди.
Ўша вақтларда мен партия ичидаги инқироздан ҳабарим йўқ эди.
Мен ўша маъшум 1993 йил илк баҳорида Сафар аканинг ЭРК Партиясига қайтганига норози эканимни айтмаганман.
ЭРК партиянинг бош котиби бўлиб ишлаган Аҳмад Аъзам аллақачон президент Ислом Каримовнинг этагини ўпиб оқ саройда оқ отга миниб уста чавондоз каби устамонлик билан мансаб пиллапояларидан кўтарилмоқда эди.
Уни қачонлардир “дўстим” дегани М. Сорлиҳнинг тақдири ҳам ЭРК Деморкратик Партиясининг айнчли ҳолати ҳам қизиқтирмасди.
Бир куни Сафар ака ишдан ҳар кунигидан ҳам кечроқ қайтди. У ҳам етмагандай жуда асабийлашган эди.
Аслида Сафар ака жуда сокин инсон бўлгани учун унча-бунча ҳодисага қизмасди.
-Ҳайронлигим ортди ҳар кунги одатимни бузиб:
-Нима бўлди тинчликми?....
-Э...иккитаси шу ергача кузатиб келишди.
-Сизни кузатиб юрган эканми?
-Ҳа .
Мен уларни адаштириб боши “берк кўча”га киритиб юбориб маҳалланинг болаларини чақирдим кейин “тупик “ (боши берк) кўчага сиқиштириб қўлидан бутун ҳужжатларини тортиб олиб қўйдик.
Яхши қилибсиз буям оз у “ит эмганлар”га
-Биласизми?
-Нимани?
-Ҳар кун Жалолиддини кўтариб (болалар арвачаси йўқ бўлгани учун)магазинга нон олишга борсам мени ҳар ҳил машиналар кузатади.
-Уларнинг ранги ва маркаси ҳар кун ўзгаради.
Маҳалла комитетининг олдида туради бу машиналар.
-Номерини биласанми?
-Йўқ эътибор бермандим.
-Нега шу вақтгача айтмадинг?
-Айтсам бир нима ўзгарадими?
-Сафар ака ялт этиб бир қаради...
-Бошқа гапирмади.
Чунки иш билан кетганида бир марта шикоят қилгандим "қўрқаман" битта ўзим қолишга деб эътибор бермаганди.
Кейин мен ҳам “ёлғизнинг ёри худо” яратгани ўзи сақласин деб ёлғиз яшашга ўргандим ва шикоят қилмайдиган бўлдим.
Эртаси куни ишга борганидан кейин Сафар ака “СНБ”никлардан тортиб олган ҳужжатларини цейфга солиб қўйяди.
Лекин иш ерига ўша Идрисов келиб ҳужжатларни қайтариб беришни Сафар акадан талаб қилади.
Сафар ака бермайман деб туриб олади.
Лекин орага Содиқжон Йигиталиев билан Абдулҳай ҳужжатларни қайтиб беришимиз керак дейишади улар.
Ўртада жанжал бошланади...
Жанжалга аралашган Дилоррам Исоқова ҳам “ҳужжат”ларни қайтариб беришимиз керак Сафар дейди... (Дилорам опа мени ҳақорат қилганди1994 йил “Сафар партияни сотди” деб аслида ўзи 1993 йил Июнь ойида СНБ никларнинг “лайча”сига айланган экан-да, мен билмаган эканман олдиндан шу ворқеаларни Сафар ака айтганида эди ...)
Ёлғиз қолган Сафар ака “ҳужжат”ларни қайтариб беришга мажбур бўлади.
Ўша “кўнгилсиз” воқеадан Сафар ака ўзига бир “тан қўриқчи”си, тутди ўз маҳалламиздан.
( у йигитни ҳам Сафар ака қамалгандан кўп ўтмасдан қамаб юбордилар.)
Ҳам ишга бориб келишини ҳамда Жалолиддин билан менинг тинчлигимни ўйладими яшаб ўтирган маҳалламиздан Тошкент шаҳрига кўчишга қарор қилди.
Бизнинг уйимиз Бектамир туманида “Бузовчи” маҳалласида эди.
ЭРК партиясига кўмак учун берилган пуллардан сотиб олинган уйлардан бирисига биз
1993 йил 20 Июлда кўчиб ўтдик.
-Бу уй Тошкентнинг Якуб Колос кўчасида жойлашган бўлиб “Борғи Эрам” паркининг рўпарасида эди.
Икки хонали,битта ошхона ва олдида катта терасдан иборат бўлган унча ҳам эски бўлмаган уй эди.
Яшаш учун бир мунча қулайликларига эга эди.
Энг муҳими эса телефон ҳам бор эди.
Хулласи калом, бу уйда яшашни бошладик.
Кўчиб ўтганимизга энди бир ҳафта бўлган ҳатто уйни Сафар ака ўз номига ҳужэжатлаштиришга ҳам улгурмаганди.
Ўша машъум:
1993 йил 27 Июлда.
27. 07. 2013 yil. Lausanne.
(Олтинчи қисм )
Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашулаларниniнг моҳир ижрочиси).
Афсуски йиқилган инсонни дўсти бўлмас экан...
Бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган инсон биринчи бўлиб қўрқиб қочар экан.
Баром оға ҳам ўшандай қўрқоқлардан биттаси бўлиб унинг асл қияфасини кўришим учун 3 йил керак экан...
Минг афсус...
Туркияда Сафар ака Бухора амири Амир Олимхоннинг ўғиллари ва Амир Олимхонинг бош вазири амкиси Низомиддин Урганжийнинг авлодлари билан учрашади.
Туркиянинг Ғазиянтаф шаҳрида.
Амир Олимхонинг авлодларини Туркия давлати 1982 йил Рус босқинчиларининг ҳужумидан сақлаш учун Афғанистондан кўчириб олиб келиб уй-жой, мол-мулк билан таъминлаган экан.
Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган қариндош уруғларининг ҳаммаси Сталин зулмига учраб қатли-ом қилингандир.
Тирик қолганлари эса Сибрга сургун қилинган.
Бу авлодан тирик қолган ёлғизгина Бекжон Бек Урганжийдир.
Сафар ака эса ўша одамнинг невараси.
Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви Асадулло Урганжий Ўзбекистонга келиб:
Бобоси Низомиддин Урганжийнинг авлодларидан ҳаётда қолган ёлғиз инсон Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш орзусi borligini Сафар акага айтади.
Сафар ака уни Хоразмга таклиф қилади.
Шундай қилиб Сафар ака Туркиядан битта ўзи эмас Асадулло Урганжий Тошкентга келганди.
Мен учун Асадуллор Урганжийни келиши кутилмаган ҳолат эди.
Гапнинг рости Сафар ака ўз аждодлари ҳақида хикоя қилса ҳудди бир хикояни тинглагандай тинглардим лекин ишонгим келмасди.
Чунки Амир Олимхоннинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақидаги “Инқилоб тонги” спектаклинин кўрганим учунми ё Амир Орлимхон ҳақида ўша вақтларда эълон қилинган ҳар ҳил мақола кўрсатилган кино филмларни кўрганим учунми,Амир Олимхонинг авлодларининг тирик яшашлари энг қизиқарлиси Низомиддин Урганжийнинг авлодларининг ҳаётда қолгани мен учун ишонилмас ҳодиса эди.
Men esa Ўқиганим китобда ёки мақолада эмас ҳаётда тирик гувоҳ Низомиддин Урганжийнинг неварасини кўриб турар эдим.
Шунинг учун ҳам Асадулло акага жуда кўп саволларни берганман . Мени энг кўп диққатимни чеккани эса Nizomiddin Урганжийнинг гапирганда қулоқига қўлини олиб бориши эди.
Ҳаётда ҳам шунақа эканми бобонгиз?
-Ё бу ҳаракатини “Инқилоб Тонгини” ёзган Комил Яшин ўйлаб топганми?
-Деб савол ҳам берganдим.
Йўқ Раҳматли Бобомнинг шундай одатлари бор экан.
Мен дадамдан эшитганман деб саволимга жавоб берганди.
-Шундан кейин бутунлай ишондим.
Асадулло ака Хоразмга бориб Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашди. (Бекжон Бек Урганжий Бухора Амирi Олимхонинг вазири Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган Совет босқинчилари томанидан қатлиом қилинган авлодларидан тирик қолган якка-ягона инсон .
Бекжон Бек Урганжий табаррук 103 ёшида 2011 йил фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилди. Руҳи шод макони жаннат бўлсин)
-Асадулло Урганжий икки ойга қадар меҳмон бўлиб: Хива, Бухора, Самарқанд, Тошкент ,Karakaqalpagistonning Elliqkalla, Beruniy, Душанба шаҳарларининг тарихий ерларига саёҳат қилди.
Афсуски Тожикистондаги ички уруш туфайли у ерда шаҳид тушган катта бобоси Низомиддин Урганжийнинг қабрини зиёрат қила олмасдан Туркияга қайтиб кетишга мажбур бўлди.
1992 йил август ойининг охирлари эди унитмаган бўлсам…
-Уйга “Шарқ юлдузи” журналининг публистика бўлими бошлиғи бўлиб ишлайдиган Эгамназар Сойибназаров келди ва Сафар ака билан Низомиддин Урганжийнинг ҳаёти ва Бухора Амири Олимхоннинг фарзандлари тақдири, уларнинг қандай яшашлари ҳақида суҳбатлашди.
Кейинчалик мазкур суҳбатни:
“Ўзбекистон Адабиёти ва Санъати” газетасида каттагина мақола тарзида эълон қилди. Мазкур мақолани ўқиган: Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот котиби Файзулло Қиличовнинг бирданига ўзининг келиб чикиши Амир Олимхон авлодларидан экани эсига тушиб Сафар ака билан танишиш истаги пайдо бўлади.
Бу истагини амалга оширишга ёрдам беришини сўраб,олдиндан Сафар акани яхши танийдиган ва ундан Амир Олимхон ва унинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақида интевъю (суҳбат)олган журналист Эгамназар Сойибназаровдан Сафар ака билан таништиришни илтимос қилади.
1992 йил сентябрь ойининг ўрталари эди кўча дарвоза таққиллаганини эшитдим.
Бориб эшикни очдим.
Эшик олдида Эгамназар Сойибназаров билан бирга узун бўйли, савуқ башарали қўлида катта картон қути кўтариб олган бир одам турар эди.
Эгамназар Сойибназарорв мен қуйуқ сўрашди .
-Сафаржон уйдами келин?
-Йўқ...ҳали ишдан келмадилар.
-Уйингизга кирсак бўладими?
-Киринглар.
-Ҳамроҳ бўлиб келган “савуқ башара” одам диққатимни тортди мен уни қаердадир кўргандай эдим лекин эслай олмадим....
-Ҳайронлигим баттар ошиб бу одам ким дегандай Эгамназар акага қарадим
- Эгамназар ака ҳамроҳини менга бу киши сизларнинг “қариндош”ларингиз Файзулла Қиличов бўладилар деб таништирди.
-Янги қариндош қўлидаги “картон қути”ни қўлтғига қисиб ғўдайиб турар эди.
-Файзулла мендан Сафаржон билан таништиришимни сўради.
-Менда сизларникига бошлаб келавердим икки қариндошни бир-бировига таништирай савоб бўлади .
-Мен янги "қариндошимизга” бошдан оёқ қарадим .
-Фамилиясини эшитганимдан у кишини қайсидир журналда чиққан мақоласини ўқиганим эсимга тушди мақоланинг тагида берилган изоҳда у кишиниг Ўзбекистон прокуратурасида ишлашлиги ёзилган эди.
-Бирданига кайфиятим бузилди демак Сафар аканинг “қаридоши” пракратурада ишлар экан-да .
Янги қариндошга бошдан оёқ қарадим:
Файзулло Қиличов деганлари узун бўйли, сочлари қалин, оқ сариқдан келган одам экан.
Эгамназар Сойибназаров эса қисқа бўйли, гавдалик одам эди.
Мен “қариндошликка даъвогор”, даррозни қўлида картон қути ушлаб ғўдайиб, туришини бойнинг орқасидан оғир юкларини кўтариб юрадиган хизматкорга ўхшатдим.
Бу ўхшатмамдан кулгум келди, лекин кулсам уят бўлар деб кулгумни ичимга ютдим.
Унинг гапидан шу нарса маълум бўлдики: Fayzulla Qilichov “хизматкор” эмас, балки Сурхондарё вилоятининг Бойсун туманидаги битта бекнинг невараси экан.
Бекнинг номини негадир тилига олмади.
Яънада унинг гапларини аниқроқ қилиб тушунган бўлсам бу жаноб Бухора Амири Олимхоннинг укаларидан биттасининг “невараси” эканлигига давогар ham экан.
Хулласи калом, хаёлимда жонлантирганим “бой- хизматкор” эпизодини бироз бўлсада унитишга, хаёлга эмас, ҳаётга боқишга ҳаракат қилдим.
Ташқарида узум сўрисининг устига кўрпача ёйдим ва уларни ўтиришга таклиф қилдим.
Файзулло Қиличов, яъни бизнинг . “янги қариндош” қўлидаги картон қутуни менинг қўлимга узатди.
Ҳайрон бўлдим…
-Бу нима дегандай Эгамназар акага қарадим.
-Олинг, бу сизларга, Файзулло акангиз қуруқ бормай деб олиб келдилар.
.Эгамназар ака Fayulla Kilichovni хижолатдан қутқариш учун.
.Шошқинлик ичида эдим, олишни ҳам, олмасликни ҳам билмасдим.
-Шу пайтгача оғзига талқон солгандай жим турган одамдан садо чикди:
-Олинг, қўрқманг, ичида бўмба йўқ.
.Мен эса шубҳа ичида эдим.
-Олсами-олмасамми?
-Ҳудди ҳаёлимдан ўтганни ўқигандай “бўмба” йўқ дегани-ю, "пракратура"да, ишлаганлигини билганим учун қўлидаги картон қутини олишга иккиланардим.
-Ноилож қутини олдим, уйга киритиб стол устига қўйдим.
-Нон,чой қўйдим олдиларига.
-Бир соат чамаси ўтирдилар.
Сафар ака ҳам ҳа... дегунча келавермагандан кейин: яънада қуюқроқ хайрлашиб чиқиб кетар “янги қариндош” Сафар акани иш ерида кутажагини айтиб, қўлимга иш ва уй адреси ёзилган "ташриф қоғоз"ини ташлаб кетди.
Улар кетгандан кейин кўп ўтмаcдан Сафар ака ишдан қайтиб келди.
Мен унга бўлган воқеани айтиб; “янги қариндоши” билан табрикладим.
Тошкент каби тош қотган шаҳарда сиз ҳали танимаган лекин энг яқин қариндошингиз бор экан -у, ўзингиз танимаганингиз ёмон эканда.
Мана энди танишасиз ҳатто совға ҳам олиб келибди деб стол устида турган қутуни кўрсатдим.
-Ичида нима бор экан?
-Очиб кўрайлик-чи, дедим.
-Қутуни ташқарига чиқариб очдик.
"Бир бўлак қайнатилган қўй гўшти, бир шиша ароқ, икки-уч шиша Тошкент суви, иккита нон, уч тўрта памидор, иккита бодринг" бор экан.
Сафар ака бир -икки кундан кейин Файзулло Қиличовнинг иш ерига бориб учрашди.
Файзулла ака уйига меҳмонга чақирибди.
Уйига меҳмонга кетди.
Ораларида қандай суҳбат бўлган бундан менинг ҳабарим йўқ.
Чунки мен:Сафар ака уйдан бир ерга кетадиган бўлса:
-Қаерга борасиз?
-Соат нечада уйга қайтасиз?
-Борган ерингизда нима ҳақида гаплашдингиз деб сўрамасдим.
Бу менинг хатом эдими?...
-Қамалиб кетганларидан сўнг кўп марта ўзимга шу саволни берганман.
Лекин мантиқли жавоб тополмаганман.
Балким...олдиндан бошига келажак фожиаларни билганимда...
Файзулло Қиличовни яқиндан бўлмаса ҳам ҳар қалай бир марта кўрганим учун танирдим.
Ҳозир ҳам кутилмаган терговдан кейин ўзимча ўйладим:
Мен қонун қоидани яхши ўрганмас эканман, булар билан қандай қилиб ҳуқуқ талашаман?
Агар ҳақ-ҳуқимни ўрганмасам, улар нима деб айтса кар- кўр инсон каби кўниб, яшайвераман!
Яхшиси мен ўша кишига, яъни Файзулло Қиличовга телефон қилиб ундан
“Ўзбекистон Жиноят” кодекси китобини сўраб олай!
Сафар акани телефон дафтаридан Файзулло Қиличовнинг уйига телефон қилдим.
Гўшакни унинг хоними олди.
Мен ўзимни таништириб: “Файзулло ака уйда борми?” деб сўрадим.
Хоними жуда очиқ кўнгил аёл экан, Сафар акани исмларини эшитиб, жуда хурсанд бўлди.
-Файзулло акам уйда йўқ.
- Америкага кетгандилар эртага келади.
-Мен яхши унда эртага телефон қиламан деб гўшакни жойига қўйдим.
Китоб, яъни “Жиноят кодекси”ни топишим учун бир кун кутишим керак эди.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Бошимга тушган кутилмаган бу жудолик мени паришон қилганди.
Телевизорни очдим, оламда нима гап экан, дея.
“Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан.
Хабарлар бошланиши олдидан телевизор сухандони Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим бир хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлдийкин, деб диққат билан қарасам.
-Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради:
“Эрк” Демократик партияси фаоли Сафарбой Бекжонов "ноёб танга"ни ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
31.07. 2013 yil. Lausanne.
Еттинчи қисм.
27 Июлъ оқшомида Сафар ака ҳар кунги ишидан қайтадиган вақтидан кечика бошлади.
Мен унинг кечикиб келишларига ўрганганим учун унча ҳавотир олмадим.
Ҳа.... энди келиб қолар иши кўпайиб кетгандир деб ўз-ўзимга далда берардим лекин кўнглим ғаш эди...
Кечки соат беш ярим ёки олтилар эди , дарвоза эшиги тақиллади:
“Сафар ака келди чоғи” деган хаёл билан дарвозанинг эшигини очдим.
Дарвоза олдида кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
Ҳайрон бўлдим.
(Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси турарди)
Мен Мақсуд Бекжонни яқиндан танимасдим.
Уни бир марта акаси Муҳаммад Бекжон
( 1955 йил Хоразм Вилоятининг Янгибозар туманида туғилган. ЭРК Деморкратик Партиясининг фаоли. 1999 йилда уюштирилган портлашларга алоқадорликда айбланиб қамоқга олинган. Айни кунда ҳам банди зиндондир. )
билан уйга келган пайтида кўргандим.
Унинг шоир эканини билардим менда : “Муътадил ранглар” номли китоби ҳам бор эди. Шеърларини ўқигандим хотирамда қолган икки мисра шеър эди :
“Тушунмади, тушунмади улар бир-бирин”.
Менинг ғалати ҳотирам бор эди бирон шоирнинг шеърини ўқисам, ҳеч бўлмаса икки сатри хотирамда муҳрланиб қолар эди.
Мақсуд Бекжоннинг юзида саросима аралаш қўрқув сояси бор эди:
-Сафарбой келдимми?
Ҳайратландим: “аҳир бир ерда ишлайдилар қаерга кетган бўлса мендан яхши билади-ку, яъна нимага мендан сўрайди?” деб…
-Лекин хаёлимдан ўтган саволни унга бермадим.
-Йўқ ҳали ишдан келмади нима эди?
Саволимга, савол билан жавоб берди.
-Милиция келдими уйингизга …
-Нимага унақа деб сўраяпсиз тинчликми?
Бугун Сафарбойни Эргаш Жўраевни одамлари келиб олиб кетганди гаплашадиган гапимиз бор деб.
Ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб сўрадим Эргаш Жўраев ким ?
- Эшитмаганмисиз у кишини?!
-Йўқ.
-Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар прокурори бўлади
Устимдан қайноқ сув тўкилгандай бўлди.
Мақсуд менинг холатимни сездими ўзича далда берган бўлди.Ҳавотир олманг кечгача келиб қолар.
Ҳа, келиб қолар-да, дедим ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб, совуққонлилик билан
-Мақсуд Бекжон кетгач, уйга кириб, Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердим-да, кечки овқатга уннадим.
Овқат пишди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ.
Пишган овқатни емай кутиб ўтиравердим келиб қолар деб .
Кечки соат еттилар эди , дарвоза эшиги тақиллади.
Сафар ака келди чамаси деб эшик олдига югуриб бориб эшикни очдим, ким деб сўрашга ҳам сабрим чидамай.
Яна кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
-Келмадими Сафарбой дея интиқлик билан сўради у.
Саволига йўқ деган жавобни эшитди.
-Кутинг соат 12 гача келиб қолар…
-Яхши, дедим умид билан.
У кетди…
Мен қолдим ҳувиллаган уйда ёппа-ёлғиз.
Қозондаги овқат музлади, томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмади.
Соат тунги 12 дан ўтди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ эди.
Хаёлимдан Сафар акани биринчи кўрган кунимдан, то шу кунгача бўлган воқеа – ҳодисалар бир-бир кечди. Оғир хаёллар исканжасида ўтирарканман, яна эшик таққиллади. Девордаги соатга қарадим, соат тунги 1.30 ни кўрсатиб турарди.
“Мутлоқо келди бу гал”, дедим ўз-ўзимга ички бир қувонч билан.
Эшикни очдим.
Остонада эса Мақсуд Бекжон турарди.
Яна олдинги савол -жавоб такрорланди;
-Келмади?
-Йўқ…
-Кутинг эрталаб келар.
У кетди.
Жалолиддин ухлади.
Мен эса беором эдим, кўзимга уйқу келмасди.
Инсон ғалати-я,ҳеч вақт ҳамнафас бўлиб бирга яшаган инсон ҳақида тузукроқ ўйлаб ҳам кўрмайсан мангуга бирга яшайдайдигандек, ҳар бир ўтган кунингдаги такрорланмас лаҳзаларни қадр қийматини ҳам билмайсан. Вақти келиб ёнингдаги ҳамрорҳинг сендан узоқлашса ёки бошингга кутилмаган ташвиш тушсагина ўша гўзал кунларингни қадрига етасан.Қани дейсан ҳаёлан ўша кунга яъна бир мартагина қайтсам... қайта олсам...
Бир лаҳза бўлсада илк баҳорда очилган лоланинг қаршисида ўтириб келажакдан ҳозирги ўтаётган кунлардан суҳбат қурсам деб орзу қиласан...
Афсуски, орзуйинг осман қадар узоқ, юлдуз каби сўлғин узоқлардан милтиллабгина кўринади на ёруғи бор на нури...
Сафар акасиз биринчи марта ёлғиз қолаётганим йўқ.Олдинлари ҳам Вилоятма- Вилоят юрганларида иш билан; бир ўзим қолар эдим ва бунга ўрганган ҳам эдим. Сафар ака унда иш билан кетарди, кетган ерларини ҳам билар эдим.
Бугунги каби миршаблар келиб катта қозининг олдига олиб кетмасди ...
Уйқусиз иммиллаб ўтаётган қоранғу тунда кўз олдимга Сафар акани биринчи марта кўрган куним келди.
Ўшанда Самарқанддан Тошкентга дугонам Малоҳат Эшонқулова (Самарқанд Вилояти Оқдарё туманида туғилган “Бирдамлик”Халқ Ҳаракатининг Ўзбекистон бўлими етакчиси) билан боргандик.
Малоҳатнинг ўз ишлари билан машғул экан мен Ёзувчилар уюшмасига келиб Муҳаммад Солиҳ билан учрашдим. Чунки бир “бетамиз” курсдошим бор эди Абдиқаюм Йўлдошев деган асли келиб чиқиши (Бухора Вилоятининг Қоракўл туманидан) ўша билан М. Солиҳ ҳақида тортишиб қолгандим.
У менга Муҳаммад Солиҳ сотқин Бирлик Халқ Харакатини “2 та квартира учун” сотди деди..
Менинг жаҳлим чиқди шу гапингиз учун мен эртага Тошкентга кетаман М. Солиҳ билан учрашаман дедим.
Нуриддин Шукуров Филология фанлари доктори.Самарканд Давлат Университетининг Филорлогия факултетининг декани эди . Men domlamdan Toshkentga borib kelish uchun ruhsat suradim.
Menga ruhsat berdi.
(Самарқанд шаҳрида Туркман қишлоқида туғилган. )
Тошкентга келиб Муҳаммад Солиҳнинг ish eriga kelib: котибасидан руҳсат олиб кирдим бўлган воқеани айтиб изоҳ беришини сўрадим.
У киши эса бу янгилиш ҳабар биз баъзи бир сиёсий қарашларимиз тўғри келмагани сабабли биз икки ташкилотга бўлиндик.
Аммо мақсадiмiз Ўзбекистонда Демократик жамият қуриш деди.
Мендан қайси ташкилотга аъзо эканимни сўради...
Мен 1989 йилдан “Бирлик” Халқ Ҳаркатида сафида фаолият кўрсатишимни . “Бирлик”нинг чиқарган газеталарини Самарқандда Университет ва Институтларга тарқатишимни бугун бу ерга келишдан мақсадим сиз билан учрашиш ҳамда газета сотишидан йиғилган пулларни бериб кетмоқчи эканини айтдим..
Унда сиз ЭРК партиясига аъзо бўасизми?
Бўаман дедим қаътий оҳангда.
М.Солиҳ котибасига айтиб Шавқиддин Жўраевни чақиртирди.
(Ш. Жўраев Бухора вилоятида туғилган)
Мен у кишига ариза ёзиб топпширдим.
Менинг қўлимга ЭРК партиясининг билетини берди.
Муҳаммад Солиҳни олдидан чиқсам Малоҳат мени кутиб ўтирган экан.
Иккаламиз Қудрат Бобожонни излаб топдик.
(Қ. Бобожон Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида 1965 йил туғилган ТОШГУнинг журналистика факултетинин тугатган. Ҳозирги кунда Шеведцияда сиясий муҳоржир бўлиб яшайди)
Қудратга газета сотилишидан тўпланган пулларни бердим.
Ҳозирги сиёсий вазият бундан кейин қилинадиган ишлар ҳақида гаплашиб ўтиргандик биттаси келиб рўпарамда туриб олди.
Жаҳлим чиқди унинг қараб туришига.
Бир икки марта ҳўмрайиб қараб қўйдим.
Менинг ҳўмрайиб қараганимдан финакини ҳам бузмасди .
Қудрат менинг жахлим чиққанини сездими вазиятни юмшатиш учунми : сизларни таништиришни унитибман бу киши
Сафар Бекжон Урганжий асли Хорразмлик.
Урганжий номини эшитганимдан кейин қайта баттар жаҳлим чиқди.
Сиз нима кинояли оҳангда ўзингизни Хоразмлик бўлганингиз учун Урганжий деб “лақаб” олганмисиз?
Йўқ мен ҳақиқатдан ҳам Бухора Амирининг вазири Низомиддин Урганжий оиласидан бўламан.
Ҳм.
Лекин ичимдан ишонмадим.
Қудрат билан суҳбатимизга давом қилдик Урганжий жаноблари эса кетишни ҳаёлига ҳам келтирмасди .
Кетмагани етмагани каби гапимизга ҳам аралаша бошлади.
Мен жаҳлим чиққани учун эътибор бермасликга ҳаракат қилдим.
Қудратга тез орада ёзги таътил бошланишини мен эса ўз қишлоқимга кетишимни Берунийда ҳам ЭРК партиясини танитиб иложи бўлса газеталар тарқатишим мумкинлигин айтсам...
Яъна гапга “кутилмаган меҳмон” Урганжий аралашди.
Менга адресингизни беринг мен юбориб туришим мумкин газета деди ярим Тошкентча. ярим Хоразм лаҳчасида.
Яхши дедим.
Ичимдан менга нима кўпроқ газета юборса балким Берунийдаги редакцияга ҳам олиб бориб ЭРКни танитарман деб ўзимча план қилдим.
Уй адресимни ёзиб қўлига тутқаздим. Аслида мен ўшанда уй адресимга қўшиб тақдиримни қўлига топширган эканман.
Самарқандга қайтишда бир груҳ қалам аҳли худо раҳматли шоир Назар Шукурнинг “хотирлаш” учун Қашқадарёга кетиб бораётган эканлар.
Бизни ҳам ўзлари билан Самарқандга қадар бирга кетишга таклиф қилишди.
Малоҳат билан рози бўлиб улар билан бирга қайтдик .
Ўшанда шоир Мирзо Кенжа(бек)баев айтган насиҳатини йиллар ўтсада унитмадим.“Қурбоной шоирлардан узоқ юринг”
нима учун деб мен сўрамадим.
Мирзо ака ҳам сабабини айтмади...
4.08.2013 yil. Lausanne.
8 қисм.
Аслида ўшанда адресимга қўшиб тақдиримни ҳам у кишининг қўлига берганимни мен гумроҳ банда билмаган эканман.Энди орадан сал кам 4 йил ўтиб қоп-қоранғу, умидсиз бир тунда бутун ўтмишимнинг базан аччиқ баъзида ширин ўтган онларини эслаётган эдим. Сафар ака ҳақиқатдан ҳам сўзида турди. ЭРК партиясининг газеталарини юборди мен эса қишлоқимизда газеталарни тарқатиб ЭРК партиясининг мақсад ва вазифалари ҳақида гапириб бердим дўстларимга. Беруний шаҳрига бориб устозларим билан учрашдим редакцияда уларга ҳам партия ҳақида ҳикоя қилдим. Улардаги ЭРК Демократик Партиясига бўлган қизиқиш менинг ҳайратимни оширди. Ҳатто Берунийда нашр қилинадаиган “Пахтакор” газетасининг редактори ЭРК партиясининг бир бўлимини шаҳримизда ташкил қилишини айтди. Бундан жуда хурсанд бўлдим.
Ёз ҳам ўтиб куз келди мен жуда катта умидлар билан Самарқандга қайтдим.
Сафар ака сўнг баҳорда Самарқандга келди. Ёмғирли куз оқшомларидан бирида “Самарқанд” кино-теъатрига кино кўргани бордик ўқишдан бўш пайтимда Ҳазрати Амир Темур мақбарасига, Шоҳи-Зиндага хуллоси калом Самарқанднинг муқаддас қадамжоларини бирга айланиб дуои фотиҳа ўқидик.
Кутилмаган бир вазиятда менга уйланиш ҳақида таклиф қилди. Гапининг очиқи кутмагандим унинг таклифи қилиш услуби ҳам ғалати эди.Мен жуда кўп китоб ўқиганим учун “бир йигит қизга уйланиш ҳақидаги таклифини жуда романтик қилиб айтса керак “ деб ўйлар эдим. Сафар аканинг таклифи эса китобда ёзилганга ўҳшарди на шеърларда тасвирлангани каби романтик эди оддий ва содда ...
Худо умр: берса узун ва машаққатли ҳаёт бизни кутаяпти шу йўлдан бирга йўл олсак елкама -елка туриб бир-биримизни оғиримизни енгил қилсак сиз нима дейсиз?...Биз кези боғларида эмас ҳаётнинг қайнаган қозанида бирга айлансак. Мен унинг дабдурустдан “уйланма” таклиф қилганидан ҳайратда эдим. Кутилмаган ҳолатдан тош каби қотиб қолгандим. Гапнинг очиқи ҳаётда мен : “турмушга чиқаман, бола туғиб фарзанд ўстираман, бир йигитга умр йўлдош, бир оилга бош бўламан” деб етти ўйлаб тушимга ҳам кирмаган ҳолат эди. Менинг мақсадим фақат ўқийман, ўқишни битказаман кейин Университетда қолиб илмий иш билан шуғулланаман кейин ОНАМни ёнимга олиб тизzasининг тarида utirib унга ҳизмат қилишни орзу қилар эдим. Ёшим 28 бу вақтга келиб синфдош қизларимнинг ўғил-қизлари кап-катта бўлган. Мендан бошқа ҳаммаси турмушга чиққан эди.
Курсдошларим ҳам кимининг тўйи бўлган ,кими эса унаштирилган эди ўша вақтда.
Менing эса бу ёшимдан кейин турмушга чиқиб нима қиламан деган тушунча тош бўлиб миямда ўрнашиб қолган эди.
Сиз дедим ҳар бир сўзимга урғу бериб ўзингизга яраша бирини топинг мени эмас
Топдим деди Сафар ака .
Ким?
Сиз
Мен дедим қаътий оҳангда: "овқат пиширишни, кир ювишни, дазмол қилишни, уй тозалашни билмайман” менга уйлансангиз ҳамма ишларни ўзингиз қилишингизга тўғри келади.Таклифингизни қайтиб олинг ва мендан воз кечинг қўлимдан китоб ўқиш ва қалам тебратишдан бошқа ҳеч нима келмайди .
Сафар ака кулди бошқа бир унитган салбий тарафингиз борми?...
Бор.
Нима?
Тилим заҳар мендан яхши сўз ҳам кутманг!
Мен ҳам сиздақасини излаб юргандим. Яхшиям Тошкентга келгансиз, яхшиям учрашдик рози бўлаверинг ота-онам уйингизга бориб сизни истасинлар отангиздан.
Нима дейишга ҳайрон эдим.
Ўзим- ўзимда йўқ бўлган барча “салбий” ёрлиқларни ўзимга ёпиштиргандим. Шунда ҳам фикридан воз кечмаяпди бу ўжар одам ё нияти жиддиймикан?...
Ишонмадим.
Майли агар шу ҳолатимни кўра била туриб уйланишга рози бўлсангиз ота онангиз билан келаверинг кейин таъна қилмасангиз бўлди...
1991 йил 3 -Январь куни уйга чақирилмаган меҳмон Сафар аканинг ўзи ва ота- оналари кутилмаганда кириб келдилар.
Онам мендан қаттиқ норози бўлди.
Мен сани “эрга бераман” деб катта қилмагандим нишетганинг бу?...
Мен нима дейишга ҳайрон эдим.
Дилим лол, бўғзим - бўғилган тилим калимага келмасди...
Ва унаштирилдим.
Самарқандга қайтдим.
Менинг унаштирилганимни эшитган курсдошларим тош каби қотиб қолдилар.
Улар османдан “тош ёғади деса ишонардилар” лекин мени “эрга тегишимга” ишонмасдилар.Ўзим ҳам ишонмасдим. Худди туш кўраётгандек ҳис қилар эдим ўзимни. Самарқанднинг Жонбой туманидан Аҳтам Абдуллаев деган курсдошим бор эди ўша ёнимга келди :сиз ҳақиқатдан ҳам унаштирилдингизми... ишонгим келмаяпти... деди ҳайратини яшира олмай?
Ҳа .
Ростданми, алдамаяпсизми?
Йўқ.
Ким унда куёвтўра?
Асли Хоразмлик лекин Тошкентда яшайди Сафар Бекжон деган.
Бахтли бўлинг.
Раҳмат.
1991 йил 15 Февралда тўй кунини белгилаб баъзи кўнгилимга яқин дўстларимга ва факултетимизнинг декани севимли устозим Нуриддин Шукуровга “таклифнома” бергани Сафар ака билан кабинетига кирдик.
Жаннатмакон домлам “таклифнома”ни, олиб кўрди-да, ҳайрон бўлиб менга қаради:
- Қурбоной нимага шошасиз турмушга чиқишга, ҳали ёшсиз-ку, ўқишингизни давом қилдирсангиз яхши бўлар эди.
Домламга нима дейишга ҳайрон эдим. “тўйга таклифнома” берган дўстларимнинг кўпчилиги ишонмаган ва бирортаси тўйга келмади. Кейин нимага келмадинглар деб сўраганимда “ишонмагандик тўйингизнинг бўлишига “ деган жавобни эшитдим.
Тўйимиз Тошкентда бўлиб ўтди. ЭРК Партиясининг ҳамма Вилоятлардаги аъзорларидан “тўй”га делегатлар қатнашди. Улар учун бизнинг тўйимиз муҳим эмас , муҳими эса менинг ЭРК Демократик Партиясининг аъзоси бўлганим эди.Меҳмонлардан бирортасига сўз берилса партиямиз учун бугун тарихий кун чунки икки аъзомизнинг тўйи бўлаяпти ЭРК Деморкратик партиясидаги биричи оила деб табрик этар ,кейин эса ЭРК Партиясининг вилоятларда дуч келаётган қийинчиликларини айтиб дардларини дастурхон қилиб ёйиб бошлар эдилар.
Нима эмиш: ЭРК Партиясини танитиш учун телвидиняда жуда кам вақт ажратилганидан тортиб Вилоят ва шаҳарлардаги киоскаларда ЭРК Партиясининг газетани топиб бўлмаслигидан шикоят қилар эдилар.
Ўша kun yani 15 Февраль 1991 йил Олий Советда қабул қилинган” Кўп партиявий”лик, ҳақидаги қарорни ҳам муҳокама қилишни унитмадилар. Бу қарорни қабул қилишда жонбозлик кўрсатган миллат вакилларниng бир- бир номини айтиб табрикладилар.Чунки тўйга бир груҳ миллат вакиллари келганди жумладан Муҳаммад Солиҳ , Аҳмад Аъзам, Шовруҳ Рўзимурордов, Мурод Жўраев , Насурулла Сайид,Inomjon Tursunov улардан ташқари Tohir Karimov,Шавқиддин Жўраев ,Эломон Шукуров. Рауф Прафи ,Мигза Кенжабек,Қадам Сайидмурод , булар менинг эсимда қолганлари хулласи калом улар жуда кўпчилик эди.
Тўйимiз бўлаяптими ёки ЭРК Партиясининг кенгайтирилган мажлисими тўғриси мен тушуна олмадим.Улар ЭРК партиясининг муоммаларини муҳокама қилар экан биз келин ва куёв оёқда туриб уларнинг оташ нафас нутқлари-ю, қилаётган шикоятларини битишини кутар эдик.
Уларнинг эса дарди тугамас эди.
Келган меҳмонларнинг шикояти етмагани каби энди шикоятчиларнинг сафига ўртани олиб бораётган спикир ҳам қўшилди.
У тўғридан тўғри ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳга қараб: сизларда газетани кўпроқ нусхада нашр қилиш учун қоғаз етишмайдими? Сиз ҳам миллат вакили ҳам партиянинг раиси нахот қағоз топишга кучингиз етмаса? Ҳар кун эрталаб бораман уйимизнинг ёнидаги киоскага лекин газета жуда саноқли келади кўпчиликгга етмайди, қачонгача газета излаб оввара бўламиз?...деб ситам қилишга бошлади.
М. Солиҳ ўрнидан туриб унинг берган саволига жавоб берди.Газетанинг тиражиини кўпайтириш ҳақида сўз берди.Хулласи калом мен ўзимни тўйда эмас ЭРК Партиясининг кенгайтирилган мажлисида ўтиргандай ҳис қила боршлагандим ўшанда.Тўйимиз бўлиб ўтгандан кейин биринчи қилган ишимиз Бухораи шарифга бориб Нақшбандий ҳазратларининг мақбараларини зиёрат қилганмиз.
Уйқусиз ўтган умидим узилган қоп-қоранғу тунда тушундимки биз ҳаётимизни тасвирлаб бўлмайдиган ўзига яраша қадам бошлаган эканмиз. Биз бир- бир-биримiзни сўзсиз, садосиз тушунар эдик бизни орамизда ортиқча сўз сўйланмасди бизнинг дунёқарашимиз , тушунчамиз бир-биримизникидан ҳеч фарқ қилмас эди. Тақдир ҳам бизни тенг қилмай дуч қилганди.
Бизнинг оилада турмуш ташвишидан кўра кўпроқ “Эрк” партиясидаги муаммоалар ҳақида кўпроқ баҳслашар эдик. Мени моддият эмас балки газетанинг янги сони кўпроқ қизиқтирар эди. Дунёда ва Узбекистонда бўлаётган сиёсий жараёнлардан хабарсиз қолишни истамас эдим.
Энди эса ҳайҳотдек ҳовлида бир ўзим қолгандим. Ёлғизлик заҳарли илон каби вишиллаб аста-секин яқинлашмоқда эди. Қоп -қорранғу умидсиз туним ўтиб ёруғ тонг бўлиб отишидан умидвор эдим.
Ҳеч вақт кулиб ортмайдагаn тонгим отаётганди...
Аммо ёруғ кунда атрофимни ўраб олаётган кўзга кўринмас, узиб бўлмас арқон эса атрофимни ўраб олаётганidan habarsiz эдиm. Арқон у қадар инжа тўқилган эки-ки, на куз билан кўриб на қўл билан тутиб бўлар эди.Ҳатто қуёшнинг ярқирагаn нурларида кўзимга кўринмас эди...
8-qismiga ilova.
Ҳурматли дўстларим сиз ўқиб бораётган мазкур “хотира”ларимда мен унитганим бир лавҳани энди сизнинг ҳукмингизга ҳавола қилмоқчиман. Гап шундаки; бизнинг никоҳ тўйимизга қатнашган меҳмонларимизнинг тақдири кўпчиликни қизиқтирса керак деган фикрга келдим. Ва уларнинг кейинги тақдири ҳақида сизларга ёзмоқчиман.
Мурод Жўраев Қашқардарё Вилоятининг Мубарак Туман ҳокими. Ўзбекистон Халқ депутати 1994 йилдан то шу кунгача айбсиз- айбдор бўлиб банди зиндон қилинган.
Шовруҳ Рўзимудов Ўбекистон Халқ депутати. Қашқадарё Вилояти Якабоғ туманида туғилган. 2001 йил 6 Июлъ куни Ўзбекистондаги турмалардан бирида ваҳшиёна тарзда ўлдирилган.
Ўзбекистон СНБ тарафидан ўлими ҳақидаги ҳужжатга “ўзини-ўзи осиб “ўлдирган деган соҳта ҳужжат тайёрлаганлар.
Эломан Шукуров қамоқхонада ўлдириlган.
Миллий шоиримиз Рауф Паrфи 2005 йил ҳақнинг раҳматига қовушган маккони жаннат бўлсин.
Қадам Сайидмуродов шоир Хоразм Вилоятиning Урганч шаҳрида туғилган. 2013 йил ўлим ҳабарини эшидик. Жойи жаннатдан бўлсин.
Насрулло Сайид Бухоро Вилоятида туғилган Ўзбекитон Халқ депутати ҳозирги вақтда Канадада сиёсий муҳожирликда ҳаёт сурдурмакда.
ЭРК Демократик Пратиясининг собиқ бош котиби Аҳмад Аъзам Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган. Тошкент шаҳрида истиқомат қилади.
Мирза Кенжабек(Мизо Кенжабаев) Сурхандарё Вилоятида туғилган Тошкент шаҳрида яшайди.
25.08.2013 yil.Lausanne.
9-қисм.
28 Июнъ ҳеч вақт оппоқ бўлиб отмайдиган тонгим отди.
Эрталаб яъна чақирилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон келди.
Одатдаги савол жавоб:
Келмадими?
Йўқ.
Ичимни “ит тирнар”эди.Туни билан ухламай тонгим отганди.
Келмаса-я, қамаб қўйса унда менинг шўримга шўрва тўкилади-ю, нима қиламан бир бошимга тош қотган шаҳарда, кими-кимсам бўлмаса, қўлимда чирқиллаган кичкинагина бола билан? Ич-ичимдан ўз-ўзимни емакга бошладим .Мен банда эдим. Кўп нарсани даъво қилмасдим. Лекин кўрганим ноҳақликлар олдида бўйин эгишни ҳам истамасдим…курашаман дедим ўз-ўзимга. Нима ҳақлари бор сабабсиз бир одамни иш еридан олиб кетадилар ва уйига қайтишга руҳсат бермайдилар?
Бундан икки кун олдин кўрган мудҳиш тушумни эсладим.Тушумда қоп-қора ялмоғизга ўхшаган кампир уйга кириб, остонада турган Сафар аканинг туфлисининг бир пойини олиб чиқиб кетганди.
Эрталаб: Сафар оға (баъзан унга ҳазил оҳангида шундай мурожаат қилар эдим),ишга кетаётганда
жуда ёмон туш кўрдим, эҳтиёт бўлинг!, дедим.
Энди эса бу кутилмаган мудҳиш ҳодисага дуч келгандим.
На эртасига, на кейинги кунларда Сафар акадан хабар бўлмади.
Ҳайҳотдек ҳувиллган ҳовлида бир ўзим сўпайиб қолгандим. Дардимни, ҳасратимни кимга айтишни билмасдим. Ер қаттиқ осман узоқ мен ўртада муаллақ қолгандим. Эсимга “Бузовчи” маҳалла қўмитасининг ёнида (уйимиз маҳалла қўмита биносининг рўпарасида эди) ҳар куни “қоравул” бўлиб турадиган яшил рангдаги “Жигули” маркали машина тушди. Балким яъна пайдо бўлгандир пойлоқчи машина деб дарвозанинг олдига чиқиб qарасам “Боғи эарам” паркининг олдида икки -уч милисия ходими айланиб юрган экан.
Машина кўзимга кўринмади.
Балким ўзлари юргандир катта шаҳар бўлса бу ер деб ичкари кирдим.
Нима қилишга ҳайрон эдим.Қаерга боришни кимдан сўрашни ҳам билмасдим.
Хаёлимда эса бундан ўн кунча олдин бўлган бир воқеа жонланди…
Шаҳардаги уйга кўчиб келишдан олдин, уй кўришга келганимизда, “Боғи эрам” паркида музқаймоқ ерканмиз, рўпарамиздаги столда ўтирган икки милиция ҳодимига кўзим тушди. Улар ҳам музқаймоқ ялаб, атрофни диққат билан кузатиб ўтиришарди.
Бирдан Сафар ака менга қараб, “Ҳозир шу “мент”лар ёнимизга келиб, “Ўртоқ Бекжoнов, сиз қамоққа олиндингиз!”, дейишса нима дейсан?” деб қолдилар.
Мен шунчаки ҳазил қилаяпти деб тушундим ва бепарвогина жавоб бердим;
“Тош каби қотсам керак”.
Кейин уйга келгунча на у киши гапирди на мен.
Афсуски, бу гаплар ҳазил эмас экан, оқибати ўн кундан кейин маълум бўлди. Мен гумроҳ банда тушунмаган эканман. Сафар ака ниманидир ҳис қилган экан-да… Мен эса бемалол музқаймоқ ялаб ўтираверибман...
Ҳаётим эса шу музқаймоққа қўшилиб музлашини ўшанда билмаган эканман.
Тошкент шаҳарини деярли билмасдим. Сафар аканинг атрофидаги инсонларни-ку,
айтмаса ҳам бўлади фақат бир-иккисини танирдим ҳолос.
Бошим қотганди.
Қаерга бориб кимдан сўрасам ?...
Нима қилсам экан?
Кимдан қандай маслаҳат сўрай?
Ёки қайси ташкилотга мурожаат қилай?
Кунлар оёғига тош боғлангандек узун, кечалар эса зимистон қоранғуликига чўккан даҳшатли эди. Кап-катта уй ютиб юбораман дегандек савуқ кўринарди кўзимга.
Бир куни уйга узун қисқа бўлиб, икки эркак ва битта аёл киши кириб келди. Улардан Дилором Исҳоқовани ва Муҳаммад Бекжонни олдиндан кўрганим учун зўрға танидим. Ўрта бўйли, кўзида қандайдир ўзига яраша меҳр нури балқиб турган бу одамни умуман кўрмаганим учун танимадим.
У кишини Дилором опа танитди;
-Бу киши профессор Отаназар Орифов бўладилар.
Бирдан ичимга илиқлик югурди.
Э, бу кишининг суди бўлса Сафар ака ҳамиша қатнашар эди. Мен эса ҳар куни суднинг натижасини сўрар эдим. Демак шу киши эканларда Отаназар Орифорв деганлари.
Мен улардан нима қилишим кераклиги хақида маслаҳат сўрадим?
Менга шаҳар ичидаги вақтинча қамалганлар сақланадиган қамоқхоналарнинг адресини беришди.
Тонг отди…
Жалолиддинни бағримга босиб ўша берилган адресма-адрес сарсон бўлиб сўраб чиқдим , минг афсус… ҳеч бири жўяли жавоб бермади.
Ҳаво жуда иссиқ , бола билан юриш эса жуда қийин…
Ўлганни устига тепгандай Жалолиддин иссиқ ҳавода юраверганданми касал бўлиб қолди, ўзим ҳам ўлгудай чарчагандим. Осмон узоқ, ер қаттиқ. Додимни ўзимдан бошқа кимса йўқ эди эшитадиган. Таксида юрай десам ёнимда нон олишдан бошқага етадиган пулим йўқ. Пул қарз олай десам ҳеч кимни танимайман.
Излаб овора бўлиб юрганимни нечанчи куни эди билмайман.
Ишқилиб терговхоналарнинг бирисида ишлайдиган одам сарғайиб сўлган Жалолиддингами,ёки менгами раҳми келдими, ишқилиб…
-Сизнинг хўжайнингизни қайси прокуратурадан олиб кетган дедингиз?
Сўраб қолди.
-Эргаш Жўраев деган прокурорнинг одамлари олиб кетганмиш, иш еридан..
-Унда сиз Собир Рахимов туманига боринг!
-Кечирасиз, мен у ерни билмайман.
Бу суҳбатдан сўнг у киши менга адресни тушунтириб ёзиб берар экан, қўшиб қўйди:
-Бугун бориб овора бўлманг, энди кечикдингиз…
Миямга гурзи тушгандай гангиб қолдим.
Томоғимга муштдай нарса келиб қадалди. Кўз ёшимни ичимга ютдим…
Умидсиз уйга қайтдим.
Жалолиддиннинг иситмаси чиқиб, кўзларини очолмай қолди. Ёғни бир оз илитиб массаж қилган бўлдим ва ўрнига ётқиздим.
Ҳассасини йўқотиб қўйган кўрга ўхшардим.
Томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмасди, ҳорғин ётоққа чўзилдим.
Эртасига айтилган адресни зўрға топиб бордим. У ердан ҳам керакли жавобни ололмадим. Жалолиддиннинг эса кундан-кунга соғлиги орқага кетарди. У дадасига жуда ўрганган эди. Ҳар кун уйга қайтаркан, албатта ўғлига бир нима кўтариб келарди. Ўйинчоқми, биронта шокаладми, ишқилиб ўғлини кўнглини оларди. Энди эса ҳеч кимса йўқ эди. Ўпиб эркалайдиган, ўғлига бир нима кўтариб уйга қайтадиган…
Менинг ичим парчаланарди , ўғлимнинг мунгли кўзларига кўзим тушганда…
Оллоҳ ҳеч кимсанинг ўғли ёки қизига дадасиз яшашни раво кўрмасин!!!
Унинг нигорҳидаги “Дадам қани? Қаерга кетган?” деган саволга жавоб топишга тилимдаги калималарнинг сони етмасди …
Бу бизнинг учунчими , тўртинчими боришимиз эди шаҳар прокуратурасига. Лекин ҳеч ким қабул қилмади. “Сенам одаммисан” деб ноламизга қулоқ соладиган бўлмади. Аҳийри жонимга текканларидан кейин жанжаллашдим.
“ 1937 йил эмас 1993 йил ҳозир Сталин замони эмас-ку, нимага саволимга жавоб бермайсизлар, Сафарбой Бекжонов қаерда?” дея зарда қилдим.
“Ўлик бўлса ўлигини, тирик бўлса тириклигини айтинглар?”
Менинг жанжаллашганим учунми ёки Жалолиддининг сарайган юзи учунми ёки ўғли проакртура орлдида ўлиб қолса боршимизга бало бўлмасин дедиларми энг сўнггида Эргаш Жўраевнинг ёрдамчиси Раҳим Айдешовнинг(Раҳим Айдешов Хоразм Вилоятининг Хонқа туманида туғилган) ҳузурига киришга муваффақ бўлдик. У киши қанчалик Тошкент шевасида гапирмасин, Хоразмлик экани юзининг тузилиши ва гапириш оҳангидан сезлиб турар эди. . Дардимни дастурхон каби ёйдим олдига. У кишини Сафар аканинг сал кам бир ойдан бери дом-дараксиз йўқолиб қолгани эмас менинг фамилиям билан қизиқди холос,.
Фамилангиз нима ўзи ?
Айтдимдим-ку, Реимова деб.
Ҳа шунақами бепарвогина сўради. Аслида менинг исмим ҳам Рейим эди, мен паспорт олар эканман алмаштириб олдим.
Сиз нимага алмаштирмадингиз?
Жаҳлим чиқди; биласизми мани ҳозир мени фамилям эмас ўғлимнинг дадасининг тақдири қизиқтиради.
У қаерда?
Жаҳлданми, аламданми, қўлларим титрай бошладим. Асабларим жуда қаттиқ чарчаганди яъна бир оғиз ноўрин гапирса додлаб йиғлаб юборадиган ҳолатга келгандим кабинентни бошимга кўтариб . Мен “не дейман қўбизим не дейди” деганларидай ҳар кун кўзи ёшли, бағри тошли, ота-оналарни, эрлари қамалган ёш келинчакларни кўравериб кўзи кўр, дардини эшитавериб қулоғи кар бўлганди Раҳим Айдешовнинг. Оҳир оқибат ўзи ҳам тошдан йўнилган ҳайкал, Раҳим Айдешов инсон қияфасига кирган шайтон.
Унинг учун менинг пашша қадар қийматим йўқ эди. Менинг портлайдиган “бомба” каби шишганими ҳис қилдими Бахтиёр Сайфуллаев деган "яъна бир ўзига ўҳшаган шайтонинг малай”нинг” қабулига юборди. “Фақат ўша кишигина сизга турмуш ўртоғингизни қаерда эканини айта олиши мумкин” деб.
Ташқарига чиқиб, эшик олдида ўтирган бадқовоқ формали “жаллод”дан: Бахтиёр Сайфуллаевни чақириб беришини сўрадим?
У бир менга, бир касаллиқдан ранги заъфарондек сарғайиб сўлган Жалолиддиннинг рангига қараб эртага келинг деди.
Эрталаб келдим. Кечаги “бадқавоқ” ўтирган экан
У ташқарига чиқиб кутиб туришимизни буюриб, ўзи телефон рақамини тера бошлади.
Биз ташқарига чиқиб кута бошладик. Кўча эшиги қалин шиша билан қопланган, ичкари кўринарди-ю, аммо овоз эшитилмасди. Жалолиддин билан бир ярим соат чамаси кутдик, бир пайт сочлари жингалак, ёш бўлса ҳам тарвуз каби думалоқ қорин қўйган, 35-40 ёшлар атрорфидагидаги бир киши чиқди.
Қоровул йигит бизни кўрсатиб бир нималар деди.
У киши бизни ёнимизга келиб совуқ оҳангда мен Баҳтиёр Сайфуллаев бўламан сизлар кимни излаб юрибсизлар? ...
Мен унга хўжайиним, Сафарбой Бекжоновни ЭРК партиясининг оfисидан1993 йил 27 Июль куни сиз билан “сиз билан Эргаш Жўраев суҳбатлашмоқчи” деб иш жойидан olиб кетишган сал кам бир ярим ойдан бери излаб топа олмаяпман.
Кап-катта одам дом-дараксиз йўқолиб кетса? Ҳозир 1937 йил эмас, давлат тепасида “халқлар отаси” Сталин ўтиргани йўқ, "адолатли ва демократ " Ислом Каримов ўтирибди?! Қачонгача қўлимда гўдак билан сарсон-саргардон юрийман?
Ўлик бўлса ўликкини тирик бўлса тириккини айтинглар.Излайвериб чарчаб кетдим.
Инсоф борми сизларда,ўғлим касал ҳар куни келаман ҳар куни...
"эртага"! дейсизлар,"эрта" ларингиз , қачон битади?...
Шу пайтгача сабр билан гапимни тинглаб турган одам, бирданига чаён чаққандай бақрайди:
-Гапириб бўлдингизми, "эртага" келинг!
Бу менинг нечанчи марта эшитавериб бадимга уриб кетган "эртага” деган жавобни яъна эшитган эдим. Баҳтиёр Сайфуллаев “эртага келинг” деб жаҳл билан орқасига қайтиб кетди.
Қалбимда алам, юзимда ғам, кўзимда ёш оёқ ости бўлган ғурурим... Ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун ҳозир ҳам сўз тополмайман. Орадан 20 йил ўтган бўлсада ҳoзир ҳам ўша кунларимни эсласам кўзим ёшга тўлади. Мен инсон эдимку улардан ҳеч нима ортиқча сўрамагандим. Фақт изсиз йўқолган ҳаёт орқадошимни излаётган эдим. Менинг нима гуноҳим бор?! Кичкинагина ҳали ҳаёт нималигини англаб етмаган боланинг не гунаҳи бор...Оғир хаёл исканжасида, қаддим дол каби эгилиб, кўзимда ёш билан изимга қайтдим.
"Эрталар" эса узундан узоқ ҳеч битмасди.
Уйга келдим нотабий холатда эканлиги диққатимни тортди. Уйга бирorтаси кирибдими деган савуқ гумон кўнглимдан ўтди. Бизнинг унақа тўлиб тошган бойлигимиз ҳам йўқ содача минглаган жилд китобимиз бор эди холос. Қарадим баъзи ноёб китоблар йўқ эди китоб жавонида.”дипломат” турганмикан ёки уни ҳам “чақирилмаган” меҳмонлар кўтариб кетдимикан?...
Сафар ака мудҳиш воқеа юз бермасидан олдин менинг студентлик чоғимдан қолган “дипломат”имни олиб иш ерига кетганди. Кейин қайтариб олиб келиб яшириб қўйганди. Рости ичида нима борлигини билмасдим. “Дипломат”ни бекитиб кўзга ташланмайдиган ерда қўйишимиз керак дегани эсимга тушди. Бошимга тушган кутилмаган ваҳшатдан мен “дипломат”ни унитгандим. Ҳозир терrаснинг ғариб ҳоли ўртадаги турган нарсаларнинг жойи ўзгаргани бази китобларнинг йўқолганидан юрагим музлади. Балким “дипломат”да бирорта муҳим ҳужжат бордир. Кирган одамлар “дипломат” учун киргандир.
Қарайчи.
Жалолиддинни қўлига онамнинг қишлоқдан юборган “сариёғ” ни нонга суртиб бердим .
Бу уйнинг бир фарқлилиги шунда эди-ки, бир эмас икки “ ер тўласи” бор эди. Бириси эшик олдида жойлашган террасда, иккинчиси меҳмонларга мўжалланган катта салонида эди. Сафар ака “дипломат”ни, террасдаги “ер тўла”да, эмас салондаги унча -бунча одамнинг ақлининг кўчасига кириб чиқмайдиган “ер тўла”га қўйганди. Менга айтганди эсингдан чиқарма “дипломат”ни, мен шу ерга қўйдим деб. Бошимга тушажак фожиаларни олдин билган каби. Балким Муҳаммад Солиҳ кетгандан ЭРК Партиясининг сўримлигини олганди балким...ичида “муҳим ҳужжатлар” бордир. Ҳозир "ертўлани” эшикини очиб қарасам турган экан.
Худога шукур...
Демак “дипломат”да нимадир сир бор Сафар ака бекорга яшириб қўйгани йўқ .
Бўлмаса нима қилар эди “ит эмган” ментлар уйга кириб деган аламли фикр ўтди ҳаёлимдан .
“Кечиринг Сафар ака биринчи бор сиздан беруҳсат бир иш қилаяпман” деб ҳаёлан кечирим сўрадим-da, kейин калитни олиб “дипломат”ни очдим.
Не кўз билан кўрайки; “дипломат”нинг ичида ЭРК Демократик Партиясининг Адилиядан Вазирлигидан ўтганда берилган расмий ҳужжати, Паратиянинг муҳри, қандайдир калитлар ва 300 донача расм бор эди.
Бошимга гурзи билан урилгандай гангиб қолдим.
Энди нима қиламан?
Кимга айтаман , кимга бераман?
Бир шу “дипломат” етишмай турганди ўзи.
22.08.2013 yil. Lausanne.
10 қисм.
Энди мениnг ташвишим иккига қатланганди. “дипломат”ни, ишончли бирисига бермоқим керак-ки, асл эгасига бориб етсин.
Кимга берсам экан?,
Жавоби ўзидан ҳам оғир савол бўғзимни бўғарди. Оғир ҳаёл исканжасида ўтирар эканман додимга етгандай ;Сафар акани яқиндан танийдиган дўсти келиб қолди.
Сафardaн ҳабар борми?
Йўқ.
Излаяпман дедим ҳорғин ovazda. Сиздан битта илтимосим бор эди?
Нима?
ЭРК партиясининг бутун ҳужжатлари уйда турган экан. Уйда нима бор , йўқ экан деб қарасам “дипломат” чиқиб қолди. Нима қилишга ҳайронман.Дилорам Исоқовага бергим келмаяпти. Сизга оғир келмаса ўзингиз яқиндан тангиган бирисига олиб бориб берсангиз. Оманатни эгасига етказсалар.
Мен учун яхши бўлар эди.
Яҳши сиз бу ҳақда ўйлаб ҳам ўтирманг. Ўзим керакли ерга етказаман деб ўзи билан "diplomat"ni, олиб кетди.
(ҳозир номини тилга олмагaним Safar akaning дўсти Ўзбекистонда яшаяпти)
Севиниб кетдим ҳарқалай илтимосимни ерда қолдирмади деб aллоҳ рози бўлсин ундан “ дипломат”ни керакли ерга етказибди.
Эртаси куни ҳали уйдан чиқиб улгурмадан Муҳаммад ака кириб келди.
Сафардан бир ҳабар борми?
Йўқ.
Бугун уйдан чиқмай ўтиринг абеддан кейин соат 4 да, “озодлик” радиосининг Toshkentdagi муҳбири Фарҳод Яквалаҳўжаев келиб сиздан Сафар ҳақида интервую, олади.
-Мен бугун пракратурага боришим керак.
“Озодлик”га интервию берсангиз балким Сафарни топилиши тезлашар. Ўзингиз ҳам бир кун уйда ўтириб дамингизни олинг Жалоliддин учун ҳам яxши бўлар эди.
Мен ноилож рози бўлдим Муҳаммад аканинг таклифига.
Ҳа, ёдимдан (ёд -хотира Хоразм шевасида) чиқмасан ўзингиз ҳақида қисқача ёзиб кимлигингизни.
Яҳши.
Муҳаммад ака кетди мен муxбирни кутдим, кутавердим... соат 4 дан ҳам ўтди 6 ҳам бўлди. Фарҳод Яквалаҳўжаев деган “Озодлик” муҳбиридан ҳабар бўлмади.
Кечқурун Муҳаммад ака келди .
Келмадиmi, муxбир?
Йўқ.
Алдади одам эмас экан Фарҳод!
Қўрққан бўлса керак келишга, дедим.
Тўғри айтасиз.
Муҳаммад ака dedim; қўлига микрафон тутганинг ҳаммаси ҳам ҳақиқий журналист эмас-ку, кимдир манфаат учун , кимдир ўзини кўрсатиш учун ҳизмат қилади-да, у соҳада камдан -ками, одамларнинг дардига дармон қайғусига шерик бўлиб ҳақ гапни ёзади.... кўпчилиги ҳукумат тарафдори.
Муҳаммад ака ҳеч нима демадан ўз уйига кетди.
Фарҳод Яквалаҳўжаевни ҳаётда эса ҳеч сийратини kurmagandim фақат овазини эшитгандим radioda.
Кейинчалик ўзига бино қўйган , пак-пакана, semiz боши тарвуз каби юмолоқ “сувга ботмаган ўпка” каби шишган , номи улуғ, супраси қуруқ “муҳбир”чани, ЭРК демократик Партиясининг 1993 йил 25 -Сентябрда бўлиб ўтган қурултойида кўрдим.
Лекин унгача ҳали анча вақт бор... олдин дом -дараксиз, кетган Сафар акани топишим керак эди.
Ҳозир менинг кўнглимга Фарҳод Яквалаҳўжаев деган “муҳбир”чанинг, келиб-кетмагани сиғмасди. Келса яхши бўларди, дардимни тингласа айтсам радиодан эълон қилинса балким Сафар ака топилар эдими?!...
Тонг отди; умид билан яъна бордим. Sabir Rahimov tumanidagi prakraturaga.
Kираверишдаgi poeda кечаги “формали қоровул” ўтирган экан мени таниди. Бугун кечагидан кўра кайфияти яхшиими ёки аллох кўнглига бир оз бўлсада инсоф бердими,чеҳраси очилиб бизни қарши олди.
Унинг илиқ муомиласидан кўнглим оз бўлсада таскин топди.
-Менга Бахтиёр Сайфуллаевни керак эди чақириб бера оласизми?
-Телефон қилиб у кишини чақирди.
Бахтиёр Сайфуллаев chikib keldi, кечаги каби асабий эмасди.
Қўлида бир даста қоғаз билан .
Мени эслаб қолган эканми, кўрган заҳоти таниди. Кабинаетига таклиф қилиб жавоб беришни истамади шекилли пракрaтуранинг кириш поесида сўраб улгурмаган саволимга жавоб берди.
-Хўжайинингиз Бекжонов ИИВда, ўша ерга боринг!,
Деб қўлимга у ерда мен учрашишим керак бўлган одамнинг телефон номерини ва иш ерининг адреси ёзилган қоғазни берди.
Адресда ёзилган метронинг “Космонавт”лар бекатида жойлашган, ҳайбатидан от ҳуркадиган бинони қийналмасдан топиб келдим.
Минг афсус бу ерда ҳам ўша машъум жавобни эшитдим;
”Эртага келинг”.
***
"Эртага...эртага... эртага деди,
Эртанинг кетидан келди, эрталар,
Эрталар битмади, битмади ҳануз.
Айрилиқ шомида ўтди кечалар.
Мен нечун эртани интизор кутдим"
....................................................
Эрталар эса ҳеч битмасди.
(афсускм ўша вақтда ёзган қаламга олинган бу шеърни тўлиқ матини сақлаб қола олмагнаман)
Эрталар оёғига тош боғлангани каби жуда секин ўтар эди.
Мен эса "эрталар"дан нафратланардим.
Тонгда нурафшон бўлиб кўз очган қуёш оқшом бўлар экан уфқга қонталаш бўлиб ботаrdи. Ҳудди менинг йиғлайвериб қон қирмизи бўлган кўзларим каби.
Мен эса эртамга ишонгим келmasди.
Shunday tushkunlikga tushgan paytimda uлуғ ва мутафаккир шоир Саъдийning satrlarini uqir edim.:
Умидинг узмагил қоронғу тундан
Ёруғ кун туғилгай қоронғу кундaн.
Мен ҳали эртамдан умидимни батамом узмагандим.
Umidim bor edi: aлбатта қоронғу тунимдан ёруғ кун туғилади, сир-саноатли бу кунлар бир куни мозийга айланиб ҳаёлимдан ҳам ўчиб кетар лекин...
Tортаётган азобларим бир умр мени тарк қилмаса...
Умидим эса ечилмас бир кўр тугун kabi ...
қуёш кўзини кулиб очган сабоҳ Сафар ака ўзи кетган эшикдан ўша оқ кўйлак, қора шим, қўлида иш папкаси билан кириб келади деб умид қилардим...
Шу ишончгина мени ёлғончи, бевафо , ғаддор дунёга боғлаб турганди.
Эртасига эрталаб Жалолиддини кийинтириб, бағримга босиб кўчага чиқдим. Илоҳим яъна “эртага келинг”, деб айтмасинларда деган умид билан
Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг биносига келдим, кириш эшигида турган милиция формасини кийган ёшгина йигитга: мени бу ерга Тошкент шаҳар прокуратурасидан Бахтиёр Сайфуллаев юборганини, шу рақамли телефон номерни берганини, хулласи калом, ҳамма гапни айтиб телефонда номи ёзилган Ҳусан Аҳмедовни чақириб беришини сўрадим.
Қаравул қўлимдаги телефон номерини кўрди-да, бурчакда турган ички телефонни кўрсатиб;
-Шу ердан телефон қилинг деди.
Мен айтилган ердан телефон қилдим.
Эркак кишининг,
“Бироз кутинг, мен ҳозир чиқаман”, деган овози эшитилди.
Овоз жуда мулойим эшитилди, ичимга илиқлик кирди…
Гапнинг очиғи, мен шунча вақтдан бери милиция бўлимларига боравериб , сарсон-саргардон юрган вақтларимда “шайтон малайи” деб атаганим ментларнинг овази мулойимини эшитмагандим.Hammasi huddi men ularning "onasini haqorat" qilgan kabi asabiy ohangda gaplashar edilar. Xайратландим булар ҳам одамга ўҳшаб гапирар экан -ку.
Инсонга ит ҳужум қилса у ит-ку ҳайвон деб ўз-ўзингга тасалли берасан лекин.... egniga forma kiygan mentlar итдан-да, баттар ўз инсоний қияфасинини йўқотган маҳлуқлар эди.
-Balkim itda mehr bordir inson bolasiga lekin ularda yuq!
Баъзан ўйлаrдим улар xam insonmikan, ularni xam оқ сут emizdirib katta qilgan онаси, ўғлим деб бағрига босиб катта қилган дадаси бормикан деб ?...
Ташқарига чиқиб кута бошладим.
Бир vaqт узун бўйли, қадди басти келишган, мўйлабли, оқ рангiнинг устидан мовий рангли чизиқ чизилган калта енгли кўйлак, қора шим кийган бир киши чиқиб келди.
У худди мени олдиндан кўргандай, тўғри олдимга келди:
-Сизми мени чақирган?…
Мен қаршимдаги бу одамнинг салобатидан ҳайиқмадим ва саволига жавобан ;
Ҳа, менман - дедим.
-Сиз кимсиз? -деди у синчковлик билан тикилиб.
- Менми?…
Мен Сафарбой Бекжоновнинг оиласи бўламан? 3-4 ойга яқинлашди Эргаш Жўраевнинг одамлари келиб иш еридан суҳбатлашамиз деб олиб кетишганига…шундан бери на ўликидан на тирикидан ҳабар бор. Излайвериб бормаган ерим қолмади... энг сўнгида. Тошкент Шаҳар пракуратурасидан менга шу адресни ва сизнинг телефон номерингизни беришди.
“Бориб шу кишидан сўранг”, деб.
-Нимага айнан мендан?
-Ким берди сизга бу номерни?
-Менга синовчан тикилди.
Қаршимдаги одамнинг ҳе йўқ бе йўқ дўқ пўписа аралаш берган саволига ҳайрон бўлдим.
Ким бўлар эди?!
-Собир Раҳимов пракратурасида ишлайдиган Бахтиёр -Сайфуллаев деган одам берди.
Sизнинг телефон номерингизни ва иш ерингизни адресини бўлмаса бу ерга келар эдимми?!
-Балким у туҳмат қилиб бергандир бу номерни сизга, сиз ҳам ишониб бу ерга келдингизми?
Менинг назаримда бу одам Сафар ака ҳақидаги ҳамма бўлиб ўтган фожиалардан ҳабари бор-у, фақат мени синаш учун гапираётгандай туюлди.
Унинг бу ҳолатда гапиришига баттар жаҳлим чиқди:
Баҳтиёр Сайфуллаев дедим жаҳлимни жиловлашга ҳаракат қилиб ҳўжайинингиз Бекжонов Сафарбой Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигида деган .
-Менга қаранг дeдимyanada asabiy holatda тишимни -тишимга, босиб ўлар бўлсам ўлиб бўлдим ҳўжайним йўқолгандан бери қўлимда гўдак билан ҳар куни Тошкентнинг тош кўчаларида шу иссиқ ҳавода сарсон бўлиб излаб юрибман. Бир ками сиз эдингиз...
Mенинг асабимни ўйнаманг, бор бўлса борлигини, йўқ бўлса йўқлигини айтинг?! Агар уриб ўлдирган бўлсаларингиз ўлигини беринг. Жонимга тегиб бўлдиларингиз ҳаммаларингиз!
( jоним ҳиққилоқимга келган, мен учун икки дунё бир қадам бўлиб қолганди)
Ҳусан Аҳмедов деганлари menga бошдан оёқ синчковлик билан тикилди.
Аламдан кўкариб кетган юзим-у, кўзларимдаги ғазаб учқунини фарқига бордими, ёки Жалолиддиннинг сарғайиб сўлган юзига раҳми келдими ёки бошқа сабабданми, бошқа савол беришга журъат қилмади.
У нимадир ўйлаб тардудланиб қолди, бир оздан сўнг: “Юринг мен билан” деганча олдинга ўтиб йўл бошлади.
Эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган ёшгина қоравул йигитга “рухсатнома” ёздиргач, ичкарига бошлади.
Борар эканман, ич ичимдан ҳаяжонланар edim!
Bир ishonchim бор эди.
“Балким ичкарида Сафар ака бордир ва мен уни кўрарман”, деган ҳом ҳаёлдан энтикдим.
Бир умид ...
Бир ишонч...
Кўзимни ўнгида yalt-yult yohgan умид учқунlarи бор эди...
Минг афсус…
1.09.2013 yil. lausanne.
11- қисм.
Бошим айланганидан нечанчи қаватга қандай чиққанимизни сезмабман.
Катта кабинетга кирдик, хонада иккита ёзув стули, деворларда ҳар хил плакатлар осиғлик бўлиб , стул устида эса КГБ нинг қурувчиси бўлган “қонхўр” Калилиннинг кичикрок ҳайкалчаси бор эди.
Менинг диққатимни шу ҳайкалча тортди.
Чамаси ҳайкалчага тикилиб қолганим у кишига таъсир қилди шекилли мендан:
-Бу кишининг кимлигини биласизми? деб сўради.
-Нега билмас эканман, сизларнинг катта “ота”ларингиз-ку, дедим истеҳзо билан.
-Шундан сўнг менга Калинин ҳақида бошқа савол бермади.
-Стулга ўтиришга таклиф қилгач, ўзини таништирди:
-Мен хўжаyинингиз Сафарбой Бекжоновнинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов бўламан.
Бу гапини эшитганимда бошим айланиб еру-кўкни қоп-қора булут босгандай кўзим олди қорайди. Ойлардир сарсон бўлиб излаганим Сафар акани яқинdан кўрган , ҳатто у билан суҳбатлашган одам рўпарамда турар эди.
Бир оз ўзимни тўплаб Ҳусан акага қарадим.
Нима дедингиз?
Терговчиси бўламан.
Шунақами ўзини кўрдингизми?Soglig yahshimi? Ейдиган овқатлари тузукми, нимага шунча вақтдан бери уйга қайтмайди ё телефон қилмайди?
Ҳусан Аҳмедов менинг кетини узмай ҳаёжондан пайдар -пай, бераётган саволларимнинг қайси бирисига жавоб берсам экан, деб ўйландими ёки харатери оғир одамми, билмайман, саволларимга нима деб жавоб беришни билмай ўйланиб қолди.
Айниқса унга “Овқати тузукми у ерни?” "нега телафон қилмайди ” деб сўраганим таъсир қилдими мийиғида кулди.
-Овқатини сўраяпсизми?
-Ҳа, нима бўлибди сўрасам?
Ошқозанларида яра бор, шунинг учун ҳар ҳил нарсани еёлмайдилар, танлаб ер эдилар уйда-дедим бир оз хафа бўлиб.
Ҳусан Аҳмедов гапини чўзишни истамадими, ёки бошқа сабабданми тушунмадим…
-Яхши ҳамма нарса , қўрқманг!
Мен эса жуда содда эдим.
Бу ернинг меҳмонхона эмас , “қузғунлар” макони эканлигини унитгандим.
Шу вақт кабинетга бир оёғи чўлоқ, юзидан заҳар томиб турган бир одам кириб келди.
Ҳусан Аҳмедов у кишига қараб “Сафарбой Бекжоновнинг оиласи бўлади” деб мени имо билан кўрсатди. Шундан сўнг у нимадир эсига тушиб қолгандай менга ўгрилди.
-Сизнинг исмингиз нима ўзи?
-Қурбоной.
-Ўғлингизни исмичи ?
-Жалолиддин…
-Яхши, меникини эшитдингиз..
Бу киши, деди у бадқовоқ одамни кўрсатиб, Мирза Худоёров бўладилар.
У киши ҳам терговчи бўлиб ишлайдилар бу ерда.
Кейин билсам Мирзо Худоёровнинг лақаби “гестапо” экан.
Лекин буни билишимга ҳали анча вақт бор эди.
- Энди мана шу ҳужжатга ёлғон кўрсатма бермайман деб имзо чекишингиз керак деди аллақандай расмий бланкани кўрсатиб.
Ҳусан Аҳмедовнинг бу гапни эшитиб ҳайратландим:
-Мени ҳам тергов қиласизми?
-Ҳа.
Нима учун?
-Қонун шунақа…
-Мен карахт бўлиб қолдим:
Мен бу ерга Сафар ака ҳақида бир янгилик эшитаман иложи бўлса ўзи билан кўришаман, деб келгандим Бу киши эса менга “ёлғон кўрсатма” бермайман деб қанақадир ҳужатга имзо чектирмоқчи?!
- Имзо чекмайман, сизнинг саволларингизга жавоб ҳам бермайман-дедим жаҳлим чиқиб мен нима сизга жиноятчиманми?
Сизни ҳеч ким жиноятчи демади.
Бўлмаса нима учун?
Қонун шунақа.
Ҳайрон бўлдим.Тўғриси менинг бундай қонундан ҳабарим йўқ эди. Ўқиганларим баъдиий китобларда Сталиннинг қаҳрига учраган инсонларнинг оилалари ҳам КГБнинг рўйҳатида бўлиб улар ё қамалган ёки йилларча зулм остида эзилганларидан ҳабарим бор эди.Мен бундай ҳазин ҳикояни Абдулла Қодирийнинг ўғли Ҳабибулла Қодирийниг “Отам ҳақида” деган китобида ўқигандим. Лекин ҳозир 1993 йил у мудҳиш ҳодисалар 1937-38 йилларда бўлиб ўтган эди. У вақтда таҳтда “халқлар отаси” Сталин ўтирганди.
Ҳозир Ўзбекитон мустақил “қоғазда” демократик давлат бўлса. Таҳт теппасида ҳам Ислом Каримов ўтирган бўлса мен нима учун ҳўжайиним учун жавоб беришим керак?
Ҳусан Аҳмедов сўраган саволимни эшитмаганга олиб ўз саволини такрорлади мен сўрайман, сиз жавоб берасиз?
Ҳусан ака ҳозир 1937 йиллар эмас-ку, ҳалиям қонун ўзгармадими ўжарлигим тутиб такрор сўрадим.
...
Саволимга жавоб ололмаганимга баттар жаҳлим чиқди.
-Қизиқ одам экансиз, нимани сўрайсиз?…
Кимсиз, қаердансиз, нимага айнан Сафарбой Бекжоновга турмушга чиққансиз?
Ҳаммасига чидаш мумкин эди-ю, кейинги берган саволи ярамга туз сепгандай бўлди?!
Ялт этиб Ҳусан Аҳмедовга қарадим:
-Сиздан рухсат олишим керак эдими, у кишига турмушга чиқиш учун xудога шукр, ҳали дадам билан онам ўлмади!
-Ўзининг саволи нақадар бачкана эканлигини ҳис қилди шекилли, мендан кечирим сўради.
-Яхши, дедим тишимни -тишимга ,босиб ҳамма саволингизга жавоб бераман, кейин мени учраштирасизми умид билан сўрадим?
….
Ўртага нотабий жимлик чўкди.
Бизнинг суҳбатимизга жимгина қулоқ солиб ўтирган Мирза Худоёров бирдан тутақиб кетди:
-Сиз кимсиз, ўзи бу ерда бунақа талаб қўйишга, бу ерда саволни биз берамиз?!
Менинг ҳам жаҳлим чиқди:
-Нима ҳақингиз бор мени тергов қилишга?
Мен нима жиноятчиманми?
Олдин менга Сафар акани кўрсатинглар, қанақа айби борлигини айтинглар, кейин қанча саволингиз бўлса жавоб бераман.
Менинг гапларимни эшитиб Мирзо Худоёров яна жаҳл отига минди:
-Сен кимсан ўзи ?
-Менми -дедим истеҳзо билан, сизга ўхшаган Ўзбекистун Республикасининг гражданиман.
Сал олдин “сиз”лаб турган бу заҳарли илон энди “сен”лашга бошлади эрингни кимлигини биласанми ўзи?…
Мен шошиб қолдим, бир Ҳусан Аҳмедовга, бир оғзидан кўпик сачратиб бақираётган Мирза Худёровга қарадим.
-Сан эрингни “ўғри “эканлигини билмасмидинг?! Ёки билиб туриб ҳам ўзингни соддаликка солаяпсанми?
Унинг оғзидан чиққан “ўғри”калимасини эшитиб даҳшатга тушдим:
-Ёлғон, билиб билмасдан туҳмат қилманг бир одамга ўзингиз "ўғри "бўлсангиз керак?!
Мирзо Худоёровга қарата “Сиз ўзингиз ўғрисиз” деганимни биламан, менга қараб ғазаб билан юра бошлади. Жалолиддин бу бақир –чақирлардан қўрқиб йиғлаб юборди..
Мен дир-дир титраб йиғлаётган Жалолиддинни маҳкам бағримга босдим.
-Уялмасангиз уринг, – дедим шиддат билан!
Ўлдирмоқчи бўлсангиз ўлдиринг!
На сиздан, на бошқаларингдан ҳеч бирингдан қурқмайман.
Менинг ҳўжайнимга туҳмат қилманг!
Ҳусан Аҳмедов шошиб қолди: бир томонда “кобра “илон каби xezlenib заҳарини сочишага хозирланиб турган Мирза Худоёров, иккинчи томонда кичикина гўдакни бағрига босиб:”Ўлдирсанг –ўлдир” деб мағрур турган бир аёл!
Ўртани сокинлаштирмоқчи бўлдими ёки бошқа сабабданми, билмайман...
Xusan Ahmaedov Мирза Худоёровга қараб Сиз мен билан юринг! - деди ва кабинетдан уни олиб чиқиб кетди.
Қанчадан-қанча инсонларнинг ҳаётини хонавайрон қилган бу хонада Жалолиддин билан ёлғиз қолгандик.
Деразадан ташқарига қарадим: кўк юзида кулиб турган қуёшни эмас, менинг бугунги аҳволимга ачинаётгандай қоп-қора булут босган осмонни кўрдим.
Хонага Ҳусан Аҳмедовнинг кирганини эшикнинг тақиллаб беркилишидан кейин билдим. Мен жуда хаёлпараст эдим.
Табиат bilan инсоннинг узвий боғлиқлигини ҳар ерда кўраверар эдим.
-Жаҳлингиз қаттиқ экан…, деди Ҳусан Аҳмедов жойига ўтирар экан.
-Бўлмаса ўйлаб гапсирсин, нимага туҳмат қилади?
Жинними ўзи, у одам?
Ҳусан Аҳмедов менинг саволимга жавоб бермади.
Қандайдир қоғозларни титкилаб, ўзига кераклисини топди шекилли деди:
-Менга қаранг, ҳозир сизга саволлар бераман, ҳаммасига жавоб беринг!
Мен ҳайратландим:
-Нимага?
-Қонун шунақа?
Тўғриси, мен жиноят кодексини эшитгандим лекин ўқимагандим. Минглагaн том китоблар ўқидим, аммо, хеч қачон дедиктив руҳдаги китобларни ўқимаганим учун ҳозир ҳам" сиз мен берган саволларга аниқ ва тиниқ жавоб берасиз " деганда ҳеч нимани тушунмадим. Жиноятчи ва терговчилар ҳақидаги бадиий китоблардан ўқимаганимга афсусландим. Балким ўқиганимда тажрибам бўлар эдими?...
-Оилавий аҳволим: Ота-онам ким ?
Қаерда ва качон туғилганман...
Хуллас калом терговчи ўзига керакли барча саволларни берди, мен эса жавобни…
Мен ўзимнинг Қорақалпоғистоннинг Беруний туманидаги чекка бир қишлоқда туғилганимни, ота-онамни оддий инсонлар эканлигини дадам бир умр трактор ҳайдаганини, онамнинг далада ишлаганлигу-ю, ҳозирги кунда иккаласи ҳам пенсионер эканлигини айтдим.Ўзимнинг эса олдин Берунийда Педагогика Билим юртида ўқиганимни кейин Самарқанд Университетининг Филология факультетига 1985 йилда ўқишга кириб, уни 1991 йил тугатганлигимни айтдим.
-Сафарбой Бекжонов билан қачон турмуш қургансиз?
-1991 йил, 15 февралда тўйимиз бўлган.
Тўйга кимлар келган?
-У пайтда унинг атрофидаги одамларни ҳеч бирисини танимасдим,
тўғрисини айтсам ҳозир ҳам ҳеч кимни танимайман кўпчилик эди келган ордамлар.
-Тўйга Муҳаммад Солиҳ келганми?
-Келган ҳатто Рауф Парфи ҳам келганди.
Биласизми, ҳамма яхши кўрган шоирларим келишган, деб яна қўшиб қўйдим.(соддаманда)
-Нечта фарзандингиз бор?
-Битта ўғлим бор .
-Қачон туғилган ўғлингиз?
-1991 йил 23-ноябрда.
Исми нима ?
Жалолиддин.
-Уйингизга кимлар келиб кетарди?
-Уйгами?!, дедим ажабланиб, сизнинг нима ишингиз бизнинг уйга келганлар билан…
Ҳусан Аҳмедов ҳайратланиб менга қаради:
-Бизга керак, сиз айтaverинг?!
-Товба … мажбурманми ҳисоб беришга.
-Сирми жуда қўрқаяпсиз айтишга? Ёки Муҳаммад Солиҳ келармиди кўпроқ?
-Партиянинг раисини айтаяпсизми?
-Ҳа.
Йўғе у нима қилади бизнинг уйга келиб.
Танийсизми Муҳаммад Солиҳни?
-Йўқ , танимайман лекин икки ёки уч марта кўрганман , энг яхши кўрган шоирим менинг, сиз ҳам шеърга қизқасизми?
Менинг соддалик билан берган саволим Ҳусан Аҳмедовга ғалати таъсир қилди шекилли юзимга қаради…
Лекин кулмади, саволимга жавоб ҳам бермади.
-Қаерда кўргансиз Муҳаммад Солиҳни?
-1989 йил Октябр ойидамиди , унитмаган бўлсам Самарқандга бизнинг Университетга учрашувга келишганди бир гуруҳ шоирлар билан…шунда учрашувда кўргандим.
Кейин эса ўзим бир марта излаб келганман у кишини.
-Нимага излаб келгансиз?
Шундагина ўзимнинг қовун тушириб қўйганимни билдим, яъни айтилмаслиги керак бўлган гапни айтиб айтгандим.
Энди эса… борей, нима бўлса бўлар, нима ўлдирармиди мени Муҳаммад Солиҳ билан учрашдинг деб.
-1990 йил 11 апрелда келгандим, “Эрк” партиясига аъзо бўлиш учун…
-Нима, сиз ҳам шу партияданмисиз?!
Ҳамма айтган гапларимни эътироз билдирмасдан ёзиб олаётган бу одам бирдан шошиб менга шу саволни берганига ҳайрон бўлдим.
-Нима жиноятми “Эрк” партиясига аъзо бўлиш, расман рўйхатдан ўтган партия бўлса нима бўлибди?!
Ҳусан Аҳмедов ёзишдан тўхтаб, менга ҳайратланиб қаради:
-Тўғри, бу сизнинг шахсий ишингиз.
-Оилавий борди келди қиласизларми у билан?
-Ким М.Солиҳ биланми ...йўқ.
- Юзимга синчиклаб тикилди сиз Муҳаммад Солиҳнинг синглиси эмасмисиз мабодо, жуда ўхшар экансиз!
Мени айтасизми ҳайратланиб сўрадим.
Сизда.
Йўқ , кўп одамлар uxshatadi лекин бизлар тамоман бегонамиз Муҳаммад Солиҳ билан “чалғанда қонимиз қўшилмайдми” дедим.
Ҳусан ака синовчан тикилди Сафарнинг фамиляси ҳам Бекжонов-ку балким икки оила бегона бўлиб кетмайлик деб қуда бўлгандир синовчан сўради.
Жаҳлим чиқди: айтган гапимга ишонмай яъна қайтариб айтаётганига сиздан қарзим bormi ялғон гапириб. Сафар ака ҳам уларга қариндош эмас. Фақат фамилиялари ўҳшайди. Хоразмда нима кўп Бекжонов фамилияли одам кўп ҳаммаси қариндош бўлаверадими?
Ҳусан Аҳмедов қайтиб бу тўғрида савол бермади.
- Яқинда уйингизга Элликқаладан битта аёл, бир эркак келишган,экан улар ким?
-Сиз қаердан биласиз ҳайрон бўлиб сўрадим.
…
Саволимга жавоб бермади -ю, саволини такрорлади.
Ким улар?
-Опам билан поччам эди келган, сизга ким айтди.
Ҳайрон бўлиб сўрадим.
Терговчи саволимга жавоб бермади.
Элликқаллаning тарих музеyniнг директори Ўразали Жумаев деган одамни эшитгансизми?
Кимни?
Қулоқларимга ишонмай яъна бир марта сўрадим.
Ўразали Жумаевни....
Тош каби қотиб қолдим. Унинг нима алоқаси бор Сафар акага?
Ўша-ку, шикоят қилган Элликқалладаги тарихий музейидаги ноёб тарихий “танга”ни ўғирлади деб.
Тентакми у одам “танга”ни ўзи берган-ку, экспертиза қилдир деб ҳатто тилҳат ҳам ёзиб берган.
Endi ўғирлади деб айтаяптими?
Қаерда ўша хат?
Уйда турибди.
Биласизми дедим алам билан ўша ифлос Ўразали Жумаев акамни “туҳмат “қилиб қаматмоқчи бўлганди, қамата олмаганди.
Энди куёвига туҳмат қилибдида оҳири .
Нима дедингиз , кимга туҳмат қилди дедингиз?
Менинг энг катта акамга 1980 йилардаги “ пахта иши” dan, ҳабарингиз бордир.
Бор нима эди?
Ўразали Жумаев deganlari millat hoyin edi. U Эллиққалада Гдилян билан Ивоновнинг командаси билан қўшилиб жуда кўп бегунаҳ одамларга туҳмат қилиб оилаларини қон қаҳшатди, арзимаган баҳона билан кўп одамларни қаматиб юборди . Шулардан бириси менинг энг катта акам Унга ҳам туҳмат қилди. Ойларча иш ерида текширдилар лекин камчилик топа олишмади Гдилян билан Ивоновнинг ялоқҳўрлари.
Онамнинг бахтига Акам қамалмай қолди.
Шу воқеалардан кейин ҳамма ундан нафратланадиган бўлди. “пахта иши” деган “қора бало” ўтгандан акам яшайдиган савхознинг халқи Ў. Жумаевни ҳайдамоқчи бўлиб очиқ мажлис ўтказганлар. Ўразали билан хотини билан йиғлаб “кечирим” сўраган болаларини ўртага қўйиб халқдан.
Халқ эса акамга қарган нима дейсиз деб Акамнинг раҳми келиб майли яшайверсин деганда, ҳозир уни оиласи билан ҳеч ким борди келди қилмайди якка моҳов бўлиб яшайди маҳалласида.
Уйингизга ҳам келганми?
Келган ҳафталаб меҳмон бўлганди.
Менинг жаҳлим чиқиб “ келмасин бизнинг уйга кўришга кўзим йўқ , акамни шунақа қилган, дадам билан онам қанча изтироб чекди. Акамга “туҳмат” қилганди бу ифлос деб айтгандим дедим алам билан...
Кўзимга тўлган аччиқ ёшларимга ҳоким булолмадим.
Сув ичинг деб қўлимга стаканда сув узатди.
Сафар нима деган?
................................................................
Энди кеч дедим армон билан...
"Tanga2 haqida nimani bilasiz?
Занглаган темир “танга”чани айтаyapсизми?`Ҳайратланиб сўрадим.Дунёнинг қаерида бор "ўғри” ўзи олган буюмга тил ҳат ёзиб олгани?Сафар ака у “танга”ни ўғирламаган Ў. Жумаевнинг ўзи берган-ку , экспертиза қилдириб бергин деб.Мен тангани бир Француз аркелогга сотмоқчи эдим жуда арзон сўради деб
Сафар аканинг жаҳли чиқди Ўразали Жумаевга нимага сотаркансиз сизнинг отангиздан қолган мулкми деганди ўшанда.
Биласизми яна қайтариб айтаман, Сафар ака ўғирламаган, уни музей директорининг ўзи берган-ку, “тил ҳат” yozib имзо чекиб.
-Сиз қаердан биласиз, уни экпертизага беришганини?
-Уйда музей директорининг ўз қўли билан ёзган хати бор.
-Жиддий айтаяпсизми?
-Тўғри айтаяпман, музейнинг директори Ўразали Жумаев ўз қўли билан ёзган-ку.
Жалолиддин оч қолдими ёки сув ичкиси келдими, билмайман, инжиқлик қилаверганидан кейин Ҳусан Аҳмадов қандайдир қоғозни қўлимга тутқазди. “Ўқиб, қўл қўйинг” деб.
Ўқидим, қўғозда ҳозирги айтган менинг гапларим ёзилган эди, унга имзо чекдим.
-Қачон учрашув берасиз, қачонгача сизларнинг ертўлангизда ётади?
Сафар ака билан учрашув илинжида.
-Номаълум …деди у саволимга жавобни қисқа қилиб, кейин қўшиб қўйди:
-Келган йўлингиздан қайтиб кетишни биласизми?
-Йўқ.
Шундан сўнг Ҳусан Аҳмедов мени пастгача кузатиб қўйди.
Ташқарига чиқдим. Уларнинг олдида ўзимни зўрга тутиб тургандим. Чиққач, кўзимни ёшини тўхтата олмадим. Яхшиямки метрода поездни куп кутмадим.
Уйга келгунимча оқшом бўлганди.
Жалолиддинни қўлига бир нималар бердим оч бўлгандир деб.
Ўзимнинг эса томоғимдаг бир ютим сув ҳам ўтмади.
8.09.2013 yil. lausanne.
12 қисм.
Ўтган qismларда баён қилганим каби “Озодлик” радиосининг муҳбири Фurkat Якваллаҳўжаев мендан интервую, олaман деб келмаганi-yu, Муҳаммад Бекжонни алдаганини ёзгандим.
Мени эса номи улуғ ўзининг “пашша” қадар қиймати йўқ "ozodlik" muhbiri Фurkat Якваллаҳўжаевни келиб,-келмагани, қизиқтирмасди. "Озодлик” радиосида ишлайман деб ўзига бино қўйган журналистларнинг сони мингта! Афсуски ; қўлимда қалам бор “Озодлик” каби машҳур радионинг муҳбирлик гувоҳномаси чўнтагимда ким ҳам ҳади сиғиб менинг “ мушукимга пишт” дegan ўзидан савлати катта "сувга ботмаган ўпка” каби "сўзда журналист”лар; бугун ҳам бисёр.
Қалби қирик, юраги доғли, сўзлари бўғзида тугумланган жабрдидалар улардан ҳаm, кўп.
Кимининг турмуш ўртоғи, кимининг кўзининг оқу- қораси ёлғиз ўғли, кимининг эса дилбанди бўлган қизи арзимаган "жиноят" ёки туҳмат тўрига илиниб қамоқларда қон ютиб ўтирибди.
Сиз журналистман деган қаламкашлар уларнинг ота-оналаридан ёки яқин биродарларидан интервую олсангиз ўша жабрдидаларнинг ҳаётида бир ўзгариш бўладими?
Бўлмайди лекин...кўнгил тасалlиси деган гап бор-ку!
Фарход Якваллаҳўжаев деган jurnalist менга эмас ўзига ҳурматсизлик қилганди. Қўлидаги қаламига, журналист деган шарафли касбига ҳиёнат қилган эди ushanda.
Мен-ку, тақдиримнинг тош йўлларида ёлғиз ўз ёғимга ўзим қоврулган аёл эдим. Журналист деган insoning қалами бир кун қўлидан тушса улар ҳам менинг va сизинг каби оддий odamга айланишидан ҳабари бормикан?...
Кейин кўп ўтмай “Озодлик” радиосидан Темурхўжа ака
(Профессор Темурҳўжа Uсманхўжа ўғли Бухора Жумҳуриатининг биринчи прeзиденти Uсманхўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Мичинген Университетида дарс беради)
телефон қилиб Сафар ака ҳақида интервую олишга бошлади.
Мен дардимни айтардим у эълон қилар эди "Oзодлик” радиосида.
Бир ўзгариш бўлдими деб сўрасангиз ...
Йўқ!
Деган жавобни эшитасиз .
Терговчи Ҳусан Аҳмедов
(Ҳусан Аҳмедов келиб чиқиши қаердан эканлигини билмайман фақат Пракурорнинг ўғли бўлганини кейин эшитганман. Бу ҳақида менга ЭРК Партиясининг собиқ матбуот котиби бўлиб ишлаган Дилорам Исоқова билан 2009 йил Белгияда учрашганимизда айтганди)
Endi safara akaning қаерда эканлигини , соғлигини билар эдим.Чунки Сафар ака ҳақiда Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб сўраб туриш имкониятига эга бўлganдим.
Менга учрашув беришмасди.
Энди эса олдимда ўтиб бўлмас икки дован бор эди.
Мен бу мудҳиш воқеани Сафар аканинг оиласига айтайми ёки айтмасамми?
Иккинчиси эса Сафар акага ҳимоячи топиш .
Ўзимдан бошқа ҳеч кимни танимаганим учун кимдан маслаҳат сўрашни-ю, ҳимоячи учун кимдан пул сўрашни ҳам билмасдим.
Тўғри олдинги яшаган маҳалламизда бир икки қўшни билан таништирганди Сафар ака. Bу ерда эса кими- кимсани танимасдим.
Ҳайҳотдек катта шаҳарда ёлғиз эдим.
Бошим тош каби қотиб қолди.
Шундай кунларининг бирида эшикнинг тақиллаган овазини эшитдим ким экан деб оваз берсам. Мен Эркин акангиз бўламан деган овазни эшитдим.
Ҳайрон бўлдим қанақа "Эркин акам бор экан деб"?
Мен бир кўрган одамимни иккинчи бор кўрсам танимасдим, исмини ҳам хотирлаб қолмасдим. Нима бўлса бўлди эшикни очай-чи, кундуз куни-ку, ваҳший ҳайвон эмасдир еб кетгани келган деб эшикни очдим.
Эшик олдида ўрта бўйли бир оз тепа кал одам мутавазе бўлиб турар эди.
Кимсиз дегандай тикилдим.
Келган одам менинг сўзсиз саволимни тушунди шекилли.
Мен Эркин Мавлонов ман.
У куни келгандим эсламадингизми?
Сафар акам-ла, билан "уй" масаласида гаплашган келгандим.
Юзига қарадим. Сафар аканинг отаси тенги одам “Сафар акам” деб турса ғалати эшитилир экан. Кейин гапидан тушундимки ,Эркин Мавлонов дегани биз яшаяпган уйнинг эгаси экан. Қўлида бир даста ҳужжат бор эди.
Ё тўғрисини айтаймикан?
Бир оз ўйландимда.
Сафар ака уйда йўқлар.
Қаерга кетган?
Туркияга кетган . (ёлғон гапирдим: даб- дурустдан, Сафар ака қамалиб қолган деб айтолмасдим)
Қачон келади?
Бир ҳафтага келиб қолар.
Яхши мен бир ҳафтадан кейин келаман.
Бошим гангиб қолганидан менга уйнинг хужжатларини ташлаб кета -веринг, келиб оввора бўлиб нима қиласиз Сафар ака ўзи тўғрлайди ҳужжатларни дейиш ақлимга ҳам келмабди.
Инсон бошига кутилмаган ташвиш тушса “ақлини йўқотади” деганлар ҳудди мен ҳақимда айтilгандай Сафар ака қамалиб қолгандан кейин жонсиз , руҳсиз ҳайкалга ўҳшаб қолгандим...
Кўзим билан кўраман ,қулоқим билан эшитаман ,лекин ...
Бутун ҳаёлим Сафар акада бўлганидан бошқа ҳеч нимани идрок эта олмасдим.
На уй на бошқа кўзимга ҳеч нарса кўринмасди. Балким ўшанда уйнинг ҳужжатларини олиб қолганимда тақдирим ҳам бошқача бўлар эдими?
Ким билади дейсиз?
Келажакни қанақа бўлишини фақат яратганинг ўзи билади холос bандаси эса ожиздир.
Эркин Мавлонов кетди.
( Эркин Мавлонов асли келиб чиқиши Наманган Вилоятидан қаерда ишлашини билмайман)
Ҳалиям миямни ҳанжарнинг ўткир тиши каби пармагалаган саволга жавоб тополмасдим.
Сафар аканинг ота -онасига, унинг қамалиб қолганини айтсамми айтмасами?!
Яъна ўзим билан ўзим маслаҳат қилдим; яхшиси айтмай қўя қолай... Балким бу туҳмат тўридан қутилиб кутилмаганда, уйга кириб келар деган умид учқуни бор эди қалбимда.
Шундай кунлариниг бирисида Бектемир туман “ бузовчи” маҳалласидаги ўртоқларидан Окил ака келди . У одам биз шу шаҳардаги уйга кўчганимизда яқиндан ёрдам берган эди. Кейин Сафар ака йўқолиб қолган кунинг эртасига келганди. Унга айтгандим Сафар аканинг ишга кетиб уйга қайтмаганини (исмини ўзгартириб ёзаяпман чунки у киши ҳозир Ўзбекистонда)
Ҳол-ҳотир сўради ҳабар борми ?
Bor qamab quyibdi, дедим кўзимга тўлган аччиқ ёшни ичимга ютиб.
Сафарбой таҳмин қилар эди.
Нимани?
Шундай хол бошига келишини.
Тош каби қотиб қолдим.
Нимага манга айтмаган алам билан сўрадим.
Сизни қўрмасин деб авайларди.
.Окил ака дедим агар биронтаси “сан ўлдираманан” деб айтса ҳам айтиши керак эди
энди нима бўлди?
Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.
Қачон?... дедим алам билан.
...
Саволимни жавобсиз қолдирди.
Сафарбойнинг ота -онасига ,ҳабар бердингизми?
Йўқ.
Телефон қилинг улар билиши керак .
Нима деб айтаман, qамалиб қолди дейманми?
Қамалди денг яширманг улар билиши керак.
Окил ака кетди.
Уйда телефон бор нимагадир ишламасди.
Жалолиддинни кўтариб телефон қилгани рочтага бордим.
У ердан Хозараспни буюуртма бериб кутиб ўтирдим.
Бир вақт 3 кабиндан телефон қилинг деган оваз эшитилди.
Жалолиддинни шу ерда қаергадир телефон қилиш учун келган танимаганим йигитнинг қўлига бердим.
Илтимос укажон 5 минут олиб туринг ўғлимни ман бир телефон қилай.
Майли опа бемалол.
Раҳмат.
Телефон гўшакини қўлимга олдим.
Ало...
Кимсиз?
Ман келингиз Қурбонойман. Сафар оғани қамаб қўйдилар.
Бошқа гапира олмадим кўзим аччиқ кўз ёшга тўлди.
Йиғлаб кабиндан чиқдим йигитнинг қўлидан Жалолиддини олдим. Танимангим йигитнинг кўзида нимага йиғлапясиз дегaн саволни аксини кўрдим,
жавоб берадиган ҳолатда эмас эдим.
Нимага ...
Нима учун...
Деган жавобсиз савол дорнинг сиртмоқи каби бўғзимни бўғар эди.
Нафас олмоқда қийналар эдим.
Кўзимни ёши ҳеч тўхтамади уйга келгунimча.
Ёруғ жахон зиндонга айланганди.
15.09.2013 yil. Lausanne.
13 қисм.
Сафар аканинг оиласига ҳабарни беришга бердим-у, ўша вақтдаги руҳий ҳолатимнинг оғирлигидан адресни беришни унитгандим.
Нима бўлса бўлар бир йўлини қилиб шаҳардаги уйни топиб келар деб ўзим- ўзимга, тасалли бердим.
Атрофимни ўраб олaётгаtган гирдоб тобара кучлироқ айланмоқда гирдобнинг ичидан қандай қилиб чиқиб кетишининг билмас эдим...
Кутилмаганда тергов қилинганим “дард устига чипқон бўлди”....
Нимадан уйга ким келиб ким кетганини сўрашганини ҳеч тушунмадим? Сафар аканинг иш жойида “кимлар билан "учрашиб нималар ҳақида гаплашганини тушумда кўраманми? Унга умр йўлдоши бўлиш дегани босган қадамини текшириб “кимлар билан “ учрашган -учрашмаганини ҳақида ҳисобот сўраш мажбуриятини бермайдику?!
Эрталаб тонгда ишга кетиб ярим тунда ишдан қайтса ... Менинг баъзи “хотин”ларга ўхшаб қаерга бордингиз? Нима қилдингиз бугун? Кимлар келиб кетди иш ерингизга улар билан учрашганда нималар ҳақида гаплашдингиз деб сўрайдиган “касалигим” йўқ эди. Сал кам 3 йил бирга яшаб ҳамкасбларини тўғри дуруст танимасdim. ЭРК партиясидаги баъзи ўзгаришлар ҳақда ҳам ўзи гап очмаса сўрмасдим.
ERK partiyasining газетасини давомли ўқир эдим. Яъна терговга чақиришимиз мумкин деган эди nима қилишми керак?
Қўлимни қовуштириб ўтираверайми ?...
Қачон терговга чақиради , қачон менга Сафар ака билан учрашув беради деб.
Тун жим- житлик чўккан хонамда юрагим siqildi. Ташқарига чиқдим қоп-қоранғу зимистон кеча осмонга қарадим, юлдузлар узоқ-узоқлардан, ўрик дарахтининг япроқлари орасидан милтираб кўриниб турарди. Кечанинг ёлғиз малаги ойни кўра олмадим қайтиб ichkariga кирдим Сафар аканинг “телефон” номерлари ёзилган дафтарчасидан Файзулла Қиличовнинг номерини топдим балким уйига қайтгандир Америкадан деб телефон гўшагини қўлимга олиб, Файзулло Қилечовнинг телефон номерини тердим бахтимга гўшакни Файзулло Қилечовнинг ўзи олди.
Кимлигимни айтганимдан кейин, у киши мендан қуюқ ҳол аҳвол сўради, ҳатто Жалолиддинни йўқлашни ҳам унитмади.
Ҳаммаси яхши-ю, битта ёмон тарфи Сафар акани туҳмат билан қамалганини ўзимни ҳам тергов қилишаётганини қонун-қоидаларни яхши билмаганим учун сизга телефон қилаяпманки , менга “Ўзбекистон жиноят кодекс” китобингиз бўлса бир хафтага бериб турсангиз қонун қойидаларни ўқиб ўрганмоқчи эдим.
Бу гапдан сўнг ҳозиргина оғзидан бол томиб турган одамнинг бирданга нафаси ичига тушиб кетдими жимиб қолди.
....
-Менда бор-ку, лекин…
-Нима лекин?, дедим унинг савуқ гап оҳангидан ҳайратланиб.
-Саволимга савол билан жавоб берди.
- Сизга қаерда беришим мумкин китобни?
- Сиз бир жойни айтинг мен бориб олай?
Файзулла ака нимадандир хавотираланар эди:
-Иш жойимга яқин ерга келишингиз тўғри келмайди…
- Иш жойингизга бориш ниятим йўқ, ўзингиз олиб келиб беришгни истамасангиз янга билан бериб юборинг у олиб келсин бир ерга, мен бориб олай?
Суҳбатдошим нимагадир жим қолди.
Бир оздан кейин яъна овози эшитилди:
-Сиз рус тилини биласизми?
Мен ҳайрон бўлдим:
-Нима эди?
-Мендаги китоб рус тилида.
-Нима бўлибди рус тилида бўлса, ҳеч тушунмасам "ўзбекча-русча" луғат китобларим бор таржима қиламан тушунмаган еримни.
Бир оз жимлик чўкди , чамаси Файзулла Қилечов яъна қандай “баҳона” топишни билмади шекилли майли мен бир ўйлаб кўрай , деди.
Трубкадан қисқа-қисқа овоз эшитилди.
Хайр ҳўшни ҳам насия қилганди.
Мен телефон қилганимга пушоймон бўлдим олдиндан бунақа “ савуқ” мунасабатда бўлгажагини билганимда...
Кўз олдмга уйга қўлида майда-чуйда солинган “картон қути” ни , кўтариб лафанглаб кириб келгани-ю, Сафар акани уйига таклиф қилиб мехмон қилганидан тортиб , иш ерига қадар излаб келганlarи эсимга тушди.
Энди- чи...
Файзулла Қиличов аслида ким ?
Ёзаётган хотрамнинг олдинги қисмларида бу ҳақда қисқача хикоя қилгангандим . 1992 йил Февраль ойида Сафар ака Туркияда ketdi.U erda асли келиб чиқиши қадим Туркистонлик (Ўзбекистон) бўлган Афғанистонdan kucib kelgan ўзбеклар билан учрашади.
Кимсиз -кимлардансиз деб сўраб суриштириб бир -бирлари билан танишганда Сафар ака ўз авлодларининг илдизи Амиир Олимхонинг бош вазири Низомиддин Урганжийга бориб тақалишини айтади. Буни эшитган уларни мехмон қилаётган Раҳматуллоҳ Ҳожи Afandi мен сизни қаридошларингиз билан таништираман деб Низомиддин Урганжийнинг Туркиянинг Ғазиантаф шаҳарида яшайдиган невараси Асадулло Урганжийга телефон қилди.
(Асадулло Урганжий Амир Олимхонинг бош вазири Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви.)
Асадулло ака Сафар акани ўз уйига меҳмонга таклиф қилади.
Сафар ака боргандан кейин Амир Олимхоннинг ўғиллари ҳам Сафар ака билан танишиб меҳмон қиладилар.
Amir Олимхоннинг васиятига кўра дунё банкаларида турган бойликларини Мустақил Ўзбекистонга қайтариш учун Савудия Арабистондаги ва Туркия яшаётган фарзандлари тўпланиб маслахатлашиб (Америкада яшаётган ўғли телфон орқали ўз розилигини бергандан кейин) улар Сафар акага “бизнинг номимиздан Ўзбекистондаги оиламизнинг тамсилчиси” сиз бўлинг деб таклиф қиладилар.
Сафар ака рози бўлгандан кейин.
Амир Олимхоннинг ўлимидан сал олдин тушган расмининг орқасига ҳамма avlodlari имзо чекиб " ишонч хатини " берадилар.
Сафар ака Тошкеnтга қайтганида у билан бирга оила тамсилчиси бўлиб Амир Олимхоннинг куёви , Бош Вазири Низомиддин Урганижийнинг невараси Асадулло Урганжий келганди.
Асадулло Урганжийнинг ўз оиласидан тирик қолган якка-ю, ягона амакиваччаси Хоразмда яшаётган Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш ҳамда Ўзбекистон ҳукумати билан музокара олиб бориш эди.
Собиқ Адiлия Вазири Бобур Маликов Сафар ака билан Асадулло Урганжийни ўз кабинетида қабул қилиб Амир Олимхоннинг бор бойликларни Ўзбекистонга қандай қилиб қайтариб olib келиш ҳақида музокора олиб борadi.
Амир Олимхонинг Дунё банкаларида турган бойликларини васият қилгани каби Мустақил Ўзбекитонга қайтариш учун коммисия тузилади.
Коммисиянинг таркибида Амир Олимхон ўғиларининг тамсилчиси бўлган Сафар ака ҳам бор эди. Журналист Соҳибназар Эгамбердиевнинг Сафар ака билан бўлиб ўтган воқеалар ҳақида суҳбат uyushtirib “Ўзбекистон Адабиёти ва Саънати” газетасида эълон qilgandi ўша йилларда.
Бу воқеаларни яқиндан кузатиб бораётган Ўзбекистон Пракратураси ушбу коммисиянинг ичида ўз одамимиз бўлиши керак деб асли келиб чиқиши Surhandaryo Viloyatining Boysun tumanidan бўлган Файзулла Қиличовга “сохта кимлик “ ёзиб Амир Олимнинг "сохта невараси” шоҳ супасига чиқарадилар
(Файзулло Қиличов Ўзбекистон Бош Пракратурасининг Матбуот секратари. Сурхандарё Вилояти Бойсун туманида туғилган)
.Файзулла Қиличов Амир Олимхоннинг бойлигини Сафар ака билан бирга Ўзбекистонга қайтариб олиб келишдан умидвор эди. Шунинг учун хам “бўзчининг мокисидай” гоҳ Америкага гоҳ Туркияга қатнай бошлади. “сохта невара” ўзига ишонилиб топширилган ролни маромига етказиб ўйнай олмагандан кейин мазкур ташкилот кўп ўтмасдан тарқаб кетди. Аниқроқи Амир Олимхоннинг авлодлари ўз оила тамсилчисининг Ўзбекистон Давлати тарафидан ноҳақдан “туҳмат” уюштириб қаматиб юборганидан кейин Ўзбекистон Давлатига бўлган ишончини йўқотдиlar.
Амир Олимхоннинг бойликларини Ўзбекистонга қайтаришдан вақтинча воз кечдилар.
Сафар аканинг бошига ташвиш тушганда эса “сохта қариндош” Файзулла Қиличовнинг асл кимлиги ўртага чиқganди.
Xотинни билан китобни бериб юборишга юраги дов бермаганди ўз мансабининг қулига айланган Файзулло Қиличовни. Қисқачаси "дўппи тушиб кал боши кўринган эди".
Kuitilmaganda Файзулла Қиличов telefon qildi. овазини эшитиб ҳайрон бўлдим.
Хол ҳотир сўради... Сафар акани сўрамади.
Мен Туркияга кетаяпман бирон истагингиз борми?
Рахмат. Оқ йўл.
Бирон совғанигиз борми қариндошларингизга бериб юборадиган?
Бор дедим.
Нима?
Ширинлик пиширадиган “қолиф” унча катта эмас кичкинагина иҳчам Асадулло акага вада бергандим битта сизга олиб бериб юбораман деб.
Туркияда йўқ еканми?
Йўқ.
Юким оғир олиб кета олмайман.
Нимага сўрадингиз унда.
...
- Жахлим чиқди. Файзулла ака нима қиласиз “ўйин ўйнаб” сизни кимлигингизни яхши биламан.
Нимани биласиз?
Китоб сўрадим бермадингиз, совғанг борми деб сўраяпсиз бор десам “юким оғир” деб bахона топасиз ундай бўлса нимага телефон қилдингиз? Шусиз сизнинг ҳамкаб - ларингизниг маразлигидан жонимни бўғзимга келган битта сиз етмай тургандингиз.
Сафар хато қилган.
Нимани?.. Ҳайрон бўлиб сўрадим?
"Танга”ни ўғирламаслиги керак эди.
Сафар ака “танга”ни “ўғирлаган “ пайтда қоравул бўлиб қараб турдингизми ?
-Далил иботингиз борми?
-Qanday qilib bemalol tuhmat toshin otasiz?
-Яъна жимлик чўкди.
-Ислом ака билан келишиб ишлаганида бошига бу кўргуликлар тушмасди.
Сизга ўхшабми? Сизинг каби ming bir qiyafaga kiradigan “ buqalamum"ларни кўпини кўрганман. Islom akangizni etagini upib “тузини егансизда шунинг учун тузлиғингизга туфура олмай.” siz, сизинг каби “лаганбардорларга ол... еееееее ....деса Ислом акангизни аҳлатини ҳам кўзингизга суриб табаррук қилиб ейишга тайёр сиз !
Бошқа гапим йўқ!
Айтадиганимни -айтиб аламимдан чиққан эдим телефоннинг гўшагини шарақлатиб жойига қўйдим.
Ўзим -ўзимдан хурсанд бўлдим аламимни олдим деб.
Сизларда савол туғилиши мумкин Файзулла Қиличов Ўзбекистон Пракрратурасининг Матбуот Котиби бўлса қандай қилиб бу қадар "оғир “ suzlar aytib ҳақорат қилдингиз деб?
Йўқотадиган ҳеч нимам қолмаганди жонимдан бўлак...
Жоним эса гунахкор банданинг эмас яратганнинг қўлида.
Менинг учун икки дунё бир, қадам бўлган эди...
22.09.2013 yil. Lausanne.
14 қисм.
Кейинчалик эшитсам ўзини яхши кўрсатиш учун “ сохта невара" қияфасига кирган Файзулла Қиличов президент Ислом Каримовга, Сафар ака хақида тухмат тўла мактуб ва мақолалар ёзган экан . Берилган “топшгиқни” уддалай олмаганидан кейин...
(менинг ҳеч қаерда айтилмаган, ёзилмаган бу сирларни билишимга сал кам 6 ой бор эди)
Амир Олимхоннинг Авлодлари Туркияга борган Файзулла Қиличовни ; ҳуш келдинг сафо келдинг деб жуда "хурсанд" бўлиб кутиб оладилар.
Файзулла Қиличовнинг қилган" расмий таклифини "ерда қолдирмай" Ўзбекистонга келишга рози бўладилар.
Оила 1994 йилнинг унитмаган бўлсам баҳор ойларидан бирида Ўзбекистонга қўхна Ота юртлари Бухорага келиб , муқаддас қадамжоларни зиорат қилишиб дуои-фотиҳа ўқишиб Туркияга қайтиб кетгандилар.
Файзулла Қиличов асл нияти бўлган Амир Олимхоннинг бойликларини Ўзбекистонга қайтариб олиб келдиндими деб сўрасангизлар?..
Йўқ!... деган жавобни эшитасизлар.
Олдинги бобларда хикоя қилганим каби “ўз тамсилчи”ларининг, банди зиндон қилинганидан сўнг Ўзбекистонга келишга "рози бўладилар" аммо... бойликларини қайтаришга эмас...
Амир Олимхоннинг авлодлари то Ўзбекистонга келиб кетгунча ўзларининг асл ниятлари ҳақида оғиз очмагандилар.
Амир Олимхоннинг авлодлари келганларида асл манзарани ўз кўзлари билан кўргандан кейин қадим Туркистон (Ўзбекистон)нинг “қоғаз”дагина мустақил давлат эканини , аслида миллат ҳалиям чор -ночар бир бурда нонга зор бўлиб яшаётганини, кўчаларда ҳалиям “қўрқув салтанати” ҳукмрон эканлигиним ўз кўзлари билан кўрган -дилар. Турк (ўзбек) миллатини олдин босқинчи русларга “қул” бўлган бўлса ҳозир ўз миллатининг “мехробидан чиққан чаёнлар” қонини зулукдай сўраётганлигининг гувоҳи бўлган эдилар.
Бу холатни уз кузлари билан курган Амир Олимхоннинг авлодлари афсус ва надоматлар билан Туркияга яаытиб кетганлар.
Бу нозик “дипломатик ўйин”ни, тушунмаган Файзулло Қиличов олдинига ўзига ишониб топширилган вазифани қойил мақом қилиб бажардим деб хурсанди бўлади орадан утган бир мунча вақтдан урганганида еса Фаызулла Яиличовнинг ...“холига маймунлар йиглаыди.”.
Сафар акага қилган “хиёнати”нинг, жазосини тиш тирноқи билан ҳимоя қилган режимнинг узи берганди.
Кўп ўтмасдан Файзулла Қиличов Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот Котиблиги вазифасини "маромига етказиб бажара олмаганлик" айби билан эгаллаб турган лавозимидан ҳайдалади.
“Амир Олимхоннинг бойлигини Ўзбекистонга қайтариш “ коммисияси ҳам маълум бир муддатдан кейин тарқалиб кетади.
Комиссияни ташкил қилган раҳбарларидан бириси Ўзбекистон Адилия вазири Бобур Маликов Ўзекистоннинг Америка Қўшма Штаталаридаги Элчилик лавозимга ишга юборилади.
“элчилик” муддати тўлгандан сўнг Ўзбекистондаги сиёсий вазият кескинлашаётганини ўрганган Бобур Маликов ўз вазифасидан исътефо бериб Америка Қўшма штатларидан сиёсий бошпана олиб уша ерда қолиб кетди.
Бобур Маликов ҳақида ўша вақтдаги газета саҳифаларида кўплаб танқидий фелетонлар эълон қилинди.
Танқидий фелетонлардан бирисининг авторини ҳали ҳам униганим йўқ Тарих Фанлари Доктори Гого Хидоятов ёзганди. (афсуски газетанинг номини унитдим). .
Ўзига ишониб топширилган “вазифа”ни, удалай олмаган шўрлик “сохта невара” Файзулла Қиличов бор -будидан масуво бўлиб "кенг далада якка ўзи ўрилмай қолиб кетган макажўҳори сўтаси каби” шумшайиб қолиб кетди ўртада....
Бугун ҳам юқсак лавозимли креслонинг эгасиман ким ҳам “менинг мушукимга ришт” дейди деб мансабига ишонган бошига ташвиш тушган дўстларини “қайда кўрдим қора эшак” деб бир тепиб ўтиб кетаётган валломатлар, ишонинг сизнинг "бир планингиз бўлса оллоҳники ҳам бор." хаянинг одил тарозиси бор.
Мен бунга ўзим гувоҳман ҳоҳ “сувга ботмаган ўпка” Файзулла Қиличов ёки Сафар аканинг ўша вақтда ЭРК Демократик Пратиясини сотиб президентлик аппаратига ишга ўтиб кетган собиқ “партиядош"ларининг тақдири ҳам Файзулла Қиличовникидан айрича бўлмади.
Фарқи Файзулла Қиличовдан кўра нисбатан узун муддатга қолдилар сотиб олган мансаб креслоларида...
Уларни ҳар кун эрталаб эшигининг тагида хизмат машиналарининг шофёрлари кутиб оларди,
Қисқа вақтнинг ўзида данғиллама ҳовли -жойлар, қуришиб кайф-у, сафода умр кечирмоқга бошладилар.
Аыни шахарда яхсаыдиган “ўз ҳамкасбларидан” ЭРК Демократик Пратиясининг қурувчиларидан бўлган Сафар Бекчоннинг оиласининг ҳолидан ҳеч бири инсонийлик номига хабар олай демас едилар.
Эрк Демократик Партиясининг собиқ аъзолари эртакларда аытилгани каби сандиқсоз устага қирта катта -кичик сандиқ тузаттирдилар.
Яирқ биринчи сандиқни жуда кичгагина қилиб ичига; “ЭРК, Озодлик ,Демократия, Тенглик “ деган тушунчаларни йиғиб териб ичига солиб устидан қулфлаб сандиқнинг калитини ҳеч ким тополмасин деб кўр қудуқнинг ичига отдилар.
ЭРК Демократик Партиясини сотиб мансаб отига минган “нўноқ чавондозлармаррага етмасдан “ минган от"ларидан, бирин-кетин йиқилиб майиб- мажруҳ бўлдилар.
Улар учун президент Ислом Каримов “худонинг ердаги сояси” еди.
Сояни эса ҳеч вақт адолат шамоли тарқата олмайди деб ишонгандилар... ишончлари гулдурос солиб эсган тўфондан туман каби бир зумда тарқалиб кетди..
Бошларида на суянгани “чинорлар”ининг сояси қолди, на вақтинча утириб турсин деб берилган "кресло"лар .
Чинорлар кесилиб сотилиш учун бозорга; ястаниб утирган мансаб "кресло"лари еса тўпланиб "Оқ сарой"нинг, ер тўласининг қоранғу бурчакларидан тарихиы експанат сифатида уз ўринларини олди.
Адолат нуридан ўт -ўланлари; қуриб- қаҳшаган, бийдай далада қолиб кетган собиқ ЭРК Демократик Партияси аъзоларининг на олдинга юришга мажоли, на орқага қайтай деса манзили бор эди...
Ўз мансабининг “шайтоний васвасига” алданиб қулоқи кар, кўзлари кўр бўлган бу даҳрийлар миллатимзнинг чекаётган ғам-аламларини кўрмасдилар қулоқлари кар бўлгани учун уларниг фарёдларини эшитмасдилар.
Эшитиганларида эса кеч бўлганди...
Каримовнинг оёғини ўпиб, "салла деса калла” олмоқга бошлаган манасабпарастлар олдинига Ислом Каримовга “отам” дедилар бу ўҳтатиш камлик қилди чамаси “халқ бўла олмаган бу оломон” Ислом Абдуғаниевич Каримовга “Юрт боши” унвонини бердилар.
Ўз мансабининг пирига айланган Ислом Каримов аста -секин асл башарасини кўрсата бошлади. Энди у киши “юртбоши” эмас, юртнинг бошини ейдиган икки елкасидан икки илон ўсиб чиққан "зуҳакоҳ моронга” айланганди.
Ҳар кун, бир бегуах бир одамнинг бошини еб, қонини ичмаса тураолмайдиган дардга йўлиқганди.
Миллатимизнинг бегуноҳ фарзандлари; Оллоҳ йўлида тавба тазарру қилган ёшгина йигитлар: Ерк ,Тенглик , Озодлик деб Миллатимиз учун курашаётган инсонлар арзимаган "жиноят” сенериолари ёзилиб банди зиндон қилинмоқга бошланган эди ўша маъшум 1993 йилларда.
Ўғил учун ота, қиз учун она жавобгар бўлса; эр учун хотин жиноий жавобгарликга тортилаёганди.
Хатто мурғак гўдаклар ҳам гаров сифатида чирқирратиб оналарнинг қўлидан тортиб олиниб кўз кўриб, қулоқ эшитмаган жазоларга тортилаётган давр эди ўшанда.
Фарзандлари банди зиндон бўлган муштипар ота -оналар энг сўнг нафасини берар чоғида ўз ўғил -қизларининг дидорига тўя олмасдан бу фоний дунёдан армон билан кўзлари очиқ кетмоқда эди.
Ўзбекистон дея аталган жаннат макон маскан
яарға ва қузғунларга макон булганди.
30.09.2013 й.
Лозан.
15 -қисм.
Оғир изтиробли ҳаёлдан юрагим сиқилди .Оламда нима гап экан деб телевизорни очдим, “Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан хабарларни бошланишидан олдин телевизор спикери Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлди экан деб диққат билан қулоқ солсам;
Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради: Ўзбекистон “Эрк” Демократик Партиясининг фаоли Сафарбой Бекжонов Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Элликқаълла туманидаги Тарих Музейидан тарихий ноёб "танга"ни, ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
Телевизорда тантанали равишда эълон қилинган хабарни эшитиб,тош каби қотиб қолдим.
Бундан бир – икки, ой олдин жаноб Абдимўмин Ўтбосаров “тухмат " тўла ҳабарни эълон қилганида , гапнинг тўғриси балким қувонган бўлармидим… Сафар акани қаерда эканлиги топилди деб.
Қоп- қора тонг отмасдан Ўзбекистон Давлат Бош Пракратураси жойлашган бинонинг олдига бориб сўраб суриштирмас эдим-ми?...
Ойларча сарсон -саргардон бўлиб юрмай...
Орадан 20 йил ўтган бўлса ҳам na қаламимнинг, кучи на ўзимнинг сабрим етади ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун .
Жимжитликка кўмилган қоронғу дунёмда тўфон кўтарилиб ер -кўк, чирпирак бўлиб айланмоқга бошлади.
Qулоқларим шанғиллаб ҳеч нимани эшитмасдим; эшитсам ҳам ақлан идрок қила олмасдим.
Бошим айланиб ёнимдаги ёстиқга бош қўйдим...
Абдимўмин Ўтбосаровнинг овазидаги ишонч оханги шу қадар кучли эдики , Сафар акани яқиндан танимаган -билмаган , уйдирмадан иборат “туҳмат тўла “ тўла ҳабарни эшитган ҳар қандай одам ҳақиқатдан ҳам Қарқалпағистон Автоном Республикасининг Эллиққалла туманида жойлашган тарих музейидан ЭРК Демократик Пратиясининг фаолининг "танга ўғирлаганига" ишонар эди.
Сафар ака бир парча занглаган темир “танга”чани, цейф (темир қутча)ни, бузиб ўғирлаётганида ёнида қоравул бўлиб Абдимўмин Ўтбосаровнинг ўзи тургандай ишонч билан гапираётганди ...
Қўлидаги бор йўқ бойлиги микрафондан иборат бўлган ҳукуматнинг ўргатилган “тўтиқуш”и, “исботланмаган жиноят ишини” Ўзбекистон Пракратураси бир парча қоғазга ёзиб берди деб оламга жар солиб эълон қилмоқ мажбуриятидами?
Нимага мендан бир оғиз сўрамади?
Инсонга ақл фаросат берганида оллоҳ Абдимўмин Ўтбосаров четда қолганми ё... одамларнинг тақдири менга нима; етарки ўз касбимда ишласам бўлди- деб ўйлайдиганларданми tuhunmadim?
Қўлига ёзиб берилган мантини кар -кўр каби текширмай тўғрими ёки нотўғрими деб ўйлаб кўрмасдан эълон қилаверадими ?
Бир бегунаҳ инсонниng ҳаёти, оиласи Ўзбекистон Телвидинясининг спекири Абдимўмин Ўтбосров учун "ўйинчоқ” бўлдимикан?
Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Сафар ака ҳақида очилган "дося"сига, “ўғри” деб ёзмаганди Абдимўмин Ўтбиосаров Сафар акани “ўғри” деб эълон қилганида.
Журналист дегани ҳақиқатни ёзадиган тарафсиз инсон бўлмайдими?
Қўлига ёзиб берилган “матн”га, эмас ; бир оз бўлсада виждонига (агар виждон)ни ,қолган бўлса қулоқ тутмайдими?
Бирisiни қораламоқчи бўлиб ҳабар айтмоқчи бўлса, иккинчи тарафга ҳам микрафон узатмайдими...
Абдимўмин Ўтбосаров исмли инсон қиyaфасига кирган шайтон.
Zаррача виждонни бўлганида мендан бир оғиз сўраган бўлар эди ...
Қўлимда рад қилиб бўлмайдиган далилим бўлиб ; лаънати “танга”ни Сафар ака ўғирламагани аксинча Қарақалпағистон Республикаси Элликқаълла туман тарих музейининг директори Ўразали Жумаевнинг ўз қўли билан “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзилган тилхатини кўрсатмас эдимми?
Мен журналистика факультетини битирмагангандим, лекин шундай бўлса ҳам озми,кўпми журналистик қонун -қоидаларидан хабарим бор .
Ҳар қандай журналист қўлига берилган , “хабар”ни ўқиб эшиттирмоқчи ёки газетага фелетон ёзмоқни талаб қилганларида "қораланган" тарафга ҳам микрафон тутиб фикрлари тингланиши керак эмасми ?
Ё мен журналистлик қонун қоидаларини нотўғри тушунаманми?
Аммо бу менинг сўраганларим аниқроғи журналистлардан талаб қилаётганим Ўзбекистон каби корупцияга ботган, диктатура ривожланган давлатда ўз ҳақ- ҳуқуқимни излашим кундуз куни “қўлимга чироқ ёқиб” излаб топа олмайдиганим ноёб бир матоҳ эди “ҳақиқат” деганлари ўшанда..
Энг ачинарлиси орадан ўтган 20 йил мабойнида вазият ҳалиям ўзгармади.
"Замона зўрники , паймона кўрники" деганларидай,телевидиния ҳам, унда ишловчи спикерлардан тортиб, телвидинянинг директоригача Президент Ислом Абдиғаниевич Каримов бошчилигидаги қўрқув салтанатининг ювиндихўрлари эдилар.
Уларда на инсонийлик, на виждон қолганди.
Эгасининг ташлаган суягига алданиб оёқларини ялаётган ялоқхўр "итлар" галаси, кечқурун нечук ҳотиржам ёстиқга бош қўйиб ухлар экан?
-Нима қилсам экан?
-Кимдан маслаҳат сўрай?
-Кимга дардимни айтай?
-Жавобсиз саволлар бўйимдан баланд тепамда “дор”нинг, ипи каби салонниб турарди. "осман узоқ, ер эса қаттиқ “ нима қилишимни ким билан маслаҳатлашиб иш қилишимни билмасдим .
Тошкентда яқин кими -кимсам йўқ эди.
Бирга ўқиган курсдош дўстларим ҳаммаси Самарқандда қолганди.
Ота -.онам, қариндош уруғларим Қарақалпағистоннинг Беруний туманида яшашгани -ю, шу кунгача қадар уларнинг куёвининг қамалганидан ҳабарлари йўқ; айтмагандим онамнинг юраги сиқилмасин деб...
Энди нима бўлади?
Қишлоқимизда свет ўчмаган бўлса ҳамма телвизор томаша қилади.
Айниқса; худо раҳматли дадам ҳеч нима кўрмаса ҳам “ахборат” праграммасини қолдирмай кўрадиган одати бор бугун "ахборат”ни кўрган бўлса?
Мен ўлдим...
Ҳамма қариндош -уруғларим, ҳамқишлоқларим, синфдош дўстларим ҳаммаси эшитишади қишлоқимизда Камол аканинг куёви “ўғри” эканда билмабмиз; ўқиб ақли кирмаган қизи оҳирида; “ўғрини” топган экан-да, деб гап- сўз тарқалиб кетмайдими?
Чунки бутун ҳамқишоқларим; бир -биримизга бегона эмасдик .
Барчамиз битта чинорнинг илдизи,yaproqi яъни катта бобом Рейимбой бобонинг авлодлари эдик.
Қисқача тушунарли қилиб айтсам қишлоқимизда 100 тача хонадон бор.
Ҳаммамиз бир -биримизга: амаки, хола, амма, тоға, жиян қолганлари эса қуда -анда бўлиб томирларимиз боғланиб кетганди.
Кимининг ўғли , кимининг қизи бўлса ўзора қуда -анда бўлиб бегонадан на келин олардилар на бегонага қиз берардилар.
Қишлоқимизнинг ва оиламизнинг урф одатларини бузган осийси мен эдим.
Тамоман бегона оилага келин бўлиб кетгандим.
Сафар ака “бегона” бўлганилиги учун ҳамaн кўзга ташланиб, шу қисқа вақт мабойнида бутун ҳамқишлоқларим, қариндош - уруғларим ҳаммаси танишди .
Ўзиниям харектери киришимли бўлганиданми ҳамма ақробаларим bilan бирданига апоқ -чапоқ бўлиб кетганди. Қамалишидан олдин сўнги марта уйга борганимизда жияним уйланаётган экан ;тўйда ўзи ёзган "temur hotin" deb nomlangan ҳазил шеърни ўқиб ҳаммани хурсанди қилганди.
Хулласи калом тўй ҳашамга аралашиб ўзини бегона каби олиб қочмагани учунми ақробаларимизнинг севимли домадига айлагanди.
Қишлоқимизда Сафар акани 7 ёшдан 70 ёшгача ҳамма танирди.
Энди қайси юз билан уйга- қишлоқимизга, бораман?
Бир нондан берса тўйдирадиган бир муштдан урса ўлдирадиган беш акам бўлса?...
Уларнинг юзига қандай қарайман?
Менинг бежавоб шавқатсиз саволларга топадиган жавобим, на дардимга топажак чорам бор эди. Қўлларим калта узатсам османга етмасди , оёқларим эса кундан -кунга қаттиқ ерни тешиб ботиб бораётгандим.
Сиғинай десам тоғим, бекинай десам ўрмоним йўқ эди.
Ҳаммасидан бира тўла қутилиб бош олиб кетай; қайтмас макконга десам 1.5 ёшига ҳам етмаган Жалолиддинни нима қиламан?...
Унинг айби нима ?....
Атрофимни ўраб олаётган зулм занжири тоборо таранг тортилиб нафас олишим оғирлашётганди.
Мен кимман?
Нимадан менинг бошимга бу маломат тошлари отилди?
Бузоқнинг ҳаққи бор деб “сигирнинг сутини ичмайдиган” одам нечук ўғри деб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолди ?
Кеча кундуз ухламай жавоб изласам ҳам жавобини топа олмайдиган саволлар мўр малаҳ каби бостириб келаётганди.
Ўзимни тубсиз жарлик ичида оёқ қўли занжирланган ҳолда ҳис қилардим.
Фақат юлдуз тўла чексиз осмон ва қоронғу кечанинг ёлғиз малаги ярим ой чарақлаб тураради бош учимда.
***
Ой ярим, дил ярим ,
Ғуссадан тўлмас ҳеч қачон.
***
Бошим айлана бошлади, кўз олдим қоронғулашди, ҳолсиз ёстиқга бош қўйдим.
Тунданда қора тонгим отди.
6.10.2013 yil. Lausanne.
16 қисм.
Бугун нима қилсам экан?...
Кейин эсимга Қарақалпағистон Автоном Республикаси Элликқъқалла туман музейнинг директори Сафар аканинг “тухмат “ қилиб қаматган Ўразали Жумаевнинг "танга”ни экспертиза қилдириб беринг деб ёзган "ишонч хати" эсимга тушди.
Ундан нусҳа кўпайтириб терговчи Ҳусан Аҳмедовга беришим керак .
Ўразали Жумаев деган аслида ким ?
Биз бу саволга батабсил жавоб ёзмасак ёзаётган "хотира"ларимизнинг; бир қиймати йўқ.
Ўразали Жумаев Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Беруний туманидаги Мақтумқули калхозида туғилган.
Миллати туркман.
Туркманларнинг “арсари” уруғидан.
Тошкент Давлат Университетининг Журналистика факултетини тугатган.
Тўй – ҳашамларни олиб боргани учунми кўпчиликга “отнинг қашақаси” каби танилганди.. .
1970 йиларнинг бошида қўриқ ерларни ўзлаштириш бошланди шу вақтда Қарақалпағистон Автоном Республикасида ҳам бир қатор янги туманлар очила бошлади. Янги очилган Эллиқъалла туманига ҳам кўплаб одамлар кўчиб жойлашдилар. Ўразали Жумаев оиласи билан Берунийдан Эллиққалланинг Ўзбекистон номидаги "Узумчилик ва Боғдор"чиликга иҳтисослашган савхозига кўчиб боради.
Ўша савхозга менинг энг акамни партия ташкилотининг секратари қилиб ишга жўнатишганди.
Ўразали Жумаев журналистликни йиғиштириб қўйиб Элликқаълла туманида янги ташкил қилинган Тарих Музейига директор бўлиб ишга жойлашади.
Тарих музейининг директори бўлиб ишлаётганиганида Тупроққаъла, Айзқаъла каби тарихий мажмуалардан қазиб чиқарилган асори атиқаларни тарих музейдан сақлашдан кўра қўлига илинган кўз қамаштирувчи тарихий зийнатларни ноқонуний равишда сотиш билан билан шуғулланган.
"Танга "ни ҳам қисмати шундай бўлиши мумкин эди агар; Сафар ака ҳужжатлаштириб олмаганида....
“Танга”ни франциядан келган архелог олимга сотмоқчи бўлади. Аниқроқи олимнинг миниб юрган ЖИП машинасига кўнгли кетган музей директори машинага алмаштирмоқчи бўлганини айтганда олим унга қанчадир пул миқдорни айтади машинасини беришга рози бўлмайди...Олимнинг таклиф қилан $ миқдорини оз бўлгани учун рози бўлмайди.
Алами ичида қолган Ўразали бир кунмас бир кун тангани сотиб катта пул ишлашни кўнгилига тугади...
Туманда унинг ноқонуний ишлар билан шуғулланганини ҳамма билади ... аммо ҳеч ким "ғинг деб оваз” чиқара олмайди...
1980 йилларда бошланган маъшум “пахта иши” деб номланган Ўзбек миллатини қоралама компаниясидан ҳамманинг хабари бор... “нимага ғинг” демаганларининг сабаби унинг инсонларни ҳали ҳам унита олмагани “қоранғулик” ўтимшида сақли...
Ўразали Жумаевнинг КГБ га ёлланган “айғоқчи” эканлиги “ ролиздаги палаги қуриган қовак” каби ўша маъшум йилларда ўртага чиққганди.
Қарақалпағистон Республикасининг Беруний, Тўрткўл ва Эллиқаъалла туманларига Москвадан келган бири рус ва бири армани бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг оёқи чекка қишлоқларига қадар етиб келганида Ўразали Жумаев ва унинг ҳамтавоқлари уларнинг энг яқин югурдагига айланганди. Уларнинг касофатидан Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Беруний , Турткул ва Элликқаълла туманларидан кўплаб бегунаҳ катта -кичик раҳбар ходимлар 10 йилдан 15 йилгача қамалди.
Қамалган раҳбарларнинг кўпчилигининг қамоқхоналардан ўлиги қайтди.
Ўлмай , оман қайтиб келганлари ҳам узоқ яшай олмай, тортган азоб -уқибатларидан, бу фоний дунё билан эрта хайрлашдилар.
Тергов қилинган лекин қамалмай қолганлари эса кўрган “исканжаларидан ” майиб -мажрух бўлиб қолдилар.
Ўразали Жумаев ўзи истиқомат қилаётган савхозининг директори билан бош буғалтерига туҳмат тошларини ота бошлайди “пашшадан фил ясаган “ терговчи искаб топарлар дарров ўзига яраша жиноят ишини "юмолоқ ёстиқ" қилиб савхознинг директори билан бош буғалтерини қамашди.
Савхозда партия комитетининг раиси бўлиб ишлаётган менинг энг катта акам ҳам унинг тухмат тўла тошларидан насибини олди.
Акамни тергов қилган терговчи Туркманистоннинг Ташҳавуз Вилоятидан келган туркман эди.
Ойларча сурган асабийлик...
Ота -онам тикан устида ўтиргандай яшашди қилмаган айби, “емаган сомсаси учун пул тўлаб қамалиб” кетса, невараларимизнинг ҳоли нима кечади деб?
Акамнинг ишидан бир хато чиқара олмадилар қамаш ҳақида “санксия” бера олишмади..
Қоранғулик қоплаган кунлардаги Онам ва оиламизнинг тортган азоб-уқибатларини бирда биз бирда яратган оллох билар эди.
Савхознинг Бош инженери бўлиб ишлайдиган Нормат ака менинг акам қадар омадли бўла олмади " бешавқат тергов"дан кейин кўп ўтмай бевафо дунё билан хайрлашди.
Ивонов билан Гдилиян Москвага қайтиб кетгандан кейин; ўрталиқ сокинлашганида савхозда яшайдиган аҳоли катта очиқ мажлис ўтказиб "туҳматчи" Ўразали Жумаевни оиласи билан ҳайдамоқчи бўладилар.
Ўразали Жумаев савхоз аҳлидан ва акамдан кечрим сўраб “тимсоҳ кўз ёшларини” тўкади.
Миллат акамга юзланади; сиз нима дейсиз деб?
Акам юмушоқ кўнгиллик қилиб майли кечирайлик жазосини аллох берсин дейди...
Ичига аламини ютган Ўразали Жумаев бир кун келиб "қасд" олишни ҳаёлига тугган эканми? ...
Мана энди тақдирнинг тош каби ўйинини қаранг- ки, "акамни " қамата олмаган “бу мараз” орадан йиллар ўтгандан кейин куёвидан аламини олаётганди.
Сафар ака билан қандай танишганлар?...
Ўзим савол бериб ўзим жавоб ёзаяпман.(ёзаётганим бадиий асар бўлмагани учун бадиий жиҳатдан юксак деган иддиодан тамаоман йироқман бунинг учун сизлардан узр сўрайман)
Тақдирнинг аччиқ ўйиними ёки планли иш қилинганми юқоридаги “ҳаматавоқлари” Ўразали Жумаев учун ....
1989- 90 йилларга келганда Ўзбекистонда миллий уйғониш шамоллари эса бошлади ёқимли насимнинг ҳуш оҳанглари бизнинг чекка туманларимизгача етиб келди.
Қарақалпағистоннинг етник ўзбеклар яшайдиган бўлгаларида Амударё ,Беруний , Турткул ва Элликқаълла туманларида олдин “Бирлик” Халқ харакати кейин ЭРК Демократик партияларининг бўлимлари тузилади. “миллиат хойини” Ўразали Жумаев юқорида ўтирган “қуда” тарафдаги акаларининг тасвияси билан эгнига “демократ” чопанини кийиб бир думалаб “миллиятчи демократ”га , айланади Элликқъалла туманида ташкил қилинган ЭРК Демократик Партиясининг бўлими раиси бўлиб олади.
Тошкентда ўтирган ЭРК Партиясиниг ташкилотчилари унинг “қора “ ўтмишини қаердан ҳам билсин?
Гапи сўзи тузгун ҳар гапнинг бирида; “ йўқолсин руслар” , “ўз она тилимиз ўзимизда давлат тили” бўлсин деб жон куйдириб гапирадиган кўплаб инсонларни Партия сафига қабул қилган фаол бир одамга айланади.
Унинг “сохта” жонкуярлиги ҳамманинг ҳам кўзини алдар эди.
!991 йил декабрь ойида бўлиб ўтадиган президентлик сайловида ЭРК Демократик Партиясинимнг раиси Муҳаммад Солиҳ ўз номзидини Ўзбекистон Президентлигига қўйди.
Сафар ака Хоразм ва Қарақалпағистон Автоном Республикасида сайлов компаниясини олиб бориш учун кетадиган бўлди.
Жалолиддин 1991 йил 23 Ноябрда туғилганди.
Қўлимда 7 кунлик чилласи чиққан чақолоқ билан мени уйда ёлғиз қолавердим.
Ота.-онам, қайин волидам келишганди Жалолиддин туғилганида лекин узоқ муддатга онам қола олмади. Сабаб менинг 3-чи номерали акам ўғлини уйлантираётганди онам билан дадам тўйга бош- қош бўлиш учун мажбуран қишлоқга қайтиб кетадиган бўлди.
Менга ҳамроҳ бўлиб қайин волидам қолганди у ҳам атеги бир кун қола олди холос. Қайин волидамнинг ҳам маззаси қочиб Хоразмга қайтмоқ мажбуриятида қолди.
Ҳуввилаган уйда бир ҳафта ўн кунлик бебак билан ёлғиз қолдим.
17 ёшимдан бошлаб олдин Теҳникум кейин Университет ҳулласи калом умрим ўқишда ўтгани учунми энди туғулган чақолоқни қандай қўлда қўлда ушлаб чўмилтиришни ҳам билмасдим. Сафар ака кетмасидан олдин иккимиз бемалол чўмилтирар эдик кетганидан кейин ёлғиз бошимга...
Оллох кимсани чақолоқ билан ёлғиз қолдирмасин экан...
Жалолиддинни қўлимга ушлашга ҳам қўрқардим бир ерини инжитиб қўйяманми деб.
Бир куни бешикда ётган Жалолиддинга диққат билан қарасам бўйнининг таги шилиниб яра бўлиб кетибди кўриб қўрқанимдан йиғлаб юбордим кўз ёшларим Жалолиддининг юзини ювди энди нима қиламан?...
Ҳатто ўша вақтда энг яқин қўшнимни ҳам яхши танимас эдим чиқиб маслдаҳат сўрай десам.
Менинг ўз уйимда каттагина кутубхонам бор эди. Сафар аканинг уйига Самарқанддан олган китобларимни кўпчилигини олиб келгандим.
Чақолоқ тарбиясига оид китоб бормикан деб китобларим турадиган жавони изласам қачонлардир олган эканман шунақа китоб.
Кўриб жуда хурсанди бўлдим.
Китоб мен учун ёзилгандай эди.
Янги туғилган чақолоқларни биринчи ойидан то тўққиз ойгача қандай парвариш қилиш кераклиги, кийинтиришдан тортиб овқатлантиришгача ҳамаси батабсил ёзилганди.
Ҳатто бўйнида ёки қўлтиқ остида қизариқлиқ бўлса нима қилиш кераклигигача...
Китобда нима ёзилган бўлса ўқиб ўрганиб параваришлай бошладим Jалолиддиннинг бўйнинг таги ҳам тез яхши бўлди.
Чўмитириш учун тавсиялар бор экан ... хулласи калом ҳаммаси яхши эди -ю,
оқшом тушиб қоранғулк бошланса жуда қўрқардим.
Кечасига ҳеч ухламасдим маҳаллада азон айтилмагунча....
Сафар ака кетган сафаридан Жалолиддин 40 кунлик бўлганда қайтиб келди..
Тошкентга келганидан кейин ҳам эрталаб кетиб кечқурун ишдан қайтарди
сайлов арафаси бўлгани учунми гоҳ Телвидинянинг олдида рикет ташкил қилсалар гоҳида аллақайси туманга пикет қилгани кетарди.
Ўртага “ сарвқомат ҳадича эмас савуқ бир натижа чиқди” таърифини ёзишимнинг ҳожати йўқ. Шундай алғов- далғовли, кунларнинг бирисида Сафар ака менга кичкина қутичада қизил латтага ўралган устига ажи- бужи, ёзувлар ёзилган бир оз занглаган кичкина “танга”чани кўрсатди .
-Ҳайрон бўлдим: бу нишетасиз занглаган темирни дедим ҳайронлигимни яшира олмай?...
- Тарихий “танга ".
-Қаердан олдингиз?
Элликқаълладаги музейнинг директори француз нумизиатик олимга сотмоқчи экан ЖИП машинасининг пулига мен соттирмадим.
Миллатимизнинг миллий бойлиги бўлган тарихий тангани сотишга ҳаққингиз йўқ деб
Тошкентга олиб бориб нумизиатикларга кўрсатиб экспертиза қилдираман деб олиб келдим.
Ҳужжатлаштириб олдингизми
Ҳа. ЭРК Партиясининг расмий ҳужжатига ёзиб иккимиз ҳам имзо чекиб расмийлаштирдик.
Ким у музейнинг директори
Ўразали Жумаев
Нима...
Тош каби қотиб қолдим . Сиз уни қаердан танийсиз?
ЭРК Пратиясининг Эллик қаълла туман раиси.
Кимдир юрагимга ўтмас пичоқ билан ургандай нафасим бўғилди .
- Нима дедингиз сиз у ифлоснинг кимлигини биласизми?
Сафар ака ҳайратланди нима эди?
У ифлос менинг акамни қаматмоқчи бўлганди энди сизни тузоқга туширибди....
14.10.2013 yil. Lausanne.
17 қисм.
Сафар акага айтadigan сўнг сўзимни айтгандим.
У киши ўзи билиб ёки билмасдан , тор сўқмоқдан қайтиши қийин бўлган чангалзорга кирганди.
Олдини туман қоплаганди, изини тикан.
Мен эса қайтмас йўлнинг ўртасида эдим.
Бошимга тушажак бўлган фалокатларни ўша вақтда таҳмин ҳам қила олмагандим.
Чунки ўйлаб мулоҳаза қилишга вақтим йўқ...
Кун- у, тун Жалолиддининг тарбияси билан машғул едим.
Бўлиб ўтган воқеалар-у, орамиздаги ўзора суҳбатимизни унутиб яъна кундалик ташвишларим билан андармон бўлгандим.
Сафар ака қўлидаги оманат “танга”ни уйдан олиб кетиб бутун ҳужжатлари билан ЭРК Демократьик Партиясининг цейфига қўйганди.
Ўзи ҳам олдин ҳикоя қилганим каби Партия ичидаги носоғлом муҳит яъни;
Бош котиб Ахмад Аъзамнинг уйғуладиги тартиб совет режимининг КГБ дан етишиб чиққан КПСС МК раҳбари Юрий Владимирович Андропов давридаги каби ЭРК Партиясида ҳам “контрол дафтари “ бўлиши керак...
Ишга келган Пaртиянинг ходимлари эрталаб келган соатида кечқурун эса кетишидан олдин ўша дафтарга имзо чекиши керак деган қаътий талаб қўйган.
Ахмад Аъзамнинг “ақмоқона талаби” Сафар акани чилладан чиқаради.
Биз нимага совет режими давридаги коммунист ва КГБ ходимларининг ўйлаб топган "ақмоқона" режиминин уйғулашимиз керак деб?!
Демократик давлат қурамиз, миллатимизни русларнинг зулмидан қутқарамиз,бўйнимизга боғланган қуллик занжиридан қутилиб хур ва озод яшаймиз деб кураш бошлагандик Ахмад Аъзам эса яъна орқага кайтиб коммунистларнинг “контрол дафтар”ини ўйлаб топди деб ўз қаътий норазилигини билдиради Сафар ака.
Чунки Ахмад Аъзамнинг асл нияти у вақтда ҳали “очилмаган қўриқ” kabi билинмаган sir эди..
Вақтида ишга келмадинг... "дафтар”га имзо чекмадинг деб ҳар хил баҳоналар топиб жанжал кучаётгани Партия ичидаги носоғлом вазият кундан кунга кескинлашаётганини кўрган ЭРК Демократик Партиянинг раиси Муҳаммад Солих Сафар акага; -Сен: "Муҳрдорлик ва Партиянинг хўжалик ишлари “ бошлиғи вазифасидан истефога чиқ!
Номингда турган Партиянинг мулкини комиисия тузиб топшир?!
Кейин мен сени ўзимга ёрдамчи қилиб буйруқ чиқараман шунда сен истаган соатингда ишга келиб истаган соатингда ишдан кетасан эркин бўласан деб таклиф қилади.
Сафар ака номида турган Партиянинг мол.мулкини тузилган комисияга топширади.,ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солихнинг ёрдамчиси вазифасига ўтказилади.
Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган) ЭРК Демократик Партиясининг қурувчи уйяси ва партиянинг бош котиби сайловда ЭРК партиясининг ютқазишини қабул қила олмаганидан кейин ...
Ўзбекистон perezidentining davlat maslahatchisi Мавлон Умрзоқов билан яширинча музокаралар олиб бориб ЭРК Партиядаги ўз тарафдорлари учун ҳукуматдан мансаб талаб қилаётган экан...
Сафар ака ўз китобида ёзгани каби ҳеч вақт Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг вада қилган мансабига, нада бошқа таклифларига рози бўлмаганди.
Ўзбекистон Давлат маслахатчиси Мавлон Умрзоқов унинг ёрдамчиси Ахмад Отажоновлар ham алоҳида суҳбатлашиб Сафар акага билан ўз таклифларини айтганлар.
Сафар ака уларни ҳам рад қилган...
Бу ўжарлиги ўз бошига тушадиган кулфатларнинг бошланғичи эди...
Ахмад Аъзам нафақт ўзи учун балки Пaртиядаги тарафдорлари учун ҳам Мавлон Умрзоқовдан лавозимлар сўраган.
Булар кимлар?...
Иброҳим Ҳақуллов (Бухора Вилоятида туғилган филология фанлари доктори) ЕРК Пaртиясининг Бошқарув кенгаш аъзоси . “ЕРК” газетасининг бош редектори .
Шоди Каримов(тарихчи олим) Партия Бошқарув ҳаьят аьзоси.
Содиқжон Йигиталиев ( Ўзбекистон Совет Социалистик Респуликасининг Собиқ Олий суди раиси ўзбекларни қоралама компаниясида актив иштирок қилга миллат хойини) Эрк Демократик Партиясининг Бошқарув ҳаьят аьзоси.
Абдулҳай Абдумавлонов Бошқарув кенгаши аъзоси Тошкент шаҳар депутати.
Уларнинг асл мақсадлари;
Партияни ичидан парачалаб йўқ қилиш бўлган.
Партия ичидаги Муҳаммад Солиҳга яқин энг асосийси ЭРК Демократик Партияга содиқ одамларни Партиядан узоқлаштириб комунистларнинг ўйлаб топган “бўл парчала” методини қўллаётган экан.
Сафар ака бу машамаларга ортиқча чидай олмай олдинги бобларда хикоя қилганим каби Партияни ташлаб чиқиб кетди.
1992 йил Февраль ойида биринчи марта Туркияга кетди.
1992 йил Октябрь ойида икикинчи бор Туркияга кетиб Декабр ойида қайтиб келди.
Келгандан кейин ҳам Партияга қайтиб бормади.
Бу вақтга келиб Ахмад Аъзам ва унинг тарафдолари Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг ҳақиқий қулига айланиб бўлган эдилар.
Ўзбекистон Давлат маслаҳатчисининг Мавлон Умрзоqoвнинг эгилиб оёқини ўпгани учун Аҳмад Аъзамга Ўзбекистон телвидинясининг йўли равон buлиб очилганди...
Бошқаларига ҳам гавдасига яраша Оқ саройдан yagli суяк ташлаganдилар.
Ёғли суяkни ғажиган ялоқҳўрлар олдин ЭРК Демократик Партиясида бир мақсад сари интилган ўз дўстларини ҳозирги ҳукуматнинг хизматкорига айлантирмоқчи бўлиб уринишдилдар лекин мақсадига ета олмадилар...
Шундай ғаразли мақсадини амалга ошира олмай бу дунёдан кўчиб кетганлардан бириси Tarih fanlari Professori Шоди Каримовдир.
.Ўлиб кетгани учун Шоди Кариmов ҳақида ортиқча бир нима ёзмадим...
Мен ва Жалолиддининг кўз ёшига сабабчи бўлган инсонлардан биттаси холос...
Яратган тангрим ўзи билгани каби жазоласин нариги дунёда!
Мен эса ундан икки дунёда ҳам рози eмасман.
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солх “танга”ни , seypdan олиб асли келиб чиқиши Туркистонлиk ўзбек Туркия Ватандоши prezident Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига “танга”ни экпертиза қилдириб беринг деб беради.
Сафар аканинг эса бу воқеалардан ҳабари йўқ эди...
21.10.2013 yil. Lausanne.
17 қисм.
Сафар акага айтadigan сўнг сўзимни айтгандим.
У киши ўзи билиб ёки билмасдан , тор сўқмоқдан қайтиши қийин бўлган чангалзорга кирганди.
Олдини туман қоплаганди, изини тикан.
Мен эса қайтмас йўлнинг ўртасида эдим.
Бошимга тушажак бўлган фалокатларни ўша вақтда таҳмин ҳам қила олмагандим.
Чунки ўйлаб мулоҳаза қилишга вақтим йўқ...
Кун- у, тун Жалолиддининг тарбияси билан машғул едим.
Бўлиб ўтган воқеалар-у, орамиздаги ўзора суҳбатимизни унутиб яъна кундалик ташвишларим билан андармон бўлгандим.
Сафар ака қўлидаги оманат “танга”ни уйдан олиб кетиб бутун ҳужжатлари билан ЭРК Демократьик Партиясининг цейфига қўйганди.
Ўзи ҳам олдин ҳикоя қилганим каби Партия ичидаги носоғлом муҳит яъни;
Бош котиб Ахмад Аъзамнинг уйғуладиги тартиб совет режимининг КГБ дан етишиб чиққан КПСС МК раҳбари Юрий Владимирович Андропов давридаги каби ЭРК Партиясида ҳам “контрол дафтари “ бўлиши керак...
Ишга келган Пaртиянинг ходимлари эрталаб келган соатида кечқурун эса кетишидан олдин ўша дафтарга имзо чекиши керак деган қаътий талаб қўйган.
Ахмад Аъзамнинг “ақмоқона талаби” Сафар акани чилладан чиқаради.
Биз нимага совет режими давридаги коммунист ва КГБ ходимларининг ўйлаб топган "ақмоқона" режиминин уйғулашимиз керак деб?!
Демократик давлат қурамиз, миллатимизни русларнинг зулмидан қутқарамиз,бўйнимизга боғланган қуллик занжиридан қутилиб хур ва озод яшаймиз деб кураш бошлагандик Ахмад Аъзам эса яъна орқага кайтиб коммунистларнинг “контрол дафтар”ини ўйлаб топди деб ўз қаътий норазилигини билдиради Сафар ака.
Чунки Ахмад Аъзамнинг асл нияти у вақтда ҳали “очилмаган қўриқ” kabi билинмаган sir эди..
Вақтида ишга келмадинг... "дафтар”га имзо чекмадинг деб ҳар хил баҳоналар топиб жанжал кучаётгани Партия ичидаги носоғлом вазият кундан кунга кескинлашаётганини кўрган ЭРК Демократик Партиянинг раиси Муҳаммад Солих Сафар акага; -Сен: "Муҳрдорлик ва Партиянинг хўжалик ишлари “ бошлиғи вазифасидан истефога чиқ!
Номингда турган Партиянинг мулкини комиисия тузиб топшир?!
Кейин мен сени ўзимга ёрдамчи қилиб буйруқ чиқараман шунда сен истаган соатингда ишга келиб истаган соатингда ишдан кетасан эркин бўласан деб таклиф қилади.
Сафар ака номида турган Партиянинг мол.мулкини тузилган комисияга топширади.,ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солихнинг ёрдамчиси вазифасига ўтказилади.
Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган) ЭРК Демократик Партиясининг қурувчи уйяси ва партиянинг бош котиби сайловда ЭРК партиясининг ютқазишини қабул қила олмаганидан кейин ...
Ўзбекистон perezidentining davlat maslahatchisi Мавлон Умрзоқов билан яширинча музокаралар олиб бориб ЭРК Партиядаги ўз тарафдорлари учун ҳукуматдан мансаб талаб қилаётган экан...
Сафар ака ўз китобида ёзгани каби ҳеч вақт Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг вада қилган мансабига, нада бошқа таклифларига рози бўлмаганди.
Ўзбекистон Давлат маслахатчиси Мавлон Умрзоқов унинг ёрдамчиси Ахмад Отажоновлар ham алоҳида суҳбатлашиб Сафар акага билан ўз таклифларини айтганлар.
Сафар ака уларни ҳам рад қилган...
Бу ўжарлиги ўз бошига тушадиган кулфатларнинг бошланғичи эди...
Ахмад Аъзам нафақт ўзи учун балки Пaртиядаги тарафдорлари учун ҳам Мавлон Умрзоқовдан лавозимлар сўраган.
Булар кимлар?...
Иброҳим Ҳақуллов (Бухора Вилоятида туғилган филология фанлари доктори) ЕРК Пaртиясининг Бошқарув кенгаш аъзоси . “ЕРК” газетасининг бош редектори .
Шоди Каримов(тарихчи олим) Партия Бошқарув ҳаьят аьзоси.
Содиқжон Йигиталиев ( Ўзбекистон Совет Социалистик Респуликасининг Собиқ Олий суди раиси ўзбекларни қоралама компаниясида актив иштирок қилга миллат хойини) Эрк Демократик Партиясининг Бошқарув ҳаьят аьзоси.
Абдулҳай Абдумавлонов Бошқарув кенгаши аъзоси Тошкент шаҳар депутати.
Уларнинг асл мақсадлари;
Партияни ичидан парачалаб йўқ қилиш бўлган.
Партия ичидаги Муҳаммад Солиҳга яқин энг асосийси ЭРК Демократик Партияга содиқ одамларни Партиядан узоқлаштириб комунистларнинг ўйлаб топган “бўл парчала” методини қўллаётган экан.
Сафар ака бу машамаларга ортиқча чидай олмай олдинги бобларда хикоя қилганим каби Партияни ташлаб чиқиб кетди.
1992 йил Февраль ойида биринчи марта Туркияга кетди.
1992 йил Октябрь ойида икикинчи бор Туркияга кетиб Декабр ойида қайтиб келди.
Келгандан кейин ҳам Партияга қайтиб бормади.
Бу вақтга келиб Ахмад Аъзам ва унинг тарафдолари Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг ҳақиқий қулига айланиб бўлган эдилар.
Ўзбекистон Давлат маслаҳатчисининг Мавлон Умрзоqoвнинг эгилиб оёқини ўпгани учун Аҳмад Аъзамга Ўзбекистон телвидинясининг йўли равон buлиб очилганди...
Бошқаларига ҳам гавдасига яраша Оқ саройдан yagli суяк ташлаganдилар.
Ёғли суяkни ғажиган ялоқҳўрлар олдин ЭРК Демократик Партиясида бир мақсад сари интилган ўз дўстларини ҳозирги ҳукуматнинг хизматкорига айлантирмоқчи бўлиб уринишдилдар лекин мақсадига ета олмадилар...
Шундай ғаразли мақсадини амалга ошира олмай бу дунёдан кўчиб кетганлардан бириси Tarih fanlari Professori Шоди Каримовдир.
.Ўлиб кетгани учун Шоди Кариmов ҳақида ортиқча бир нима ёзмадим...
Мен ва Жалолиддининг кўз ёшига сабабчи бўлган инсонлардан биттаси холос...
Яратган тангрим ўзи билгани каби жазоласин нариги дунёда!
Мен эса ундан икки дунёда ҳам рози eмасман.
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солх “танга”ни , seypdan олиб асли келиб чиқиши Туркистонлиk ўзбек Туркия Ватандоши prezident Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига “танга”ни экпертиза қилдириб беринг деб беради.
Сафар аканинг эса бу воқеалардан ҳабари йўқ эди...
21.10.2013 yil. Lausanne.
18 қисм.
Олдинги бобларда ёзганим каби Сафар аканинг ЭРК Демкратик Партиясиниг цейфига қўйган “танга”ни Партия раиси Муҳаммад Солиҳ олиб Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Анвар Олтойлига экспертиза қилдириш учун берганидан менинг ҳабарим йўқ эди ...
Агар ўша қон ютиб юрган кунларимда буни билганимда...
Ўзим билардим нима қилишимни...
Минг афсус мен бу воқеаларни 1993 йил Сафар ака қамалмасидан олдин эмас; орадан 20 йил ўтгандан кейин: 2013 йилда ўз хотираларимини ёзиш учун қўлимга қалам олганимда Сафар акадан эшитиб тургандим.
Сафар аканинг ҳеч вақт , ҳеч қачон ишларига аралашмаганман.
Бу менинг энг катта хатоийим эдими?...
1991 йил Декабрда бўлиб ўтган сайловда ютиб чиққан ва Президентликга сайланган "диктатор" Ислом Абдуғаниевич Каримов телвизон кўрсатувларидан бирида Муҳаммад Солиҳга номига ҳамду сано ўқиди.
Сайловдан кейин келиб мени табриклади.
Мард одам шунақа бўлади.
Менинг йигит дўстим деб...
Партиянинг бош котиби Аҳмад Аъзам ва унинг тарафдорлари аллақачон перзидент "диктатор" Ислом Абдуғаниевич Каримов тарафидан олдиларига ташланган “ёғли кулча”ни, ғажиб ҳар бириси, бир юмушоқ креслонинг соҳиби, диктатура ҳукми ўрнатган ҳукуматнинг содиқ ҳизматкорига айланган эдилар.
Савловдан кейин “Қуръони каримга” қўлини қўйиб қасам ичган "қасамхўр " Ислом Каримов 1992 йил 19 Январда бўлиб ўтган студентларнинг "нон нархи”нинг, оширилишига қарши норазилик митингни қонга ботирди.
Ўша қонли қирғинда перзидентнинг асл кимлиги ўртага чиқганди.
Қисқа қилиб айтганда “пайшанбанинг келиши , чоршанбадан балли бўлганди.”
Мазкур «қатлиом» ҳозиргача мустақил експерт (текширувчилар) томанидан текширилмади,
нечта студент ўлгани -ю, нечтаси яралангани, шу кунгача маълум эмас.
Билингани иккита студентнинг шаҳид бўлгани холос.
Тош Тошкент Давлат Университетининг студентлари "қатлиом" қилинганидан кейин кўп ўтмай Муҳаммад Солиҳ Парлементда ўз депутатлик мандатини ташлаб Миллат вакилигидан истеъфо этди. Бир оз вақт ўтгандан кейин эса 3 кунга қамоқга олинди.
Қамоқдан чиққанидан сўнг; “дўстларининг тавсияси" билан Ўзбекистонни тарк этди
Бош котиб Аҳмад Аъзамнинг ҳукуматга мансаб учун "сотилиб" кетиши; унинг атрофидаги “ҳамтавоқларининг” ҳам ҳукумат билан келишиб кетишлари ЭРК Демократик Пратиясининг ичидан жиддий равишда емириб бошлаганди.
Сафа Эгасиз қолган Партиянинг мол -мулклари , талон -тарож бўлиш ҳавфи кучайгани учун Сафар ака к ака 1993 йил Марть ойида пратияга қайтишга мажбур бўлди. ЭРК Пратиясининг ҳамма мол мулк мулки расман Сафар аканинг номида бўлиб расман жавобгар шахс эди.
Дем
ЭРК ЭРК Партиясининг мол мулкларидан сўримлиликни Сафар акадан кейин қўлга олган шаҳс Раҳм Раҳмон (Ҳожмуродов Раҳмон Ҳожимурод Самарқанд Вилоятида туғилган ) Ҳужжатларга н имз расман имзо чекиш ҳуқуқига эга эмасди .
Ҳўжакўрсинга қўйилган "қўриқчи" эди холос .
Кейинги бўлиб ўтган воқеа- ҳодисаларни; ёзган хотираларимни ўқиб бораётган ўқувчилар билсалар керак .
Қайта ёзишимнинг ҳожати йўқ.
Олдин ҳикоя қилганим каби қўлимдаги “тилхат”дан нусҳа кўпайтириб терговчи Ҳусан Аҳмедовга беришим керак.
Нусҳа кўпайтиришим учун “Ўзбекистон Маданият Вақфи” марказига бориб ёзувчи Мамадали Маҳмудовдан илтимос қилишим керак .
Мен Мамадали акани ёзувчи сифатида яхши билар эдим.
Чунки ёзган асарларини қолдирмай ўқиганман. Китобларини ўқиганимдан ҳам бошқа бир эзгу ишга даъват қилгани учун яхши танирдим.
Гап шундаки 1989 йил Тошкентда Дўрмон боғида “Ёш ижидкорларнинг семнари” бўлиб ўтадиган бўлди. Ўша семнарга менинг устозим Самарқанд Ёзувчилар Уюшмасиниг ўша вақтдаги раиси Абдурашид Абдураҳмоновнинг тавсияси билан меҳмон сифатида таклиф қилиндим.
Тошкентга Самарқандлик ёш ижодкорлар билан бирга келдим.
Ўшанда биз ёшларни ёзувчи Мамадали Маҳмудов билан бўладиган учрашувга таклиф қилишди. Бу учрашув яширин равишда ташкил қилинган эди. Яъни ҳар бир Вилоят номидан битта ёш ижодкор қатнашиш ҳуқуқига эга эди.
Ўшандай омади келган ижодкорларнинг орасида бўлган мен ҳам бор эдим.
Мен ўз туғилиб ўсган ватаним Қарақалпағистон номидан таклиф қилингандим.
Бизга бу учрашув "сир” бўлиб қолиши ҳақида ҳеч кимга ҳеч нарса айтмайсизлар деб огоҳлантирдилар олдиндан. Ҳатто кимлар учрашувга нечта ижодкор таклиф қилинганини ҳам бизлар билмасдик. Ярим тунда соат таҳминан 3 ларда биз ўзимиз келиб сизларни олиб кетамиз дейишди.
Мазкур учрашувни ташкил қилаётган ташкилотчи.
Ташкилотчи ҳам ўзини таништирмади.
Соат 3 .
Ярим қоранғулик чўккан хонада энг камида 15 -20 та ёш ижодкор йиғилган экан.
Кўз кўради -ю, аммо хона етарли ойдин бўлмагани учун бир биримизни танимадик.
Бир вақт Мамадали Маҳмудов ҳамроҳи Ҳамроқул Асқар деб танитган шоир билан бирга келди.
Биз ёшларга: Мамадали ака шундай нутқ сўзладики; ўша ярим қоранғу хонада йиғилган ёш ижодкорлар бир зумда ўз миллатимизнинг фидойиси бўлган миллиатчиларга айландик.
Ҳаммамизнинг қалбида ўрис босқинчиларига нисбатан қаҳр, ўз миллатимизга нисбатан туганмас меҳр пайдо бўлди.
Бизнинг ўша ярим қоранғу хонада зулмат қоплаган дунёмиз ойдинлашганди.
Биз ўз кимлигимизни танигандик...
Пахтани териб - йиғиштириб олаётганда ўлаётган бегуноҳ инсонлар муоммаси, ўз она тилимиз турганда нима учун ўрис тилида гаплашишга мажбурлигимиз?...
Миллионлаган тонна пахта етишитириб ўлганда кафанга оқ мато топилмай сарсон бўлганлигимиз...
Ер усти, ер ости бойликларимизнинг талон тарож бўлаётгани; Оролнинг қуриб чўлга айланаётгани учун ҳам ўрисларнинг айбдорлиги ҳамма сувни пахта етиштириш учун сарфлаб оқибатида Орол денгизига етарли сув етиб бормаётгани...
Ёш оналарнинг кўксидан сут ўрнига пеститет заҳари оқиб уни эмган чақолоқларниг ўлаётгани. Пахта далаларида бошиимиз устидан пахтанинг баргини тўкиш учун самолётлардан сочилаётган деполантлар...
Буларнинг барчаси учун ҳозирги ҳукм суриб турган социалистик тузум айбдор эканини айтганди.
Биз мустақил бўлмас эканмиз; бу кишандан қутила олмаймиз деганди...
Ўша суҳбатдан кейин ўша хонадаги йитғилган ёш ижкорларланинг қалбида сўз билан таърифлаб бўлмас шижоат уйғонди. Бизнинг ҳудди кўр кўзимиз очилгандай ҳис қилгандик ўзларимизни.Чунки Мамадали Маҳмудов биз ёшларнинг қалбидаги тугулган тугумни очганди.
Мамадали ака кетди.
Биз ёшлар узоқ вақт ўзора фикр алмашиб баҳслашиб ўтирдик.
Тонг оқара бошлаганда ҳеч кимнинг диққатини тортмаслик учун битта -иккитадан бўлиб хонадан чиқиб ўз масканларимизга кетдик.
Кўп ўтмасдан бизнинг Самарқанд Давлат Университетга бир груҳ ижодкорлар билан бирга Мамадали ака ҳам учрашувга келди.
Биз студентлар билан учрашувда савол билан мурожат қилди.
Университетларингизнинг номи Алишар Навоий лекин унинг номида бирорта Давлат мукофати йўқ нима учун сизлар Алишер Навоий номида мукофот бўлиши керак деган таклиф билан чиқмайсизлар деб савол берди
Ҳақли савол қаршисида ҳаммаимз жим эдик...
Бу учрашув менга илҳом берди.
Дарҳол Ўзбекитон Ёзувчилар Уюшмаси номига бир мактуб ёзидим. “Алишар Навоий номидаги Давлат” мукофати таъсис қилинишини илтимос қиламиз деб. Самарқанд Вилоятида жойлашган бутун Университет ва Институтларда ўқийдиган дўстларим ёрдамида ҳозир сонини унитдим жуда кўп имзо тўпладик.
Тўпланган имзоларни олиб курсдош дугонам билан Тошкентга йўл чиқдик .
(дугонам Ўзбекистонда яшагани учун номини ошкор қилмайман)
Мамадали Маҳмудов раҳбарлик қилаётган “Ўзбекистон Маданият Жамғармаси”га бордик.
Афсуски Мамадали ака билан учрашмоқ насиб қилмади. Қаергадир кетган экан бизни у кишиниг секратари; ўзини ёзувчиман деб танитган аёл Сиддиқа Аъзомова қабул қилди.
Биз ўзимизни таништириб;Самарқанд Вилояти студентлари номидан келганимизни ва тўпланган имзо “Алишар Навоий номидаги Давлат Мукофати” ташкил қилинсин деган мурожатномамизни Мамадали Маҳмудовга бериш учун олиб келганимизни айтдик.
Сидиққа Аъзамова бизга менга ташлаб кетаверинглар мен Мамадали ака келса сизларнинг номингиздан ўзи бераман деди.
Биз қўлимиздаги тўплагна имзо ва мурожатномани Сиддиқа Аъзамовага бери Самарқандга қайтдик. Кўп ўтмасдан Ўзбекистон давлати “Алишар Навоий” номидаги Давлат мукофатини таъсис қилди. Университетдаги домлаларим жуда хурсанд бўлгандилар .
Ҳатто группамизнинг раҳбари Абдуҳамид Самиев мени табриклаганди .
Тақдир экан Мамадали Маҳмудовнинг иш ерига илтимос билан бормоқчиман. Менга ЭРК Пратиясининг маътбуот котиби Дилорам Исоқова айтганди телефон қилмоқчи ёки бирон нима ёзишми ёки нусҳа кўпайтириш керак бўлса келин ҳеч тортинмасдан ; Мамадали аканинг иш ерига бориб мен Сафар Бекжоннинг оиласи бўламан десангиз ёрдам беришади деб.
Мен ҳам бу гапга ишонгандим.
Мамадали Маҳмудовнинг иш ерига бориб вазиятимни тушунтирсам; секратар қиз Мамадали акадан руҳсат олинг кейин кўпатириб берамиз деди .
Мамадали Маҳмудовнинг кабинетига кириб ўзимни таништирдим;
Қўлимдаги бир варақ қоғазни кўрсатиб: мен Сафар Бекжоннинг оиласи бўламан. Уни “танга” ўғирладинг деб қамаб қўйишди аслида вазият бошқача илтимос қўлимда музей директорининг “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзган ҳужжати бор шуни кўпайтириб беришга ёрдам берсангиз деб келдим.
Мамадали ака шундай ўқрайиб қарадики, унинг қарашидан юрагим музлаб кетди.
Очиқи келганимга, "севимли ёзувчимдан " илтимос қилганимга минг марта пушоймон бўлдим.
Мамадали ака қарашидан ҳам савуқ оҳангда- бизда принтер ишламайди ....
яъна нималарнидир гапирди...
Тўғриси қулоқларим шанғиллаб ҳеч нима эшитмадим кўз олдим қоранғулашиб кетди.
Келганимга минг марта пушоймон бўлдим.
Балким ўшанда ҳақиқатдан ҳам принтир бузуқдир... ҳудди мен унинг отасини ўлдиргандай ҳақоратамуз гапириши шарт эмасди.
Ёрилган ер йўқ эди ютаман деган, очиқ мозар йўқ эди кираман десам...
Жаҳлим чиқди.
Мамадали ака дедим дона-дона қилиб: шу кунгача нечта роман қисса повест ёзган бўлсангиз ҳаммасини ўқиб чиқганман.
“Боғдон қашқири” дан то “ Ўлмас қоялар”гача .
Сиз меннинг энг севимли ёзувчим эдингиз.
Афсус... ҳаётда ёзган асарларингизни том тескариси экансиз.
Кечрасиз мени олдиндан билганимда эди шундай муомила қилишингизни бу ерга илтимос билан келмасдим.
Эшикни ёпиб чиқиб кетдим.
Кўз ёшим юзимни ювди.
Йиқилганни дўсти бўлмас эканда.
Кимса келмасди ҳолимни сўраб
Дардимни тўрт деворга айтмасам, тинглаяжак dustim йўқ.
Яхшиям тилсиз деворлар бор эди билан ҳам суҳбат қурадиган.
31.10.2013 yil. Lausanne.
19- қисм.
Битта дафтарчам бўлса ҳар куни бошимдан ўтган воқеа -ҳодисаларни, ёзсам балким елкамни тош каби эзиб турган юк енгиллашармиди?
Қани менда ортиқча пул дафтар олишга ?
Чунки бир дафтар олсам бир кун нон емай оч қолишимиз аниқ эди.
Шундай кунларнинг бирида уйга Aтаназар Oрифов, Дилорам Исоқова ва Муҳаммад Бекжонлар келишди. Улар Сафар акага адвокат топишим кераклиги ҳақида гапришди.
Менинг унақа адвокат тутадиган иқтисодий имкониятим йўқ. Тошкентда ҳеч кимни танимаслигимни, кимдан ёрдам сўрашни ҳам билмаслигимни айтсам ...
Улар ўзора гаплашишиб Aтаназар Орифовнинг судида Aтаназар акага адвокатлик қилган Дилдора Саидмуҳаммедова деган аёл адвокат билан гаплашамиз Сафар учун дейишди.
Очиқи жуда ҳурсанд бўлдим.
Шунда ҳам эҳтиёткорона сўрадим.
-Яхши адвокатми?
-Ҳа жуда яхши.
-Пулини-чи, ким тўлайди?
-Пулини ўзимиз берамиз
Улар кетмоқчи бўлиб ўрнидан туришди.
Менга адвокатнинг иш ерини адресини беришди. У ерда мени Aтаназар Орифов кутиб олиб адвокат билан таништирадиган бўлди.
Менда « лаънати " музей директорининг ёзган “хат” борligini, уни кўпайтиришим керак,lekin қаерда кўпайтиришни билмаяпман dedim.
-Муҳаммад ака “менга беринг ўзим кўпайтириб” олиб келиб бераман деди.
Кетаётганларида дарвозанинг олидига борганида Дилорам Исоқова изига қайтиб келди “келин нонга” пулингиз борми?
Йўқ.
-Қўлимга пул тутқазди.
-Шу пулдан ота -онамга пул юборинглар деб телеграмма юбордим.
Эртасига advokaturaga борsaм Aтаназар ака бўлғуси адвокат Дилдора Саидмуҳамедова билан таништирди. Дилдора Саидмуҳаммедова деганлари юзи оппоқ сутга чайиб олингандек тиниқ , қора соч, қора кўз дўмбоққина аёл экан.Кийган кийимлари ҳам семиз бўлганиданми ўзига жуда ярашган эди.
Юзининг оппоқлиги етмагандек устига юз- кўзига магазинда қанақа бўйоқ бўлса ҳаммасини сотиб олиб чаплаб ташлаганди. Ҳуллоси- калом , чиройда тенгсиз бу аёл аслида қўлда ясалган тош қўғирчоқдан савуқ эди. Яратган тангрим ташқи кўринишини пари каби яратсада аслида “жодугардан” фарқи йўқ .
-Сафар акани Aтаназар аканинг судида пракурор Эргаш Жўраев билан тортишгани учун эслаб қолган экан.
-Эргаш Жўраев билан тортишган йигитми?` Эргаш аканинг жуда жаҳли чиққанди ўшанда энди ўзи қамалдими деб сўради Aтаназар акадан?
-Ҳа деди Aтаназар ака ўзининг ёқимли мулойим овази билан.
-Яхши мен унинг досяси билан танишиб чиқаман.
-Терговчиси ким
-Ҳусан Аҳмедов дедим.
Aтаназар Орифовнинг ёнида бир оз яхши муомила қилди-ю, бошқа вақт якка ўзим борганимда: "сиз менинг кабинетимда Сафар Бекжон ҳақида гапирманг менинг кабинетимга тинглама жиҳози ўрнатилган эшитиб ўтирадилар деб огоҳлантирарди”.
-Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплашишни истамасди.
-Бир куни Сафар ака ҳақида гаплашишга борсам.
Сиз “озодлик” радиосига жуда кўп интервую берар экансиз бундан кейин бермасангиз яхши бўларди.
-Сабаб?
-Терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг жаҳли чиқаяпти.
-Менинг ҳам жаҳлим чиқди.
-Ҳусан Аҳмедов ким ўзи терговчи бўлса ўзига, шунча дарди бор экан ўзини тили йўқми сизни орачи қилиб нима қилади?
-Қанча гапи бўлса ўзимга айтсин.
-Ҳусан Аҳмедовга айтинг мен унинг берган маслаҳатига муҳтож эмасман. Kимга нима ҳақида гапиришни ўзим яхши биламан.
-Дилдоранинг оппоқ пахтадек юзи жахли чиққаниданми қизариб кетди.
-Менга сиз айтинг деганди шунинг учун айтгандим.
Баттар жаҳлим чиқди.
-Ҳусан Аҳмедов менга “ақл ўргатиб йўл кўрсатгунча” ноҳақдан туҳмат билан қамалиб ётган ҳўжайинимни айбсизлигини исботласин.
- Кейин мен ҳам ҳеч кимга ҳеч қачон интервую бермайман.
-Дилдора кейинчалик қайтиб менга Ҳусан Аҳмедов ҳақида оғиз очмади.
-Сафар ака учун ҳеч нима қилмаётган аммо “сузда “ адвокатлик қилаётгани бу хоним “пулини” тўлашга бир кун кечиксам қиёматни қўпорар эди.
-Дилдорага “адвокатлик” қилаётгани учун пулини бериб келаётиб “тарки одат амри маҳол” деганларидай китоб магазинига кирдим.
-У ерда тасодифан Aтаназар Орифовни учратдим.
-Ҳол хотир сўради-ю,menda: сизда “Ўзбекистон Жиноят Кодекси”китобингиз борми ?
-Йўқ.
-Мана бу ерда бор deb китоб турган ерни кўрсатди.
-Хурсанд бўлдим.
-У ерда қонун- қоида, конститутсция ёзилган китобларни барчасидан олдим.
-Пулнини тўлай десам Aтаназар аканинг ўзи тўлади.
-Аллоҳ ундан рози бўлсин.
-Китобларни кечаси билан уxламай ўқиб қонун қойидани ўргандим.
-Эртасига дарров қўлимга телефон гўшакини олдимда терговчи Ҳусун Аҳмедовга телефон қилдим.
-Сиз билан кўришмоқим керак учрашув берсангиз?
-Соатини айтди.
-Қонун қоида ёзилган китобларни сумкамга солиб Жалолиддинни kutarib Ҳусан ака билан учрашмоқ учун Миллий Ҳавфсизлик Хизматининг ўша машҳури маълум кошанасига бордим.
-Ўн минутлар кутдим Ҳусан Аҳмедов келди.
-Қўлимдаги “Ўзбекистон Жиноят Кодекси" , "Ўзбекистон Конститутсияси” китобларини кўрсатиб сўрадим. Фалончи модданинг шу бандида шундай ёзилган: жинояти исботланмаган гумандор Прокурор санксияси билан 3 кундан ортиқ жазо уйинда қолиш мумкин эмас . Сафар ака эса 3 кун эмас сал кам 3 ойдан бери исбот қилинмаган “туҳмат” билан сизларнинг зиндонингизда ётибди қонунан ҳақларингиз йўқ нимага озод қилмайсизлар?
-Ёки бу китобда ёзилган “қонун қоидалар” ялғондан одамларни алдаш учун ёзилганми?
-Мен бу китобларни кеча олдим кечаси билан ўқиб ўргандим ҳатто Инсон Ҳуқуқлари бўйича ёзилган Ҳалқора қонуни ҳам ўқидим.
-Ўқиб яхши тушунмадимми агар тушунмаган бўлсам сиз тушунтириб беринг?
-Нимага қонунда шунақа ёзасизлар- у , ўзларингиз тескарисини қиласизлар?
-Ёки қонун фақат қоғоз учун ёзилгандими ?
Сизлар ёзилмаган ўз қонунингизга амал қилиб яшайсизларми?
Ҳусан Аҳмедов изма из бераётган саволларимни бўлмай сабр билан эшитди.
Ё саволларимга жавоб беришни истамадими ёки менинг ҳақли бўлганимни билармиди...
-Тушунмадим....
-Энг сўнгида тилга кирди.
-Қурбоной сабр қилинг балким ойнинг охирида: 27 - чига Сафар чиқиб қолар.
-Ичимга илиқлик кирди ўзимча хурсанд бўлдим.
-Ростданми ишоқирамай сўрадим.
...
Майли сабр қиламан бир марта учрашув беринг кўрай ?
Садо чиқмади.
Ниманидир ўйлаб ўзича чамаладими менга қараб сиз эртага абедда нимадир пишириб келсангиз мен Сафарга киритиб бераман.
Ростданми?
Ҳа рост ишонмайсизми менга ?
Ишонаман соатнми айтинг?...
Айтди.
Уйга келдим Жалолиддинни олиб Олой бозорига кетдим.
Бор пулимга “нон, туҳум, қатиқ, мева, ун “ҳулоси калом пулим етгунича бозорлик қилдим.
Бозардан келиб эртангги куни интиқ бўлиб кутдим.
Тезроқ тонг отсада Миллий Хавфсизлик биносига борсам энг севиб ейдиган овқатини Хоразмча “тухум барак” пиширсам.
Тонг отди "Туxум барак”ни пиширдим. Олган егуликларни иккита сумкани тўлдириб йўлга чиқдим.
Бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда иккита оғир сумка қуёш ёқаман дегандай нур сочади бошимнинг устидан Метронинг Ҳамид Олимжон станциясига қадар зўрға етиб бордим.
-Энди қандай қилиб метрога тушаман?...
-Агар мардиванлардаги тутқични ушламасам дангамни йўқотиб йиқилиб тушишиим тайин , ушлай десам бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда икки сумка...
-Нима қилсам экан?
-Кимдан ёрдам сўрай ?
-Шундай бошим қотиб турганимда ён тарафимдан кимдир салом берди.
-Ким экан деб қарасам Тошкентда Тўқмачилик Инстутутида ўқийдиган адабиёт ўқитувчимнинг ўғли турар эди қаршимда.
-Севинганимдан кўзимга ёш келди.
-Аллоҳ сани менга етказди укажон ёрдаминг керак шу сумкаларимним кўтаришиб метрога қадар ёрдамчи бўлгин?
-Қаерга бораябсиз?
-Поччанг қамалиб қолган шунга МХХ га бораяпман.
-Яхши.
.Метрога бирга тушдик ўша ҳамқишлоқим мени то Собир Раҳимов бекатигача кузатиб қўйди. МХХга боргунча сумкаларимни кўтаришиб олиб борди.
.Лекин МХХнинег биносига етмасдан хайрлашдим. Тўғриси бирортаси кўриб қолмасин мени билан юрганини деб қўрқдим.
.Хайрлашар эканман унга уй адресимни ва телефон номеримни бердим.
У йигитда опа агар бирорта ёрдам керак бўлса тортинмай телефон қилинг биз бу ерда кўпчиликмиз биримиз бўлмаса биримиз сизга ёрдамчи бўламиз деди.
Аллохимга шукур кутилмаганда Тошкент каби бағри тош маконда ўз ҳамқишлоқларимни кўрганимдан хурсанди бўлдим энди мен ёлғиз эмасдим.
Ҳусан Аҳмедовнинг таъриф қилган ерга бордим қоравулга ўзимни танитиб қўлимдаги озиқ овқат тўла сумкаларни бердим.
У ерда ўтирган семиз корес башара савуқ юзли хотин майли берамиз деб олиб қолди.
Изимга қайтиб икки қадам юргандим Жалолиддин деган овозни эшитдим.
Қарасам битта машина дарвозасининг олидида темир эшикларини очилишини кутиб турарди. Оваз Сафар аканики бўлиб машинадан эшитилаётган эди.
Машинага қараб жон ҳолатда югураман дегандим қоравул бўлиб турган корес башара семиз хотин мени шундай қучоқлаб олдикки турган еримдан бир қадам ҳам олдинга юра олмадим
Сафар оға деб овазим борича бақирдим.
У тараfдан яъна Жалолиддин деган оваз эшитилди машинанинг орқасига ўрнатилган темир қутининг кичкинагина ойнаси бўлиб оваз шундан эшитилаётгани энди аниқ кўрдим.
Корес хотининг юзини юлай десам бир қўлимда Жалолиддин ikkiinchi qulimniqimirlata olmasdim..
Кучим кўзим билан оғзимга етди етди холос.
Сўз бойлигимда қанча ҳақоратли калима ҳаммасини айтдим кўз ёши аралаш" it emgan корес hotin"га.
Машина дарвозадан чиқиб кетди.
Корес хотин ҳам мени қўйиб юборди.
Hotin kishi ham shu qadar eshshak qadar kuchli bular ekanda hayron qoldim ...
Ўзим йиғлаб ўзим чарчаб уйга қайтдим.
Уйга келиб қарасам лаънати корес хотин тутган икки билагим кўкариб кетган экан.
Телефонни қўлимга олдимда Ҳусан Аҳмедовнинг рақамини тердим.
Ҳар қалай кабинетида экан.
Олдинига сокинлик билан бўлган воқеани айтдим.
Ҳусан ака эса бугун Сафар акани Тош Турмага юборишганини айтди.
Миямга қон қуйилгандай бўлди бу ҳабарни эшитиб.
Мен олиб борган озиқ овқатни Сафар акага бердиngларми?
Ҳа ёки йўқ деган жавобни эшита олмадим Ҳусан Аҳмедовдан.
Ҳусан ака нимага алдадингиз?
Сафар аканинг энг яхши кўрган овқатини пишириб олиб боргандим нимага бермадиларингиз?
Аламимни терговчи Ҳусан Аҳмедовдан олдим мени алдагани учун. Alamimdan chiqqunimcha "eng guzal ilonning zahri kabi shirin" loflarni aytib engil tortdim.
Инсон қияфасига курган шайтонлар уяси эди МХХ.
Асабларим жуда чарчаганди.
Нимага, нима учун?
Ўша пайтда бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ?!
Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…
Тўрт девор тилсиз ва жим-жит .
Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби “чиқ-чиқ”лаб турарди.
Дардлашадиган кимсам йўқ.
Кимса дардимга дармон топмасди , саволимга жавоб бермасди…
…Ҳорғин ва умидсиз , нима қилишга ҳайрон эдим!!!
Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.
Қўлларим билан юзимни яширдим.
Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…
Нега бунча дард, бунча ситам бу ҳўрлик ?
Недан ... мен ҳам инсон эдимку умидларим бор эди ўзимдан ҳам катта эндичи – си, ҳаммаси ер билан тенг бўлди...
Нима учун?
Ўз-ўзимни алдаш учун телевизорни очдим.
Экранда ўша бадбашара махлуқ бор эди. Buyuk kelajakimiz haqida ogiz kupirtirb gapirayotgandi...
10.11.1013 yil. Lausanne.
19- қисм.
Битта дафтарчам бўлса ҳар куни бошимдан ўтган воқеа -ҳодисаларни, ёзсам балким елкамни тош каби эзиб турган юк енгиллашармиди?
Қани менда ортиқча пул дафтар олишга ?
Чунки бир дафтар олсам бир кун нон емай оч қолишимиз аниқ эди.
Шундай кунларнинг бирида уйга Aтаназар Oрифов, Дилорам Исоқова ва Муҳаммад Бекжонлар келишди. Улар Сафар акага адвокат топишим кераклиги ҳақида гапришди.
Менинг унақа адвокат тутадиган иқтисодий имкониятим йўқ. Тошкентда ҳеч кимни танимаслигимни, кимдан ёрдам сўрашни ҳам билмаслигимни айтсам ...
Улар ўзора гаплашишиб Aтаназар Орифовнинг судида Aтаназар акага адвокатлик қилган Дилдора Саидмуҳаммедова деган аёл адвокат билан гаплашамиз Сафар учун дейишди.
Очиқи жуда ҳурсанд бўлдим.
Шунда ҳам эҳтиёткорона сўрадим.
-Яхши адвокатми?
-Ҳа жуда яхши.
-Пулини-чи, ким тўлайди?
-Пулини ўзимиз берамиз
Улар кетмоқчи бўлиб ўрнидан туришди.
Менга адвокатнинг иш ерини адресини беришди. У ерда мени Aтаназар Орифов кутиб олиб адвокат билан таништирадиган бўлди.
Менда « лаънати " музей директорининг ёзган “хат” борligini, уни кўпайтиришим керак,lekin қаерда кўпайтиришни билмаяпман dedim.
-Муҳаммад ака “менга беринг ўзим кўпайтириб” олиб келиб бераман деди.
Кетаётганларида дарвозанинг олидига борганида Дилорам Исоқова изига қайтиб келди “келин нонга” пулингиз борми?
Йўқ.
-Қўлимга пул тутқазди.
-Шу пулдан ота -онамга пул юборинглар деб телеграмма юбордим.
Эртасига advokaturaga борsaм Aтаназар ака бўлғуси адвокат Дилдора Саидмуҳамедова билан таништирди. Дилдора Саидмуҳаммедова деганлари юзи оппоқ сутга чайиб олингандек тиниқ , қора соч, қора кўз дўмбоққина аёл экан.Кийган кийимлари ҳам семиз бўлганиданми ўзига жуда ярашган эди.
Юзининг оппоқлиги етмагандек устига юз- кўзига магазинда қанақа бўйоқ бўлса ҳаммасини сотиб олиб чаплаб ташлаганди. Ҳуллоси- калом , чиройда тенгсиз бу аёл аслида қўлда ясалган тош қўғирчоқдан савуқ эди. Яратган тангрим ташқи кўринишини пари каби яратсада аслида “жодугардан” фарқи йўқ .
-Сафар акани Aтаназар аканинг судида пракурор Эргаш Жўраев билан тортишгани учун эслаб қолган экан.
-Эргаш Жўраев билан тортишган йигитми?` Эргаш аканинг жуда жаҳли чиққанди ўшанда энди ўзи қамалдими деб сўради Aтаназар акадан?
-Ҳа деди Aтаназар ака ўзининг ёқимли мулойим овази билан.
-Яхши мен унинг досяси билан танишиб чиқаман.
-Терговчиси ким
-Ҳусан Аҳмедов дедим.
Aтаназар Орифовнинг ёнида бир оз яхши муомила қилди-ю, бошқа вақт якка ўзим борганимда: "сиз менинг кабинетимда Сафар Бекжон ҳақида гапирманг менинг кабинетимга тинглама жиҳози ўрнатилган эшитиб ўтирадилар деб огоҳлантирарди”.
-Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплашишни истамасди.
-Бир куни Сафар ака ҳақида гаплашишга борсам.
Сиз “озодлик” радиосига жуда кўп интервую берар экансиз бундан кейин бермасангиз яхши бўларди.
-Сабаб?
-Терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг жаҳли чиқаяпти.
-Менинг ҳам жаҳлим чиқди.
-Ҳусан Аҳмедов ким ўзи терговчи бўлса ўзига, шунча дарди бор экан ўзини тили йўқми сизни орачи қилиб нима қилади?
-Қанча гапи бўлса ўзимга айтсин.
-Ҳусан Аҳмедовга айтинг мен унинг берган маслаҳатига муҳтож эмасман. Kимга нима ҳақида гапиришни ўзим яхши биламан.
-Дилдоранинг оппоқ пахтадек юзи жахли чиққаниданми қизариб кетди.
-Менга сиз айтинг деганди шунинг учун айтгандим.
Баттар жаҳлим чиқди.
-Ҳусан Аҳмедов менга “ақл ўргатиб йўл кўрсатгунча” ноҳақдан туҳмат билан қамалиб ётган ҳўжайинимни айбсизлигини исботласин.
- Кейин мен ҳам ҳеч кимга ҳеч қачон интервую бермайман.
-Дилдора кейинчалик қайтиб менга Ҳусан Аҳмедов ҳақида оғиз очмади.
-Сафар ака учун ҳеч нима қилмаётган аммо “сузда “ адвокатлик қилаётгани бу хоним “пулини” тўлашга бир кун кечиксам қиёматни қўпорар эди.
-Дилдорага “адвокатлик” қилаётгани учун пулини бериб келаётиб “тарки одат амри маҳол” деганларидай китоб магазинига кирдим.
-У ерда тасодифан Aтаназар Орифовни учратдим.
-Ҳол хотир сўради-ю,menda: сизда “Ўзбекистон Жиноят Кодекси”китобингиз борми ?
-Йўқ.
-Мана бу ерда бор deb китоб турган ерни кўрсатди.
-Хурсанд бўлдим.
-У ерда қонун- қоида, конститутсция ёзилган китобларни барчасидан олдим.
-Пулнини тўлай десам Aтаназар аканинг ўзи тўлади.
-Аллоҳ ундан рози бўлсин.
-Китобларни кечаси билан уxламай ўқиб қонун қойидани ўргандим.
-Эртасига дарров қўлимга телефон гўшакини олдимда терговчи Ҳусун Аҳмедовга телефон қилдим.
-Сиз билан кўришмоқим керак учрашув берсангиз?
-Соатини айтди.
-Қонун қоида ёзилган китобларни сумкамга солиб Жалолиддинни kutarib Ҳусан ака билан учрашмоқ учун Миллий Ҳавфсизлик Хизматининг ўша машҳури маълум кошанасига бордим.
-Ўн минутлар кутдим Ҳусан Аҳмедов келди.
-Қўлимдаги “Ўзбекистон Жиноят Кодекси" , "Ўзбекистон Конститутсияси” китобларини кўрсатиб сўрадим. Фалончи модданинг шу бандида шундай ёзилган: жинояти исботланмаган гумандор Прокурор санксияси билан 3 кундан ортиқ жазо уйинда қолиш мумкин эмас . Сафар ака эса 3 кун эмас сал кам 3 ойдан бери исбот қилинмаган “туҳмат” билан сизларнинг зиндонингизда ётибди қонунан ҳақларингиз йўқ нимага озод қилмайсизлар?
-Ёки бу китобда ёзилган “қонун қоидалар” ялғондан одамларни алдаш учун ёзилганми?
-Мен бу китобларни кеча олдим кечаси билан ўқиб ўргандим ҳатто Инсон Ҳуқуқлари бўйича ёзилган Ҳалқора қонуни ҳам ўқидим.
-Ўқиб яхши тушунмадимми агар тушунмаган бўлсам сиз тушунтириб беринг?
-Нимага қонунда шунақа ёзасизлар- у , ўзларингиз тескарисини қиласизлар?
-Ёки қонун фақат қоғоз учун ёзилгандими ?
Сизлар ёзилмаган ўз қонунингизга амал қилиб яшайсизларми?
Ҳусан Аҳмедов изма из бераётган саволларимни бўлмай сабр билан эшитди.
Ё саволларимга жавоб беришни истамадими ёки менинг ҳақли бўлганимни билармиди...
-Тушунмадим....
-Энг сўнгида тилга кирди.
-Қурбоной сабр қилинг балким ойнинг охирида: 27 - чига Сафар чиқиб қолар.
-Ичимга илиқлик кирди ўзимча хурсанд бўлдим.
-Ростданми ишоқирамай сўрадим.
...
Майли сабр қиламан бир марта учрашув беринг кўрай ?
Садо чиқмади.
Ниманидир ўйлаб ўзича чамаладими менга қараб сиз эртага абедда нимадир пишириб келсангиз мен Сафарга киритиб бераман.
Ростданми?
Ҳа рост ишонмайсизми менга ?
Ишонаман соатнми айтинг?...
Айтди.
Уйга келдим Жалолиддинни олиб Олой бозорига кетдим.
Бор пулимга “нон, туҳум, қатиқ, мева, ун “ҳулоси калом пулим етгунича бозорлик қилдим.
Бозардан келиб эртангги куни интиқ бўлиб кутдим.
Тезроқ тонг отсада Миллий Хавфсизлик биносига борсам энг севиб ейдиган овқатини Хоразмча “тухум барак” пиширсам.
Тонг отди "Туxум барак”ни пиширдим. Олган егуликларни иккита сумкани тўлдириб йўлга чиқдим.
Бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда иккита оғир сумка қуёш ёқаман дегандай нур сочади бошимнинг устидан Метронинг Ҳамид Олимжон станциясига қадар зўрға етиб бордим.
-Энди қандай қилиб метрога тушаман?...
-Агар мардиванлардаги тутқични ушламасам дангамни йўқотиб йиқилиб тушишиим тайин , ушлай десам бир қўлимда Жалолиддин бир қўлимда икки сумка...
-Нима қилсам экан?
-Кимдан ёрдам сўрай ?
-Шундай бошим қотиб турганимда ён тарафимдан кимдир салом берди.
-Ким экан деб қарасам Тошкентда Тўқмачилик Инстутутида ўқийдиган адабиёт ўқитувчимнинг ўғли турар эди қаршимда.
-Севинганимдан кўзимга ёш келди.
-Аллоҳ сани менга етказди укажон ёрдаминг керак шу сумкаларимним кўтаришиб метрога қадар ёрдамчи бўлгин?
-Қаерга бораябсиз?
-Поччанг қамалиб қолган шунга МХХ га бораяпман.
-Яхши.
.Метрога бирга тушдик ўша ҳамқишлоқим мени то Собир Раҳимов бекатигача кузатиб қўйди. МХХга боргунча сумкаларимни кўтаришиб олиб борди.
.Лекин МХХнинег биносига етмасдан хайрлашдим. Тўғриси бирортаси кўриб қолмасин мени билан юрганини деб қўрқдим.
.Хайрлашар эканман унга уй адресимни ва телефон номеримни бердим.
У йигитда опа агар бирорта ёрдам керак бўлса тортинмай телефон қилинг биз бу ерда кўпчиликмиз биримиз бўлмаса биримиз сизга ёрдамчи бўламиз деди.
Аллохимга шукур кутилмаганда Тошкент каби бағри тош маконда ўз ҳамқишлоқларимни кўрганимдан хурсанди бўлдим энди мен ёлғиз эмасдим.
Ҳусан Аҳмедовнинг таъриф қилган ерга бордим қоравулга ўзимни танитиб қўлимдаги озиқ овқат тўла сумкаларни бердим.
У ерда ўтирган семиз корес башара савуқ юзли хотин майли берамиз деб олиб қолди.
Изимга қайтиб икки қадам юргандим Жалолиддин деган овозни эшитдим.
Қарасам битта машина дарвозасининг олидида темир эшикларини очилишини кутиб турарди. Оваз Сафар аканики бўлиб машинадан эшитилаётган эди.
Машинага қараб жон ҳолатда югураман дегандим қоравул бўлиб турган корес башара семиз хотин мени шундай қучоқлаб олдикки турган еримдан бир қадам ҳам олдинга юра олмадим
Сафар оға деб овазим борича бақирдим.
У тараfдан яъна Жалолиддин деган оваз эшитилди машинанинг орқасига ўрнатилган темир қутининг кичкинагина ойнаси бўлиб оваз шундан эшитилаётгани энди аниқ кўрдим.
Корес хотининг юзини юлай десам бир қўлимда Жалолиддин ikkiinchi qulimniqimirlata olmasdim..
Кучим кўзим билан оғзимга етди етди холос.
Сўз бойлигимда қанча ҳақоратли калима ҳаммасини айтдим кўз ёши аралаш" it emgan корес hotin"га.
Машина дарвозадан чиқиб кетди.
Корес хотин ҳам мени қўйиб юборди.
Hotin kishi ham shu qadar eshshak qadar kuchli bular ekanda hayron qoldim ...
Ўзим йиғлаб ўзим чарчаб уйга қайтдим.
Уйга келиб қарасам лаънати корес хотин тутган икки билагим кўкариб кетган экан.
Телефонни қўлимга олдимда Ҳусан Аҳмедовнинг рақамини тердим.
Ҳар қалай кабинетида экан.
Олдинига сокинлик билан бўлган воқеани айтдим.
Ҳусан ака эса бугун Сафар акани Тош Турмага юборишганини айтди.
Миямга қон қуйилгандай бўлди бу ҳабарни эшитиб.
Мен олиб борган озиқ овқатни Сафар акага бердиngларми?
Ҳа ёки йўқ деган жавобни эшита олмадим Ҳусан Аҳмедовдан.
Ҳусан ака нимага алдадингиз?
Сафар аканинг энг яхши кўрган овқатини пишириб олиб боргандим нимага бермадиларингиз?
Аламимни терговчи Ҳусан Аҳмедовдан олдим мени алдагани учун. Alamimdan chiqqunimcha "eng guzal ilonning zahri kabi shirin" loflarni aytib engil tortdim.
Инсон қияфасига курган шайтонлар уяси эди МХХ.
Асабларим жуда чарчаганди.
Нимага, нима учун?
Ўша пайтда бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ?!
Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…
Тўрт девор тилсиз ва жим-жит .
Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби “чиқ-чиқ”лаб турарди.
Дардлашадиган кимсам йўқ.
Кимса дардимга дармон топмасди , саволимга жавоб бермасди…
…Ҳорғин ва умидсиз , нима қилишга ҳайрон эдим!!!
Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.
Қўлларим билан юзимни яширдим.
Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…
Нега бунча дард, бунча ситам бу ҳўрлик ?
Недан ... мен ҳам инсон эдимку умидларим бор эди ўзимдан ҳам катта эндичи – си, ҳаммаси ер билан тенг бўлди...
Нима учун?
Ўз-ўзимни алдаш учун телевизорни очдим.
Экранда ўша бадбашара махлуқ бор эди. Buyuk kelajakimiz haqida ogiz kupirtirb gapirayotgandi...
10.11.1013 yil. Lausanne.
20- қисм
Uzbekiston halkiga “келажаги буюк va suyuk ” давлатдан оғиз кўпиртириб ваъдалар бераётган ди. Жалолиддин ўчир-ўчир дея бақирмоққа бошлади. Бошқа каналга ўзгартирдим. Гўдак руҳи бир нарсаларни ҳис этармиди билмайман?!
Каримовни кўргани кўзи йўқ .
Қоп- қора кеча, сассиз-садосиз дунё ва бир мен эдим…
Кун бўйи кўрганларим худди қўрқинчли туш каби хаёлимда айлана бошлади.
Кўраётганларим, яшаётганларим мени ҳам рухан, ҳам жисмонан чарчатганди. Бевафо дунёнинг кутилмаган зарбалари қаддимни alf kabi букканди. Маъшум соҳада ишлайдиганлар сен ҳам одамисан дегандай масқаранамуз боқишарди кўрганларида?
27 -Июлдан кейин яшашимнинг маъно -мазмуни қолмаганди bугунги “алданишим” тўлган сабримга сўнгги томчи эди. Ўлим -кўзимга жозибадор малак каби кўринмакка бошлади.
Ўлсам қутилсам.
-Нега яшашим керак ўз-ўзимга telbaларча савол бердим?
-Ким учун яшашим керак ҳамма устимдан кулса, ҳеч ким одам ўрнида кўрмаса?
Ўз -ўзимга, ўлим ҳукмини бериб фармон ёздим, ўзим имзоладим.
Жаллод ҳам ўзим, қози ҳам .
Фақат бошимни кесадиган қилич , қўядиган кунда топсам иш тамом.
Sungi nuqtamni quygan onda hayolimga masumgina boqayotgan Жалолиддинning kuzlari keldi, уни нима қиламан?
Ўзимни-ку, ўлдирдиб мозарга қуйдим ҳам дейлик ҳали дунё нималигини англаб етмаган гўдакни нима nima aybi bor?
-Мен ўлсам у ёлғиз қолмайдими?
-Мен-ку, бевафо дунёнинг кутилмаганда бошимга тушган ҳамма бало- қазоларидан, қутиламан у мурғаккина гўдак кимга қолади?
Tирик қолса ҳам Ватан ҳойиннинг ўғли деб камситмайдиларми?
Ўзимга қўшиб ўлдирсам гунах.
Кўз олдимга жаннатмакон ёзувчи Абдулла Қодирийнинг ўғли Ҳабибулло Қодирийнинг “Отам ҳақида” деган хотира китобида баён қилган воқеалар келди.
Ҳоҳ 1937 – йил, ҳоҳ 1993 -йил нима фарқи бор.
У вақтда “халқлар отаси Сталин" ҳозир бўлса “kallasiz сиз қолган юртнинг" kallasi Ислом Абдуғаниевич Каримов иккаласи ҳам бир гўр.
Hatto zulukda ham insof bor, qorni tuysa qon surmaydi lekin Stalin bilan Karimov na qondan tuyadi, na avhshatdan voz kechadi.
Нима қилсам экан?
Жалолиддин учун яшашим керак сўнгги хулосага келдим.
Аллоҳ истаса бир кун жонимни олар мен эса сўнгги нафасим қолгунча “ онаси балли отасининг тайини бўлмаган “ Миллий Хавфсизлик Хизматининг “ит”лари va Karimovning tarafdorlai билан курашаман деб қасам ичдим.
Бир бошга бир ўлим, ikki metr er hamisha топилади.
( Oрадан 20йил ҳали ҳам менинг ularga bulgan qahrim сўнгани йўқ. Ichimdagi nafratim uzimdan katta. Ҳозир ҳам битта мент ўлибди ёки ишдан ҳайдалибди деган ҳабарни эшитган куним мен учун байрам.)
Кейинги вақтларда бўлиб ўтаётган воқеа -ҳодисаларни кузатиб , Сафар акани қамаш учун “танга” баҳона бўлганини тушунгандим. Менга ойлардир учрашув беришмагани, бугун ҳам алдаб озиқ -овқат олиб кел берамиз дейишиди- ю, кейин анаву қорқинчли машаинадан эшитилган Сафар аканинг овази...
Ўзи нималар бўлаяпти?
Сафар акани қаерга олиб кетишдикан тўғриси ақлим чалкашиб кетди.
Нега мени терговчи Ҳусан Аҳмедов алдади?...
Ўзим билан ўзим курашиб; бежавоб саволларга жавоб излаб топа олмаган уйқусиз ўтган тонгим отганди. Томағимдан бир пиола сув ҳам ўтмади сан-ки, бўғилиб қолган одамга ўҳшардим nafas olay desam havo etmasdi...
Ёруғ олам мен учун зиндон
Кишанлари бўғар бўғзимни
Оҳ...бир бора кўрсайдим уни
Кейин дўзах ўтига отардим ўзимни.
( 1993 йил сўнг баҳор.)
Телефонни олиб (бу орада айтишни унитдим шекили биз яшаётган уйда телефон бор экан . Телефон станцияси ишлайдиган ходимлар уй эгаси Наманганлик Эркин Мавлоновнинг йиллардир тўламаган телефон фактурасини тўлатиб кейин телефонни ҳизматга очдилар.)
Терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилдим.
Жаҳлим чиққанидан салом ҳам бермадим.
-Мен сиз айтган соатда oziq-ovqat олиб бордим қўлимдан олишди Safarboy Bekchonovga берамиз деб дарвозасида турган хотин... бир минут ҳам ўтмасдан Сафар аканинг овазини қандайдир “қўрқинчли” машинадан эшитдим. Nега алдадингиз овқат олиб кел деб?
Сафар акани қаерга жўнатдинглар?
-Husan akaning ovazi eshitildi Қурбоной мен ҳам билмагандим Сафарни Тош турмага юборишди. Буйруқ юқоридан келди.
Сиз терговчимисиз ёки ролиздаги қўғирчоқmisiz пойлоқчиlik qiladigan uzingiz tergov qiladigan odamni qaerga qachon olib ketishlarini bilmaydigan?
-Аллоҳ балосини берсин ўша юқорида ўтирган ифлосларни эшидингизми?
Худонинг қаҳрига йўлиқсин ўша ит эмганлар.
Оғзимга нима ҳақоратли сўз келса ҳаммасини айтиб Ҳусан акадан аламимни олдим. Унинг жавобини эшитишга ҳам сабрим чидамай телефоннинг гўшакини шарақлатиб қўйдим.
Бирдан эсимга Сафар ака қамалмасидан олдин айтган гапи эсимга тушди.
Мозорингга ўт ёнгур jahannamlik Шоди Каримов Сафар акани уйига таклиф қилган 1993 йил 9- майда “сўз”да,ғалаба кунини нишонлаймиз деб аслида эса мақсади Сафар акага билмайман қандайдир ҳужжатлага қўл қўйдирмоқчи бўлган.
Сафар ака имзо чекмаганидан кейин; жуда аччиқланган сиздан буни кутмагандим bu qaysarligingizni abdalini ogir ödaysiz degan ushanda.
Менга қанақа ҳужжат эканлигини айтмаганди .
Uzim ҳам қизиқиб сўрамагандим хато қилганимни тушундим балким ўшанда сўраб ўрганганимда бугун фойдаси тегармиди ...
Жаҳлим чиқиб тургани учун ундан ҳам аламимини олиб олай дедимда Сафар аканинг иш ери танишларининг телефон номерлари ёзилган дафтарчасилаn Шоди Каримовнинг(Ш.Каримовнинг кимлигини олдинги бобларда ёзгандим) ҳам телефон номерини излаб топиб телефон қилдим.
Una oldin uzimni kimligimni tantib keyin uни ҳам тузладим.
Бир оз ўзимга келдим.
Endi navbat dedim uz-uzimga адвокат Дилдора Саидмуҳаммедовага .
Unga ham телефон қилдим.
“Бориб Эргаш Жўраев (Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар пракурори) га, бориб айтинг агар Сафар ака билан учрашishiмга рухсат бермаса ўғлимни ҳам ўзимга қўшиб пракуратура олдида бензин қуйиб “ ўт қўяман!” қаътий оҳангда uz talabimni aytdim..
-Мен ҳақиқатдан ҳам бу масалада жиддий тайёргарлик кўраётгандим. Ҳар кун тирик бўлиб жаҳаннам оловида ёнгандан кўра ўзимга ўт қўйиб дўзаҳ оловида ёнганим минг марта яхши бир ёниб бир қутиламан.Дилдора Саидмуҳаммедова менинг aytgan gapimni nuqta verguligcha пракурор Эргаш Жўраевга айтган shekilli : Эргаш Жўраев мен билан иш ерининг кириш эшиги олдида оёқ устида бир дақиқа гаплашишга рози бўлган. Ўзбекистондаги ҳукм сураётган ваҳший режимда турмуш ўртоғи қамалган аёлнинг чўпчалик ҳам қадр - қиймати йўқ . Агар озгина бўлса ҳам хурмат қилиб мени одам ўрнида кўрганида эди 1 минутга бўлса ҳам пракурор janoblari ўз иш кабинетида қабул қилган бўларди ...
Дилдора менга телефон қилди. Эртага эрталаб Эргаш Жўраев сиз билан пракратуронинг эшигининг олдида гаплашмоқчи деб.
Рози бўлдим.
-Эртасига тонгда туриб айтилган соатда борсам адвокат Дилдора Саидмуҳаммедова мени кутиб турган экан. Борганимдан кейин беш минут ҳам ўтиб -ўтмасдан, сиреналар чалиниб ўнлаган машиналарнинг қуршовида Эргаш Жўраев даbдаба билан келди.
-Прокурор деганда кўз олдимга инсоний қиёфасини йўқотган "шайтон” намоён бўларди. Мен янгилишганимни Эргаш Жўраевни кўргандан кейин билдим қарасам у ҳам биз билан сизга ўҳшаган allohning yaratgan gunahkor bandasi экан.
-Икки кўзи икки, қўли ва оёқлари бўлган.
-Эргаш Жўраев Дилдорани кўриб эски дўстини кўрган каби хурсанд бўлди.
-Qayoqdan quyosh chiqdi Дилдорахон сизни ҳам кўрадиган кун бор экан -ку, деб тилидан бол томиб хол- хотир сўради.
Мен ҳайратдан тош қотдим буларда ҳам инсоний ҳис туйғу бор экан ....
-Дилдора мени Эргаш Жўраевга таништирди.
Safar Bekchonning hotini Kurbonoy.
-Саволим аниқ эди.
-Саломимни насия қилдим.
-Нега Сафар акани туҳмат билан қамаб қўйибсизлар?
-Нима ҳаққингиз бор бегунаҳ Сафар акани қамашга?
“танга”ни Француз олимга катта пул эвазига сотмоқчи бўлган музейнинг директорини қамасаларингиз адолатли иш қилган бўлар эдинглар.
-Не учун учрашув бермайсизлар, ҳатто одам ўлдирган ашаддий жиноятчининг оиласига учрашув беришади менга эмас.
-Берган саволаримга Эргаш Жўраевнинг жавоби қисқа бўлди.
-“Танга” топилган куни Сафар Бекжон озод бўлади.
-Бошқа бир оғиз ҳам гапирмасдан эшикни очиб “Дилдорахон”ни ,билан хам хайр- ҳўшлашишни унитиб ичкарига кириб кетди.
-Сиздан жаҳли чиқди деди Дилдора Эргаш Жўраев ичкарига кириб кетгандан кейин.
-Жаҳли чиқса чиқсин у билан қуда- қойим, бўлажоқмасман!
Қонун ҳамма учун бир ҳил бўлиши керак Сафар ака нима гуноҳ қилдики қамаб қўйибди.
-Дилдора бир нима айтмоқчи бўлгандай ҳаракат қилди сўнг воз кечдими айтмади.
Пракурор билан учрашганимдан бир ҳафталар ўтгандан кейин Сафар ака билан учрашиш учун Тош турмада ўн дақиқага рухсат беришди .
-Унда ҳам шарт қўйишди болангизни ва озиқ- овқат олиб келмайсиз.
Шартлари оғир мажбур эдим қабул қилишга.
-Жалолиддинни ўқитувчимнинг ўғлини телефон қилиб чақириб, унинг ёнига қолдирдим . Тош турманинг қаерда жойлашганини билмасдим адресини Дилдорадан олдим.
-Тош турмага борсам адвокат Дилдора Саидмуҳамуҳаммедова дарвозанинг олдида кутиб турган экан. Кейин иккаламиз терговчи Ҳусан Аҳмедовни кутдик.
-Бир пайт у киши оқ рангли “Газ-24″ русумли машинасида келди.
Ҳусан Аҳмедов бизни кутдириб кўйганига хижолат бўлдими ёки у куни мени “алдагани эсига тушдими ” тушунмадим узр сўради. Дилдора бошқа бир йўлдан кетди. Ҳусан Аҳмедов билан мен тош қоплаган тор сўқмоқдан Тош турманинг ичкарисига қараб йўл олдик.
Изинма кейин борарканмиз жим - жит кетаётган Ҳусан ака бир пайт орқасига ўгрилиб: “Қурбоной Сафарни кўрсангиз йиғламанг, кейин унинг руҳиятига ёмон таъсир қилади” деб менга насиҳат қилди.
Кўнглимга шундай тошбағир терговчида ҳам инсоний ҳис туйғу бормикан?... Сафар аканинг мен билан кўришганидан кейин кайфияти buzulmasin kuzimda yosh kurib deb менга “насиҳат” қилаяпти деган фикр ялт этиб ҳаёлимга келди.
Лекин ҳаёлимга келган фикрни эмас унга тамоман кутмагани жавобни бердим.
-Ҳусан ака, сиз shoir Муҳаммад Солиҳни шеърларини ўқиганмисиз? дедим.
Ҳусан ака ҳайратланиб қаради;
-Ўқимаганман Муҳаммад Солиҳнинг шеърларини нима эди…
-Ҳусан ака, бир ўқиб кўринг. Сиз ҳам у кишининг шеърларини ўқисангиз , яхши кўрардингиз шоир сифатида !
Унинг шундай сатрлари бор, эшитинг?!
Ўзингни тут, қийин бўлмоқчи…
Ўзингизни тутинг, ҳей кўзлар,
Сизга қайноқ ёшлар тўлмоқчи!
Қанча қийин ва оғир бўлмасин мен ўзимни тутаман ва йиғламайман.
Ҳусан ака берган жавобимдан кейин бир оғиз ҳам гапирмади оғир хаёлга чўмди ўйчан бўлиб қолди. .. ичкарига кирарканмиз қалин ойна қопланган кабинага ўхшаган жойни кўрсатиб, “Агар бундан кейин учрашув беришса uzingiz yolgiz kelasiz мана шу ойнанинг нарёғида Сафар, бу тарафида сиз ўтириб телефонда гаплашасиз”лар, деди.
Мен у ерда кўрганларимни ёза олмайман…У ердаги кўрганим ваҳшийликларни ёзишга қаламим ожизлик қилади… кешка кўрмасайдим-у, ваҳший маконга бормасайдим.Кинода кўрсам режиссиёрнинг фантазияси дердим аммо у ерда кўрганларим sинама эмас ҳаёт эди... орадан 20 йил ўтган бўлсада ҳали ҳам эсласам вужудим зир-зир титрайди, юрагим сиқилади… шундан кейин қамоқхона ҳаёти акс этган kino филмларни кўра олмайдиган бўлдим.
Яратган тангрим душманимни ҳам у ерга тушурмасин!!!
-Қандайдир хонга кирдик тўрт тарафи бетон билан қопланган на дераза бор на ёруғлик тушадиган туйнук. Ярим қоранғулик босган бу маконни ожизона милтиллагaн чироқ ёритиб турарди. Одам одамни зўр базўр кўрарди. Ҳайратланганим ярим қорғулик босган хонада мени Дилдора кутиб олди.
Ҳозир Сафар акани олиб келишади деди.
Кутдим. . . лаҳзалар йилга тенг эди.
Сафар акаni qullari kishanband qilingan bulib ikki barzangi ikki tarafidan quriqlagan holda olib keldi. Keyin qulidagi kishannni echibuzlari iziga qaytib ketishdi.
Uчрашувимиз жуда қисқа бўлди.
Шунда ҳам Дилдора пойлдоқсилик қилиб ёнимиздан кетмади.
Бу учрашув менинг бутун умримга бадал эди.
Ҳаётимнинг зулмат қоронғулиги чўккан, умидим узилиб ҳаётдан биқидиғим онлардаги энг ёрқин хотира мен учун шу учрашув бўлди…
Озгина бўлсада умид уйғотди яшашимга.
Сафар ака жуда ҳам озиб , бир қисм суяккга айланганди. Эгнидаги кийган яшил оқ рангли узун чизиқ тушган кўйлаги озиб кетганидан шалвираб қолганди . ( мен ўша кўйлакни ҳали ҳам кўзимнинг қорачиғи каби асраб -авайлаб сақлайман) Кўзларининг таги кўкариб , қуёш кўрмаган юзлари кузги барг каби саргайиб сўлганdi, лекин руҳи баланд эди. Сарғайиб сўлган юзида тушкунликдан асар йўқ .
Унинг мағрур боқишлари, ўктам овази менга ҳам руҳ бағишлади.
Кўзларидаги ўз -ўзига бўлган ишонч.
Дилдорага қараб қаътий оҳангда мен сизни адвокат деб тан олмайман бундан кейин бу ерга келиб юрманг оввара бўлиб yurmang!
Мен hayron buldim lekin sababini suramadim ич -ичимдан хурсанд бўлдим. Uzi qандай қилиб “тош каби савуқ қўғирчоқ”дан қутилсам экан деб юргандим . Сафар аканинг гапини эшитганидан Дилдора javob bermadi. Ammo бизни бир дақиқа қадар ёлғиз қолдириб чиқиб кетди.
Мен ўзимни қувноқ , ҳаётим Safar aka қамалмасидан олдин қанақа бўлса ҳали ҳам шундай давом қилаётгандай қилиб кўрсатишга ҳаракат қилдим. Turkiyadan telefon qilib hol-hotrini suragan dusti Hilmi Yavoshning salomini aytdim.
Dustining telefon qilganini eshitib hursand buldi.
Жалолиддин ҳам яхши эканини айтдим.
Ich- ичимиздан кўтарилган тўпонни фақат иккаламизгина билиб билар турардик ....
Биз бир-биримизни kuzzimizga qarab aldayotgan алдаётган икки ялғончи эдик.
Менинг ҳолатим сеникидан, сеники эса меникидан яхши деб.
Yoлғонimizning mevasi шу қадар ширин эдики, иккаламиз ҳам bu mevani egimiz kelardi. Aslida esa ikkimiz ham bulayotgan haqsizlaiklardan, vahshiyliklardan biqqan edik.
Иккимиз ҳам тортаётган мiсилсиз азобу-уқибатларимиздан charchagandik.
17.11.2013 yil. Lausanne.
Уйга қайтдим.
Сабр косам кундан- кунга заҳарга тўлиб бораётганди. Мен бу заҳарни ҳар куни ичардим. Бу ҳали ҳолва эканини, асл қийинчиликларнинг кейинчалик бошланишини ҳали у пайтда тассавур ҳам қила олмагандим қалбимда сўнмаган умид учқуни бор эди; “Туҳмат экани исботланади ва кутмаганим,умидим узилган бир кунда эшикдан ҳорғин ва сўлғин кириб келади” деб умид қилардим.
Ўзимнинг содиқ дўстим кўнгил дафтаримга шу сатрларни битандим!
Афсуски, бу қораламаларим фақат хаёл эди, ҳаёт эса бом -бошқа, экан!
“Бир куни келасан кўзларингда ёш,
Эгилиб пойимга қиласан таъзим!
Соғинчдан сарғайган, сўлғин юзимга,
Интиқ лабларингни босасан ҳорғин!”
(1993 йил сўнг баҳор)
Ҳозир ҳам хотираларимни ёзарканман, сарғайган “хотира” дафтаримning saraygan саҳифалардаги дардларимни ўқиб маҳзун ҳаёлларим узоқ -узоқларга, қанотли қуш каби учиб кетади ўша мудҳиш кунларда на кечамда ҳаловат на кундузимда файз борди. Дафтардаги дардларимнинг aksini ёзиб адо қила олмасам керак.
Нега?
Нима учун?
Недан?
Бу жавобсиз саволлар ҳали ҳам пешимни бироқмади.
Ҳеч қаерда yozilmagan қонун бизда бор.
Ота учун ўғил.
Ўғил учун ота
Хотин учун турмуш ўртоғи
Turmush urtogi uchun ayol javobgar.
(Bunday qonun bor edi 1937 yillarda.Tarihning huquq sahifalaridan uchirilgan bu qonun 1993 yildan boshlab qaytadan kuchga kirdi)
Bu lsitani деб истаганча давом қилдириш мумкин.
Сафар ака қамоқга олинганидан кейин ҳаётим чидаб бўлмас даражада ўзгарди; Биз яшайдиган уйимизни атрофида чақирилмаган меҳмонлар "дайди ит" каби har kun санғиб юришарди.
Пойлоқчиларни кўришга кўзим yuq.
Менинг ҳар босган қадамимни текширишарди, магазингами, бозоргами борсам, улар изма-из таъқиб қилишар, у ҳам етмагандек 24 соат телефонимни эшитиб ўтиришарди.
Энг ёмони тунда; энди кўзим уйқуга кетгаnида телефон гулдурос овазdа чаларди.
Гўшакни олсам кимса жавоб бермасди.
Телефон овазидан қўрққан Жалолиддин дод солиб йиғларди.
Кундуз куни дайди ит каби изимдан қўшган “номсиз хайвонлар” кечасига тинч қўйса ўладими? Ҳар кун тун шу холат такрорланаверганидан кейин кечалари телефонни электрдан олиб қўядиган бўлдим.
”Боғи эрам боғининг” дарвозанинг олдида юрган “дайди итларга” олдин этибор бермагандим ўзлари ўз иши билан юргандир , бу ер катта рарк бўлса ўлибдим мени кузатиб деб...
Бир куни қаердандир келаётиб диққат қилсам уларни “Боғи Эрам “ паркга келган одамлар қизиқтирмайди икки кўзи мен яшайдиган уйнинг дарвозасида. Men bilan izma-iz yurgani etmaydimi?...
Keyin tushundim.
Нима қилмсам экан қандай қутилсам экан бу “искович итлардан?...”
Ўша пайтда жавобсиз саволларимга кимдан жавоб олишни ҳам билмасдим...
Ер қаттиқ, осмон эса узоқ…
Тўрт девор тилсиз ва жим-жит эди. Фақат соатгина менга ҳамдардлик билдирган каби davomli “чиқ-чиқ”лаб турарди.
Дардлашадиган кимсам йўқ эди.
Кимса дардимга дармон , саволимга жавоб бермасди…
Ҳорғин эдим, умидсиз эдим, нима қилишга ҳайрон эдим...
Оғир изтиробли хаёллар оғушида ҳорғин ўтирдим столнинг ёнига.
Қўлларим билан юзимни яширдим.
Кўз ёшларим юзимни куйдириб бармоқларим орасидан оқиб тушарди…
Нега бунча дард, бунча ситам?
Недан?
Нима учун?
Энди нима қилсам экан?...
"Iskovich it"lardan, ham katta muommom bor edi.
Сафар акага битта адвокат ҳам топишим керак кимга айтсам экан?...
Шуни ўйлаб ўйимнинг тагига етолмай юрган кунларимдан бирида уйга Муҳаммад Бекжон(Шоир Муҳаммаад Солихнинг укаси 1999 йилдан бери қамоқда )билан ранги заҳил, кўзлари ўғри мушукникига ўҳшаб ўйнаб турадиган, у ҳам етмагандай икки еккасини қисиб эгилиброқ юрадиган;ўрта бўйли қўнғир теридан тикилган жакет кийган бир одам билан уйга келди. (оллохнинг ланати юзига ёзилганди b bu odamni; кўр одамгина фарқ этмасди унинг КГБнинг ажани бўлганини )
Агар Муҳаммад ака билан келмаганида ишонинг... “сан КГБ ник мани уйимда нима қилиб юрибсан деб ҳақорат қилиб уйдан ҳайдардим”
Ичимдан ўйладим Муҳаммад ака нима учун бир КГБнинг ажани билан етаклашиб юрибди... деб.
Сизда савол туғилиши мумкин сан қаердан билasan деб?
Мен бу “ит эмганларни” кўравериб кўзим пишиб кетганди- да, ундан.
Муҳаммад ака ўзининг ҳамроҳи бўлиб келган одамни менга таништирди.
Танишинг Аҳтам Розиқов .
(Аҳтам Розиқов Самарқанд Вилоятида туғилган асл касби сезганим каби КГБ ажани. Москвадаги "искаб топарлар” ўқишини битирган. Ўзининг гапига ишониладиган бўлса Афғонистонлик машҳур Ўзбек Генрали Абдурашид Дўстимнинг Самарқандда яшайдиган холасининг ўғли. Яъни Абдурашид Дўстимнинг бўласи ”холавччаси”миш. surgundagi ERK Demokratik Partyiasi Raisi Muahammad Solihning yordamchilaridan biri)
-Муҳаммад ака менга қараб : Қурбоной Сафарга Шукурулло Мирсайидов advokat топиб берди.
(Шукурулло Мирсайидов собиқ Ўзбекистон Видце Перзиденти 2012 йил фоний дунёдан боқий дунёга кўчиб кетди. Руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Ўзи у одамни эшитганмисиз?
-Кимни?
-Шукулло Мирсайидовни?
-Эшитганман.
-Шукурулло ака ўзининг адвокати Сергей Егошин билан гаплашди.
(Сергей Егошин марифатпаrвaр киши эди. Ўзбекистондаги ҳақсизликлардан қамалаётган инсонларни кучи етгунича химоя қилди. Afsuski, Манфур режим уни ҳам шубҳали бир тарзда ўлдириб юборди. Руҳи шод бўлсин )
Ўша одам бундан кейин Сафарнинг адвокати бўлади.
-Қувониб кетдим.
Манинг рахматимни айтиб қўйинг Шукурулло Мирсайидовга.
- Муҳаммал ака энг yoмони ман русчани билмайман ,қандай қилиб гаплашаман Сергей Егошин билан.
-Мухаммад ака кулумсиради.
_Ростдан билмайсизми?
-Йўқ биламан сhала -чулпа .
Унивестетда рус тили домламга аччиқ қилиб ўрганмаган эдим.
Энди рус тилини ўрганмай ташлаб қўйганимга афсусландим.
Универстетда рус тилидан дарс берадиган Руҳсора Мўминова (Асли келиб чиқиши Бухорадан эшитишимга кўра Академик Иброҳим Мўминовга қариндошими, қизими, шунақароқ лекин буни ҳеч вақт очиқ ойдин айтмаган. )деган домламиз бor edi ўта кетган порахўр. У хотин учун билим эмас “ё заринг ёки зўринг” бўлиши керак эди.
Аксига олиб бандаи -фақирда “на зўр” бор эди ҳимоя қиладаиган имтихонларда “на зарим “ бор эди иштаҳаси карнай бўлиб очилган сўзда “кандидат” бўлган бу хотинни ogzini qopatay desam.
Ишонганим калламдаги билимим эди.
Имтихон пайтида мен каби рус тилини ҳаминқадар биладиган курсдошим Нодира Ҳасанова (Бухоранинг Шофиркон Туманидa tugulgan. Dомламиз худо раҳматли Илҳом Ҳасановнинг синглиси) билан бир вақтда имтихон топширгани кирдик .
Tushgan biletdagi 3 cаволга ham билганимcha жавоб бердим.
Нодира Ҳасанова 3 саволдан биттасига ҳам жавоб бера олмади.
Виждонсиз домламиз Руҳсора Мўминова Нодирага 5.
Менга эса 3 баҳо қўйди.(ushanda birinchi bor zachhcotkamga 3 bahosi tushgandi)
Асисантлик қилаётган рус миллатига мансуб домламиз Руҳсора Мўминовага этироз билдирди нега унақа қилдингиз; иккаласига тенг баҳо қўйишингиз керак деб.
Аллоҳнинг қаҳрга йўлиққир Руҳсора Мўминовани нима деб жавоб берди биласизми?...
Нодира Ҳасанова Илҳом Ҳасановнинг синглиси агар синглисига 3 қўйсам мендан хафа бўлади.
Шундан кейин ўша домламиз Руҳсора Мўминовага бир марта ҳам салом бермадим. Жаҳлим чиққанидан рус тилини ўрганмай ташлаб қўйдим.
-Муҳаммад ака кулди жаҳлингиз ёмон экан рус тили сизнинг "порахўр домла"гизга, эмас ўзингига керак эди-ку.
Ҳа, энди жаҳл чиққанда ақл кетарканда.
Сиз ҳавотир олманг Сафарнинг досяси билан унинг ёрдамчиси Ҳамидулло Зайнидинов шуғулланади.
(Ҳамидулло Зайниддинов қаерда туғилганини билмайман. Mанфур режим tomanidan Hamiddullo Zayniddinovni заҳарланиб ўлдирdилганини эшитдиk .Аллоҳ маконини жаннат айласин)
Сафарнинг иккита адвокати бuladi endi.
Muhammad aka aдвокатлар ишлайдиган ернинг адресини берди .
Эртага эрталаб боринг.
Тонгни тирмалаб оттирдим.
-Айтилган соатга бордим.
Қорачадан келган узун бўйли, uzida yoqimli kulgu bilan бир одам чиқиб келди қабулхонага сизми мени кутаётган ?
-Cиз Ҳамидулла Зайниддиновмисиз?
-Ha.
-Мен ҳам ўзимни таништирдим.
Катта бир залга кирдик; у ерда ҳар ким ўзининг адвокати билан истаган тилда,
истаган овазда гаплашиб ўтирганди. Биз ҳам бир четга derazaga yaqin joylashgan stol (sappa)ga ўтирдик.
-Сиз Сафарни досясини ўқиб -ўрганганмисиз?
-Йўқ.
-Сизга öqing -örganing, deb бермадими олдинги адвокатингiz yana bir bor ishonqiramay suradi mendan?
-Йўқ.
-Ҳамидулло ака ҳайрon bulib менга қаради.
Ростдан айтаяпсизми?
-Ҳамидулло ака giybatini qildi deman-gu, ўша адвокатимиз бор-ку, Дилдора Саидуҳаммедова мен билан Сафар ака ҳақида гаплашишни истамасди: мени кабинаетимни эшитиб ўтиришади деб.
Ҳамидулло ака ҳайратda toshdek qotib qoldi.
27.11.2013 yil. Lausanne.
22- қисм.
Ҳа, менинг гапимдан Ҳамидулло ака тош каби қотганди. ..
-Балким биринчи марта эшитаётгандир, бир ҳимоячининг ўзи ҳимоя қилаётган одамнинг хотиннига "эрингизнинг иши ҳақида гаплашмиман” деб айтganишини?...
-Энг сўнгги модада кийинадиган “тош қўғирчоқ” Dildora Muhammedova ўзи билиб- билмадан , кимларингдир топшириқини бажараётганини ўзи фош қилганди .
-Ўша олалча қоранғулик босган кунларимда Дилдоранинг нега унақа деб айтганини ўйлаб мушоҳада қилишга вақтим йўқ эди. Usha kunlarda худонинг берган куни meni ташвишлар карвони эрта тонгда эшигимнинг олдида пойлаб туришарди.
- Бисмаллоҳ деб эшикни очсам изн сўрамасдан ichkariga кириб келишарди...
-Қисқача ўзатласам мenнинг дардим ўзиmнинг бўйимдан баланд.
-Ўша маъшум учрашувда: пракурор Эргаш Жўраев eringiz “тангани топsin” деб дағал овазда буйруқ берганида ҳам Дилдора Саидмуҳаммедова алланечук холга келганди.
- Йўлда келар эканмиз Дилдора мени юботишга ҳаракат қилиб ;
-Хафа бўлманг Эргаш Жўраевдан, Каримовга яхши кўринмоқчи бўлаяпти ўзи жудаям лаганбардор, қўрқоқ одам. ..
-Ташқаридан қараганда ” шоҳона либослар” ichidagi бу аёл ўзини жуда баҳтиёр кўрсатарди.
- Aслида -чи, юзида чаплаб ташлаган бўйёқидан асл башарасини йўқотган; Dildoraнинг айта олмаган дардлари бошидан ошиб- тошиб, ётганини ҳис қилгандим ўшанда.
-Ҳамидулло акага хаёлимдан ўтган гапларни айтмадим.
-Сизга Сафарни досясини бераман ўқиб ўрганинг деб қўлимга тутқизди.
Очиб ўқисам jinoyat ishi икки одам учун очилган экан.
ЭРК Демократик Партиясиниг раиси Муҳаммад Солиҳ ва унинг ёрдамчиси Сафарбой Бекжонов (ўша маъшум йилларда Ўзбекистон мустақил давлат бўлганига 2 йил бўлган бўлсада жиноят кодекслари ўзгармаганми эдими аниқ эсимда йўқ. ) Ўзбекистон ССР Жиноят кодексиниг 129 моддасиниг 3 банди айбдор деб топилган деб ёзилганди.
-Жиноий ишнинг
ERK Demokratik Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳ uchun ochilgan қисми “жиноятчининг Ўзбекистондан қочиб” кетгани муносабати билан вақтинча ёпилган деб yozilилганди.
-Ўқиб ўргандингизми?
-Ҳа.
-Олдин иккаламиз келишиб олайлик.
-Нимага, ҳайратланиб сўрадим?
-Мен аслида Муҳаммад Солимхнинг адвокатиман агар эрингиз Муҳаммад Солиҳга қарши кўргазма берса мен унга адвокатлик қилмайман.
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим...
-Ҳамидулло ака... Сафар ака Муҳаммад Солихга қарши кўргазма берганида ҳозиргача қамоқда ётмаган бўларди... Прокурор Эргаш Жўраев ҳам менга нимага эрингиз “дордан қочган” Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қилади деб жахли чиқди.
-Менинг ҳаммасидан ҳабарим bor hatto телвизондаги “ахборот” прагарммасида ҳам эшигандим бу ҳақида.
-Сизни огоҳлантириб айтаяпман.
-Учрашганингизда айтинг Сафарга.
-Учрашув дейсизми?...
-Қачон учрашаман?
....
-Кейин бошимдан ўтган ҳамма воқеаларни айтиб бердим.
-Шунақами?
-Шундай.
-Ҳафа бўлманг бундан кейин ҳаммаси яхши бўлади.
-Рахмат.
-Менга бир хафталардан кейин телефон қилинг деб ўзининг иш ери телефон номерини берди.
-Яхши.
-Кўнглим тоғдай кўтарилиб Ҳамидулло аканинг ёнидан қайтдим.
-Шу орада айтиб қўйяйин энди мен ёлғиз эмас эдим.
-Адабиёт ўқувтувчимнинг ўғли қишлоқимиздан Тошкетда Университет ва -Инстутларда ўқийдиган болаларни ҳаммасини тўплаб уйга олиб келди.
-Олдин ёзганим каби бизнинг қишлоқиимiзda ҳеч ким бир бировга бегона эмас.
-Ҳаммамиз улкан бир чинорнинг илдиз-u, yaproqларимиз.
-Бир- биримизга туташиб кетганmiz.
- Aка-ука, опа- сингил, тоға, амма, почча, холаларнинг фарзандларимиз.
-Уларнинг ичида биргина мен begonalashgan edim yani қишлоқимиздан chiqib Хоразмнинг Хозарасп туманига эрга тегиб кетганман тамоман бегона оилага.
-Улар менинг ҳолимдан тез- тез , хабар олиб туришадаиган бўлишди.
.-Мен учун яхши бўлгани шу бўлдики энди олдингидай моддий тарафдан сиқинти чекмасдим.
-Студент ukаларim қишлоқимизга қайтганларида онам “ тузланиб қуритилган гўшт ,ёғ , груч пул “ хуллоси калом bir oilaning nima ehtiyoji бўлса ҳаммасини бериб yborardi.
Xатто Жалолиддин ва ўзимга yozlik, qishlik кийим кечакlar ...хуллоси калом олдингидай сиқилмасдим йўқик ва етар -етмасликдан.
-Уйимизнинг атрофида юрган “искович ит”лар уkamlarнинг бошига бало ёғдирмасин деб жуда қўрқардим.
-Уларга ҳам эҳтиёт бўлишларини такидлардим.
-Шу орада КГБ ҳам бўш туришни истамадими?...
-Ўзбекистон Маданият уюишмасида ишлайдиган Раҳмон Ҳожимуродni (олдинги бобларда кимлигини ёзгандим) уни қанdaй танидим мен ?
Сафар ака қамалмасидан один бир куни тушлик вақтида уйимизга иккита одамни бошлаб келди менga таништирди .
Рахмон бизнинг партияда ишлаган, унисини kimligini ham исмини эсимдан чиқардим chunki safar aka qamalganidan keyin bir marta ham kurmadim.
Шундан эслаб қолгандим.
-Сафaр ака қамалib oylar utganдан кейин келди bir kuni keldi yonida ўрта бўйли нозик қоматли, sochlari juda uzun жуда чиройли бир қиз билан келди.
-Бу қиз бизда yani Madniyat Jamjarmasida секратарка бўлиб ишлайди исми Соламат Қурбонова.(Қашқадарё Вилояти Китоб туманида туғилган)
-Rahmon aka menga qarab янга сиз ёлғиз қолманг деб Соламатни олиб келдим siz bilan tanishtirishga Соламат aslida Сергейлида Муҳаммад Бекжоннинг уйида ижарада яшайди.
- Бaъзи кунлари сизнида қоlsa kечалари ёлғиз ўзингиз қўрқmasсиз shunda.
-Майли дедим.
-Муҳаммад аканинг уйида турар экан-ку ,КГБ нинг лайчаси эмасдир деб ишондим.
-Уларнинг иккаласи ҳам яъни Раҳмон ака билан Соламат ўйиннинг бир парчаси иккаласи ҳам КГБ нинг ажани эканлар. ..
(алданганимни кейин билдим билганимда кеч эди афсус)
Муҳаммад ака ҳам жуда содда hokisor одам бўлган эканда уларга ишонган va uz uyida bir tiyin pul olmadan yillarcha yashatgan.
-Мен баъзи нарсалардан шубҳалангандим...аммо қўлимда исботим бор лекин кўзим билан кўрмаганим учун туҳматчи бўлмай деб ичимга ютгандим.
-Қандай дейсизми?
-Соламат бизнинг уйда туриб бошлаганидан кейин Сафар аканинг уйда турган архиви , ноёб китоблари ҳаммаси изсиз йўқолди.
Аниқ биламанки китоблар ҳужжатлар ва ўша вақтда бўлиб ўтган студентлар қатнашган митингларнинг жуда кўп расмлари ва Сафар аканинг оиласига оид жуда кўп тарихий расмлар бор эди.
-Ноёб қўлёзмалар...
Уйнигнг калитидан бир дона Соламатга бериб қўйгандим.
-Мен бор-u, йўқ uyga келганингизда ташқарида қолманг деб
-Ҳаммаси izsiz кетганди.
-КГБ никлар уйимизни тинтув қилишган лекин бу уйни эмас.
-Боғишамол тумани Якуб Колос кўчасидаги 22 уйни эмас
-Бектемир Туманидаги Муҳтор Авезов кўчасидаги жойлашган биз яшаган Сафар аканинг қонуний уйини тинтув қилishганди
-Тошкент шаҳридаги уй расман Сафар аканинг номига ўтмагани ularning yani
Ўзбекистон КГБсининг бу уйни тинтув қилишга қонунан ҳаққи йўқ эди..
Арҳив йўқолганини кимга айтишни билмаsдим.
Солматдан шубҳа қилай десам Муҳаммад ака унга шундай ишониб уйида ижарада бир тийин пул ҳам тўлатмасдан яшатиб қўйибди мен шубҳаланганимни айтсам жахли чиқар деб дамимни ичiмга ютдим.
-Муҳаммад ака Муҳаммад Солиҳнинг укаси деб ҳеч қаерга ишга олмас эдими билмайман ҳеч қаерда ишламасди.
-Хотини Нина опа ҳам кичкина қизига ҳомиладор бўлгани учун ishlamasdi shekilli moddiy tarafdan жуда қийин эди уларга.
-Муҳаммад ака бир куни уйга ёлғиз ўзи келди.
Bўлмасa ҳар келганида анаву турқи савуқ Аҳтам оға Розиқов билан etaklashib kelishar edi.
- Қурбоной деди жуда ғамгин овазда подезимизда қарз олмаган қўни- qўшнимиз, қолмади энди кимдан қарз сўрашни ҳам билмаяпмиз уйда на егани нон бор на боshқа нарса болалар сал кам оч ўтирибди...
-Бу гапни эшитиб юрагим парчаланди.
- Муҳаммад ака онамлар менга жуда кўп продукти (озиқ овқат) бериб юборишибди. Кеча жиянимнинг эри Тошкентга келган экан олиб келди.
-Сизга ҳам бераман iкки оилага етиб ортади.
-Ошхонага кирдимда Онам жиянимнинг эри орқали бериб юборган нима бўлса иккига бўлдим.
-Ҳатто онам бериб юборган пулни ҳам яримни Муҳаммад аканинг қўлига тутқаздим янгамга бир нима олинг деб.
-Орадан кўп вақт ўтмадан Муҳаммад ака kurinmay qoldi. Keyin Туркияга кетганини Соламатдан эшитдим.
-Муҳаммад акага кетишидан олдин акаси Муҳаммад Солиҳ унга қанчадир миқдорда $ юборган.
У эса ўша юборилган доллардан 1000$ ини, Ўзбекистон Маданият Фондида ишлайдиган шоир Ҳамроқул Асқаргами ёки Раҳмон Ҳожимуродгами берган буни xam менга воқеанинг шоҳиди бўлган Соламат айтди.
Сабаб мазкур ташкилотда ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг опасининг ўғли яъни жияни Маҳмуд ишларди.
Пулни берар экан Муҳаммад Бекжон уларга бу пулни бизнесда ишлатинглар кейин ҳар ойда ойлик ҳисобидан жияним Маҳмудга тўлаб боринглар деган.
-Менга номига бўлса ҳам 1. $ бермади...
-Йўқ мен унақа очапат эмасман ўшанда ҳам ҳозир ҳам Муҳаммад Бекжондан хафа эмасман мен кимман-ки?...
-Яқин қариндош бўлмасам?
-Етти ёт беgона бўлсам.
Chалғанда қоним қўшилмайди шоир Муҳаммад Солиҳнинг оиласига.
Муҳаммад Бекжонга ҳам Муҳаммад Солиҳга ҳам eng яқин одамлар Жиззахлик шоир Ҳамроқул Асқар билан Самарқандлик Раҳмон Ҳожимурод.
Safar Bekjon ularga kim bulibdi?...
Qamoqda qon yutib utirgan birisi.
Oilasi ochlikdan, yuqlikdan , uzi esa qamoqda chirib ulib ketmaydimi ularga nima...
Biri aka bulgan ham shoir hamda ERK Demokrtaik Partiyasining raisi Muhammad Solih birisi esa ukasi bulgan Muhammad Bekjon ushanda shunday uylagandirlar...
Bugungi kunda alohimga ming bor shukur qilmanki, eng ogir kunimda ham ulardan bir tiyin yordam suramaganim, ular ham uzlari aytib uzlari bermagni uchun. Advokatning pullarini esa oldin yozganimday hudo rahamtli Shukurulla Mirsayidocv tulagandi.
Hali keyingi boblarda jannatmakon inson Shukurullo Mirsayidov haqida tuliq yozaman.
Биз ҳозир тақдирнинг тақозаси билан Shevedsariyada яшаймиз ва Муҳаммад аканинг изидан қамоқхонага ҳолини хотирини сўраб бора олмамймиз...
Bildigim qadari ila Ҳамроқул Асқар билан Раҳмон Ҳожимурод Uzbekistonda yashashadi ular har uch oyda bir Муҳаммад Бекжоннинг изидан бораётгандирлар қамоқҳонага hol-hotir suragani...
Egan ogiz uyalar degan gap borku millatimizda.
-Муҳаммад Бекжон ўшанда оғир вазиятда эди болаларининг ейиши учун нон сотиб олишга пули йўқ менда эса боr.
-Онам жиянимнинг эри билан бериб юборган нима бўлибди берсам ...
-Muhimi пул emas ehtiyoji bor oilanimg ogir kunida yordamchi bulganim uchun bugun ham hudoga shukur qilaman берganiм озиқ овқат ҳам ҳалоли ҳўш бўлсин.
Oradan kup vaqt utdi -bир куни уйга ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солҳнинг жияни Маҳмуд ҳовлиқиб келиб қолди.
Биласизми Раҳмон ака ҳам Соламат opa ҳам КГБнинг ажанлари эканlar eнди ўргандик кимлигни.
-Мен сезгандим деб бўлган воқеаларни айтсам...
-Nимага олдин айтмадингиз?
-Айтсам Муҳаммад ака менга ишонармиди?...
Маҳмуд uylanib qolди.
2.12.2013 yil. Lausanne.
23 қисм.
Эрк Пратиясининг амалдаги раиси Муҳаммад Солиҳнинг жияни Mahmud ҳайратини ичига ютиб uyiga кетди.
-Орадан 20 йил ўтсада мендаги жавобсиз, саволларга ҳали жавоб топа олмай ҳайронман...
-Ҳайронлигим шунда-ки, мен-ку , ЭРК Пaртиясининг ичдаги гаплардан,сиyoсий ўйинлардан йироқ; ўз уйимда ўз қобиғимга ўзим ўралиб кичкина чақолоқ Жалолиддинни катта қилиш билан оввора эдим.
-Бирдан бошимга ерданми, кўкданми фалокат тоши ёғилиб Сафар ака қамалиб ketди.
Кап-катта одам сайловда ютиб чиқса Ўзбекистон Президентилига адай (номзод)бўлган Муҳаммад Солиҳни нима жин уриб КГВ нинг штатсиз ҳодимлари Аҳтам Розиқов, Рахмон Хожимурод Solamat Qurbonova birga ishlagan.
Rahmon aka ERK Partiyasida katta lavozimda ishlaganini aytgandi .
_Соламат Қурбонова ukasining uyida bepul bemalol yahsagandan tashqari bir vaqtlar Solamat ham Muahmmad Solihning sekratarkasi bulib ishlagan.
_Qiziq savol tuguladi Solih aka bularning kimligini bilarmidi yoki...bilib turib ham jim turganmi?...
-Ўзларi ботган ботқоқга нега мени аралаштирдилар?
-Орадн йиллар ўтганидан кейин Муҳамма Солиҳ билан юзма юз учрашиб шу ҳақда сўраганимда ҳам саволимга жавоб беришни истамаganди.
-Ўшанда менда гумон бор эди лекин “гумон имондан айиради” деганларидай ҳеч кимга оғиз очиб бу ҳақда айта олмаganдим.
-Кимга ҳам айтардим...
-Аҳтам Розиқовни кимлигинi “КГБнинг ажани бўлса керак деб гумон” қилганимни ёзувчи Мамадали Маҳмудов1999 yil суд залидан ҳайқириб эълон қилди.
-Бу ҳақиқатни билишим учун 6 йил kutishim керак эди .
-Билганимда кеч бўлганди...
-ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Аҳтам Розиқов менинг оила дўстим сенга нима деб; менга ситам қилар лекин дўсти бўлса ўзига ,менга нима ...
-Менинг тушунмаганим нима учун КГБнинг агенти давомли укаси Муҳаммад ака билан бирга етаклашиб юрди?
-Раҳмон Хожимурад ҳам Муҳаммад аканинг уйида ижарада қўйган қизи Соламат Қурбонова ҳам айни ташкилотнинг одамлари экан.
-Уларнинг кимлигини билишим учун сал кам бир йил бор эди.
-Муҳаммад Солиҳнинг жияни Маҳмуд Соламат билан Раҳмон аканинг кимлигини 1994 йилнинг Сентябр ойида айтганди.
Орадан бир ҳафта ҳам ўтиб -ўтмай, Ҳамидулло Зайниддиновга телефон қилсам, вақтингиз бўлса эртага эрталаб соат 8 га келинг деди.
Эрталаб 7 яримда йўлга чиқар эканман Жалолиддинни Соламатга қолдирдим. Жалолиддинниng овази чиқмасди лекин икки кўзидан ёш shoshqator bulib оқар эди. Кичкина Жалолиддин сассиз- sадосиз, йиғларди.
Унинг бу холатини кўриб ўзимнинг ҳам кўнглим бузулди.
-Метрога чиққанимда ҳам кўз ёшимni тўҳтаta олмагандим.
-Ҳамма менга ҳайратланиб қаради.
-Борсам ҳали Ҳамидулло Zayniddinovнинг иш ери очилмаган экан.
-Ярим соатдан кўпроқ ташқарида кутдим.
-Ҳамидулло Зайниддинов трейлебусдан тушиб келди.
-Саломлашиб хол- хотир сўради.
-Сизни кутдириб қўйдими ?
-Йўқ.
-Ичкарига кирдик .
-Сиз кутиш залига боринг, ҳозир келаман.
-Яхши.
-Ҳамидулло ака келди .
-Тош Tурмага бориб Сафар билан учрашдим
-Нима ?
- Ростданми, ўзини кўрдингизми ?
- Кўзим жиққа ёшга тўлди.
-Соғлиги қандай кўз ёши аралаш сўрадим.
-Анча чарчаган.
-Очлик қилган экан юрагининг маззаси йўқ .
-Анча ўзини олдириб қўйибди заифлаб кетибди.
***
Тилим лол, сўзга келмайди тилим
Овазим чиқмайди, йиғлай бошлайман
***
-Менинг ғам дарёсига чўкиб кетганимни кўрган Ҳамидулло ака мени юпотишга ҳаракат қилди.
-Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.
-Ҳаммаси эртага яхши бўлади: умид билан айтдим.
-Сафаржон олдин ҳам шунақа нимжонмиди кулумсираб сўради?
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим.
-Семиз деб айтай десам ,ялғон гапирган бўламан.
-Сафар ака қамалмасидан олдин ҳам унча семиз эмас эди.
-Ҳамма қатори...
-Сиз дори дармон топиб бермасангиз бўлмас, Safargа врачларнинг ёрдами керак.
-Кимдан сўрайман?
- « Халқора қизил ярим ой” ташкилотига бориб сўраб кўринг балким улар ёрдам беришар.
-Раҳмат маслаҳатингиз учун.
Ҳамидулло ака билан хайрлашиб; қалбимда бир умид учқуни билан уйга қайтдим.
-Энди икки оёқимни боғлаб уйда ўтирмай нимадир қилишим керак. “Халқора қизил ярим ой” жамиятини адресини топиб бориб улардан ёрдам сўрашим керак...
-Шундай ҳаёл билан ўтиргандим prafessor Отаназар Орифов телефон қилди.
-Сафарбойдан ҳабар борми деб.
- Tерговчи Ҳусан Аҳмедов “ балким Сафар Бекжон ойнинг 27 числосига қадар қамоқдан чиқиши мумкин” деганидан буён Отаназар aка ҳар ойнинг 27 числоси яқинлашганда телефон қилар eди.
- Бulib utgan ўтган воқаеларни айтиб бердим.
-Жуда яхши бўлибди Zayniddinovning habar olgani.
-Siz “Халқора қизил ярим ой “ ташкилотига боринг!
-Адресини билмайман.
-Дилорам Исоқовадан сўранг балким у билар.
-Яхши.
-Отаназар ака хайрлашишидан олдин менга 1993 йил 25 Сентябрь куни Тошкентдаги Темир Йўл ишчиларнинг Маданият саройида ЭРК Демократик Партиясиниг 4 Қулултойи бўлишини айтиб мени ҳам қурултойга таклиф қилди.
-Раҳмат бораман дедим.
-Шу ерда очиқлiк келтиришим керак бўлган вазият бор.
-Шукурулло Мирсайидов: кўпчилик бу олийжаноб инсонни билса керак.
(2012 йил вафот этди ruhi shod, joyi jannatdan bulsin)
1989 йилда у кишi Тошкент Шаҳар Советининг раси бўлиб ишлаганларида Сафар ака Тошкентда ўқийдиган студентларнинг “Ёшлар” ташкилотида уларнинг муоммалари билан шуғулланади.
Ўшанда бир неча марта Шукурулло Мирсайидов билан учрашиб суҳбатлашади ёшларнинг муоммаларини ижобий ҳал қилишга Шукурулло Мирсайидов ёрдамчи бўлади.
Орадан йиллар ўтгандан кейин Сафар аканинг қамалганини эшитган бу олийжаноб инсон ўз адовакатлари бўлган Егошин ва Ҳамидулло Зайниддинов билан гаплашиб Сафар аканинг адвокати бўлишга кўндиради.
Иккала адвокатнинг ҳам хизмат ҳаққини ўзи тўлади.
-Дилорам Исоқовадага телефон қилиб “Халқора қизил ярим ой" ташкилотининг адресини олдим.
-»Халқора қизил ярим ой” ташкилотининг раҳбарига ариза ёздib bерилган адресни сўраб – суриштириб, зўрға ўша ташкилотни топib bordim..
-Қабулхонасига кииб ўзимни таништириб ташкилотдан ёрдам сўраб келганимни айтib ёзган аризамни бермоқчи эдим; секратар қиз бир оз кутсангиз ташкилотиmiзнинг раиси Муҳаммедова қабул қилади у кишига берасиз ёзган аризангизни деди.
-Ташкилотнинг раиси мени жуда очиқ чеҳра билан кутиб олди.
- Юзимга тикилиб туриб мен сизни танийман ...dedi.
-Ҳайрон бўлдим, қандай танийsiз мени; бу ерга биринчи марта келаяпман.
-Сиз билан 1989 йил Abgust oyida Фарғонадаги “Чимиион” дам олиш саноториясида бирга дам олгандик.
-Ростданми ҳайратимини яшира олмай сўрадим?
-Рост.
-Тўғрисини айтсам мен бир кўрган одамимни иккинчи марта кўрганимда танимайдиган одатим бор...у ерда дам олганимни- ку, унитмадим.
- Lекин кўзлари кулиб турган; ҳушбичим хонимни кўрганимни ҳеч эслай олмадим.
-Кечирасиз эслай олмадим.
-Майли зарари йўқ мен сизни унитмадим -ку.
-Раҳмат.
-Мен сиздан ёрдам сўраб келдим деб олдига ёзиб келган аризамни қўйдим.
-Yozgan arizamni dиққат билан ўқиб менга қаради.
-Нима бўлган ўзи?
-Ёзган аризамда қисқача баҳс этганим учун бьошимга тушган фожиани ҳаммасин айтиб бердим.
- Айтишга айтдим -у, икки кўзим ёшга тўлди.
-Hafa bulmang biz сизга қўлимizдан келгuнича ёрдам берамiz.
-Тош Турмага ўзим бориб раҳбaри билан гаплашаман.
-Қандай дори- дармон kerak бulsa beramiz, хўжайингизни соғликини текширишга врач билан ҳамшира ҳам юборамиз.
-Катта раҳмат опажон.
Кўзимда севинч кўз ёши, кўнглим тоғ каби юксалиб у ердан чиқдим.
Аслида мен Фарғонадаги сўлим оромгоҳ Чимииён санатўриясида дам олганимдим?...
8.12.2013 yil. Lausanne.
24- қисм
Мен 1989 йил Самарқанд Давлат Университетининг Филология факултетида 3- курсни битказиб, 4 -курсга ўтган эдим. Укишимнинг огирлигидан эмас, баьзи "пора" боткогига ботган домлаларимнинг нохакликларидан стрессга тушиб, соғлигим сезиларли даражада ёмонлашганди. Бир-икки марта дарс вақтида юрагим сиқиб, нафас ололмай қолганимни курган домлалар сиз даволанишингиз керак деб маслаҳат бера бошладилар. Ёзги таьтил бошланиши олдидан, менга Университет Касаба Уюшмаси томанидан Фарғона Вилоятидаги Чимён санаториясига дам олиш ва даволанишим учун “йўлланма" бердилар. Менинг курсдошларим Август ойида практикага мен эса, мазкур масканга дам олиш ва даволаниш учун жўнаб кетдим. Сўлимгоҳ гўшада ҳам даволандим, ҳамда ҳаётга бўлган кўз қарашим ўзгарди. Бу ерда биринчи марта “Бирлик Халқ Харакати" ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлдим. Олдин ҳам Тошкентда "Ёш ижодкор"ларнинг, Дурмонда булиб утган семинари хакида эшитгандим , лекин... “Бирлик Халқ Харакатининг" фаоллари билан танишмагандим. Бу ерда яқиндан танишдим. Улар билан мустақиллик ва тарихимиз , ҳақида узун -узун ,суҳбатлашардик. Даволанишдан бўш вақтларимизда. Биз билан бирга дам олаётганларнинг сафида ёзувчи Вали Ғафуров ҳам бор эди. Шахсан узим бориб танишишга тўғрсини айтсам журьатим етмаган. Унинг игна билан ёзган китобларини ўқигандим. Биз ўзаро маслаҳатлашиб “ўзбек тили” давлат тили бўлиши кераклиги ҳақида битта мактуб ёзиб имзо тўплай бошладик. Мазкур мактубни деб, ўша вақтда нашр қилинадиган “Қишлоқ Ҳақиқати” газетасига Чимён дам олиш марказида дам олиб даволанаётганлар номидан юборишга қарор қилдик. Унитмаган бўлсам, мазкур мактубни ташкил қилиш ташаббускорларидан бирисининг исми Абдусалом ака деган “Бирлик Халқ Ҳаракатининг” фаол аъзоси эди. Афсуски, орадан йиллар ўтгани муносабати билан, у одамнинг фамилиясини унутганман. Мактубга "Чимён" санаториясида даволаниб, дам олувчиларнинг ҳаммаси имзо чекди десам лоф қилмаётган буламан. Бизни даволовчи врачлар ҳам жуда хурсанд бўлиб имзо чеккандилар. Тўпланган имзоларни “маҳсус хат” сифатида газетага юборгандик. Мана бугун орадан 3 йил ўтгандан кейин ҳаётимнинг энг барбод кунида, мен билан бирга дам олиб даволанган ва ҳали ҳам мени унита олмаган, нур юзли аёл билан учрашгандим. Ўқиш Сентябрда бошланди. Мен ҳам соғлигимни ҳамда кайфиятимни яхшилаб, 4 -курсга ўқишимни бошлаб юбордим. Уқишим бошланганидан кейин, биринчи қилган ишим бориб Самарканд Давлат Университетида ташкил қилинган, “Бирлик “Ҳалк Харакатига аъзо бўлдим. 1990 йилга келганида Бирлик Халқ Харакатидаги келишмовчилик оркали бу ташкилот иккига бўлинганида мен олдин ёзганимдай, Бирлик Халқ Харакатидан чиқиб ЭРК Демократик Партиясига аъзо бўлдим: 1990 йил 11 Апрелда. Бу тотли хотиралар кўнглимни тоғ каби юксалтирди. -Ҳар қалай бир вақтлар мен ҳам одам каби яшардим. -Ўз орзуларим бор эди... -Энди -чи? -Мен кимман? -Кўнглимни маҳзун ҳаёллар банд қилди. -Ўзимни қўлга олиб Отаназар Орифовга телефон қилиб "Халқаро Қизил ярим ой" жамиятининг раисаси айтган гапларни айтдим. -Отаназар ака хурсанд бўлди. -Улар ёрдам берамиз деган бўлса сўзининг устидан чиқадилар. -Сафарбойга албатта доктор юборадилар деди.. -Унутманг 1993 йил 25 Сентябр “Темир йўлчи"ларнинг ,маданият саройида ЭРК Демокртик -Партиясининг қурултойига қатнашинг! -Яхши. Олдин ҳам мени ЭРК Демократик Партиясининг қурултойига таклиф қилишганди, мен келмагандим. Ўша куни имтихон топшириб келаётсам йўлда учраган курсдош дугонам ... сизни Тошкетдан келган биттаси кутаяпти, ётоқхонанинг эшиги олдида деди. -Ҳайрон бўлдим. -Менинг Тошкетдан излаб келадиган ҳеч бир танишим йўқ эди. -Келдим ; қарасам ЭРК Партиясига аъзо бўлган вақтимда мендан аризамни қабул қилиб олган “бўғирсоқ башара” Шавқиддин Жўраев турган экан мени кутиб. -Саломлашдик. Шавқиддиннинг ростмана жахли чиққанди; - Сал кам икки соатдир кутиб турибман сизни ,келмадингиз. -Мен сизни келганингизни тушумда кўридимми?! Имтиҳоним бор эди. -ЭРК Партиясининг қурултойига таклиф қилгани келдим.. -Раҳмат . -Қачон бўлади? -1990 йил .... -Кечирасиз мен бора олмаймман. -Нима учун? - Борсам Қурултой тугагандан кейин қаерда қоламан. Кечасига Самарқандга қайтишга қўрқаман бу ерда яшайдиган Тожиклар Ўзбекларни кўрса ёмон қилади. Айниқса кечасига Тошкентдан битта бошимга қайтадиган бўлсам, “холимга маймун”лар, йиғлайди. -Тошкентда танишингиз йўқми? -Йўқ. -Сиз Хоразмликмисиз? -Йўқ. -Қаердансиз? -Мен Қорақалпоғистонданман. -Хоразмлик танишингиз йўқми Тошкентда? -Йўқ. (Шу ерда очиқлик келтирай мен ҳеч вақт ўзимни Хоразмликман деб айтмайман. Тўғриси бир марта айтишга – айтиб, тавба қилган инсонман. -Нега дейсизми? Битта домламиз дарс ўтар экан, сиз Хоразмликми? -деб мендан суради. -Ҳа...дедим. Олмахон Ҳайитова (рахматли) ажойиб саньаткор бор, биласизми? Домланинг гапини эшитган "ювилмаган қошиқдай” орага кирган Сайёра Жабборова домла у Қорақалпоғистондан . Хоразм Вилоятининг Боғат туманидан. Деди "бетамиз курсдошим" Сайёра Жабборова. - Мен Хоразмликман деган... -Мана Сафар акам билан турмуш қурганимизга бу йил 23 йил тўлади хали ҳам ўзимни Хоразмлик ҳис қилмайман -Хоразм; Хоразмликларга қолсин!) -Нима эди? -Хоразмликлар кўп уларнинг уйида қолар эдингизми, борганингизда?! -Танимаган одамимнинг уйида қолмайман. Менинг қатьий жавобимни эшитганидан кейин, ўзингиз биласиз деб хайрлашиб кетганди.Шавқиддин Жўраев. Энди орадан ўтган 3 йилдан кейин, яна ЭРК Партиясининг Қурултойига даватли эдим. Мен хурсанд ҳам бўлгандим Қурултойга қатнашаман деб. Афсуски эрта қувонган еканман. “Халқ сўзи” газетасида, “Ким ўғри “даган танқидий мақола босилиб чиқди. -Элдор Ҳақгўй тақма номи билан...
26 - қисм.
Терговчи Ҳусан Аҳмедов менинг кўргангим ҳақсизликлар,ўқиганим фелътондаги туҳмат тўла сатрлар, эшитганим ҳақоратлар қаршисида кучим фақат кўз ёшимга етгани учунми ёки инсоний туйғулари жўш урдими, билмадим менинг абгор ҳолимга ачинди. .
-Қурбоной деди жуда самимий оҳанда бу ҳаёт инсонга синов учун берилган, сиз ўзингизни , кичкина ўғлингизни, қамоқхонада азоб тортиб ўтирган Сафарни ўйланг!
-Сиз касал бўлиб қолсангиз Жалолиддинга ким қарайди? Сизни маззангиз қочганини эшитса Сафар нима ҳолатга тушади?
-Сиз ўғлингиз ва Сафар учун соғликли, кучли иродали бўлиб яшашингиз керак. Сафар еркак у ҳар қандай оғир ҳаётга чидаши мумкин лекин аёллар табиятан нозик яратилган бўладилар cиз бунақа ўз -ўзингизни , аямай сиқилаверсангиз кейин нима бўлади?
- Сафар қамоқдан чиққанидан кейин сизни руҳан эзилган, соғлигини йўқотган ҳолатда кўрса у ҳам ўзини айбдор ҳис қилади; мен бошига солдим бу ёмон кунларни деб.
-Кўз ёши аралаш кўзига тикка қарадим менинг устимдан кулаяптими, ўзини соҳта меҳрибон қилиб кўрсатиб деб Ҳусан аканинг кўзларида “самиймийлик” учқунлари бор лекин кибрдан, калака қилиб кулаётганидан асар йўқ эди.
-Бундай кўз қараш меҳрибон аканинг ўз синглисига жон кўнгилдан ачиниб қарагани каби кўзларида ғамнинг кўланкаси бор эди .
-Нима қилай Ҳусан ака дедим алам билан шунча туҳмат етмайдигандек, яъна устига қўшимча қилиб фелъетон ёзибдилар дедим кўз ёшимни зорға енгиб.
-Ҳаммаси бир куни яхши бўлади сабр қилинг.
-Қачон сўнгги нуқтага келади менинг тортаётган омансиз , азоб -уқибатларим, саволимга бериладиган жавоб йўқ эди.
-Раҳмат Ҳусан ака.
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашиб уйга қайтдим.
-Бошим тарс ёрилиб кетай деб оғрирди Жалолиддин ҳам чарчадими уҳлаб қолди.
мен ҳам унинг ёнига чўзилдим.
-Қанча вақт орадан ўтди билмайман телефоннинг гулдурос оваз билан чалинганидан уйғониб кетдим.
-Гўшакни кўтарсам Отаназар Арифов экан.
-Салом бердим.
-Хол хотиримни сўради.
-Сафарбойдан хабарингиз борми ?
-Бор бугун терговчиси билан учрашдим.
-Соғлиги яхши эканми?
-Яхшимиш.
-Атаназар ака менинг бир гап айтолмай тарадуд қилиб турганимни сезиб ўзи гап бошлади.
-Ўқидим “Халқ сўзи” газетасида эълон қилинган фелъетонни хафа бўлманг режимнинг ювиндиҳўрига айланган номард журналистнинг ёзганларига, ҳаммаси туҳмат.
Биз бирга ишлаганмиз, яхши таниймиз Сафарбойнинг қандай одам эканини биламиз.
-Отаназар ака дедим алам билан журналистларнинг энг катта қуроли қўлидаги қалами билан сиёқ тўла довати( доват сиёқ солинадаиган маҳсус идиш) .
Истаса одамни қалам билан ёзиб кўкка чиқариб қаҳрамонга айлантирадилар истасалар доватдаги сиёҳни устига тўкиб қора кўмирга айлантириб ер билан битта қиладилар.
Элдор Ҳақгўй деган гумашта ҳам ўз виждонини ютиб Сафар аканинг устига қора сиёқ тўкди ўзи-ча, хурсанддир мен уни ювса кетмайдиган қора бўйёқга беладим деб аслида ўша номи бор- у, ўзи йўқ виждонсиз журналист ўзининг устига ағдарди ювса кетмас қора сиёҳни.
Бу билан нимани ютади у ҳайвон? На виждони бор на имони...
-Кечқурун бошини ёстиқга қўйиб нечук бемалол ухлар экан?
-Отаназар ака уша журналист бор-ку , ғаддор режимнинг малайига айланган “руҳсиз жасаддир” кўчада юрганида изида ҳатто сояси ҳам бўлмаса керак.?
-Тўғри айтасиз “соя” тирик инсонда бўлади.
-Бу руҳсиз жасадларда на соя бор на босган oyaqining изи. Улар пул деса нафақат виждонини ҳатто хотинини ҳам сотсалар керак?
-Режимнинг қулига Каримовнинг маддоҳига айланган шўрпешоналар. Егани ҳаром ютгани заққум бўлсин. Ҳаромдан катта қилган фарзандларининг роҳатини кўрмасинлар. Яратган оллоҳ бир кун жазосини берсин, менга ўша кунларни кўрмоқ насиб қилсин !
-Отаназар ака бу режим йиқилса улар нима қилар экан?
- Yoки ўлиб қутиладиларми ё бошқа бир давлатга қочибми?
Биздан- ку қочиб қутулар ўз исми шарифини яшириб лекин яратган оллохдан қаерга қочиб қутилади? Уларнинг авлодлари қолса улар қандай бош кўтариб юрар экан "сани даданг шу қонҳўр режимнинг малайи Ислом Каримовнинг ювиндиҳўри "деган тавқи лаънатни олмайдиларми? Фарзандлари ҳам ўзларига ўҳшаган виждонсиз bularмикан "tuhum olda erga sol, kagfan olda gurga" deb aytdadilar-ku, balkim ularga uhshagan "soya"lar, uchun aytilgandir bu halqimizning suzi?
-Хафа бўлманг ҳаммаси бир куни яхши бўлади. Оллохнинг тарози тенг бўлсин гунаҳкор бандани эмас. Сабр қилинг бир куни ҳаммаси яхши бўлади. Ular ham qilmishiga yatarasha jazosini tortarlar.
Менинг ичим ёниб гапирган дардларимни, ифода қилган “шоирона” уҳшатмаларимни сабр билан эшитган Отаназар ака.
-Гап бўлиб унитманг 25 Сентябрда албатта келинг ЭРК Партиясининг қурултойига.
-Яхши келаман.
-Отаназар ака мен билан хайрлашди.
-Отаназар ака билан гаплашиб бир оз бўлсада енгил тортдим.
Бошимда қора булутлар айланган кунларнинг бирида ҳамқишлоқим Гулой кузги имтихонларини топшириш учун Toshkentga келди. U mening yonimda qoldi. Biz ikkalamiz qaerga borsak birga bormoqga boshladik. Imtihon va uqishlaridan bush zamonlarida.
Гулой Тошкент Давлат Маданият Инстутутида ўқир эди.
Унинг келишиdan мен жуда мамнун böлдиm. Ҳам ота-онамдан совға салом ҳамda қишлоқимиздаги hamma янгиликларни олиб келганди men uchun. Qishloqimizda bulib utgan voqea-yu, янгиликларни эшитар эканман худди ўзим бориб келгандай тассурот олар эдим.
Саноқли кун тез ўтади дегандай 1993 йил 25 Сентябр ҳам келди...
Мен ЭРК Партиясининг Қурултойига ёлғиз кетмадим. Гулой билан бирга кетдим. Гулой билан bir kun олдин ЭРК Паrтиясининг жойлашган маконига бордик у ердa Guloy ЭРК Демократик Партиясига аъзо бўлиб кирди.
Унга аъзолик билетини ЭРК Demokratik Партиясининг Маътбуот котиби Дилорам Исоқова берди.
25 Сентябрь shanaba kuni bulgani uchun Соламат Қурбонова uzi ijarada yashayotgan Sergeylidagi Muhammad(Bekjon) akaning uyida edi. U ерga telefon qilib илтимос қилдим Жалолиддинни қараб туринг мен Партиямизнинг Қурултойига бораман деб у рози бўлди.
Solamat ertalab uyga keldi Жалолиддинни Соламатга қолдириб биз Гулой билан ибрга Қурултойга кетдик.
Бораяпман -у, ичимни ит тимдалаяпти “ана ўғрининг ҳам хотинни келибди"- демасинлар деб.
-Яъна ўз ўзимга тасалли бераман менi ким ҳам танирди?
-Танисалар-чи?
-Ким деган одамга айланаман?...
-Йўлда борётиб Самарқанд ва Тошкет Вилоятидан Қурултойга келayotган меҳмонларга учраб қолдик. Улар билан суҳбатлаша туриб юрагимни ҳавучлаб сўрадим таъбийки, ўзимни таништирмай.
-Сафар Бекжонни танийсизларми?
-Таниймиз дейишди кўпчилиги.
-Яқинда “Халқ сўзи” газетасида “Ким ўғри” деган фелъетон чиқди ўқиган борми ораларингда?
-Ўқидик .
-Сизлар нима деб ўйлайсизлар ҳақиқатдан ҳам Сафар Бекжон “ўғри”ми?
-Йўғ- е, қайси журналист ёзган бўлса виждонсиз экан олдин Сафарни яқиндан таниганда эди бу туҳмат тўла фелътонни ёзмасди..
-Биттаси менга қараб “мен ўзига ишонгандай ишонаман Сафар Бекжонга " деди.
-Кўнглим тоғдай кўтарилди.
-Лекин ҳеч бириси мендан сиз кимсиз деб сўрамади. Suramaganlariga hursand buldim.
-Мен ҳам ўзимни таништирмадим.
Етиб бордик Темир Йўлчилар Саройининг қурултой ўтказиладиган Саройига.
Қурутойга жуда кўп одам келганди.
Зал лимма -лим, тўлган бўлиб ҳар бир қатнашувчи ўз вилоятидан келган қатнашувчилар билан бирга ўтириши керак экан биз ҳам Қарақалпағистондан келган ЭРК Пратиясининг аъзолари билан бирга ўтирдик.
Минбарда янгилиш ҳотирламасам :
Отаназар Арифов , Самад Мурод, Сулаймон Мурод , Содиқжон Йигиталиев ,Шоди Каримов, Дайнов Ташанов, Сулаймон Мурод жой олган эдилар.
Негадир Дилорам Исоқова Муҳаммад Бекжон яъна мен таниган yana кимлардир кўринмасди.
Кейинроқ эса уларнинг нима сабабдан Қурултойга қатнаша олмагани ҳақида Сулаймон Мурод айтиб берди...bunga hali ancha vaqt bor edi.
Undan oldin esa Атаназар ака ўрнидан туриб ERK Demokratik Партиямsiнинг раиси Муҳаммад Солиҳ Қурултойга юборган нутқи ёзилган кассет борligini , лекин кассетда депкт бўлганлиги сабабли уни bизга эшитира олмаsligi haqida zalga qarata қарата aytdi Uning urniga Муҳаммад Солиҳнинг мурожати ёзилган матин бор уни сизларга Сурхандарё Вилояти ЭРК Партиясининг котиби доктор Намоз Нормўмин ўқиб эшиттиради deb Namoz Normuminga suz berdi.
Бир вақт минбарга ўрта ўйли бир одам чиқиб келди.
Қўллари қалтираб мурожат ёзилган матни овази қалтираган холатида ўқий богшлади. Mikrofon eng yuksak ovazga moslashgan bulsa ham Hamoz Normuminning hirrilgan ovazi tugri durust eshitilmasdi.
Зал жим жим пашша учса қанотининг овази эшитилади лекин доктор Намоз Нормўминининг овази чиқмасди.
Namoz Normuminda “мурожатнома”ни зўрлаб ўқитилаётган каби ҳолат ҳукмрон бўлганиданми ёки ўқийман деб олдинига рози бўлиб кейин рози бўлганига минг пушоймон бўлганми, ёки қўқоқлик туёғулари устун келдими бечоранинг овази пасайгандан пасайиб бораётганди.
Бора- бора, овази шундай пасайдики, ўз овазини ўзидан бошқа ҳеч ким эшитмаadigan holatga keldi.
Matinda nima yozilganganini yahsi эшитилмагандан кейин Партия раиси Муҳаммад Солиҳ нима деб ёзганини Намоз Нормўминдан бошқа ҳеч ким тушунмади.
Залда ўтирганларнинг бутун вужуди қулоқага айlaнgаnди лекин нафила.
Шўрлик Намоз Нормўмин ўқиб бўлар бўлмас залга ҳам бошини кўтариб қарамасдан тез -тез юриб ўз ўрнига ўтирди.
17.01. 2014 yil. Lausanne.
27 қисм.
ЭРК Демократик Партиясининг Сурхандарё Вилояти bosh котибi Намоз Нормўмин ўз ўрнига ўтиргандан кейин сўз Содиқжон Йигиталиевга берилганди (ўша 1993 йил 25 -Сентябрда, бўлиб ўтган ЭРК Демократик Партиясининг Қурултойида кимга олдин кимга suz, кейин kimga сўз берилиш тартибини янгилиш ёзаётган бўлсам Қурултойга қатнашган ва воқеаларни ипидан- игнасига, қадар биладиганлардан insonlardan узр сўрайман? Қурултой менинг хотира дафтаримда қандай ёзилган бўлса ўшани ёзаяпман).
Содиқжон Йигиталиев курсига келиб сўз бошлади.
У киши ўз нутқини бисмилло деганидан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни танқид тўпига тутди.
Содиқжон Йигиталиевнинг танқидига чидай олмаган Қурултойда қатнашаётган ЭРК Демократик Паrтиясининг аъзолари орасида норозилик тўлқинлари кучайиб ола- ғавур, бошланди. Кимдир бақирган, кимдир эса полни бор кучи билан тепмоқга бошлади.
Қурултойни олиб бораётган Партиянинг Idologiya buyicha bosh kotibi professor Отаназар Арифов зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
Содиқжон Йигиталиев (Cобиқ Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси. Москвадан келган "Пахта иши” номли Ўзбек миллатини қоралама компанияси олиб борган бириси рус, бириси армени бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг содиқ ҳамкори. Бир сўз билан айтганда миллиат ҳойини. Қанчадан -қанча, бегунаҳ инсонларнинг қамалишига, бевақт оламдан кўз юмишига сабабчи бўлган ғаддор инсон “Пахта иши” уйдирма жиноятида рол олган бош актиёрлардан бириси ўзbек миллатининг юз қораси )
Ўз ишига пухта, туллак одам эмасми, залда ўтирган қатнашчиларнинг норозилик тўлқини тобора кўтарилиб, савуқ тус олаётгани учун ўзи ёзган узундан -узоқ, нутқ матнини юмолоқ ёстиқ қилиб тугатди.
Орқасига ҳам қайрилиб қарамай ўз ўрнига бориб ўтирди.
Ундан кейин Тарих Фанлари Professori va Ўзбек Тарихига оид bir muncha китобларнинг муалиффи домулло Шоди Каримов сўзга чиқди.
Шоди Каримов Университетда студентларга лексия ўқиб ўрганган домла эмасми,лапангалб курсига чиқди -да, Muhammad Solih haqida танқидий руҳда ёзилган барбод нутқини, оташин овазда ўқий , бошлади.
Шоди Каримов ҳам Содиқжон Йигиталиев каби Пратия раисини ердан олиб ерга уриш билан овварра бўлди. Ҳеч бириси Партиянинг ҳозирги абгор ҳолatини қандай яхшилаш, баъзи бир ноҳақдан қамалган, исканжа чекаётган инсонларга ҳам ҳуқуқий ҳам моддий ёрдам бериш ҳақиди бир оғиз гапиришни ҳаёлига келтирмагандилар.Faqat partiya raisini tanqid qilishni uz urniga quyishni bildilar holos. Қамоқда қон ютиб ўтирган инсонларнинг исм фамилясини ҳам айтишни ўзларига эп кўрмадилар.
Залда энди норазилик овазларининг ёнига Қурултойда қатнанашаётганларning оёқлари билан полни олдингидан ҳам қаттиқроқ тепмоқга бошладилар. Sodiqjon Yigitaliev uchun tepillgan oyaq saslari "holva" ekan.
Залда оёқ овазлари шундай жарангдор эшитилар эди-ки, шўрлик Шоди Каримов нима деб гапираётнганини, тўғрироғи нима деб оғзини тўлдириб алжираётганини ўзидан бошқа кимса эшитмасди.
-Қурултойни олиб борётган ЭРК Партиясининг Idelogiya buyicha bosh kotib профессор Отаназар Арифов yana мажбуран ўрнидан туриб suz oldi va зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
-Дўстлар бизлар демократик жамият қуриш учун курашmаяпмизми , демократик жамиятда эса ҳар ким ўз фикрини очиқ -ойдин гапириш, tanqid qilish ҳуқуқига эга.
Бизнинг Партиямизнинг ҳадафи Демократик жамият қуриш эмасми?
-Шундай экан нимага бизнинг танқидга тоқатимиз йўқ?!
-Сизлар полни тепмасдан сабр билан билан Tarih Fanlari Doktori, Professor Шоди Каримовнинг ўқиётган нутқини оҳиригача эшитинглар кейин қанақа фикрингиз бўлса курсига чиқиб айтинглар?!
-Шоди Каримов билан бемалол баҳслашиb savollar berib javob ini olinglar..
-Зал бир оз тинчлангандай бўлди..
-Озгина чўккан сукунатдан foydaланган Professor Шоди Каримов олдингидан ҳам баттар tanqidiy ruhda “оғзидан яъна боди кириб ,шоди чиқмоқга бошлади” .
-Муҳаммад Солиҳнинг "нутқи”ни, Namoz Normuminning qaltiragn ovazidan чала- чулпа эшитган зални тўлдирib utirgan Қурултой қатнашчилари ҳалиям ўша нутқнинг тасирида наша ичган "банги девона” ларга, ўҳшаб uzlarining kontrollarini yuqotgan edilar.
-Улар шундай кайфиятда эдиларки ҳозир ўз Отаси келиб Муҳаммад Солиҳни танқид қилса униям сўзини бир тийинга олмас eдилар
Uз ҳаёлларида yaratgan ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солихни siymosini сал кам пайғамбар darajasiга тенглаштирган эдилар.
Улар учун Муҳаммад Солихни танқид қилиш, муқаддас китобга тил текизгандай гап эди.
-Шунинг учун ҳам зални тўлдирган шурурсиз оломон Шоди Каримов ёзган tanqidiy ruhdagi "оламшумул" нутқини оҳиригача эшитишга ҳеч бирининг тоқатлари йўқ эди.
Зўр дурумда қолган Шоди Каримов энг сўнгида, мажбуран ўз нутқини яримида тўҳтатди.
Оломоннинг ғазабли боқишлари остида ўз ўрнинга бориб ўтирди.
-Ундан кейин Сурхандарёданми ёки Қашқадарёданми келган Дайнов Ташанов исмли шахс Муҳаммад Солихнинг ашшаддий тарафдори шекилли, сўз олиб курсига келди.
-Йиғлақи овазда куйиниб гапира бошлади.
-Дўстлар биз кимни танқид қилаяпмиз?...
-Муҳамад Солиҳ каби инсон-ми ?
-Аҳир у эмасми ЭРК Демократик Партиясини тузган ?
-Янги туғилган чақолоқ каби авайлаб ўстирган?
-Бизнинг ҳаққимиз борми шундай одамни танқид қилишга ?
-Шундай бир хурматга лойиқ инсонга тил текизишга?
-Дайнов Ташанов хазратлари ўзбек адабий тилида нима мақтовга лойиқ ибора бўлса ҳаммасини ўйамай -ўлчамай , Муҳаммад Солиҳнинг шаънига бағишлади.
Hayron buldim nima ERK Partiyasi faqat bitta odam tarafidan tuzulganmi?
-Unda boshqalar nima ish qilgan?
-Ular tomashabin bulib urtirganmi saylov vaqtida?
Agar shunday buladigan bulsa Safar aka nima uchun qamaldi? Uzbekiston Prezidentligiga nomzodini quygan vaqtida Muhammad Solih nimaga meni Safar aka 7 kunlik chaqoloq bilan uyda yalgiz qoldirib Viloyatma-Viloyat saylov prapagandasi uchun yurdi? Muhammad Solih esa issiq urnini sovutmay yalpayib Toshkentda utirdi?
Daynov Tashanov bulsa ERK Partiyasi uchun hamma ishni qilgan yalgiz Muhammad Solih deyapti?
Insof ham kerak!
Shu lanati partiyani deb emasmi Safar aka qamoqda qon yutib utiribdi?
Agar Partiya Muhammad Solihning farzandi bulsa nimaga farzandini tashlab, shirin jonini qutqarish uchun Turkiyaga qochib ketdi?
Qaysi Ota- Ona uz farazandini dushmaniga em qilib tashalb ketadi?
Bu savollarimga kim ham javob berardi?...
Дайнов Ташанов ham mening savolarimga javob bermasa kerak.
U kishi сўзини тугатар- тугатмас, залда ялоқи Дайнов Ташановними ёки rais Муҳаммад Солиҳниmi, шаънига чалинган қарсак овазидан Темир Йулчилар Саройинин6г шифти кўчасак холга келди.
-Чалинган оташли олқишлардан сувдек эриб кетган Дайнов Ташановни ўз ўринига келиб ўтирди.”банги девона”лар, эса узоқ вақтгача ўз қарсаклари билан у кишини сийлади.
Кейин ҳаммаёқни жим -житлик босди.
Энди ким курсига чиқиб гап бошласа Муҳаммад Солиҳга ҳамду- сано, ўқиш билан бошлаб ,ҳамду -сано, ўқиш билан тугатар эди.
Кейин танаффус эълон қилинди.
Мен танаффус маҳалида Хоразмдан Қурултойга ташриф буюрган эски танишларимдан бири шоир Маҳмуд Ражабни тасодифан кўриб қолдим.
-Бориб саломлашмасам мендан хафа бўлар деб ўйладим..
(Маҳмуд Ражаб Хоразм Вилоятининг Гурлан туманида туғилагн. У билан 1989 йил “Ёш Ижодкор"ларнинг, Дўрмонда бўлиб ўтган адабий анжуманида танишгандим.)
-Маҳмуд Ражаб ва унинг ҳамроҳлари Отаназар ака билан гаплашиб турган эдилар.
Гулой билан бориб уларнинг сафига қўшилдик.
-Маҳмуд билан саломлашиб хол ҳотир сўрадим.
-Сизлар танишмисизлар?
- Деб сўраган Отаназар акага Маҳмудни қандай танишимни айтиб қилиб бердим.
У суҳбатлашиб гап орасида Сафар акага турмушга чиққанимни айтгандим.
-Сизнинг берган интервуюларингизни мунтазам эшитиб борардик "Озодлик” радиосидан деди .
Шу орада Хоразмдан Қурултойга келган Ражапббой Бобожонов (мен у кишини олдин бирон марта ҳам кўрмагандим биринчи марта шу ерда Қурултойда кўрдим.Ражаббой Бобожоновни Отаназар Арифов бутун залга таништирганди. )
-Ражаббой ака ҳамроҳи билан бизларнинг сафимизга келиб қўшилди.
-Ражжапбой аканинг ҳамроҳи ўрта бўйли бақолоқ елкасида камеранинг ғилопи, қўлида эса камера билан микрафон бор эди.
-Танишаинглар деди гулдурос овазда Ражжаббой ака бу киши “Озодлик” радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири Фурқат Якваллаҳўжев бўладилар.
Шу ифлос эканда “Озодлик” каби мўътабар бир радионинг номи улуғ суfраси қуруқ муxбири. Юзида инсониликдан асар ҳам йўқ “кўзлари ўлган қўйнинг кўзидек” маънисиз боқадиган ичидаги кибр юзига урган ғариб бир кўринишли одам экан Фурқад Якваллаҳўжев деганлари.
Қўлидаги микрафоннинг қулига айланган бу шўрлик эртага тақдирнинг тақозаси билан қўлидан микрафон тушса юрак ҳуружидан ўлса керак деб ўйладим.
Яхшиям ўшанда уйга келмагани экан.
-Агар ўша куни келганда мен унга дардимни -дастурхон қилиб олдига ёйганимда ҳам бу инсонийликдан насибини олмаган инсон қияфасига кирган яратиқ мени тушунармиди?
Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин неча марта “Озодлик” радиосининг муҳбири Темурхўжа акага интервую бердим. У кишининг овазида кибрдан асар ҳам йўқ эди. Жуда самимий бўлиб дардимни тингларди. Керак бўлса гап орасида тассалли беришни ҳам унитмасди.
-Йўқ. Дедим ўз имга-ўзим, яхшиям келмабди ўша куни.
Фурқадга ўҳшаган калон -димоқ,ўзидан кетган журналистлар қўлидан микрофонни , чўнтагидан муҳбирлик ҳужжати олинса кимга айланадиларкан бу шўрликлар?
-Муҳими инсонийлик эмасми?
-Ичимдаги нафрат юзимга чиққанди.
Сен ҳам одаммисан дегандай қаҳр билан қарадимда у даврадан узоқлашдим.
-Танаффус тугади.
Залга кирдик.
Кўп ўтмасдан эшик очилиб залга “озодлик ва миллатчилик" руҳида қўшиқ куйлайдиган жасур қўшиқчи артист Дадахон Ҳасанов залга қарсаклар остида кириб келди.
.Мен бу қўшиқчини умримда ҳеч кўрмагндим.
Лекин қўшиқларини севиб эшитардим.
Қисқача қилиб айтганда энг севимли артистларимдан бириси эди.
Бу ерда эса ўзини кўришга муваффақ бўлдим.
Танаффусдан кейин сўзга чиққан одам ЭРК Демократик Пратиясининг нашри бўлган “ЭРК” газетасининг бош редектори Иброҳим Ҳаққул эди.
(Иброҳим Ҳаққул Бухора Вилоятида туғилган. Филология фанлари доктори)
Ўзининг қандай қилиб судга тортилганидан бошлаб кимлар тарафидан сўроқ қилгани ҳақида газетада эълон қилинган мақолалар- у , билмадим яъна алланималар ҳақида унитмаган бўлсам соатларча чарчамасдан гапирди.
Овази эртак айтаётган одамнинг овазига ўҳшаб кетарди.
Иброҳим Ҳаққул дарс берадиган студентларнинг тоқатлари тошдан бўлса керак?
Чунки унинг овазини эшитган залда ўтирган Қурултой қатнашчилари сал қолди ухлаб қолишларига. Мен ҳам ўзимни ҳудди авдаторияда домлаларимдан дарс эшитиб ўтирган студент каби ҳис қилдим. Тўғриси жуда уйқум келди.
Чамаси бир икки соатга бўлса-да, ўзларини студент ҳис қидилар.
На айтадиган гапи тугади на дарди.
Ва ниҳоят Иброҳим Ҳақуллов ўзи ҳам тушуниб -тушунмайдиган, нимада масалада бошлади- ю, кейин қайси масалада тугатгани номаълум бўлган узондоқ- узун, маърузасини тугатди.
-Залда ўтирган Қурултой қатнашчилари бир енгил нафас олди.
30.01.2014 yil. Lausanne.
28 қисм.
Қурултой бошланганидан кейин бир неча соат ўтсада мен ғофил банда фарқига бормаган эканман ҚурултойдаЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси Дилором Исоқова, Тошкент Шаҳар ЭРК Демократик Партиясининг котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммадларнинг йўқлигини.
Тўғроқи уларга ҳеч ҳеч кўзим тушмаган экан.
Лекин Абдулҳай Абдимавлон шу ерда эди.
-Ҳайрон бўлдим нимага келмади экан деб?...
-Дилором опа кеча Гулойнинг ЭРК Демократик Партиясига кирганидан жуда хурсанд бўлганди сафимиз яъна битта ЭРК -чига, кўпайди деб.
-Бугун эса Қурултойга қатнашмаётгани тушунтирувчи ҳолат эди.
-Нима бўлди экан?
-Дилорам опа сирадан ЭРК Пратиясининг аъзоси эмас қатнашмаса ҳам бўлаверадиган балки у киш ЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси ҳамдир.
-Унинг нима сабабдан келмаганлигига ҳайратим ошди.
Кейин маълум бўлишича уларни яъни Дилорам Исоқова ва Ҳамидулло Нурмуҳаммадлар мажбуран уй қамоқига олинганлиги ҳақида ЭРК Демократик Партиясининг Самарқанд Виоляти бош котиб Сулаймон Муроднинг сўз олиб курсига келиб гапириб берганидан кейин маълум бўлди.
(Сулаймон Мурод Самарқанд Вилояти Қўшработ туманида туғилагн. Физика Математика фанлари доценти Самарқанд Давлат Университетида ишлаган. 2000 йилларнинг бошида Америк Қўшма Штатларидан сиёсий бошпана олган эди. 2007 йилда Америка Қўшма Штатларида ёруғ дунё билан видолашган.. Домланинг руҳи шод, оҳирати обад бўлсин).
-Сулаймон Мурод кеча Самарақанддан келганидан кейин Дилорам опанинг уйида у билан учрашганини бирга Қурултойга келишга, келишганларини лекин :
-1993 йил 25- Сентябрь куни эрталаб Дилором опанинг уйининг атрофини “чақирилмаган меҳмон” Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Ходимлари тарафидан ўраб олингани айтиб Дилором Исоқова ҳозир ўз уйида уй қамоқида ўтирганини айтди.
Фақат Диором Исоқова эмас балким ЭРК Пратиясининг Тошкент шаҳар бош котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммад ҳам ҳозир шу соатлада ўз уйида қамоқда ўтирган экан.
(Ҳамиддулло Нурмуҳммад Тошкент шаҳрида туғилган . Налқ Хўжалиги Инстутида доцент)
-Домла ўз сўзида биринчи бор бу соҳага оид инсонлар билан дуч келаганини уларнинг жуда қўпол муомила қилганларини жуда тарбиясиз ва маданиятсиз инсонлар эканин кўриб ҳайрон бўлганлигини айтди.
-Қайси ота - она ўз фарзандига шундай тарбия берар экан?
-Деб ҳайратланиб сўради Қурултой қатнашчиларидан?
-Мен ўзим Самарқанд Давлат Университетида ўқи ган бўлсам ҳам Сулаймон Муродни танимас эдим. Қурултойда биринчи марта кўраётгандим. Ўтирган еримда ҳаёлан домлага мурожат қилдим" оҳ...домлажоним сиз бу соҳада ишлайдиган кўриниши одамга ўҳшаган аслида эса ваҳший ҳайвондан фарқи бўлмаган сут ўрнига заҳар эмган бу инсонларни яқиндан танимангангиздаэди “ шундай ҳакйратланиб савол бермасдингиз.
Уларни яқиндан таниганингизда эди сўраб ҳам ўтирмасдингиз.
-Бу ваҳший кўппакларни юзини ўлганида ғассол кўрсин. Оддий бир инсоннинг назари буларга тушмасин тушганга аллоҳ ёрдамчи бўлсин.
-Бу соҳада ишлайдиганларнинг миллати борми?
-Тўғри кўринтиси ўзбек миллатига ўҳшайди аслида эса ҳаммаси: ўз кимлигини йўқотган китобсиз, имонсиз, ҳаром сут эмган иблисларку ...
-Сиз булардан ми инсонлик кутасиз ?
-Сиз бу “итэмганлар”ни , яқиндан танимайсиз- да, таниганингизда эди ҳайратланиб, “ким буларга шундай тарбия берган деган ҳайратамуз саволингиз”ни , залга қарата бермас эдингиз?!
-Буларнинг сиз билан мен кўриб турган сурати ўзбек , сийратини эса ўзлари ҳам билмасалар керак қайси миллатга мансуб эканликларини.Бу соҳада ишлайдиганларниг оналари балли оталарининг кимлигини заволлилар ўзлари ҳам билмасалар керак.
Менинг соддагина домлам эса улардан инсонийлик кутаяпганди.
Шу фикрларимни ўрнимдан даст туриб айтай дедим – да, яъна ўйландим мен айтганда ким ҳам қулоқ солар эди?
Сулаймон Муроддан кейин сўзни яъна Отаназар ака бошлаганди.
У киши Қашқадарё Вилояти ЭРК Партиясининг бош котиби Самад Муродни ЭРК Демократик Пратиясининг Бош котиби Аҳмад Аъзам ҳукуматга сотилиб кетгандан кейин бўш қолган ўрнига яъни ЭРК Пратиянинг Бош котиблигига тавсия қилаётганди.
Самад Муродни очиқи бу ерда учратаман деб ҳеч ўйламагандим.
Унинг ғўдайиб ўтиришини кўриб очиқи кулгум келди.
-Келиб -келиб,бу башараси савуқ ЭРК Демократик Партиясига “Бош котиб” бўладими деб?
Бошқа одам қуриб қолганми шундай катта Партияда бош котиб бўладиган? ...
-Мен Самад Муродни 1989 йилдан бери танир эдим Сентябрь ойида Тошкент шаҳарининг Дўрмон Адабий боғида бўлиб ўтган “Ёш ижодкор”ларнинг семнарига Самад Мурод ҳам қатнашганди. Янгилиш хотирласам у киши Қашқадарё Вилоятида чиққадиган аллақайси газетада журналист бўлиб ишлашини айтганди ўшанда. Қўлида эскириб кетган “портефел”и, юрганда туяга ўҳшаб лўккилаб юриши билан билан ҳаммамизни диққатимизни ўзига тортиганди.
-Гап унинг эски “портефели”да ёки "туяга каби лўкиллаб" юришида эмас унинг ўзини тутишида эди. Жуда ўзига бино қўйган “сувга ботмаган ўпка каби қалқиб” турадиган бу нусҳа бирортамиз ким билан гаплашиб қолсак йўқ ердан пайдо бўлиб “қулоқ”солиб турарди суҳбатимизга. Унинг бу ҳолати ҳес кимга ёқмасди.
Агар бирортамиз биримиз билан суҳбатлашмоқчи бўлсак ён- веримизга, қараб Самад Мурод йўқ бўлса гаплашардик. Бўлмаса ё гапга аралашарди юқорида ёзганим каби ёки қулоқ соларди суҳбатимизга. Мабода биронтамиз у билан суҳбатлашиб қолгудек бўлса жуда османдан келиб гаплашарди. Унинг бу ҳолатини кўрган ҳамма ундан ўзини олиб қочар эдиk. Samad Murod ижодкор эмас маҳсус маҳкаманинг ходимидай тутар эди ўзини.
-Кўпчиликimiz ундан шубҳаланардиk.
Ҳатто биз билан Мамадали ака тунда маҳфий учрашганида ҳам Самал Мурод сафимизда йўқ эди.
- Қашқадарёлик бошқа ёш ижодкорлар бор эди.
-Хуллоси калом ўшанда унга “портефел” деб лақаб таққандик орқасидан . Орадан тўрт йил ўтгандан кейин мен уни ЭРК Демократик Партиясиниnг Қурултойида кутилмаганда кўриб тургандим.
-Яъна қанадай вазиятда денг Самад Мурод degan betayin шахс ЭРК Демократик Пратиясининг Бош Котиблигига номзодmish...
-Ишқилиб ЭРК Демократик Партиясини ҳам ўзининг эски “портефели”га жойлаб КГБ нинг, қўлига қўш қўллаб топширмаса эди bu inson qiyafasiga kirgan sevimsiz maqluq деган савуқ ҳаёл миямга ханжар каби сопланди.
-Ўрнимдан даст туриб сўз олиб ўз фикримни айтай дедим-да, кейин ўйландим қолдим; мен кимман?
Буларга ўз фикримни айтганда ким қулоқ солади?
-Мен -ку, Самад Муродни бори йўғи бир ҳафта ёки ўн кун давом қилган Семнарда кўрганман. Бу ерда уни ЭРК Демократик Партиясининг Бош Котиблигига тавсия қилинаяпganlar mendan yashiroq tanir. Bалким Отаназар ака унинг кимлигини mendan yahsiroq bilar?...
- Танимаса, bilmasa hsahiyatini Бош котибликга номзод қилиб кўрсатиб, овазга қўйярмиди?
Зални тўлдириб ўтирган ЭРК Партиясининг qashqadaryolik vakillari ham bilarlar uz hamshahrlarin мендан яхшироq?...
-Атаназар Арифов каби кўпни кўрган файласуф олим инсон тавсия қилаяпти-ку ,ёки ЭРК Демократик Партиясининг Ўзбекистондан qamalishdan qurqib "қочиб кетган" сургундаги раиси shoir Мухааммад Солих тавсия қилганмикан?
Мен эса оддигина ЭРК Партиясининг аъзосиман .
Ҳатто Марказий Кенгаш аъзоси бўлмасам бу ёқда Сафар ака эса "емаган сомсамига пул тўлаб " қамоқда қон ютиб ўтирgan bulsa Қурултойда бирорта ЭРК Партиясининг аъзоси Сафар аканинг номини тилига ham олмади guyoki safar aka bu Partiyada hech vaqt hech qachon ishlamagnday. Birorta ERK Partiyasining azosi вақтгача ҳолимдан ҳабар олishмаган
бўлса ?... Изимда искаб топар" итлар" тун у кун санғиб юришган бўлса " алаканинг итидек” бўлиб...
Vaqti eklib келиб ўзлари хато қилишаганини тушунарлар ЭРК Партиясини кимнинг қўлига ўзлари қўш қўллаб топширганларини?! Ҳуллоси калом Самад Муроднинг номзоди ҳеч қаршиликсиз қабул қилинди.
Мен эса қарши оваз бердим.
Ёзишни унитмайин: мени уша Қурултойда ЭРК Демократик Партиясининг “Тафтиш” коммисиясининг раиси қилиб сайладилар.
Менинг номзодимни Самарқандан келган ЭРК Партиясининг аъзолари кўрсатишди.
Бунга сабаб Шоди Каримов жўшқин нутқ ирод қилаётганда унинг шар каби шишган гапларига чидай олмай ўрнимдан туриб гапига эътироз билдирганим бўлса керак.
Яъна бир нималар муҳокама қилинди.
Keyin ЭРК Паrтиясининг Марказий комитетига номзодлар қабул қилинди. Ва Қурултой тугади.
Кеч бўлиб қолганди Гулой билан ҳорғин уйга қайтдик аммо кафиятим баланд эди.
Қурултой бўлиб ўтгандан бир -икки кун кейин уйда ўтиргандим кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдим.
Гулой ўқишда ҳали келадиган соати бўлмаганди.
Ким экан?.... деб ҳайратланиб дарвоза эшикини очсам эшикнинг олдида чақирилмаган меҳмон Самад Мурод (эски портефел)турибди ҳайрон бўлдим. Балким Сафар акани ҳолини сўрагани келдимиBosh kotib деган фикр яшин тезлигида миямга урилди.
Кейин диққат билан қарасам унинг орқасида Отаназар ака ҳам бор экан.
Уйга taklif qildim киришди.
Ҳол -ҳотир сўрашаганидан кейин бир бурда нон билан чой қўйдим олдиларига. Отаназар ака яъна бир бор Сафар акани кейин Жалолиддини sioglikini сўради.yangilik bormi safarbopyning ishida?
- Xали бир янгилик эшитмадим дедим.
-Отаназар ака дапдурстдан сиз бу уйдан чиқиб кетишингиз керак экан кеча биз kechqurun раис билан telefonda гаплашган эдик
Ҳайрон бўлдим.
Qaerга?...
Yo eski uyingiza yoki Ota-onangizning oldiga ketishingiz kerak ekan.Rais aytdi.
Raisingiz iim bulibdi-ki, utirgan erida menga buyruq berib? Usha raisingizning telefon nomerini bering uzim gaplashaman.
Yuq sizga berolmaymiz.
Bulmasa menga buyruq bermasin.
Bu uy ERK partiyasiniki-ku.
Solih aka uz shahisiy puliga sotib olganmi?
Yuq.
Nimag unda buyruq beradi.
Ahir Samad Murod Qashqadaryolik u shuncha uzoq erdan qatnab Toshkentda ishlay olmaydi-ku, shuning uchun bu uy markazda ham ERK Partiyasining ofisiga yaqin.
Hulosi- kalom ЭРК Демократик Партиясининг раиси жаноб Муҳаммад Солиҳнинг топшириқи билан ЭРК Партияси тарафидан сотиб олинган уй яъни мен яшаб ўтирган уйни Қашқадарёлик янги бош котиби Самад Муродга берилишни мени эса бу ердан чиқариб юбориш учун буйруқ олганларини Атаназар ака bir bor takidlab гапириб берди.
Кейин бу уй катта Самаднинг кичкина болалари бор.
Тошдай қотиб қолдим. Солиҳ ака ўйлаб айтаяптими ишонгим келмаяптида. Сафар ака қамоқда бўлса ман қўлимда кичкина бола билан қаерга бораман?...
-Отаназар ака ўйлаб айтаяпсизми?
9.02.2014 yil. Lausanne.
30 қисм.
Отаназар Арифов билан Самад Мурод кетишди.
Мен ҳувиллаган ҳовлида кўз ёшимга бўғилиб қолавердим.
Энди нима қиламан деган саволга жавоб йўқ эди на кўкда, на ерда.
Бошимга тушган кутилмаган ташвишдан тош каби қотиб қолгандим. Менга Сафар аканинг қамоқда азоб тортиб ўтиргани; ўзимни кун -у тун КГБ -ичнклар, тарафидан босган изим кузатилгани етмасмиди?...
Энди эса уларнинг сафига ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ ҳам қўшилди. Сафарнинг хотинининг тортаётган азоблари кам мен ҳам КГБ даги “дўстларимдан” orqada қолмай битта тош отиб ёрилмаган бошинин ёрай деб, Самад Муродни бошимга мусолат қилganди... uz dardim билан орадан қанача вақт ўтганини билмай qolibман бир вақт дарвоза очилиб Гулой уйга кириб келди.
(Гулойга уйни калитини бериб қўйгандим мен борим бор йўғим bor, энг яхшиси ўзинг эшикни очиб кириб келавер деб)
Гулой менинг ғамдан сўлган юзимни кўзимдаги ёшни кўриб қўрқиб кетди.
-Нима бўлди, нега йиғладингиз?
-Унга кутилмаганда бошимга тушган фалокатни гапириб бердим энди нима қиламан?
-Сан манга бир маслаҳат бергин. Агар олдиндан бошимга тушажак фалокатни билганимда эди бу лаънати уйга ҳеч қадамимни қўймасдим... Сафар акага кўчсангиз ўзингиз кўчаверинг мен шу эски уйда ҳам яшайвераман дердим; дедим алам билан.
-Шунга, шунча йиғладингизми хафа бўлманг бир гап бўлар.
-Нима ҳам бўларди чиқишим керак экан .
-Укамга айтаман (Гулойнинг укаси ҳам Тошкентда Институтлардан бирисида кундузи ишлаб кечқурун ўқирди) агар кўчиб кетишга мажбур қолсангиз укам бор қишлоқимизнинг болалари бор ўшалар ёрдам беради. Машина ҳам топишади шофёрга беришга пул ҳам. Кўп ҳам хафа бўлаверманг.
-Раҳмат дедим кўзда ёшим билан.
Яхшиям сан борсан бўлмаса нима қилар эдим.
Тўғри дедим бир оз кўнглим кўтарилиб улар менга қарзга пул беришса кўчишим учун кейин мен онамга айтсам уларнинг пулини беради.
-Гулойнинг гапидан кўнглим бир оз тинчланди.
- Чиқсам чиқарман Муҳаммад Солиҳнинг ҳам Самад Муроднинг ҳам бошига йиқилсин бу уй. Менга алам қилгани нима биласанми?...
-Гулой Сафар ака Муҳаммад Солиҳнинг Президентлик сайлови вақтида; 1991 йил Декабрь ойида мен энди туғруқхонадан чиққандим ҳали чилласи чиқмаган Жалолиддинни ҳам мени ҳам унитиб сайлов кампанияси учун Хоразмга кетганди. На оиласини ўйлadи на ўзини кечасини кундузига улаб хизмат қилgанди Муҳаммад Солих учун !
-Энди нима бўлди?...
-Сафар ака қамалиб кетди бирорта ЭРК Паrтиясининг аъзоси ёки Муҳаммад Солиҳ телефон қилиб бирон marta сўрадими yuq. Сафар қандай деб сўраш у ёқда турсин ҳудди ўзининг шаҳсий пулига бу уйни олгандай мени ҳайдаяпти bu lanati uydan.Yaъна шоирмиш, ўргилдим бунақа шоирдан.
-Уйни Муҳаммад Солих ўз шахсий пулига сотиб олса buncha алам қилмасди .
-ЭРК Партиясининг пулига олинган уй. BU haqda Safar aka aytgandi menga.
-Сафар ака шу Паrтияни деб қамалиб кетмадими? “Танга” баҳона ўзим ўқидим очилган жиноят ишини Муҳаммад Солиҳ билан иккисига очилгаn Фақат М. Солиҳ Туркияга қочиб кетгани учун унинг досяси вақтинча ёпилган.
-Нима бўлибди Сафар ака қамоқдан чиққунича мен яшаб турсам останаси ейиладими, ёки эшиклари синиб кетадими bu uyning?
Йўқ , nima emish Муҳаммад Солиҳнинг буйруқи эмиш. Urguldim bunaqa buyruqdan Uz uyimga ketganim yahsi. Қиш бўлса бир гап бўлар.
-Тақдиримда нима бўлса ўшани кўраман-да.
Гулой тўғрида нимага сиқилаверасиз?...
.Гулой билан дардлашиб бир оз ўзимга келдим. Guloy uz kursdoshlari orasida bulib utgan qiziqarli voqealarni aytib kuldirib bir oz bulsada kunglimni oldi.
Орадан икки кун ўтди ёки ўтмаганди аниқ эсимда йўқ.
Кечқурун Гулой билан бирга ош дамлab энди еймиз деган маҳалда кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдик
Гулой манга, ман Гулойга қарадим ким келди экан деб kechasiga deb ?...
Бирга бориб дарвозани очсак останада Отаназар ака турибди.
Ҳайрон бўлдим oдатда Отаназар ака уйга ҳеч вақт бир ўзи келмасди екчқурун келганини ҳеч эслай олмайман яъна бир бошига. Олдинлари: ё Муҳаммад Бекжон ёки Дилорам Исоқова биргаликда келарди. Жуда одам топмаса Мақсуд Бекжонни ёнида олиб келар эди. ( шоир Мақсуд Бекжон ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг энг кичик укаси . Хоразм вилоятининг Янгибозар туманида туғилан. Ҳозирги кунда Норвегияда яшайди.)
-Отаназар ака ҳеч вақт бир бошига келмагандай , кечқурун келганини ҳеч кўрмагандим. Ҳайратландим кўнглимдан: “ эртага Самад Мурод бу уйга кўчиб келади сиз тезроқ чиқиб кетинг деб айтгани келдиmi”- деган фикр яшин тезлигида кўнглимдан ўтди.
Лекин кўнглимдан ўтган савуқ фикрни кўзимда акс қилдирмасликга ҳаракат қилиб Отаназар акани ҳудди ҳеч нима рўй бермагани каби кутиб олишга ҳаракат қилдим...
Бутун гинамни ичимга ютиб.
-Отаназар ака билан саломлашиб уйга таклиф қилдик.
-Уйга кирib utirgan keyin fotiha uqidi.
-Гулойни ЭРК Партиясининг 1993 йил 25 Сентябрда бўлган Қурултойида ham кўрганди. Кўпчиликнинг ичида бўлгани учун яқиндан таништирганим йўқ эди.
Энда уйда бемалол таништирдим. Гулой менинг ўз қишлоқимдан ўқитувчимнинг қизи. Дадаси рус тилидан ўқитганди мактабда бiзларни.
Гулой ҳозир Тошкент Давлат Маданият Институтида сиртдан ўқийди.
Сессияга келганди.
Бизнинг Паrтиямизга ҳам аъзо бўлди .Қурултой бошланишидан олдин.
Отаназар ака жуда хурсанд бўлди Гулой билан танишганига Партиямизга аъзо бўлгани uchun ham.
-Бугун ош пиширгандик Хоразм раловини эмас бизнинг Берунийнинг ҳам раловини енг gручини дадамлар бериб юборгна -ла, паловни еб қандай пиширганимизга ҳам баҳо берасиз-да, дедим ҳазил аралаш.
-Яхши.
-Қурбоной сиз шеър ёзасизми ?
Самад Мурод aytdi менга; сиз билан “Ёш ижодкорларнинг” Дўрмонда бўлиб ўтган семнарига борганида танишганини айтганди. Сиз ҳақиқатдан ҳам шеър ёзасизми?
-Йўғ-е, ман шеър ёзмайман лекин шерни жуда яхша кўраман. Тўғри айтган мен ҳам танийман Самад Муродни. Semnarga qatnashgan hamma odam sher yozavermaydi-ku.
-Мен у киши 1989 йил Сентябрь ойида бўлиб ўтган Ёш ижодкорларнинг Семнарга борганман ўша ерда Самад Мурод биалан танишгандим. Самад ака шеър ёзишини айтганди. Шеърларини муҳокамага қўйдими йўқми ҳозир унитдим лекин шеър ўқиганди унитмаган бўлсам .
-Қашқадарёда чиқадиган қайси бир газетада ишлашини ҳам айтиб мендан шеърларингиз бўлса беринг эълон қиламан деганди менда шеърим йўқ деб жавоб бергандим.Ўша вақтда
Семнарга ёш ҳаваскор шоира сфатида эмас устозим Абдурашид Абдураҳмоновнинг тавсияси билан меҳмон сифатида қатнашгандим.
(Абдурашид Абдураҳмонов Самарқанд Вилоятининг Ургут Туманида туғилган Филология фанлари доктори. Самарқанд Давлат Унивеситетида дарс беради )
-Ҳа Отаназар ака бир вақтлар “ер миннатдор бўлса босаман” деб yuraradim ўз дунёмда ўзим ҳоқан, ўзим султон бўлиб яшар эдим-да ҳозиргидай афгор ҳолатда эмас. Сиз мени адойи тамом бўлган ҳолатимни кўриб турибсиз.
-Хафа бўлманг бу кунларингиз ҳам ўтиб кетади худо ҳоҳласа.
Сафарбой ҳам тез кунларда чиқиб қолар bu yamon kunlarni hali hammasini unitasiz .
-Айтганингиз келсин.
-Отаназар ака Жалолиддинни ўйнатиб бир оз эркади.
-Паловни еб бўлгандан кейин.
-Мeн бу ерга Самад Муродни бошига тушган фалокатни айтаман деб келгандим олдин овқат ейлик кейин айтаман деб кутгандим.
-Нима бўлди?
-Самад Муродни Қурултойдан чиқиб кетиб бораётганида беш -олти одам , машинасини тўèтатиб қўл-оёқини ва кўзини ҳам боғлаб бетонкага (керексиз темир терсак ташланадиган майдон одатда бунақа ерлар гадой топмас масканларда бўлади).
-Олиб бориб жуда ёмон қилганлар.
-Темир арматура билан уриб абжақини чиқарганлар. Ҳозир кома ҳолатида касалхонанинг жонлантириш бўлимида ётибди аҳволи жуда оғирмиш.
-Отаназар ака Самад Муродни ўша “бетонка”да; (арматура билан нима иш қилганларини айтишга истеҳола қилганмиди, ўшанда очиқ айтмаган экан мен нима воқеа бўлганини кейин ҳаммасини эшитдим)
-Нима дейишни билмасдим. Тўғриси кутилмаган "савуқ ҳабар"га,севинишни ҳам Самад Муроднинг ўлмаса ҳам ўлимдан баттар ҳолатга келганига ачинишни ҳам билмай қолдим.Мен Самад Mуродни КГБ нинг ялоқхўрлари “арматура “балан уриб пачоқини чиқартирсин деб ният қилмагандим tugrisi...
-Отаназар акага қараб аллоҳ шифо берсин дедим .
-Жуда оғир аҳволда Отаназар ака яъна бир бор таъкидлаб айтди.
-Нима бўлибди ўзи ўсмоқчилаб сўрадим? Бетонкадан қандай қилиб касалонага бориб қолган ёнида бирорта одам бўлганми?
-Йўқ ҳеч ким бўлмаган ёнида кечаси билан “бетонка”да, қолиб кетган бечора savuqda, тонг отганда мусор (чўп) ташлагани келган одамлар Самад Муродни кўриб қолиб касалхонага олиб борганлар.
-Мен бугун сиз келмасингиздан олдин “Озодлик” радиосидан эшитгандим. Лекин бу қадар деб ўйламагандим ҳам ростми ёлғонми деб ишонқирамай ўтиргандик Гулой билан. Демак рост эканда. Самад Мурод яхши бўлганидан кейин ЭРК Партиясида Бош котиб бўлиб qaytib kelib ишлайдими ?!... Тошкентга кўчиб келадими, келмайдими?...
- Уни ҳам аниқ билмаймиз сиз кўчиб кетишга тайёргарлик кўрманг деб айтгани келгандим.
-Яхши дедим.
-Отаназар ака бир яъна бир оз суҳбатлашиб, чой ичганидан кейин биз билан хайрлашиб уйига кетди.
-Гулой менга қараб яхши бўлибди баттар бўлсин, ана йиғлаб ўтиргандингиз аллоҳ жазосини берибди -ку.
Тўғри айтасан бундан ҳам баттарига йўлиқсин инсонийликнин йўқотган шайтон.
Агар Самад Муродда озгина инсонийликдан асар қолганда эди мен каби оғир вазиятда қолган одамни уйига кўчиб келаман деб айтмасди...
-Сафар ака қамалмаган бўлса ҳам бир гап эди.
-Энг ёмонни нима биласанми Гулой Самад Мурод Сафар акани яқиндан танийди.
-Сафар аканинг уйига келган меҳмони бўлган tuzini egan odam.
-Сафар ака Самад Мурод Бош котиб бўлаётган ЭРК Демократик Партиясининг қурувчиларидан бириси bulsa. Hозир қамоқда қон ютиб ўтирган бўлса-ю, Самад Мурод унинг оиласига маънавий ёрдам бериш ўрнига кўчага ҳайдамоқчи бўлаяпганди.
-Ордан бир ҳафтаcha, қавдар вақт ўтгандан кейин Дилорам Исоқовадан бизларни уйга келганида Самад Муродга ўша “бетонка”да,KGB ning yugurdaklari "armatura" bilan нима қилишганларини очиқ ойдин айтиб берганди.
Эшитганларим қаршисида тош каби қотиб қолдим. Tugrisi man bu qadari kutmagandim.
-Энди тушундим нимага Отаназар ака “арматура” билан урибдиларми деб сўраганимда кейин гапни бошқа тарафга буриганиини.
-Отаназар ака " арматура жуда ёмон уришган деганди" ,
“арматура” билан урмаганлар ...
-Яратган тангрим ҳатто душманимга ҳам эркаклик ғурурини ерга урадиган кўргулик бермасин экан....
Самад Муродни ўша “бектонка”га олиб борган ваҳшийлар “арматура билан ишини бажаришган” экан -у ,Отаназар ака нимадандир истеҳола қилиб айтмаган экан....
-Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин “тирик мурдага” айланган Самад Мурод ЭРК Демократик Паrтиясидан бутунлай узоқлашиб кўринмай кетди.
То 2000 йилларнинг бошига қадар.
“ўртанган кўнгил ўртанса қўймас деган”ларидай , 2000 yillarda ўша кузнинг замҳарир тунида "еган арматура”сининг, маззасини унита олмай тирякийсига айланган эканми билмадим ?... Сиёсат саҳнасида Самад Мурод yana qaytadan пайдо бўлди.
-Munosib bir eriga kirib chiqqan “ўша маълум у машҳур арматура”си. Билан Энди Samad Murod бутунлай ўзгарган ҳолатда эди. Олдинги КГБ ҳозирги СНБ нинг югурдак қулига айланган Самад Мурод қўлидаги tamini unita olmagani "қадрдон арматура” си, билан мени кўчага ҳайдаб мен яшаб ўтирган уйimни унга беришни вада қилган. Sотқин Аҳмад Аъзамнинг ўрнига ЭРК Партияисининг Бош котиблигини берган uzining hujasi Муҳаммад Солиҳнинг “кетини парчалаш” учун сиёсат саҳнасига қайтганди.
26.02.2014 yil. Lausanne.
31 қисм
Атаназар ака биз билан хайрлашиб кетди.
Гулой билан ҳайронлигимизча қолавердик. Самад Муроднинг ваҳшийларча “арматура” билан калтакланмаси кутилмаган ҳолат эди мен учун.
Самад Муроддан хафа бўлгандим лекин...бад дуо қилмагнадим.
Ожиз бандасини яратган қудратли илоҳнинг ҳар қандай кучга эга эканлига яъна бир бор шоҳид бўлдим.
Мен шўрликнинг нимага ҳам кучим етарди кўз ёшимдан бўлак.
Кунлар эса сув каби оқиб ўтаётганди ўзининг изида даволаб бўлмас дардларни қолдириб. Бошимга тушажак фалокатларнинг бошланиши Самад Мурод эканлигини мен ғофил банда ўшанда билмаган эканман...
Ўйлаб кўрсам ўз дардим билан бўлиб Сафар акани батамом унитиб кўпдан бери терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб Сафар акани ҳолини сўрамаган эканман. Телефон қилсам эртага иш еримга келсангиз бафуржа гаплашамиз деди.
Соатини ҳам айтди.
Ойсиз тун қоп- коранғу, менинг кўнглим тундан ҳам қора.
Тезроқ тонг отса –да, бориб терговчи билан учрашсам чунки ; Ҳусан Аҳмедов адвокат билан биргаликда Сафар акани “тил хат” эвазига озод қилиш учун Ўзбекистон Олий Судига “илтимоснома” ёзгандилар қурултойдан олдин.
Мен ҳали бу “илтимоснома”га, Ўзбекистон Олий Суди тарафидан қандай жавоб берилганидан беҳабар эдим.
Олдин ЭРК Демократик Партиясинингт Қурултойи деб кейин Партияга Бош котиб қилиб сайланган Самад Мурод мен яшаб ўтирган уйга кўчиб келаман деб айтгани учун ўз ташвишим бошимдан ошиб Ҳусан Аҳмедов билан Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплаша олмагандим.
Ҳусан Аҳмедов абеддан кейин келинг деганди.
Жалолиддинни кўтариб Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик биноси жойлашган бинога терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг иш ерига бордим. Бориб ичкаридаги иш ерининг телефон номеридан мен келдим деб айтсам: Ҳусан акага “беш ўн –минут”га, чиқаман тешқарида кутиб туринг деди.
Ҳусан Аҳмедовнинг “беш ўн минут “ дегени сал кам бир соатга чўзилди.
Куз қуёши инсонни иссиқдан ёқмайди- ю, лекин ...“боғланган ит” каби бир ерда бировни кутиб туришдан ҳам оғирроқ жазо бўлмаса керак инсонга берилган.
Кетай десанг кетолмайсан .... кутасан вақт ўтмайди оёқига тош боғлангандай.
Жалолиддин иссиқданми ёки бир ерда тураверишданми жони сиқилдими лоҳасланиб инжиқлик қилмоқ-га, бошлади.
Нима қилишга ҳайрон эдим?...
Баҳайбат савлатидан от ҳуркадиган Миллий Ҳавфсизлик биносининг олдига ҳеч бўлмаса битта ўриндиқ ҳам қўймаганди инсофсизлар.
Келган одамлар ўтирсин деб.
Болалар ўйнайдиган майдончани айтмасам ҳам бўлади...
Яқин атрофда сув ва егулик сотадиган бирорта кичик магазинча, ҳам йўқ эди Жалолиддинга ҳеч бўлмаса сувми ёки бирорта "ширин кулча"ми, сотиб олиб берай десам.
Тоқатим -тоқ, бўлиб бор-ей , кетсам- кетайин, кутавериб тинкам қуриди.
Нима бўлса бўлар деб жонимга тегди деб қаътий қарорга келган вақтимда Ҳусан Аҳмедов чиқиб келди.
Менинг ҳорғин ҳолатимга, Жалолиддиннинг кўзидаги ёшни кўриб ўзининг кутдириб қўйганидан ҳижолат бўлдими билмадим?! “кечирим “ сўради.
Мен гапни узатиб ўтиришни истамадим.
-Сафар аканинг соғлиги яхшими ? Қачонгача “халаканинг итидек” бу ерга келиб- кетаман, беайб одам қамалиб ўтираверадими ?...Ўзларингизнинг чиқарган қонун- қоида, ҳақидаги китобларингизда отнинг калласидек қилиб ёзиб қўйибсизлар; “жинояти исботланмаган одам 3 кундан ортиқ терговхонада қолиши қонунан мумкин эмас деб.
-Сафар акани сизларнинг зиндонлирингизга олиб келиб қамаб қўйганларингизга 3 кун эмас 3 ойдан ошди.
-Қачонгача қон ютиб ўтиради?
- Мен чарчаб кетдим.
-Ҳусан нима дейишини билмадими жавоб бермади.
-Унинг жим турганига қайта баттар жаҳлим чиқди.
-Бир нима деб айтинг кун беринг шу куни чиқади деб
-Саволиларимга жавоб бермаслигига ақлим етганди. Ёзган Олий Судга ёзган хатингизга жавоб олдингизми?
-Беришди лекин биз кутган жавобни эмас. Ҳафа бўлманг озгина сабр қилинг бир куни ҳаммаси яхши бўлади.
-Қачон “туяни думми ерга теккан”идами?
...
Сафар Жалолиддинни сўради?
(оҳирида ўртага тушган нотабиий жимликни бузиб)
Жалолиддин яхши катта бўлаяпти лекин даджасини соғиган.
Яқин ўртада кўрдингизми? Дедим аламимни ичимга ютиб.
(Терговчи Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ва элчиси каби вазифаларни ўша вақтларда бажарарди. Негаки менга учрашишга руҳсат бермаганидан кейин Сафар ака менга мен унга айтмоқчи бўлган гапларимизни Ҳусан ака орқали айтардик бир -биримизга)
-Кўрдим ҳаммаси яхши ҳавотир олманг.
-Ўз кўзим билан кўрмагандан кейин нима қиламан ишонаман-да, гапингизга.
Берадиган овқатларингиз тузукми ўзи Сафар аканинг ошқозанининг мазаси йўқ.
-Соғлиги яхши ҳавотир олманг.
-Соғлиги яхши деб мени алдаётгандирсиз, қаердан биламан ялғон гапирмаганингизни?
- Ҳусан Аҳмедовдан садо чиқмади.
-Сафар янги кийим -бошларини сўраяпти олиб келсангиз бериб қўйярдим?
-Яхши қачонга олиб келай ?
-Уч кундан кейин олиб келинг.
-Яхши.
Озиқ –овқат билан дори ҳам олиб келайми?
-Йўқ.
-Кўрсангиз салом айтинг. Бизлар яхшимиз бизларни ўйлаб ўтирмасин ҳаммаси яхши
-Ўзини эҳтиёт қилсин. Хозараспдагилар ҳам соғ- соламат.
-Сиз хавотир олманг ҳамма гапинингизни айтаман.
-Раҳмат .
(Қани эди Сафар акани туҳмат қилиб қаматган инсон қияфасига кирган иблисни кўрсамда болта билан чопиб ўлдирсам. Шундагина аламимдан чиқар эдим.)
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашиб кўзимда ёш, бағримда кимга отишимни билмаган сон -саноқсиз, оғир тош билан уйга қайтдим. Кечқурун бўлгани учун ҳаво ҳам анча салқинлашган эди. Аксига олиб Жалолиддинга жемпир ҳам олмаган эканман анча савуқ қотди. Жоним ҳароп шамоллаб қолмасин деб...
Метрога шошиб тушдим яҳшиям поед тез келди қоранғу тушмадан уйга қайтдим.
-Куз кунлари бир тутам дарров кеч бўлади .да.
-Гулой ўқишидан келди.
-Менинг афтадаҳол ҳолимни кўриб кўнглимни кўтармоқ курсдошлари билан бўлиб ўтган ҳар ҳил қизиқарли воқеаларни айтиб кулдиришга ҳаракат қилди.
Ўлганимнинг кунидан тишимни оқини кўрсатиб кулимсирадим.
-Биласизми бугун бизга шоир Баҳром Рузимуҳаммаднинг шеър китобини сотдилар ўқийсизми?
-Гулой менинг баъдиий китобларни яхши кўришимни айниқса шеър деса томдан ташлайдиган даражада фанатик (ишқибоз ) эканлигимни жуда яхши биларди.
-Баҳром Рўзимуаҳммадми ?...
-Кўпдан бери ўқимагандим.
Биласанми шу шоирни жуда шеърларини яхши кўраман-да, дедим синиқ жилмайиб.
(Кўнглимга шеър сиғмасди )лекин...йўқ ўқимийман десам; Гулой хафа бўлади -да. деб қўлидан китобни олдим.
Дуч келган саҳифани очиб ўқий бошладим.
Шеърни ўқир эканман бошимдаги кетмас бўлиб келган фалокатни , бағримни чақир- тикан, каби тимдалаб турган дардларимни... боринг-ки, ёруғ дунёда бошимга нима фалокат тушган бўлса ҳамма-ҳаммасини бир пасда унитдим.
“Адабиёт атомдан кучли” деган адиб минг бора ҳақли эди .
Бу ёруғ оламда бир мен бир-да, шоирнинг бетакрор мисралари бор эди.
7.03.2014 yil. Lausanne.
Қуёши кулмаган баҳор 32 қисм.
Баҳром Рўзимуҳаммаднинг бетакрор шеърий сатрларидан сармаст бўлиб дунёни унитгандим. Бу ялғончи дунёда бир мен бир-да, қалбимни асирига айлантирган сеҳрли сатрлар бор эди.
Афсуки , ҳаёт фақат шеърдан иборат эмасди...
Саноқли кунлар тез ўтади деганларидай терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг 2 -3 кундан келинг деган куни ҳам кўз очиб юмгунимча етиб келди. Битта кичикроқ сумка олдимда унга Сафар аканинг эҳтиёжи бўлган янги кийимларини қўйдим.Кийимлари орасига 5 -6 сўм қўйсам нима бўлар экан деб ўйладим -у , лекин фикримдан қайтдим текширсалар бошига бало бўлмасин ...
Мен яшаб ўтирган уй билан Ҳамид Олимжон номдаги метронинг ораси анча узоқ эди. Бораман дегунча жуда чарчагандим чунки бир қўлимда Сафар ака деб олганим сумка бўлса иккинчи қўлимда Жалолиддинни.
Метрога етиб келдим не не азобларда. Икки қўлим ҳам банд бўлгани учун метронинг “ўзи юрар” йўлакчсидан метронинг бекатига тушмоқ....
Буни нақадар қийин эканлигини бошига тушган инсонгина ҳис қилади. Ён тарафдаги тирговичлардан ушламай пастга тушушнинг имкон йўқ . Тирговични ушлайман десам икки қўлим банд. Худо кўрсатмасин мувазанатимни йўқотиб йиқилиб тушсам нима бўлса Жалолиддинга бўлади...
Бахтимга метро бекатида таниш ҳамқишлоқимни кўриб қолдим.
Менга ёрдамчи бўлишини сўрагандим йўқ демади. Қўлимдаги сумкамни олди.Менга ёрдамчи бўлиб Миллий Хавфсизлик биноси жойлашган метронинг Собир Раҳимов бектига қадар борди. Метродан тушгандан кейин унга каттакон раҳмат айтиб ; у ёғига битта ўзим кетишимни айтдим. Чунки “искаб топар “ итлар уни кўриб қолишидан қўрқдим.Чунки ўша вақтлада мен яшайдиган уйни кечаси кундузи МВД нинг агентлари кузатаётган эди.
Савлатидан “от ҳуркадиган “ Миллий Ҳавфсизлик биносига келиб эшикда ўтирган қаравул бўлиб йигитга терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилишим кераклигини айтдим.
-Майли қилинг
- Ҳусан Ахмедовга телефон қилсам бир пасдан кейин чиқаман Ҳусан ака бу гал олдинги сафардаги каби соатларча кутдириб қўймади тез чиқди.
-Саломлашиб ҳол ҳотир сўраганидан кейин.
-Сиз олдин бир марта овқат олиб келиб берган ерингиз бор эди -ку, ишхонамизнинг орқа эшиги ўша ерни унитмадингизми деб сўради?
-Йўқ ҳеч унитаманми?...
-Эшикни ҳам ўша ердаги лаънати "барзанги корес хотин"ни, ҳам -дедим алам билан.
-Қанақа хотин?
-Қанқа бўларди ўша эшикга боғлаб қўйган ” ит”ларингиз бор- ку, инсон қиёфасига кирган “алвасти” корес хотин ўшани айтаяпман Қўрқинчли машинадан Сафар акани овазини эшитдим “Жалолиддин” деб чақирган, машинага қараб югурмоқчи эдим ўша “барзанги” хотин, мани қучоқлаб олиб ўрнимдан қимирлатмай қўйди.
-Бўлмаса машинанинг тагига ўзимни ташламоқчи эдим.
-Нима керак -ки, бор менга бунақа яшашни?
-Ўлсам мен ҳам Жалолиддин ҳам қутилади...
-Ҳусан ака менинг алам билан айтган гапимга жавоб бермади .
-Биласизми, Ҳусан ака уйга келгандан кейин билакларим оғриди. Қарсам кўкриб қорайиб кетган экан ...
-Ҳусан ака ниманидир ўйланиб жим бўлиб қолди....
-Орадан вақт ўтгандан кейин ҳозир сиз яъна ўша “эшикга” борасиз мени тероговчи Ҳусан Аҳмедов юборди сумкани Сафарбой Бекжоновга берар экансизлар ... деб айтсангиз улар Сафарга беришади.
-Яхши раҳмат
-Ҳусан ака билан хайрлашиб айтган ерига борсам олдинги гал келганимда кўрган барзангги "корес хотин " эмас бошқа бир хотин турган экан.
Ташқи кўринишидан ўзбекга ўҳшаса ҳам негадир рус тилада гапирар эди.Мени эса ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирган инсонларни кўрсам жаҳлим чиқарди. Бу ерда ҳам ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирганига шунақа жаҳлим чиқди. Агар бу ер МҲҲ нинг биноси бўлмай ва ўзим уларнинг олдига бош эгиб келмаганимда эди...
Мендан ўз тили бўла туриб ўзга тилда гапиргани учун муносиб жаавоб эшитарди ... бу ерда тилимни тишлашга мажбур эдим.
Уларнинг менга эмас , мени уларга ишим тушганди...
Бу хотин олдинги галдаги “корес хотин” каби бесўнақай эмас. Нисбатан нозик юзида ҳам шайтоний ифода у қадар ҳукмрон эмасди. Уларни дайди итдан баттар ёмон к5ўрганим учун салом ҳам бермадим.
-Ўргатилган “тўти “ қушга ўҳшаб Ҳусан ака нима деган бўлса ҳамма гапини нуқта вергулигача такрорладим.
-Хотин қўлимдаги сумкани олди.
- Бериб қўйямиз Сафарбой Бекжоновга бир оз кутиб туринг.
-Раҳмат дедим энсам қотиб.
Унинг рус тилида гапирганига қайта баттар жаҳлим чиқди. Мен шу ёшимга қадар бирорта рус миллатига мансуб одамнинг ўзбек тилида гапирганини ҳеч эшитмаганман десам муболиға бўлмаса керак лекин бизнинг Ўзбекларимиз онаси ўлса ҳам рус тилида айтимчилик- айтиб, йиғлайдиган холатга келган эдилар ўша машум 1993 йилларда.
-Маълум ва машҳур эшикнинг олди нисбатан кенг бўлгани учун Жалолиддинни ерга қўйдим. У ёқдан бу ёққга юриб ўйнай бошлади.
- Шу ерда ёши ўтган битта Онахонни кўриб қолдим юзи ғамдан сарғайган, қадди дарддан эгилган. Ўз дардимни унитиб Онахон билан гаплашмоқга бошладим. Саломлашиб хол- ҳотир, сўраганимдан кейин сўрадим айбга буйрманг бу ерда кимингиз бор дедим дарддан минг бўлаккга бўлинган қалбига озор бермаслик учун жуда эҳтиёткорлик билан сўрадим.
-Бу ерда қизим деди кўзида ёш билан.
-Ҳайратландим...қизингиз, унинг нима гунаҳи бор?
-Мен уни ишларига тушунмайман болам, қизим архетектор эди нималаридандир хато чиқибди 2 -3 , ойдан бери мана шу ерда МВД нинг “ертўласида” ётибди. Кимга ёзишни ҳам кимдан сўрашни ҳам билмайман. Келаман кетаман терговчиси билан гаплашаман.
-Адвокат тутмадингларми дедим ўз дардимни унитиб
-Тутдик лекин кўп ҳам ёрдами тегмади... кўз ёшларини артиб.
-Бошимга тоғдан катта ҳарсанг тош тушгандай гангиб қолдим. Кўзингдан нур, белингдан мадор кетганда умид билан ўстирган ўғил қизларингни ўзинг сақла худойим.
Чорасиз қолган Она аламини икки кўзидан оларди.
-Қизингизни болалари ҳам борми ?
-Бор улар жуда кичкина ўзим боқаяпман эри билан ажрашганди.
-Бошига ташвиш тушганда куёвингиз келмадим-ми, ёрдамга ҳар қалай қизингиз унинг фарзандларини онаси- ку?!
-Йўқ на болалридан на қизимдан хабар олади
-Кўзимнинг олдини зулмат қоплади.
-Куёвингиз одам эмас экан дедим алам билан.
...
-Шу вақт Онахонни эгнига сержант формасини кийган бириси чақирди.
Чорасиз Онахон кўзида ёш билан мен билан хайр -мазурни насия қилиб кетди.
Онахоннинг изтиробли холати кўз олдимдан ҳеч кетмади.
Уйида бувисини кутиб ўтирган кўзи ёшли норасида набиралари . Ҳам отанинг ҳам онанинг меҳрига муҳтож...
Куёви қаердадир кўнглини шод қилиб ўзи дунёга келтирган фарзандларининг ҳолидан ҳабар олишни ҳаёлига ҳам келтирмаса...
Онахоннинг гул каби авайлаб ўстирган қизи бўлса “ исботланмаган жиноятдан” қоранғу зиндонда азоб чекиб ўтирган бўлса...
Ер-у, кўкни яратган қудратли тангрим бу қадар жабру жафони ўз гунахкор бандаларингни синамоқ учун бердингми ?...
Масум болаларнинг нима гунаҳи бор эди ки номард ота уларнинг ҳолидан ҳабар олмайди. Онахонинг қизи ўша эркакга турмушга чиққанида ота- онасининг, уйидан эргаштириб олиб келмади-ку, норасида гўдакларни?...
Атрофга қарадим... каттакон осмонга қараб бўй чўзган чинорнинг сон-саноқсиз, япроқлари сарғайиб сўлганди. Майин эсган куз шамолида сарғайган япроқлар гулга қўнаётган кафалакга ўҳшаб ҳар тарафга учар эдилар. Манзара шундай гўзал эди-ки, бир пастда бутун ғамимни унитдим.
Ич ичимдан ўша кафлакга айланган сарҳғайган япроқларга қўшилиб,
самога учиб кетгим келди.
Сарғайган япроқлар ғамимдир меннинг,
Осмонга етмаган оҳимдир менnинг .
Ўзим ерда -ю, ҳаёлим кўкда ...
Армонда ўтayotган умримdir меннинг
***
Кетсам бутун дардимни, унитсам,
Келмасам қайтиб.
14.03.2014 yil. Lausanne.
33 қисм.
Кўзида ёши, бағринда тоши қотган аяжон келган формали йигитнинг изига тушиб ғамдан эгилган қаддини, яънада пастроқга эгиб кетди.
Кўзим аччиқ ёшга тўлди.
Қизи-ку, билиб билмадан қилган, гунохининг азобини тортиб, тўрт девор ичинда банди зиндон.
Чорасиз қолган аяжонни эса олдин отасиз, кейин онасиз қолиб кетган набираларининг, ҳамда қизининг тоғдай бўлиб елкасига ёпирлиб тушган юкидан қадди дол каби эгилганди. Бу нотанти дунёда ҳамиша фарзандларнинг ўйламай босган қадамlarининг жабрини муштипар; Ота- оналар чекади.
МВД нинг қуёш нури тушмайдиган ертўласида гул каби юзи, ҳазон урган япроқ каби сарғайган қизига куйсинми, ёки уйiдаgi ҳам ота, ҳамda она меҳрига муҳтож гўдак невараларига ачинсин-ми ?...
Аяжоннинг мунги кўзлари ҳеч кўз ўнгимдан кетмади.
О ...яратган тангрим душманимнинг ҳам онасини кўзини ёшга, бағрини ғамга тўлдирма...
Ўз дардим камлик қилгандай нотаниш аяжоннинг ғами бағримни ҳанжар каби кесди.
Кўзимда тинмаган кўз ёшим bilan, ўз дардим, ўз ғамим, билан яъна ёлғиз қолгандим...
Кўз олдимга ўзимнинг онам келди.
- Онам ҳам бебахт қизи учун тун -у, кун кўз ёши, тўкаётгандир... Аслида бошига мусибат тушган инсонларнинг кўз қарашлари ҳам “ маълум” соҳада ишлайдиган инсон қияфасидаги “манқурт”ларга, бўлган нафрати ҳам бир ҳил бўлади. Маъшум эшикнинг олдида қоравулнинг Сафар акага олиб келган кийимларини бериб , сумкамнинг қайтариб олиб чиқишини кутиб ўтирар эканман.
Кўз олдимда Сафар оға жонланди. Нима қилдингиз оғжон дедим алам билан?!... Баъзан Сафaр ака ҳазиллашиб Хоразмчасига “оға” дердим uyda.
Ўйлаб кўрсам Тоштурмада беш ўн дақиқа кўрганимни ҳисобга олмаса ҳалигача у билан кўришмаган экан ...
Сафар ака ҳозиргача уйдан ihsga кетган vaqtida kiyib ketgan kийимларини кийиб юрибдими, алмаштирмасдан?
Sал кам 3 ойдан бери?...
-Тоштурма ва МВДнинг заҳ босган ертўлаларида кийиб юрган кийимлари кирдан сасиб- чириб, кетмадимикан?...
Оллоҳим?!...
-Алмаштиргани ортиқча кийими бўлмаса?
-Тоштурмада кўрганим ; қуёшни кўрмаган гул каби ранги рўйи зафорон бўлган , озиб -тўзиб , бир бурда бўлиб қолган Сафар ака кўз олдимга келиб қайта баттар юрагим сиқилди...
-Юзимни олов каби куйдириб оқаётган кўз ёшимни ҳеч тўхтата олмадим.
-Эй худо не кунларни бошимга солдинг-га ?...
Балким ... ўшанда онамнинг гапига кириб ўз йўлидан қайтганида ҳозир қоп- қоранғу зиндонда эмас уйда utirgan бўлармиди?!
Эндигина тили чиқа бошлаган Жалолиддин билан гаплашиб уни ўйнатармиди?... Биз сўнги марта Сафар ака билан 1993 йил Апрель ойида мен туғилиб ўсган қишлоқimizга онамнинг зиёратига боргандик .
Онам шўрлик гўёки 3 ой кейин куёвининг бошига тушажак фалокатларни олдиндан сезгандай Сафар акани тутган йўлидан қайтармоқчи бўлиб куйиниб гапирганлди .
-Нима қиласан болам сиёсатга аралашиб?
-Энди тинчгина уйингда ўтир!
-Олдин бир ўзинг эдинg. Uзингдан бошқа оғирликинг йўқ эди . Энди оиланг, гул каби ўғлинг бор шуларни ўйла .
-Булардан (коммунистлардан) ҳеч вақт яхшилик чиқмайди.
-Сенга бир нима бўлса сенинг азобингни ўғлинг билан қизим тортади ...
-Сафар ака каби ўжар ўзининг сўзидан , ўзининг тутган йўлидан қайтмайдиган одам онамнинг гапларига қулоқ солармиди ?...
Onamning kўнгли учун "яхши” ҳам демаганди .
Онамнинг айтган гаплари Сафар аканинг ўнг қулоқидан кириб чап қулоқидан чиқиб кетганди . Сафар аканинг “ўжар”лигининг, жабрини онам башорат қилиб айтгандай мен ва Жалолиддин тортаяпмиз, Айни дада меҳрига муҳтож бўлган вақтда бошида дадаси йўқ.
Нима бўлди?! Onamning kuyinib aytganlari kelmadimi?
Орадан 3 ой ўтиб ўтмасдан-a,
МВДнинг лайчалари Сафар акани “йўқ ердан” баҳона топиб қамаб қўйишмадими?
Бир вақтлар онамнинг оиласини йўқ қилган НКВД нинг қолдиғи МВД менинг ҳам бошимган фалокат ёғдирганди.
-Меннинг мунисгина онажоним ўша замоннинг НКВДсидан оз мунча азоб чекмаганми, маъшум 1937- 38 йилларда. Энди эса мен; 1993 йилgа. kelganida Онамнинг тақдири менда такрорланди.
Онам ҳалига қадар ўша маъшум кунларни кўзида ёш билан эслайди. Онамнинг бутун авлод аждодларидан; уй жойидан, бойлигидан, туғилиб ўсган Ватанидан жудо bulganlar u ham etmaganday ўзларини ватангадо қилганлар.
Меннинг Ота- онамнинг туғилиб ўсган мамлакати олдинги bir butun Туркистонning кейин парчаланган бешта республикаsiдан бириси бўлган Турманистондир.
Онам Турманистон Республикасининг Илонли туманида туғилган. Онамнинг оталари Зойит бобом жуда бадавлат бўлиб уйида сон -саноқсиз хизматчилари, минглаган гектарлаб ерлари ҳисобсиз боғу- боқчалари бўлган экан.
Зойит бобом жуда саҳоватли бой бўлиб қишнинг қировли кунларида уйларидаги каттакон буғдой омборида тўпланган буғдой, арпа ва бошқа егуликларни камбағал, етим-есир, қаровсиз қолган оилаларга берар экан.
Онамнинг хикоя айтишича бобомнинг минадиган оти бўлиб унинг югани олтиндан, узангиси кумушдан ekan. Uзининг жиловдори ҳам бўлган экан.
Зойит бобомнинг жилдорини кўрмоқ менга насиб қилганди.
-Отам жуда ўқимишли билимдон одам эди уйимизда каттакон кутубхонаmiz ҳам бор эди.
Отам бўш вақтларида жуда кўп китоб ўқирди.
Биз фарзандларини ҳаммамизни бир хонага тўплаб отам "Қурони карим”ни ёқимли овазда қироат билан ўқиганида хонада пашша учса овази эшитиларди.Бутун борлиғимиз қулоқга айланиб эшитардик дерди онам.
Онамдан ташқари яъна иккита холам ҳам бор.
Бобом учала қизининг ҳам номини муқаддас китоблардан олган эканлар. Онамнинг исмлари Ҳожар ундан кичкина холамнинг исми Сора ва энг кенжатой қизига ҳам Рима деб ном берган эканлар худо раҳматли бобом.
-Онамнинг хикоя қилишича: Отасининг ўзидан катта акаси Зойит бобом ўз даврининг энг машҳур диний олими бўлиб унинг ўғли Ортиқ тоғам Хивада мадрасани битказиб келган эканлар ўша маъшум йилларда.
Катта отам Ортиқ акамга биз яшайдиган шаҳарда янги мактаб очди. Биз у вақтда кичкина эдик ҳаммамиз йиғилиб Ортиқ акамдан ҳам диний ва дунёвий илмларни ўрганмоқга бошладик.Лекин ўқишимизни оҳиригача ўқимак насиб қилмади.
Турманистонни босиб олган руслар қаерда бой бадавлат оила борки, ҳаммасини хонавайрон қилди. Уларнинг оёқи бизнинг ҳам оиламизга ҳам етиб келди. НКВД ва коммунистлар уйимизга бостириб кириб Ортиқ акамни оёқ қўлини занжирлаб яланг оёқ қилиб от аравасининг орқасига занжир билан боғладилар кўзимизнинг олдида.
Ўғлининг занжирбанд қилгани етмагандай катта отамнинг уйидан бор бойлигини ва китобларини олиб чиқиб аравага юкладилар.
Катта отамнинг оҳу фарёди османга ҳам етгандир ўшанда uglini kuzi oldida zanjirband qilib olib ketganidan.
Буни эшитган отам билан анам уйдаги китобларнинг кўпчилигини уйимизнинг ичидаги ўчоқнинг мўрисига ва уйимизнинг олдидаги боғимизга олиб чиқиб ерга кўмдилар.
НКВДчилар билан коммунистлар бизларнинг ҳам уйга уйга бостириб келиб бор йўқимизни талаб олдилар.
Яширишга улгурмай қолган китобларни олиб чиқиб аравага юкладилар.
Аравани ҳайдаб йўлга чиққанида биз болалар Ортиқ акамнинг изидан то Амударёнинг бўйига боргунича эргашиб бордик.
Нима қилар экан деб
Уйимиздан тортиб олган китобларни ҳаммасини Амударёга отганларини ўз кўзимиз билан кўрдик. Ортиқ акамни занжирбанд қилиб олиб кетгани ҳамda китобларни Амударёга оққизганига йиғлаб- йиғлаб, уйга қайтиб келganдик.
Ўша куни уйимиздан ўлик чиққандай мотам бўлди.
Турманистонни босиб олган руслар бобомларни уйларини талагани етмагандай, кейинчалик ўзларини “халқ душман”нининг оиласи деб Қарақалпағистоннинг Шаҳбоз (Беруний) туманинг одам яшамайдиган чўлига сургун қилганлар. Сургунда Bir vaqtlar boy badavlat yashagn oila bir burda nonga zor bulib очлик ва касаликдан бутун оила тутдай тўкилади. Шундай катта оиладан 3 -та, қиз битта эркак тирик қолдик дерди онам.
Бизнинг қишлоқимизга кўчиб келаганларида чакалакзор бўлган экан.На егани нони на ичгани тузукроқ сув бўлган ўшанда. Онам ҳамма вақт социалистик тузумни ҳам коммунистларни итидан баттар ёмон кўрарди.
-Онамнинг нафрати ўзидан катта эди лекин бизга айтмасди.
Ҳалигача онамнинег отасининг нима иш қилганини очиқ айтмаган бизларга.
-Фақат айтгани отам жуда катта бой эди...
Онамнинг ўзи ҳам унинг тирик қолган қариндош .уруғлариning биронtasi bir marta bulsa марта ўзлари туғилиб ўсган Туркманистоннинг Илонли шаҳарига қайтиб бормадилар. У ердан қайтиб келмаслик шарти билан ҳайдалган эканлар ўша замонlarда.
-Онам катта акамни айтмаса ҳеч бир ўғлини коммунистик партия сафига киришига руҳсат бермаганди.. Бир куни қизиқиб сўрадик нимага катта акамизга руҳсат бердингиз коммунистик партия сафига киришга?
- Бошқа ҳеч биримизга руҳсат бермадингиз?
-У мандан сўрамасдан Тошкентда Инстутутда ўқиб юрганида кирганда, билганимда қарши чиқиб уни киритмасдим қонҳўрларнинг сафига .
-Онамнинг оиласи ҳақидаги ҳазин хикоясиданми ёки менга ҳеч вақт кўрмоқ насиб этмаган Ортиқ тоғамни фожиали тақдириданми; ёки энг севганим китобларни Амударёнинг дали-дорлғаларига, отилганиданми , менинг ҳам қалбимда социалистик тузумга, kommunistlarga қарши аввалдан нафрат бор эди.
Қишлоқимизда Педогогика Билим юртини тугатиб Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда савхозимизнинг партия коммитетининг секратари коммунистик партия сафига киринг деб таклиф қилганди.
Мен онамнинг қариндош-уруғларидан ажратган , туғилган она шаҳридан мосуво қилган қонхўр коммунистларнинг сафида бўлишга ор қилганим учун партком секратарининг таклифини rad қилдим.
Энди эса Сафар акани бесабаб қамагани учун бу тузумга бўлган нафратим икки қатига кўпайди.
Нимага Сафар ака?...
Бу жавобсиз савол ҳамиша бўғзимни бўғади.
Оғир ҳаёлга чўмганимдан олдимга келиб чақираётган қоравул “бадбашара хотин”нинг, овазини эшитмаган эканман.
Бошимни кўтариб қарасам рўпарамда туриб ол ... деб сумкани жаҳл билан узатаётган экан сумкани қўлимга олдим. Ўйнаб юрган Жалолиддинни чақирдим.
Олдимга югуриб келган ўғлимни бир қўлимга бир қўлимга қуш каби енгил бўлиб қолган сумкани кўтариб оғир ҳаёллар оғушида машум ва маълум макондан изимга қайтдим.
27.03.2014 yil. Lausanne.
34 қисм
Умидим узилиб , кўнгил кошонам вайрона бўлиб уйга қайтдим, iнсоннинг бошига ташвиш тушса олди -орқаси, узилмас экан-да, бир-бирини етаклаб, чақирилмаган, ёқимсиз меҳмондай каби кириб келаверар экан-да.
Келаётиб диққат қилиб қарасам “Боғи Эрам” паркининг дарвозасининг олдида пулини тўллаб ёлламаганим қоравуллар u yoqdan bu yoqga utshib uzlaricha nimalarnidir gaplashib aslida men yashaydigan uyni kuzatishardi.Bazi birlari esa дарвозанинг олдида ўзларича нималарнидир баҳона қилиб айланиб юрган bulsada ikki kuzi men kelayotgan yulda edi..
Bogi Eram parkining darvozasining oldidan эса мен яшайдиган уй ҳеч бир тўсиқсиз бемалол кўринарди.
Бугун мен МВД га кетганим , учун-ми, ёки бошқа сабабдан-ми , биламадим уларнинг сонини хар кунгидан ҳам кўпроқ бўлганини кўриб истеҳзоли кулдим. Ҳаёлан ; Сафар акага айтдим: сиз ҳеч мендан ҳавотир олманг! Бир бошига менсиз тош қотган шаҳар Тошкентда қўрқамай қандай яшайди деб?...
Мени “бобовлар”дан, қўриқлайдиган, инсон қиyoфасига кирган “ит”ларim, етарли даражада химоя қилаяптилар.
Ҳаёлимда шундай деб ўйлаб, ўз -ўзимга, таскин берсам-да, ростини айтсам уларнинг ҳар кун -ги , кузатишларидан, изма- из , изимдан соя каби эргашиб юришларидан жуда чарчагандим.
Ҳозир ҳам уларни кўриб жоним бўғзимга тиқилди.
-Қани эди қўлимдан келса-ю, ҳаммасини тўплаб бўйнига тош боғлаб Toishkentni qoq ikkiga bulib oqqan Анҳорга чўктирсам! Uлар борса келмасга равона бўлсалар, изларида- из ham қолмаса; мен улардан қутилsaм. Bu mening orzuyim узатсам qulim, yursam yulim етмайдиган орзуim! Мен нотавон банданинг кучи, ўзимдан ва кўз ёшимдан бошқа ҳеч нарсага етмасди.
-Миллатнинг тавқи лаънатига учраган виждонсизларнинг, бошқа қиладиган ишлари йўқ -ми?
- Аламимни кимдан олишни билмасдим?. ..
Бор кучим билан дарвозанинг эшигидан қарсилдатиб ёпib ichkari kirdim Darvozaning qattiq yopilganidan Jaloliddin qurqib ketdi. Uni qattqi bagrimga bosdim. Qurqnmagin arslonim, bu kunlar ham bir kuni utadi..
Гулой ҳам сессияси тугаганидан кейин қишлоқимизга қайтиб кетганди. Ҳувиллаган ҳовлида ёппа -ёппа, ёлғиз қолгандим Жалолиддин билан. Хавода эса сарғайган япроқлар учиб юрарди. Менинг туганмас дардларим на учиб кетиб, ерга қўнади ; на шамолга қўшилиб йўқлик сари юз тутади. Кўнгил кошонамнинг вайронага айланган уйига оғир тош каби чўккандиlar.
-Қачонгача сабр қилишим керак ?
-На судидан ҳабар бор, на озод бўлиб чиқишидан?!
Олдинлари терговчи Ҳусан Аҳмедов ҳар ойнинг 27 числосини айтиб сабр қилинг. Сафар балким шу ойни 27 числосига чиқиб қолар деб кўнглимга таъссали берар эди. ЭРК Партиясининг қурултойи бўлиб ўтгандан кейин бу ҳақда оғиз очмай қўйди.
Мен нима гап деб сўраганимда ҳам тайинли жавоб бермаганди.
Энди эса кутишдан ҳам, уйнинг атрофида айланиб юрган инсон қиёфасига кирган “хира пашша”ларадан , у ҳам етмгандай қаерга борсам изимда кузатиб юрадиган “дум”ларданб ҳам чарчагандим. Бошимни уриб ёрай десам тош , дардимни айтиб енгил тортай десам бош йўқ эди.
Сафар аканинг boshiga kutilmaganda tushgan falokat туҳмат эканлиги аниқланиб суд залидан озод бўлишини сабр дарахтим тошга айланиб кутишим керак эди! Уйқусиз ўтган узундан -узоқ кечаларимда, яратган тангримдан тошга айлантиришини илтижо қилиб сўрардим?!
Қани эди тошга айлансам- да, бутун дардларимни унитсам!
Нега- ки, тошга на ёмғир, на бўрон, на қор, ҳеч бири таъсир қилмайди. Men ham tosh bulsam!
-Ухласам тонг оқ -оппоқ, тонг отса, уйғонсам тош бўлсам!
Бутун ғамларимни унитсам!
-Яратган тангримдан сас-садо, йўқ .
Яратаган olloh эса яратилган гунаҳкор бандасининг илтижосини даргоҳида қабул қилмасди?! Мен эса бевафо дунёнинг бир бирини бошлаб келаётган ғам-ташвишларидан, juda чарчагандим. Оёқимда узилмас занжир,бўйнимда бўйинтуруқ , қўлимга кишан, оғзимга эса қулф урилганди. На занжирни узиб бир қадам олдинга юра оламан , на узоқларга бўйнимни чўзиб қарай оламан,nada, қўлларимни кишандан озод қиламан , нада оғзимга урилган қулфнинг калитини топa olaман?! Нега -ки, каттароқ қадам ташлаб юрсам оёқимдаги занжир изига тортарди, бўйнимдагаи бўйинтруқ esa бўғзимни бўғади, қўлимни эзгулик сари узатсам кишан қисади, bор овазим билан додлаб дардимни айтай десам оғзимга urilgan zanglagan қулф ochilmaydi shuning учун овазим чиқмайди.
Калит эса жодугарнинг халтасида.
Калитни олиб; озод бўлмоқim учун қўлимга темирдан ҳасса, ояқимга пўлотдан калиш кийиб ўтиб бўлмас чақир тиканакли ўрмондан ўтишим керак jodugarning boyqushlar egallagan makoniga bormoqim uchun. Hech narsaga kuchim etmasdi, кучим фақат кўзимга етарди ҳар куни кўзимдан оққан ёш, олов бўлиб юзимни куйдиради...
Оғир изтиробда, юрагим сиқилиб ўтирсам, дарвозанинг урилган овазини эшитдим. Кўчада кузатayoганлари етмагандай ментлар уйга kirib келayapдиlarми dеган ҳаёл билан дарвозани очсам, қўлларида кўч кўронлариni кўтарган; 4 -5, та барзангидай -барзангидай , йигитлар дарвозанинг олдида қаторлашиб турибди.Келганлардан фақат биттасини танийман-u, қолганларини умримда кўрмагандим,Ularga juraboshi bulib kelgan эса ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг яқин қариндоши ...
Саломлашдилар.
Нима мақсадда келганларини билмаганим учун ҳайрон бўлдим. Нимага келдинглар деб эшик олдида сўрасам ноқулай бўлар деб уйга таклиф қилдим. Кириб хонтахтанинг атрофига ўтирганларидан кейин сўрадим; нима гап ҳаммаларинг кўч кўронларинг билан келибсизлар тинчлик -ми?
-Бизларни Мақсуд оғам юборди деди Муҳаммад Солиҳниг қариндоши.
(Мақсуд Бекжон шоир. ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси)
-Нимага юборди Мақсуд оғангиз?
-Мендан ҳабар олинглар деб юбордими сизларни?
-Ҳайратимни яшира олмай сўрадим.
-Йўқ.
-Унда нимага келдинглар?
Биламан уйга келган меҳмонга нимага келдинг деб сўраш ; ўзбекона урф одатларимизда йўқ. Лекин....умримда кўрмаганим, давангирдай эркакларнинг ҳе, йўқ , бе, йўқ, қўлларида катта- катта, сумка -ю , чемодонлар билан уйига кириб келганини кўрган ҳар бир инсон ; айниқса менга ўҳшаб эри қамалган, кап катта ҳувиллаган ҳовлида ёлғиз бошига қўлида гўдак билан яшаётган аёл бўлса , нотаниш эркаклар уйига кириб келганида албатта сўрайди !
-Агар сўрамаса ҳайратланиш керак!
Муҳаммад Солиҳнинг қариндоши; бу болалар бизларнинг қариндошларимиз улар Тошкентда турли Университет ва Институтларда ўқишади. Ўзингиз тушунасиз ўқиган студентларнинг киралик уй тутиб яшашалари қийин. Шунинг учун ҳам Мақсуд оғам бу уйга юборди бизларни бориб яшайверинглар Солиҳ аканминг уйи деб.
-Бу гапни эшитиб устимга бир челак муздай сувни биров behosdan қуйиб юборгандай сесканиб кетдим.
-Нима деяпсиз ?!...
-Ростдан шу гапни айтдими Мақсуд оғангиз?
-Ha aytib yubordi nima ishonmayapsizmi?
-Maqsud aytdimi? Yana hayratimni yashira olmay suradim.
-Ha.
- Esi joyidami ogangizni?
...
Мен Сафар ака қамоқда вақтидаги 1993 йилнинг (куз ойида)сўнг баҳорида бўлиб ўтган воқеани ёзаяпман. Аслида бу йигитларнинг ким эканлигини, Муҳаммад Солиҳнинг қандай қариндошлари эканликларини қайси Университет ва Институтларнинг ўқиганини ҳам энг муҳими эса уларнинг “ исм фамилияларини ҳаммасини биламан яхши биламан. Bу ерда уларнинг кимлигини очиб ёзмаяпман. Уларнинг 1993 йилнинг қайси ойида келганлиги -ю, ҳафтанинг нечанчи куни эканлигини ҳам “хотира” дафтаримга ёзиб қўйгандим ўша кунларда. Сафар ака қамоқдан озод бўлиб чиқса ўқиб ўргансин деб. Бугунга келиб ham уларнинг исм фамиляларини очиқ ёзмаётганим ўша йигитлар сал кам 20 йил ўтиб орадан оилали, катта- катта лавозимларда ишлаётган раҳбар ходим бўлгандирлар balkim?... Мени ёзган хотираларимни кузатиб бораётган бўлса СНВ Улар СНБнинг қора рўйхатига тушмасин deb uylab yozmayapman. ЭРК Партиясининг ва Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнин қариндоши экансанлар деб қора рўйҳатга тушиб жувонмарг бўлиб кетмасинлар. Агар оила қуриб бола чақали бўлган бўлсалар, аҳли -аёлиларининг олдида юзлари қизармасин.
-Ўша номини тилга олмаганим йигитлар ҳам истамасалар керак, ўзлари қамалиб ёки бошқа давлатга иш билан кетганлари-да, ёлғиз қолган хотинларининг бир бошига танимаган; 4 -5 та , эркак билан бир уйда яшашини? ... Ҳамма ҳам, Муҳаммад Солиҳнинг телба сифат укаси Мақсуд Бекжон бўлмаса керак?... Мақсуд Бекжон ўз хотинига шу разилликни раво кўрса керак-ки, менинг олдимга ўз қариндошлари, бўлган 4 -5 та, эркакларни на бандадан на оллохдан қўрмай юборганди эди ўшанда.
Виждонсиз менга қилган ҳамма “ифлослик”ларингни, яратган оллоҳ икки баравар қилиб ўзингга қайтарсин дедим алам билан. Илоҳим мендан ҳам баттар бўл!
Hudoнинг қаҳрига йўлиқ!
-Ҳозирроқ чиқиб кетинглар бу уйдан?!
-Ўша суянган худойингиз бўлган Мақсуд оғанг келсин ўзим гаплашаман?!
-Нима бўлибди биз яшасак бу ерда?
-Эсингиз жойидами сизни?
- Бир бошимга тўртта эркак билан яшайманми ?
-Биз билмаймиз .
-Бизга айтди- деди, дами ичига тушиб кетган Муҳаммад Солиҳннинг қариндошларига бош бўлиб келган йигит .Bu Solih akam sotib olgan ekan.
Muhammad Solih uzi ishlagan shahsiy puliga olganmi? Shuni suramdingizmi Maqsud ogangizdan?
...
Uka дедим ҳар сўзимга урғу бериб siz уйлансангиз худо кўрсатмасин қамалиб ёки мажбуриятдан узоқ ерга кетсангиз хотинингизни ўзингиз танимаган 4 та эркак билан yashashiga ruhsat berarmidingiz??
- ...
-Ҳа шунқа, укам; “олдин тиккани, ўзинга уриш керак, оғримаса биров”га!
Бу уй Муҳаммад Солиҳ акани экан – ку? Шунга Мақсуд оғам шу уйда туринглар деб айтганди.
-Tuti qushday bir gapni takrorlamang!
-Уйи устига йиқилсин Муҳаммад Солиҳнинг!!!
-Шу уйга кўчиб келмаганимда бошимга бунчалик кўргулик тушмасди . Сафар оғангиз қамалмаганда, бу уйда бир соат ҳам яшамасдим.
Менга Ўзбекистон КГБ сининг қилаётган ваҳшийликлари етмайдими ?...
Улар-ку , Ислом Каримовнинг тарбиялаб етиштирган “манқуртлари”лари , нима буйруқ берса сўзсиз садосиз бажарадиган. Энди ўша ваҳший “манқурт”ларнинг, қаторига ака -ука; Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжон ҳам қўшилдими?...
-Оллоҳ ҳаммасини қўшиб чатиб балосини берсин эшитдингизми?!
-Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжонга нима ёмонлик қилган эди Сафар ака шуни тушунолмай доғдаман. Биласизларми дедим жаҳл билан ўша ЭРК Партиясининг раиси бор-ку, Муҳаммад Солиҳ агар -Туркияга қочиб кетмаганида ҳозир Сафар акангиз билан бирга МВДнинг ертўласида қон ютиб қамалиб ўтирган бўлар эди.
Аслида Сафар ака билан иккаласига бирга очилган жиноят иши
iккаласи ҳам Ўзбекистон Жиноят кодексининг бир ҳил моддаси билан айбланган.
-Муҳаммад Солих қочиб кетгани учун унинг досяси vaқтинча ёпилган. Ўзи Туркияда бемалол яшаб юрибди Тошкентдаги бир тепса йиқиладиган уйи кўзига тилла кошона бўлиб кўринаяптиmi?... Муҳаммад Солиҳ каби шоирдан мен буни кутмагандим дедим алам билан.
12.04. 2014 yil. Lausanne.
35 қисм
Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .
Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!
Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.
Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.
Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.
Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.
-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.
-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .
-Ўртага оғир сукунат чўкканди.
-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.
-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?
Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...
-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?
Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?
-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?
-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?
-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади.
...
-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?
-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.
-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?
...
Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.
-Aна сизларга " дўст".
-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!
Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.
Мени сизларга маслаҳатим.
“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.
-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...
-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.
-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....
КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!
-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!
- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!
- ....
-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.
Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...
-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.
-Улар кетди.
-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?
-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...
-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.
-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.
-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.
Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.
-Булар менинг тушумми, ўнгимми?
-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....
-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)
-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.
-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?
- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.
Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.
-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.
-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.
Sўрадим:
-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...
-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?
....
-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.
-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?
-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....
-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.
-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...
-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.
-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,
ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.
Бир оз ўзимган келдим.
Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.
U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.
Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.
Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.
Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.
Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.
Эркин акаga бермай.
Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.
Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.
Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.
Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.
Уй йиқилди.
Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.
-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар
-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.
Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.
Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.
-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.
-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne
Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.
Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .
Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!
Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.
Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.
Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.
Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.
-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.
-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .
-Ўртага оғир сукунат чўкканди.
-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.
-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?
Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...
-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?
Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?
-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?
-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?
-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади.
...
-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?
-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.
-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?
...
Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.
-Aна сизларга " дўст".
-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!
Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.
Мени сизларга маслаҳатим.
“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.
-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...
-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.
-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....
КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!
-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!
- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!
- ....
-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.
Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...
-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.
-Улар кетди.
-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?
-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...
-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.
-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.
-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.
Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.
-Булар менинг тушумми, ўнгимми?
-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....
-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)
-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.
-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?
- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.
Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.
-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.
-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.
Sўрадим:
-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...
-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?
....
-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.
-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?
-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....
-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.
-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...
-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.
-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,
ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.
Бир оз ўзимган келдим.
Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.
U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.
Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.
Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.
Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.
Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.
Эркин акаga бермай.
Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.
Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.
Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.
Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.
Уй йиқилди.
Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.
-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар
-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.
Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.
Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.
-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.
-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne.
Қуёши кулмаган баҳор. 36 қисм
36 қисмМақсуд Бекжон худди ўз уйига келгандай таклиф қилшимни ҳам кутмай тўғри ҳовлига кириб келди.Мақсуд Бекжоннинг "қағоқидан қор ёғарди” на салом берди, на алик олди. Ғазабдан тираб кетган қўлларини мушт қилиб тугиб олганди; мен унинг мушт қилиб тугулган қўлларига кўзим тушиб ҳайрон қолдим . Нега бунча ғазабланади?...Xаёлимдан ўтказдим, мени ўрнимда ким бўлганда ҳам shunday qilar edi; “ўзи танимаган билмаган эркаклар” билан бирга туришга, рози бўлмасди. Балким: Муҳаммад Солиҳнинг ва унинг укалари; ҳаром-ҳаришнинг, фарқига бормас; “хотинни ёки қизлари бегона эркаклар билан қўшилиб бир уйда яшашgа boshlasalar ҳам сасlalarини чиқармас? Уларнинг ор ва номус ҳақидаги тушунчаси фарқли бўлиши мумкин; лекин меннинг дунё қарашим ҳам, ор номус ҳақидаги тушунчаlariм ҳам ўзимга яраша.Мен ёзилмаган китобим, ўқилмаган қонуним билан яшайман.U erda uz hoqon uzim sultonman. Farmonni chiqargan ham uzim, jazoni berib hukmni ijro qilgan ham, uzimman...Энг муҳими меннинг ота-онам: “Қурбоной эри қамалаганидан кейин Тошкетда бегона эркаклар билан бир уйда яшаб ўтирибди деган ҳабарни эшитсалар нима аҳволга тушадиlar?!Акамлар келиб мени “ўтмас пичоқ” билан кесиб кетардилар?...Ҳозир ўз тушунчаларимни айтганim билан кўзи қонга тўлган, ғазабдан қўллари титраб турган ; орият ва номуснинг кўчасидан ҳам ўтмаган бетемиз Мақсуд Бекжон буни тушунarmidi? ёки тушунишни истамасди. Tушунса ҳам мени “одам ўрнида кўрмагани учун ; Сафарнинг хотини мен нима десам, нима буйруқ берсам бажаришга маҳкум нимага "менинг қариндош"ларимни, “акамнинг уйидан ҳайдайди” деб ғазаб отига миниб келган эди.Мақсуд Бекжоннинг безбетларча ичкарига руҳсат сўрамасдан бостириб киришига жаҳлим чиқди. Пракратурадан келганлар неқадар тарбиясиз бўлсаларда ҳеч бўлмаса прокурорнинг “уйни титкилаш ҳақидаги ордер (руҳсатноама)ини” кўрсатиб кейин уйга кирадилар. Maqsud Bekjon prakuratura ishlasdi-ku.-Бутун ғазабимни ичимга ютиб: нима гап тинчликми?... дедим ошойишталик билан ўзимни ҳеч бир жиддий бир нима бўлиб ўтмагани каби бамайлихотир тутиshga ҳаракат қилиб.-Нимага менинг қариндошларимни бу уйда туришларига рози бўлмай ҳайдаб юбординггиз?...-Нима дейсиз тушунмадим?-Нимага менинг қариндошларимни, бу уйда яшамайсизлар деб чиқариб юбордингиз? Жаҳл аралашаш такрорлади саволини.-Улар эмас сиз бу уйдан чиқиб кетинг?! Акамнинг уйида сизни ( акаси Муҳаммад Солиҳ) яшашга сизни ҳаққингиз йўқ!-Бу уйда яшамай қаерада яшашим керак ?-Qishloqqinгизга кетинг, shaharда нима бор хотин бошингиз билан бир ўзингиз яшаб?-Сиз кимсиз? Менга буйруқ беришга нима ҳаққингиз бор?...-Истаган еримда яшайман. Бу уйни Муҳаммад Солиҳ ўз шаҳcий пулига сотиб олганми?-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?-Шунақа денг bu gapni акангиз айтдими?-Акам айтди телефонда менга Сафарни хотинни чиқиб кетсин деб.-Ростданми?-Ишонмайсизми?-Ишонаман укаси сиз бўлгандан кейимн акадан нимаni ҳам кутаман, Акангизга айтинг! Chиқиб кетадиган, safar akani eng ogir vaqtida yolgiz qoldirib qishloqga ketadigan “ақмоқ йўқ " yuq. Hеч қаерга кетмайман!!!-Кетасиз!-Бу лаънати уйни акангиз; қайси пул эвазига сотиб олган, шуни айтинг менга ?...-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?...-Ҳеч қаерга кетмайман. Тушингизни бориб сувга айтинг! Сафар ака қайси эшикдан чиқиб кетган бўлса ўша эшикдан кутиб оламан бекорга оввара бўласиз мени ҳайдаб. Жуда жонингиз ачиган бўлса қариндошларингизни ўзингиз, ўз уйингизда қўйинг!....Нимага индамаyсиз ўз уйингигизга қўйинг десам ,даминингиз ичингизга тушиб кетди....-Муҳаммад Солиҳга ҳам айтинг айтишни унитманг кетмаслигимни Сафар ака шу уйнинг дарвозасидан чиқиб кетганди ишга, шу уйда кутиб оламан qaytib kelishini.-Солиҳ ака деб айтинг!-Айтмайман мен у кишини Муҳаммад Солиҳ деб шеърларидан таниганман. Ўзини ҳаётда кўриб танишсам кейин Салиҳ ака деб айтаман.....-Мақсуд Бекжон нима дейишини билмадими, жаҳл билан келиб жаҳл билан чиқиб кетди.-Мақсуд Бекжон кетди.-Асабларим шундай қаттиқ чарчаган эди-ки, тинкам қуриб ўтириб қолдим. Юришга ҳам мадорим йўқ эди.-Ордан қанча вақт ўтди билмайман Жалолиддин ая... деб қўлимдан ушлади.Унинг овазидаги меҳр менга жон берди.Зўрға уйга кирдим Жалолиддинни етаклаб.-Еру кўкни яратган улуғ тангрим менинг нима гуноҳим бор?-Кетай десам ерим, кирай десам очиқ мозорим йўқ!!!-Ё туғилиб хато қилдимми бу ёлғончи дунёда?...Бир тарафдан КГБ (ҳозирги вақтдагаи СНБ )нинг, итлари тинмай кузатса бир тарафдан Муҳаммад Солиҳнинг укаси?!Бирдан ҳаёлимга келди.Мени уйимни кузатаётган “ит”лар Муаҳҳаммад Солиҳнинг қариндошларига нега сасини чиқармайди.? Ёки мен билмайдиган бир сир борми? МВД уларни кузатадиган бўлganda edi улар бемалол бу уйга келиб кетмас эдилар. Демак bu tuzum Муҳаммад Солиҳнинг оиласига, қариндошларига тегмас эканда?...МВД бутун заҳарини менга сочар экан -да.Ҳаёлларимни йиғиб хотирамнинег бир четига ёздимда, қўлимга телефон гўшагини олиб Муҳаммад Бекжоннинг уй рақамини тердим.Унга бугунги бўлган воқеаларни айтсам балким укаси билан гаплашарМуҳаммад ака Мақсуддан катта .(Муҳаммад Бекжон 1999 йил 16 Февралги Тошкент портлашларига алоқаси бор деган туҳмат билан қамоқга олинган, қамоқ муддати тўлган вақтда қаттол режим Муҳаммад акага яъна йил қўшиб берди.).Муаҳаммад ака бахтимга уйида экан кўз ёши аралаш ; бугунги бўлиб ўтган кўнгилсиз воқеани гапириб бера бошладим.-Гап бу уйда яшашимда эмас; менга қолса эртагаёқ чиқиб кетаман Мақсуднинг айтган аччиқ гаплари жонимдан тўйдирди мени.-Ўзингиз бир ўйлаб кўринг мен бир бошимга қўлимда кичкина бола билан қандай қилиб кўчаман?- Кўчишим учун машанани қаердан оламан ?!-Ким менга ёрдам беради кўчишимга?-Ўзингиз ҳам кўргансиз уйимиз бор Бектемир туманида: ўз уйимга кўчиб борсам , у ерда на телефон бор, на сув, на газ бор, олдимиз қиш бўлса мен у ерда ёш бола билан қандай яшайман ? Кейин у уйда бир ўзим яшашага қўрқаман.Мажбуриятдан кўчсам шаҳарга жуда узоқ қўлимда кичкина бола билан адвокат билан гаплашгани қандай келиб кетаман?Мақсуд буларни ўйламайди ҳам "акам айтди: чиқиб , кетинг!” деб заҳрини сочаверади..-Ким сизни чиқиб кетсин деб айтибди Мақсудга?...-Тушинмадингизми гапимга Муҳаммад Солиҳ айтганмиш!....Ўртага ноқулай жимлик чўкди.-Чамаси; Муҳаммад ака олдин ўзи тушунмаган жумламни кейин тушуниб ўйланиб қолдди шакилли ёки ундай гапни кутмаган эканми , нима дейишни билмадими, жим бўлиб қолди.-Орадан бир оз ўтгандан кейин Муҳаммад аканинг овази эшитилди.-Сиз Мақсуддан ҳафа бўлманг ўзим гаплашаман.- Сиз яшайверинг ўша уйда қайтиб сизни “бизларни қариндош болалар ҳам безовта қилмайди” Сафар қамоқдан чиқиб келгунча.-Зотан Сафар ака қамоқдан чиқиб келса бу уйда бир минут ҳам яшамайман.-Сафардан бир ҳабар борми?-Терговчи Ҳусан Аҳмедов тоза кийимларини олиб келинг деб айтганди олиб бориб бердим, ҳатто бир оғиз хат ёзишимга ҳам руҳсат бермади .... дедим алам билан.-Хафа бўлманг ҳаммаси бир куни яхши бўлади.-Муҳаммад ака билан ҳайрлашдим.Сафар ака ҳеч вақт иш еридаги гапларни уйга кўтариб келмасди.Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетгандан сўнг Пратия ичидаги паркондалик Сафар ака ташвишга солиб ЭРК Партиясига қайтиб келди. Партиянинг ҳамма ишларини ўз қўлига олиб ишлай бошлади. Шаҳарга қатнаб ишлаши оғирлашганди. Ҳар кун КГВ нинг “дайди ит”лари, изидан изғиб юргандан кейин шаҳардаги ЭРК Демократик Партиясининг ҳайриҳоқ одамлари тарапидан тўпланган пулга сотиб олинган иккита уй бор. Бирсида ёзувчи Назар Эшонқул кўчиб ўтиб яшаяпти иккинчиси бўш.-Ўша бўш уйга кеўчамиз деди.-Мен учун сафар аканинг гапи гап эди. Норози бўлмадим.-Мени ажаблантиргани эса Муҳаммад Солихнинг укаси ёки Муҳаммад Солиҳ ўзи бирон марта Назар Эшонқул яшаган уй ҳақида оғзини очмадилар.- Назар Эшонқулга сан бу уйдан чиқиб кет бизни студент қариндошларимиз бу уйда яшаши керак деб айтмадилар!-Ҳеч вақт унинг уйига Мақсуд Бекжон бостириб бормади чиқ кет деб.-Менга акамнинг Партиясининг пулига сотиб олинган бу уй ; сан бу уйдан чиқиб кет дейишдан чарчамади. Гўёки ЭРК Демократик Партияси Муҳғаммад Солиҳнинг шахсий томақасидек. Туҳматнинг тўрига илиниб судсиз сўроқсиз қамоқда қон ютиб ўтирган Сафар аканинг ҳолини-хотирини, Муҳаммад Солиҳ инсонгарчилик учун ҳам бирон марта сўрамади... мен унинг қариндошлари билан бу\ир уйда бирга рози бўлмаганим учун Муҳаммад Солиҳ қариндошларим кўчада қолди деб кечаси уҳламай ҳам чиққан бўлса керак ўшанда? ...-Кўнгилсиз воқеалардан бўлиб ўтган кейин бир куни уйга Отаназар Арифов хабаримни олгани келди. ( Атаназар Арифов Туркманистоннинг Илонли туманида туғулган. Физика Метематика фанлари доктори. ЭРК Демократик Партиясининг Бош котиби)-Отаназар акага дардимни дастурхон қилиб ёйдим. Олдин бу уйда Самад Мурод кўчиб келаман деб айтганди. Анаву “хунук” воқеадан кейин нафақт уйга кўчиб келишдан ҳатто ЭРК Партиясидан ҳам воз кечди. “Самад мурод ўлиб ўрнига Мақсуд Бекжон тирилди у мени бу уйдан ҳайдаяпти; сен эмас бу уйда менинг қариндошларим яшаши керак деб!Сани ҳаққинг йўқ бу уйда яшашга деб қишлоқингга кет деяпти ...дедим.-Ие, Мақсуд айтдими шу гапларни?-Ҳа Мақсуд айтди.-Бир ҳафта ўн кун бўлгандир, келиб ҳақорат ҳам қилиб кетди.- Эси жойидами Мақсудни ?... Сафарбой Муҳаммад Солиҳ учун қамалиб ўтирибди -ку.-Бу гапни эшитиб бўғзимни бўғган аламни , кўзимни ёндирган аччиқ кўз ёшимни зўрға ичимга ютдим.Тўғриси , Отаназар аканинг олдида дод вой солиб йиғлашдан уялдим.-Буни билмаса керак -да, дедим алам билан.-Мақсудми?... билади , лекин билмасликга олади. Кўп ҳам сиқилаверманг мен ҳам гаплашаман Мақсуд билан .-Отаназар ака билан Сафар ака ҳақида анча гаплашиб ўтирдик кейин кетди.-Османни булут қопласа ва ёмғир шаррос қуйса кейин албатта булутлар тарқаб қуёш кўзини кулиб очиб олам гўзаллгини ўзининг беғараз нурлари билан нуафшон қилади.Ер-у, кўк, мусаффо ёғдудан таъриф қилиб бўлмас гўзалликга қопланганидай менинг ҳам ҳам қалбимда сўнг баҳорда илк баҳор қуёши чақрақлаб очилди.Нимага дейсизми?-Умидим узилиб кўнгил уйим вайронага айланганиб паришон бўлиб юрган кунларимдан бирисида кутилмаганда кўча дарвозанинг таққиллаган овазини эшитдим.Нима гап экан деб бориб очсам... останада мен танимайдиган рус миллатига мансуб бир 25- 30 ёшлар чамасидаги бир йигит турар эди остонада.-Салом аликдан кейин нима гап сўрасам ?-Cизга Сафар акадан хат бор деди ярим ямолоқ ўзбекчаси билан.-Кўз олдим қорайди.-Йиқилмаслик учун дарвоза эшикнинг деворига суяндим.-Осон дейсизми менга?-Сафар ака зиндон банд бўлганидан кейин биринчи бор мактуб олаётгандим...
25.04.2014 yil. Lausanne.
37 қисм.
Келган хат хаётимни ўзгартирди.
Ёруғ оламда яшашимни ҳеч мани-маслати, қолмаган кунларда бир варақ хат олишим ...ўша вақтдаги ҳис-ҳаёжонларимни, ифодалаш учун қаламимнинг кучи етмайди.
Орадан ўтган 21 йил ....
Ҳали ҳам ўша кунни эсласам ҳаёжонланаман.
Ишончим чил -парчин бўлиб, ўзимни туфроқ билан тенг кўрган кунларимда менга умид учқуни бўлганди Сафар аканинг ёзган хати.Хатни олиб келган рус йигитга маълум миқдорда суйюнчи пули бердим.
Сафар ака учун озиқ-овқат, ва сураган миқдоридаги пулини бердим. Хатни уқиганимдан кейин нимага, терговчи Ҳусан Аҳмедов олдингидай сиз : ойнинг 27 – чи, числосини кутинг Сафрар чиқиб қолар деб айтмай қўйганини сирини тушундим.
Сафар ака ўз хатида; МВД-нинг, “ер тўла”сига, ўзи билан учрашгани (собиқ Ўзбекистон Олий Судининг раиси ) йани кунда Ўзбекистон ЭРК демократик Партиясининг котиби Содиқжон Йигиталиевнинг 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтган ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин келганини; келганда ҳам нима мақсадда келгани ҳақида баътафсил ёзган эди.
Содиқжон Йигиталиевнинг Сафар ака билан учрашишидан мақсади: Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг ҳозирги ҳамма аъзоларини тарқатиб юбориб. Қайтадан ЭРК демократик Пратиясини қайтадан ташкил қилиш мақсадида келган экан. Чунки Қурултойдан олдин Собиқ Олий Суднинг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон президети Ислом Абдуғаниевич Каримов билан учрашади. Ва перезидентнинг истагига кўра ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ партия”га, айлантиришга вада беради. Партияни парчалаш учун қамоқда ўтирган Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси ва ЭРК Демократик Паратиясининг муҳрдори Сафар акадан фойдаланмоқчи бўлади.
Содиқжон Йигиталиев ўзининг мақсади ЭРК Пратиясини ичидан парчалаш эканлигини очиқ-ойдин, айтган. Янгидан ташкил қилинадиган ЭРК демократик Партиясининг раисини ўзи бўлишини ҳам яширмаган.
-Сафар акага сан 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтадиган ЭРК Демократик Пратиясининг (Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси ) Ўзбекистон ЭРК Демократик Пратиясининг котиби . ва Шоди Каримов (тарих фанлари професори)ларнинг Ўзбекистон ЭРК Партиясини қайтадан ташкил қилиш ҳақидаги ғояларини қўллаб қувватлайман деб баёнот бериши керак дейди ...чунки буни Ислом Абдуғаниевич Каримов истаяпти дейди.
-Сафар ака Содиқжон Йигиталиевни номзодини Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг раислигига кўрсатиши керак экан.
-Сафар ака унинг таклифига кўнмаган.
-Сафар аканинг ўзи банди зиндон бўла туриб Ўзбекистон президанти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг талабига қарши чиқиши собиқ Олий Суд раисини тентакга айлантиради.
-Сан дордан қочган Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қиласанми деб ғазаб отига минади.
-Сафар ака эса унга жавобан мен Партиямизнинг раиси Муҳаммад Солиҳни эмас ўз принципимни ҳимоя қилаяпман деб.
-Савуққонлилик билан жавоб қайтаради.
-Ҳар бир инсоннинг ўзининг тутган йўли ўзининг ғояси ўзининг приципи бўлади.
-Менинг ғояларимга, менинг дунё қарашимга, Муҳаммад Солиҳнинг нима алоқаси бор?!
-Кейин шуни яхши билинг-ки, ЭРК Партияси деган Муҳаммад Солиҳ , Муҳаммад Солиҳ дегани ЭРК Демократик Партияси эмас.
- Мен ўзимнинг ғояларимни ўз принципимни ҳимоя қилаяпман, менга Муҳаммад Солиҳнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ!!!
Муҳаммад Солиҳ ЭРК Партиясининг раиси бўлиши мумкин лекин менинег дунё қарашимни ёки меннинг принципларимни раиси эмас!!!
-Сафар аканинг билан берган жавоби Содиқжон Йигиталаиевнинг башарасига
“от тепгандай “ таъсир қилади. Алами келганидан Сафар акани ҳақоратлаб: “ сани бу ердан тирикинг чиқмайди , ўлинг чиқади, сани турмада тириклайин чиритиб ўлдириб юбораман “ дейди.
- Содиқжон Йигиталиевнинг ҳақоратларини эшитган:
-МВД нинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Содиқжон Йигиталиевга қараб; сизни Сафар Бекжонни ҳақорат қилишга ҳаққингиз йўқ деб МВД нинг “Ер тўла”сидан ҳайдаб чиқаради.
(Мазкур хат ҳаляим ўз қўлимда лекин қағози жуда сифатсиз бўлганидан йиллар мабойнида ҳарфлар ўчиб бошлаган. Шунинг учун ҳам ёзилган хатни эмас мазмуни ҳақида сизларга хикоя қилиб бердим.)
Ўзбекистоннинг собиқ Олий Судининг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистонда 1980 йилларнинг ўрталарида бошланган “пахта иши” масаласида Москвадан келган Гдилян билан Ивоновларга ёрдамчи бўлиб қанчадан-қанча, Ўзбек миллатининг бегунаҳ инсонларини бевақт ўлимига сабабчи бўлган, кўпгина инсонларнинг қамалиб кетишини русларга қўзшилиб ташкил қилган Ўзбек миллатининг ҳойинидир.
1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган бу шаҳс Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг котиби лавозимига қадар кўтарилган .
Мақсади демократия учун курашиш эмас, у ердаги миллий ғоядаги инсонларнинг ,яширин рўйҳатини тузиш билан шуғулланган .
ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетганидан кейин Партияни ичидан парчалашни Сафар аканинг қўли билан амалга оширмоқчи эди.
Лекин мақсадига ета олмади. Сафар ака унинг “олтин тавоқда олдига қўйган заҳарли ошини“ ўзига, қайтариб узатди.
-Мендан сўрасангиз агар бу хатни Қурултойдан олдин олганингда нима қилган бўлардинг деб ?...
-Бир бошга бир ўлим деб бир шиша бензин олиб бориб ё Содиқжон Йигиталиевни ёқардим
ёки ўзимни.
-Жонимдан тўйиб кетгандим ўша кунлари.
-Афсуки, мазкур хатни ЭРКни Қурултойи бўлиб ўтгандан кейин олгандим.
-Бу-да, мен учун армон бўлганди ўшанда...
-Ўз дардим ўзим билан бўлиб сарғайиб сўлган япроқларнинг тўкилиб кўча дарвозасининг олди тўлганидан хабарим ҳам бўлмабди кўчага чиққанимда кўрдим.
Дарвозанинг олди ҳеч ким яшамайдиган уйдай япроқдан тлиб кетганди. Қан эди қалбимни ўртаган жавобсиз саволлар ҳам шу япроқдай тўкилса енгил тортсам.
Кечқурун Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердимда, қўлимга супурги олиб дарвозанинг олдини супуриб юрсам... Кўчадан ўтаётган енгил машинанинг сигнал берган овазини эшитдим ... ҳайрон бўлдим ким экан деб.
Бошимни кўтариб қарасам машинадигилар ёзувчи Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) билан ўғли .
(Мамадали Маҳмудов Ўзбекистонда ва Турк дунёсига малум ва машҳур ёзувчи “Ўлмас қоялар” романинг автори. Биринчи марта 1994 йил . 4-Мартда қамоқга олиниб 1996 йил қамоқдан озод қилинганди. Иккинчи марта 1999 йил 19 -Февраль портлашларига алоқадорликда айбланиб қам\оқга олинди 2013 йил 19 Апрелда қамоқдан озод қилинди. )
Уларни кўрдим-да, салом бердим.
-Сафардан ҳабар борми келин деб сўради Мамадали ака.
-Бор... кечадан олдинги куни, ёзган хатини биттаси олиб келиб берди.
-Соғлики яхши эканми?
-Раҳмат “яхшаиман” деб ёзибди-ку.
-Сиз душанба куни менинг иш еримга келинг?!
-Нимага деб сўрамадим.
-Яхши келаман.
-Улар хайрлашиб кетдилар.
-Мамадали Маҳмудов ўша вақтда Туркистон Маданият Жамиятининг раиси бўлиб ишлар эди. Ишхонаси мен яшайдиган Якуб Колос кўчасида эди.
-Ҳаёлан ўйландим; "икки оғиз ёзилган хатни кўпайтиришга муҳтож эдим, остонангга бош уриб бордим” лекин мени одам ўрнида ҳам кўрмадинг қўпол муомила қилдингиз. Энди эса Сафар акани ҳол-ҳотирини, сўраб менга "ишхонамга кел "деб айтасиз, мен нима тиламчи , ёки кўчада қолган гадойманми, худди бир нима таъма қилгандай сизни иш ерингизга бораманми Мамадали ака.?...
Сафар ака қамоқдан чиққанидан кейин “сиз қамоқда вақтингизда хотинингга ёрдам бергандим” деб юзига соласизми? ... қаердан биламан?!
Кунимдан бир куним қолса ҳам бормайман деб ўз ўзимга сўз бердим.
Ва иш ерига бормадим.
Сафар аканинг на судининг қачон бўлишидан нада менга кўришмоқ учун руҳсатнома беришидан ҳабар йўқ эди. Тоқатим-тоқ, бўлиб МВД-га. Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилсам телефон гўшакини кўтарган одам: Ҳусан Аҳмедовни бир ой муддатга Наманганга кетганини айтди.
Дунё устимга йиқилгандай бўлиб ҳушумни йўқотдим; бир ой- а, бир ой мен учун минг ойдан узунроқ туйилди.
Ҳеч бўлмаса ҳафтада бир икки марта телефон қилиб Ҳусан акадан Сафар аканинг хол-ҳотирини сўраб турар эдим.
Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетганидан кейин бирин кетин Наманганда қамоқга олингин инсонларнинг номларини “Озодлик” радиосидан эшитмоқга бошладим.
Янгилиш ҳотирласам ўшанда “Бирлик Халқ харакатининг фаоллари Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли (Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли 2000 йилларнинг бошида 64/ 18 халқ орасида "сангородок” деб танилган қамоқхонанинг касалхонасида ўз оиласидан узоқда шахид бўлди. Ахмадхон аканинг руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Носир Зокир Пўлатжон Оҳунов ва бошқа одамларнинг қамоқга олингани ҳақиди эшитдим.
Кўнгил уйим зимистонга айланиб юрган кунларимдан бирида: “Озодлик” радиосининг муҳбири; Темурхўжа ака ( прафессор Темурҳўжа Усманҳўжа ўғли биринчи Буҳора Жумҳуриятининг раиси Усмонҳўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатларининг Миченген Университетида дарс беради.) телефон қилиб интервую олди.
-Темурхўжа ака Сафар ака ҳақида саволлар берди, мен жавоб бердим.
Энг сўнгида у киши сизнинг Водийда қамалаган "Бирлик” Халқ Харакати ва ЭРК Партиясининг аъзолари ҳақида фикрингиз қандай деди сўради.
-Мен ўз сўзимда диктатура ҳукм сурган вазиятда эркин фикрлаб, ўз ҳаққингни талаб қилиш, миллатнинг дардини очиқ сўзлаб уларнинг, ҳаққини ҳимоя қилган инсонларнинг охири Сафар акага ўхшаб қамоқ эканлигини, қамоқга олинган Носир Зокир ва Аҳмадхон Тўрахонбоўғли ва бошқа қамалагн инсонларнинг оилаларининг ғамига шерик эканлигимни айтдим ўшанда. Биз ана-ву, ЭРК Демокаратик Пратиясидан, бу “Бирлик” Халқ Ҳаракатидан деб бўлинишга эмас бирлашгишга ҳаракат қилишимиз керак!!!
Чунки бизнинг душманимиз бир!
-Чунки икки ҳил тушунчали ташкилот бўлсак ўша вақтларда Ўзбекистонда ҳукм сураётган диктатурага қарши курашаётган эдик.
ЭРК Демократик Партиясининг ҳам “Бирлик “ Халк Ҳаракатининг ҳам оддий аъзоларнинг олдига қўйган мақсадлари бир ҳил эди.
30.04.2014 yil. Lausanne.
36 қисм
Мақсуд Бекжон худди ўз уйига келгандай таклиф қилшимни ҳам кутмай тўғри ҳовлига кириб келди.
Мақсуд Бекжоннинг "қағоқидан қор ёғарди” на салом берди, на алик олди. Ғазабдан тираб кетган қўлларини мушт қилиб тугиб олганди; мен унинг мушт қилиб тугулган қўлларига кўзим тушиб ҳайрон қолдим . Нега бунча ғазабланади?...
Xаёлимдан ўтказдим, мени ўрнимда ким бўлганда ҳам shunday qilar edi; “ўзи танимаган билмаган эркаклар” билан бирга туришга, рози бўлмасди. Балким: Муҳаммад Солиҳнинг ва унинг укалари; ҳаром-ҳаришнинг, фарқига бормас; “хотинни ёки қизлари бегона эркаклар билан қўшилиб бир уйда яшашgа boshlasalar ҳам сасlalarини чиқармас? Уларнинг ор ва номус ҳақидаги тушунчаси фарқли бўлиши мумкин; лекин меннинг дунё қарашим ҳам, ор номус ҳақидаги тушунчаlariм ҳам ўзимга яраша.
Мен ёзилмаган китобим, ўқилмаган қонуним билан яшайман.U erda uz hoqon uzim sultonman. Farmonni chiqargan ham uzim, jazoni berib hukmni ijro qilgan ham, uzimman...
Энг муҳими меннинг ота-онам: “Қурбоной эри қамалаганидан кейин Тошкетда бегона эркаклар билан бир уйда яшаб ўтирибди деган ҳабарни эшитсалар нима аҳволга тушадиlar?!
Акамлар келиб мени “ўтмас пичоқ” билан кесиб кетардилар?...
Ҳозир ўз тушунчаларимни айтганim билан кўзи қонга тўлган, ғазабдан қўллари титраб турган ; орият ва номуснинг кўчасидан ҳам ўтмаган бетемиз Мақсуд Бекжон буни тушунarmidi? ёки тушунишни истамасди. Tушунса ҳам мени “одам ўрнида кўрмагани учун ; Сафарнинг хотини мен нима десам, нима буйруқ берсам бажаришга маҳкум нимага "менинг қариндош"ларимни, “акамнинг уйидан ҳайдайди” деб ғазаб отига миниб келган эди.
Мақсуд Бекжоннинг безбетларча ичкарига руҳсат сўрамасдан бостириб киришига жаҳлим чиқди. Пракратурадан келганлар неқадар тарбиясиз бўлсаларда ҳеч бўлмаса прокурорнинг “уйни титкилаш ҳақидаги ордер (руҳсатноама)ини” кўрсатиб кейин уйга кирадилар. Maqsud Bekjon prakuratura ishlasdi-ku.
-Бутун ғазабимни ичимга ютиб: нима гап тинчликми?... дедим ошойишталик билан ўзимни ҳеч бир жиддий бир нима бўлиб ўтмагани каби бамайлихотир тутиshga ҳаракат қилиб.
-Нимага менинг қариндошларимни бу уйда туришларига рози бўлмай ҳайдаб юбординггиз?...
-Нима дейсиз тушунмадим?
-Нимага менинг қариндошларимни, бу уйда яшамайсизлар деб чиқариб юбордингиз? Жаҳл аралашаш такрорлади саволини.
-Улар эмас сиз бу уйдан чиқиб кетинг?! Акамнинг уйида сизни ( акаси Муҳаммад Солиҳ) яшашга сизни ҳаққингиз йўқ!
-Бу уйда яшамай қаерада яшашим керак ?
-Qishloqqinгизга кетинг, shaharда нима бор хотин бошингиз билан бир ўзингиз яшаб?
-Сиз кимсиз? Менга буйруқ беришга нима ҳаққингиз бор?
...
-Истаган еримда яшайман. Бу уйни Муҳаммад Солиҳ ўз шаҳcий пулига сотиб олганми?
-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?
-Шунақа денг bu gapni акангиз айтдими?
-Акам айтди телефонда менга Сафарни хотинни чиқиб кетсин деб.
-Ростданми?
-Ишонмайсизми?
-Ишонаман укаси сиз бўлгандан кейимн акадан нимаni ҳам кутаман, Акангизга айтинг! Chиқиб кетадиган, safar akani eng ogir vaqtida yolgiz qoldirib qishloqga ketadigan “ақмоқ йўқ " yuq. Hеч қаерга кетмайман!!!
-Кетасиз!
-Бу лаънати уйни акангиз; қайси пул эвазига сотиб олган, шуни айтинг менга ?...
-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?...
-Ҳеч қаерга кетмайман. Тушингизни бориб сувга айтинг! Сафар ака қайси эшикдан чиқиб кетган бўлса ўша эшикдан кутиб оламан бекорга оввара бўласиз мени ҳайдаб. Жуда жонингиз ачиган бўлса қариндошларингизни ўзингиз, ўз уйингизда қўйинг!
....
Нимага индамаyсиз ўз уйингигизга қўйинг десам ,даминингиз ичингизга тушиб кетди.
...
-Муҳаммад Солиҳга ҳам айтинг айтишни унитманг кетмаслигимни Сафар ака шу уйнинг дарвозасидан чиқиб кетганди ишга, шу уйда кутиб оламан qaytib kelishini.
-Солиҳ ака деб айтинг!
-Айтмайман мен у кишини Муҳаммад Солиҳ деб шеърларидан таниганман. Ўзини ҳаётда кўриб танишсам кейин Салиҳ ака деб айтаман.
....
-Мақсуд Бекжон нима дейишини билмадими, жаҳл билан келиб жаҳл билан чиқиб кетди.
-Мақсуд Бекжон кетди.
-Асабларим шундай қаттиқ чарчаган эди-ки, тинкам қуриб ўтириб қолдим. Юришга ҳам мадорим йўқ эди.
-Ордан қанча вақт ўтди билмайман Жалолиддин ая... деб қўлимдан ушлади.Унинг овазидаги меҳр менга жон берди.
Зўрға уйга кирдим Жалолиддинни етаклаб.
-Еру кўкни яратган улуғ тангрим менинг нима гуноҳим бор?
-Кетай десам ерим, кирай десам очиқ мозорим йўқ!!!
-Ё туғилиб хато қилдимми бу ёлғончи дунёда?...
Бир тарафдан КГБ (ҳозирги вақтдагаи СНБ )нинг, итлари тинмай кузатса бир тарафдан Муҳаммад Солиҳнинг укаси?!
Бирдан ҳаёлимга келди.
Мени уйимни кузатаётган “ит”лар Муаҳҳаммад Солиҳнинг қариндошларига нега сасини чиқармайди.? Ёки мен билмайдиган бир сир борми? МВД уларни кузатадиган бўлganda edi улар бемалол бу уйга келиб кетмас эдилар. Демак bu tuzum Муҳаммад Солиҳнинг оиласига, қариндошларига тегмас эканда?...
МВД бутун заҳарини менга сочар экан -да.
Ҳаёлларимни йиғиб хотирамнинег бир четига ёздимда, қўлимга телефон гўшагини олиб Муҳаммад Бекжоннинг уй рақамини тердим.
Унга бугунги бўлган воқеаларни айтсам балким укаси билан гаплашар
Муҳаммад ака Мақсуддан катта .
(Муҳаммад Бекжон 1999 йил 16 Февралги Тошкент портлашларига алоқаси бор деган туҳмат билан қамоқга олинган, қамоқ муддати тўлган вақтда қаттол режим Муҳаммад акага яъна йил қўшиб берди.).
Муаҳаммад ака бахтимга уйида экан кўз ёши аралаш ; бугунги бўлиб ўтган кўнгилсиз воқеани гапириб бера бошладим.
-Гап бу уйда яшашимда эмас; менга қолса эртагаёқ чиқиб кетаман Мақсуднинг айтган аччиқ гаплари жонимдан тўйдирди мени.
-Ўзингиз бир ўйлаб кўринг мен бир бошимга қўлимда кичкина бола билан қандай қилиб кўчаман?
- Кўчишим учун машанани қаердан оламан ?!
-Ким менга ёрдам беради кўчишимга?
-Ўзингиз ҳам кўргансиз уйимиз бор Бектемир туманида: ўз уйимга кўчиб борсам , у ерда на телефон бор, на сув, на газ бор, олдимиз қиш бўлса мен у ерда ёш бола билан қандай яшайман ? Кейин у уйда бир ўзим яшашага қўрқаман.
Мажбуриятдан кўчсам шаҳарга жуда узоқ қўлимда кичкина бола билан адвокат билан гаплашгани қандай келиб кетаман?
Мақсуд буларни ўйламайди ҳам "акам айтди: чиқиб , кетинг!” деб заҳрини сочаверади..
-Ким сизни чиқиб кетсин деб айтибди Мақсудга?...
-Тушинмадингизми гапимга Муҳаммад Солиҳ айтганмиш!
....
Ўртага ноқулай жимлик чўкди.
-Чамаси; Муҳаммад ака олдин ўзи тушунмаган жумламни кейин тушуниб ўйланиб қолдди шакилли ёки ундай гапни кутмаган эканми , нима дейишни билмадими, жим бўлиб қолди.
-Орадан бир оз ўтгандан кейин Муҳаммад аканинг овази эшитилди.
-Сиз Мақсуддан ҳафа бўлманг ўзим гаплашаман.
- Сиз яшайверинг ўша уйда қайтиб сизни “бизларни қариндош болалар ҳам безовта қилмайди” Сафар қамоқдан чиқиб келгунча.
-Зотан Сафар ака қамоқдан чиқиб келса бу уйда бир минут ҳам яшамайман.
-Сафардан бир ҳабар борми?
-Терговчи Ҳусан Аҳмедов тоза кийимларини олиб келинг деб айтганди олиб бориб бердим, ҳатто бир оғиз хат ёзишимга ҳам руҳсат бермади .... дедим алам билан.
-Хафа бўлманг ҳаммаси бир куни яхши бўлади.
-Муҳаммад ака билан ҳайрлашдим.
Сафар ака ҳеч вақт иш еридаги гапларни уйга кўтариб келмасди.
Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетгандан сўнг Пратия ичидаги паркондалик Сафар ака ташвишга солиб ЭРК Партиясига қайтиб келди. Партиянинг ҳамма ишларини ўз қўлига олиб ишлай бошлади. Шаҳарга қатнаб ишлаши оғирлашганди. Ҳар кун КГВ нинг “дайди ит”лари, изидан изғиб юргандан кейин шаҳардаги ЭРК Демократик Партиясининг ҳайриҳоқ одамлари тарапидан тўпланган пулга сотиб олинган иккита уй бор. Бирсида ёзувчи Назар Эшонқул кўчиб ўтиб яшаяпти иккинчиси бўш.
-Ўша бўш уйга кеўчамиз деди.
-Мен учун сафар аканинг гапи гап эди. Норози бўлмадим.
-Мени ажаблантиргани эса Муҳаммад Солихнинг укаси ёки Муҳаммад Солиҳ ўзи бирон марта Назар Эшонқул яшаган уй ҳақида оғзини очмадилар.
- Назар Эшонқулга сан бу уйдан чиқиб кет бизни студент қариндошларимиз бу уйда яшаши керак деб айтмадилар!
-Ҳеч вақт унинг уйига Мақсуд Бекжон бостириб бормади чиқ кет деб.
-Менга акамнинг Партиясининг пулига сотиб олинган бу уй ; сан бу уйдан чиқиб кет дейишдан чарчамади. Гўёки ЭРК Демократик Партияси Муҳғаммад Солиҳнинг шахсий томақасидек. Туҳматнинг тўрига илиниб судсиз сўроқсиз қамоқда қон ютиб ўтирган Сафар аканинг ҳолини-хотирини, Муҳаммад Солиҳ инсонгарчилик учун ҳам бирон марта сўрамади... мен унинг қариндошлари билан бу\ир уйда бирга рози бўлмаганим учун Муҳаммад Солиҳ қариндошларим кўчада қолди деб кечаси уҳламай ҳам чиққан бўлса керак ўшанда? ...
-Кўнгилсиз воқеалардан бўлиб ўтган кейин бир куни уйга Отаназар Арифов хабаримни олгани келди. ( Атаназар Арифов Туркманистоннинг Илонли туманида туғулган. Физика Метематика фанлари доктори. ЭРК Демократик Партиясининг Бош котиби)
-Отаназар акага дардимни дастурхон қилиб ёйдим. Олдин бу уйда Самад Мурод кўчиб келаман деб айтганди. Анаву “хунук” воқеадан кейин нафақт уйга кўчиб келишдан ҳатто ЭРК Партиясидан ҳам воз кечди. “Самад мурод ўлиб ўрнига Мақсуд Бекжон тирилди у мени бу уйдан ҳайдаяпти; сен эмас бу уйда менинг қариндошларим яшаши керак деб!
Сани ҳаққинг йўқ бу уйда яшашга деб қишлоқингга кет деяпти ...дедим.
-Ие, Мақсуд айтдими шу гапларни?
-Ҳа Мақсуд айтди.
-Бир ҳафта ўн кун бўлгандир, келиб ҳақорат ҳам қилиб кетди.
- Эси жойидами Мақсудни ?... Сафарбой Муҳаммад Солиҳ учун қамалиб ўтирибди -ку.
-Бу гапни эшитиб бўғзимни бўғган аламни , кўзимни ёндирган аччиқ кўз ёшимни зўрға ичимга ютдим.
Тўғриси , Отаназар аканинг олдида дод вой солиб йиғлашдан уялдим.
-Буни билмаса керак -да, дедим алам билан.
-Мақсудми?... билади , лекин билмасликга олади. Кўп ҳам сиқилаверманг мен ҳам гаплашаман Мақсуд билан .
-Отаназар ака билан Сафар ака ҳақида анча гаплашиб ўтирдик кейин кетди.
-Османни булут қопласа ва ёмғир шаррос қуйса кейин албатта булутлар тарқаб қуёш кўзини кулиб очиб олам гўзаллгини ўзининг беғараз нурлари билан нуафшон қилади.
Ер-у, кўк, мусаффо ёғдудан таъриф қилиб бўлмас гўзалликга қопланганидай менинг ҳам ҳам қалбимда сўнг баҳорда илк баҳор қуёши чақрақлаб очилди.
Нимага дейсизми?
-Умидим узилиб кўнгил уйим вайронага айланганиб паришон бўлиб юрган кунларимдан бирисида кутилмаганда кўча дарвозанинг таққиллаган овазини эшитдим.
Нима гап экан деб бориб очсам... останада мен танимайдиган рус миллатига мансуб бир 25- 30 ёшлар чамасидаги бир йигит турар эди остонада.
-Салом аликдан кейин нима гап сўрасам ?
-Cизга Сафар акадан хат бор деди ярим ямолоқ ўзбекчаси билан.
-Кўз олдим қорайди.
-Йиқилмаслик учун дарвоза эшикнинг деворига суяндим.
-Осон дейсизми менга?
-Сафар ака зиндон банд бўлганидан кейин биринчи бор мактуб олаётгандим...
25.04.2014 yil. Lausanne.
37 қисм.
Келган хат хаётимни ўзгартирди.
Ёруғ оламда яшашимни ҳеч мани-маслати, қолмаган кунларда бир варақ хат олишим ...ўша вақтдаги ҳис-ҳаёжонларимни, ифодалаш учун қаламимнинг кучи етмайди.
Орадан ўтган 21 йил ....
Ҳали ҳам ўша кунни эсласам ҳаёжонланаман.
Ишончим чил -парчин бўлиб, ўзимни туфроқ билан тенг кўрган кунларимда менга умид учқуни бўлганди Сафар аканинг ёзган хати.Хатни олиб келган рус йигитга маълум миқдорда суйюнчи пули бердим.
Сафар ака учун озиқ-овқат, ва сураган миқдоридаги пулини бердим. Хатни уқиганимдан кейин нимага, терговчи Ҳусан Аҳмедов олдингидай сиз : ойнинг 27 – чи, числосини кутинг Сафрар чиқиб қолар деб айтмай қўйганини сирини тушундим.
Сафар ака ўз хатида; МВД-нинг, “ер тўла”сига, ўзи билан учрашгани (собиқ Ўзбекистон Олий Судининг раиси ) йани кунда Ўзбекистон ЭРК демократик Партиясининг котиби Содиқжон Йигиталиевнинг 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтган ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин келганини; келганда ҳам нима мақсадда келгани ҳақида баътафсил ёзган эди.
Содиқжон Йигиталиевнинг Сафар ака билан учрашишидан мақсади: Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг ҳозирги ҳамма аъзоларини тарқатиб юбориб. Қайтадан ЭРК демократик Пратиясини қайтадан ташкил қилиш мақсадида келган экан. Чунки Қурултойдан олдин Собиқ Олий Суднинг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон президети Ислом Абдуғаниевич Каримов билан учрашади. Ва перезидентнинг истагига кўра ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ партия”га, айлантиришга вада беради. Партияни парчалаш учун қамоқда ўтирган Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси ва ЭРК Демократик Паратиясининг муҳрдори Сафар акадан фойдаланмоқчи бўлади.
Содиқжон Йигиталиев ўзининг мақсади ЭРК Пратиясини ичидан парчалаш эканлигини очиқ-ойдин, айтган. Янгидан ташкил қилинадиган ЭРК демократик Партиясининг раисини ўзи бўлишини ҳам яширмаган.
-Сафар акага сан 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтадиган ЭРК Демократик Пратиясининг (Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси ) Ўзбекистон ЭРК Демократик Пратиясининг котиби . ва Шоди Каримов (тарих фанлари професори)ларнинг Ўзбекистон ЭРК Партиясини қайтадан ташкил қилиш ҳақидаги ғояларини қўллаб қувватлайман деб баёнот бериши керак дейди ...чунки буни Ислом Абдуғаниевич Каримов истаяпти дейди.
-Сафар ака Содиқжон Йигиталиевни номзодини Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг раислигига кўрсатиши керак экан.
-Сафар ака унинг таклифига кўнмаган.
-Сафар аканинг ўзи банди зиндон бўла туриб Ўзбекистон президанти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг талабига қарши чиқиши собиқ Олий Суд раисини тентакга айлантиради.
-Сан дордан қочган Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қиласанми деб ғазаб отига минади.
-Сафар ака эса унга жавобан мен Партиямизнинг раиси Муҳаммад Солиҳни эмас ўз принципимни ҳимоя қилаяпман деб.
-Савуққонлилик билан жавоб қайтаради.
-Ҳар бир инсоннинг ўзининг тутган йўли ўзининг ғояси ўзининг приципи бўлади.
-Менинг ғояларимга, менинг дунё қарашимга, Муҳаммад Солиҳнинг нима алоқаси бор?!
-Кейин шуни яхши билинг-ки, ЭРК Партияси деган Муҳаммад Солиҳ , Муҳаммад Солиҳ дегани ЭРК Демократик Партияси эмас.
- Мен ўзимнинг ғояларимни ўз принципимни ҳимоя қилаяпман, менга Муҳаммад Солиҳнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ!!!
Муҳаммад Солиҳ ЭРК Партиясининг раиси бўлиши мумкин лекин менинег дунё қарашимни ёки меннинг принципларимни раиси эмас!!!
-Сафар аканинг билан берган жавоби Содиқжон Йигиталаиевнинг башарасига
“от тепгандай “ таъсир қилади. Алами келганидан Сафар акани ҳақоратлаб: “ сани бу ердан тирикинг чиқмайди , ўлинг чиқади, сани турмада тириклайин чиритиб ўлдириб юбораман “ дейди.
- Содиқжон Йигиталиевнинг ҳақоратларини эшитган:
-МВД нинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Содиқжон Йигиталиевга қараб; сизни Сафар Бекжонни ҳақорат қилишга ҳаққингиз йўқ деб МВД нинг “Ер тўла”сидан ҳайдаб чиқаради.
(Мазкур хат ҳаляим ўз қўлимда лекин қағози жуда сифатсиз бўлганидан йиллар мабойнида ҳарфлар ўчиб бошлаган. Шунинг учун ҳам ёзилган хатни эмас мазмуни ҳақида сизларга хикоя қилиб бердим.)
Ўзбекистоннинг собиқ Олий Судининг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистонда 1980 йилларнинг ўрталарида бошланган “пахта иши” масаласида Москвадан келган Гдилян билан Ивоновларга ёрдамчи бўлиб қанчадан-қанча, Ўзбек миллатининг бегунаҳ инсонларини бевақт ўлимига сабабчи бўлган, кўпгина инсонларнинг қамалиб кетишини русларга қўзшилиб ташкил қилган Ўзбек миллатининг ҳойинидир.
1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган бу шаҳс Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг котиби лавозимига қадар кўтарилган .
Мақсади демократия учун курашиш эмас, у ердаги миллий ғоядаги инсонларнинг ,яширин рўйҳатини тузиш билан шуғулланган .
ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетганидан кейин Партияни ичидан парчалашни Сафар аканинг қўли билан амалга оширмоқчи эди.
Лекин мақсадига ета олмади. Сафар ака унинг “олтин тавоқда олдига қўйган заҳарли ошини“ ўзига, қайтариб узатди.
-Мендан сўрасангиз агар бу хатни Қурултойдан олдин олганингда нима қилган бўлардинг деб ?...
-Бир бошга бир ўлим деб бир шиша бензин олиб бориб ё Содиқжон Йигиталиевни ёқардим
ёки ўзимни.
-Жонимдан тўйиб кетгандим ўша кунлари.
-Афсуки, мазкур хатни ЭРКни Қурултойи бўлиб ўтгандан кейин олгандим.
-Бу-да, мен учун армон бўлганди ўшанда...
-Ўз дардим ўзим билан бўлиб сарғайиб сўлган япроқларнинг тўкилиб кўча дарвозасининг олди тўлганидан хабарим ҳам бўлмабди кўчага чиққанимда кўрдим.
Дарвозанинг олди ҳеч ким яшамайдиган уйдай япроқдан тлиб кетганди. Қан эди қалбимни ўртаган жавобсиз саволлар ҳам шу япроқдай тўкилса енгил тортсам.
Кечқурун Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердимда, қўлимга супурги олиб дарвозанинг олдини супуриб юрсам... Кўчадан ўтаётган енгил машинанинг сигнал берган овазини эшитдим ... ҳайрон бўлдим ким экан деб.
Бошимни кўтариб қарасам машинадигилар ёзувчи Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) билан ўғли .
(Мамадали Маҳмудов Ўзбекистонда ва Турк дунёсига малум ва машҳур ёзувчи “Ўлмас қоялар” романинг автори. Биринчи марта 1994 йил . 4-Мартда қамоқга олиниб 1996 йил қамоқдан озод қилинганди. Иккинчи марта 1999 йил 19 -Февраль портлашларига алоқадорликда айбланиб қам\оқга олинди 2013 йил 19 Апрелда қамоқдан озод қилинди. )
Уларни кўрдим-да, салом бердим.
-Сафардан ҳабар борми келин деб сўради Мамадали ака.
-Бор... кечадан олдинги куни, ёзган хатини биттаси олиб келиб берди.
-Соғлики яхши эканми?
-Раҳмат “яхшаиман” деб ёзибди-ку.
-Сиз душанба куни менинг иш еримга келинг?!
-Нимага деб сўрамадим.
-Яхши келаман.
-Улар хайрлашиб кетдилар.
-Мамадали Маҳмудов ўша вақтда Туркистон Маданият Жамиятининг раиси бўлиб ишлар эди. Ишхонаси мен яшайдиган Якуб Колос кўчасида эди.
-Ҳаёлан ўйландим; "икки оғиз ёзилган хатни кўпайтиришга муҳтож эдим, остонангга бош уриб бордим” лекин мени одам ўрнида ҳам кўрмадинг қўпол муомила қилдингиз. Энди эса Сафар акани ҳол-ҳотирини, сўраб менга "ишхонамга кел "деб айтасиз, мен нима тиламчи , ёки кўчада қолган гадойманми, худди бир нима таъма қилгандай сизни иш ерингизга бораманми Мамадали ака.?...
Сафар ака қамоқдан чиққанидан кейин “сиз қамоқда вақтингизда хотинингга ёрдам бергандим” деб юзига соласизми? ... қаердан биламан?!
Кунимдан бир куним қолса ҳам бормайман деб ўз ўзимга сўз бердим.
Ва иш ерига бормадим.
Сафар аканинг на судининг қачон бўлишидан нада менга кўришмоқ учун руҳсатнома беришидан ҳабар йўқ эди. Тоқатим-тоқ, бўлиб МВД-га. Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилсам телефон гўшакини кўтарган одам: Ҳусан Аҳмедовни бир ой муддатга Наманганга кетганини айтди.
Дунё устимга йиқилгандай бўлиб ҳушумни йўқотдим; бир ой- а, бир ой мен учун минг ойдан узунроқ туйилди.
Ҳеч бўлмаса ҳафтада бир икки марта телефон қилиб Ҳусан акадан Сафар аканинг хол-ҳотирини сўраб турар эдим.
Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетганидан кейин бирин кетин Наманганда қамоқга олингин инсонларнинг номларини “Озодлик” радиосидан эшитмоқга бошладим.
Янгилиш ҳотирласам ўшанда “Бирлик Халқ харакатининг фаоллари Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли (Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли 2000 йилларнинг бошида 64/ 18 халқ орасида "сангородок” деб танилган қамоқхонанинг касалхонасида ўз оиласидан узоқда шахид бўлди. Ахмадхон аканинг руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Носир Зокир Пўлатжон Оҳунов ва бошқа одамларнинг қамоқга олингани ҳақиди эшитдим.
Кўнгил уйим зимистонга айланиб юрган кунларимдан бирида: “Озодлик” радиосининг муҳбири; Темурхўжа ака ( прафессор Темурҳўжа Усманҳўжа ўғли биринчи Буҳора Жумҳуриятининг раиси Усмонҳўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатларининг Миченген Университетида дарс беради.) телефон қилиб интервую олди.
-Темурхўжа ака Сафар ака ҳақида саволлар берди, мен жавоб бердим.
Энг сўнгида у киши сизнинг Водийда қамалаган "Бирлик” Халқ Харакати ва ЭРК Партиясининг аъзолари ҳақида фикрингиз қандай деди сўради.
-Мен ўз сўзимда диктатура ҳукм сурган вазиятда эркин фикрлаб, ўз ҳаққингни талаб қилиш, миллатнинг дардини очиқ сўзлаб уларнинг, ҳаққини ҳимоя қилган инсонларнинг охири Сафар акага ўхшаб қамоқ эканлигини, қамоқга олинган Носир Зокир ва Аҳмадхон Тўрахонбоўғли ва бошқа қамалагн инсонларнинг оилаларининг ғамига шерик эканлигимни айтдим ўшанда. Биз ана-ву, ЭРК Демокаратик Пратиясидан, бу “Бирлик” Халқ Ҳаракатидан деб бўлинишга эмас бирлашгишга ҳаракат қилишимиз керак!!!
Чунки бизнинг душманимиз бир!
-Чунки икки ҳил тушунчали ташкилот бўлсак ўша вақтларда Ўзбекистонда ҳукм сураётган диктатурага қарши курашаётган эдик.
ЭРК Демократик Партиясининг ҳам “Бирлик “ Халк Ҳаракатининг ҳам оддий аъзоларнинг олдига қўйган мақсадлари бир ҳил эди.
30.04.2014 yil. Lausanne.
Келган хат хаётимни ўзгартирди.
Ёруғ оламда яшашимни ҳеч мани-маслати, қолмаган кунларда бир варақ хат олишим ...ўша вақтдаги ҳис-ҳаёжонларимни, ифодалаш учун қаламимнинг кучи етмайди.
Орадан ўтган 21 йил ....
Ҳали ҳам ўша кунни эсласам ҳаёжонланаман.
Ишончим чил -парчин бўлиб, ўзимни туфроқ билан тенг кўрган кунларимда менга умид учқуни бўлганди Сафар аканинг ёзган хати.Хатни олиб келган рус йигитга маълум миқдорда суйюнчи пули бердим.
Сафар ака учун озиқ-овқат, ва сураган миқдоридаги пулини бердим. Хатни уқиганимдан кейин нимага, терговчи Ҳусан Аҳмедов олдингидай сиз : ойнинг 27 – чи, числосини кутинг Сафрар чиқиб қолар деб айтмай қўйганини сирини тушундим.
Сафар ака ўз хатида; МВД-нинг, “ер тўла”сига, ўзи билан учрашгани (собиқ Ўзбекистон Олий Судининг раиси ) йани кунда Ўзбекистон ЭРК демократик Партиясининг котиби Содиқжон Йигиталиевнинг 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтган ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин келганини; келганда ҳам нима мақсадда келгани ҳақида баътафсил ёзган эди.
Содиқжон Йигиталиевнинг Сафар ака билан учрашишидан мақсади: Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг ҳозирги ҳамма аъзоларини тарқатиб юбориб. Қайтадан ЭРК демократик Пратиясини қайтадан ташкил қилиш мақсадида келган экан. Чунки Қурултойдан олдин Собиқ Олий Суднинг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон президети Ислом Абдуғаниевич Каримов билан учрашади. Ва перезидентнинг истагига кўра ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ партия”га, айлантиришга вада беради. Партияни парчалаш учун қамоқда ўтирган Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси ва ЭРК Демократик Паратиясининг муҳрдори Сафар акадан фойдаланмоқчи бўлади.
Содиқжон Йигиталиев ўзининг мақсади ЭРК Пратиясини ичидан парчалаш эканлигини очиқ-ойдин, айтган. Янгидан ташкил қилинадиган ЭРК демократик Партиясининг раисини ўзи бўлишини ҳам яширмаган.
-Сафар акага сан 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтадиган ЭРК Демократик Пратиясининг (Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси ) Ўзбекистон ЭРК Демократик Пратиясининг котиби . ва Шоди Каримов (тарих фанлари професори)ларнинг Ўзбекистон ЭРК Партиясини қайтадан ташкил қилиш ҳақидаги ғояларини қўллаб қувватлайман деб баёнот бериши керак дейди ...чунки буни Ислом Абдуғаниевич Каримов истаяпти дейди.
-Сафар ака Содиқжон Йигиталиевни номзодини Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг раислигига кўрсатиши керак экан.
-Сафар ака унинг таклифига кўнмаган.
-Сафар аканинг ўзи банди зиндон бўла туриб Ўзбекистон президанти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг талабига қарши чиқиши собиқ Олий Суд раисини тентакга айлантиради.
-Сан дордан қочган Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қиласанми деб ғазаб отига минади.
-Сафар ака эса унга жавобан мен Партиямизнинг раиси Муҳаммад Солиҳни эмас ўз принципимни ҳимоя қилаяпман деб.
-Савуққонлилик билан жавоб қайтаради.
-Ҳар бир инсоннинг ўзининг тутган йўли ўзининг ғояси ўзининг приципи бўлади.
-Менинг ғояларимга, менинг дунё қарашимга, Муҳаммад Солиҳнинг нима алоқаси бор?!
-Кейин шуни яхши билинг-ки, ЭРК Партияси деган Муҳаммад Солиҳ , Муҳаммад Солиҳ дегани ЭРК Демократик Партияси эмас.
- Мен ўзимнинг ғояларимни ўз принципимни ҳимоя қилаяпман, менга Муҳаммад Солиҳнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ!!!
Муҳаммад Солиҳ ЭРК Партиясининг раиси бўлиши мумкин лекин менинег дунё қарашимни ёки меннинг принципларимни раиси эмас!!!
-Сафар аканинг билан берган жавоби Содиқжон Йигиталаиевнинг башарасига
“от тепгандай “ таъсир қилади. Алами келганидан Сафар акани ҳақоратлаб: “ сани бу ердан тирикинг чиқмайди , ўлинг чиқади, сани турмада тириклайин чиритиб ўлдириб юбораман “ дейди.
- Содиқжон Йигиталиевнинг ҳақоратларини эшитган:
-МВД нинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Содиқжон Йигиталиевга қараб; сизни Сафар Бекжонни ҳақорат қилишга ҳаққингиз йўқ деб МВД нинг “Ер тўла”сидан ҳайдаб чиқаради.
(Мазкур хат ҳаляим ўз қўлимда лекин қағози жуда сифатсиз бўлганидан йиллар мабойнида ҳарфлар ўчиб бошлаган. Шунинг учун ҳам ёзилган хатни эмас мазмуни ҳақида сизларга хикоя қилиб бердим.)
Ўзбекистоннинг собиқ Олий Судининг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистонда 1980 йилларнинг ўрталарида бошланган “пахта иши” масаласида Москвадан келган Гдилян билан Ивоновларга ёрдамчи бўлиб қанчадан-қанча, Ўзбек миллатининг бегунаҳ инсонларини бевақт ўлимига сабабчи бўлган, кўпгина инсонларнинг қамалиб кетишини русларга қўзшилиб ташкил қилган Ўзбек миллатининг ҳойинидир.
1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган бу шаҳс Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг котиби лавозимига қадар кўтарилган .
Мақсади демократия учун курашиш эмас, у ердаги миллий ғоядаги инсонларнинг ,яширин рўйҳатини тузиш билан шуғулланган .
ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетганидан кейин Партияни ичидан парчалашни Сафар аканинг қўли билан амалга оширмоқчи эди.
Лекин мақсадига ета олмади. Сафар ака унинг “олтин тавоқда олдига қўйган заҳарли ошини“ ўзига, қайтариб узатди.
-Мендан сўрасангиз агар бу хатни Қурултойдан олдин олганингда нима қилган бўлардинг деб ?...
-Бир бошга бир ўлим деб бир шиша бензин олиб бориб ё Содиқжон Йигиталиевни ёқардим
ёки ўзимни.
-Жонимдан тўйиб кетгандим ўша кунлари.
-Афсуки, мазкур хатни ЭРКни Қурултойи бўлиб ўтгандан кейин олгандим.
-Бу-да, мен учун армон бўлганди ўшанда...
-Ўз дардим ўзим билан бўлиб сарғайиб сўлган япроқларнинг тўкилиб кўча дарвозасининг олди тўлганидан хабарим ҳам бўлмабди кўчага чиққанимда кўрдим.
Дарвозанинг олди ҳеч ким яшамайдиган уйдай япроқдан тлиб кетганди. Қан эди қалбимни ўртаган жавобсиз саволлар ҳам шу япроқдай тўкилса енгил тортсам.
Кечқурун Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердимда, қўлимга супурги олиб дарвозанинг олдини супуриб юрсам... Кўчадан ўтаётган енгил машинанинг сигнал берган овазини эшитдим ... ҳайрон бўлдим ким экан деб.
Бошимни кўтариб қарасам машинадигилар ёзувчи Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) билан ўғли .
(Мамадали Маҳмудов Ўзбекистонда ва Турк дунёсига малум ва машҳур ёзувчи “Ўлмас қоялар” романинг автори. Биринчи марта 1994 йил . 4-Мартда қамоқга олиниб 1996 йил қамоқдан озод қилинганди. Иккинчи марта 1999 йил 19 -Февраль портлашларига алоқадорликда айбланиб қам\оқга олинди 2013 йил 19 Апрелда қамоқдан озод қилинди. )
Уларни кўрдим-да, салом бердим.
-Сафардан ҳабар борми келин деб сўради Мамадали ака.
-Бор... кечадан олдинги куни, ёзган хатини биттаси олиб келиб берди.
-Соғлики яхши эканми?
-Раҳмат “яхшаиман” деб ёзибди-ку.
-Сиз душанба куни менинг иш еримга келинг?!
-Нимага деб сўрамадим.
-Яхши келаман.
-Улар хайрлашиб кетдилар.
-Мамадали Маҳмудов ўша вақтда Туркистон Маданият Жамиятининг раиси бўлиб ишлар эди. Ишхонаси мен яшайдиган Якуб Колос кўчасида эди.
-Ҳаёлан ўйландим; "икки оғиз ёзилган хатни кўпайтиришга муҳтож эдим, остонангга бош уриб бордим” лекин мени одам ўрнида ҳам кўрмадинг қўпол муомила қилдингиз. Энди эса Сафар акани ҳол-ҳотирини, сўраб менга "ишхонамга кел "деб айтасиз, мен нима тиламчи , ёки кўчада қолган гадойманми, худди бир нима таъма қилгандай сизни иш ерингизга бораманми Мамадали ака.?...
Сафар ака қамоқдан чиққанидан кейин “сиз қамоқда вақтингизда хотинингга ёрдам бергандим” деб юзига соласизми? ... қаердан биламан?!
Кунимдан бир куним қолса ҳам бормайман деб ўз ўзимга сўз бердим.
Ва иш ерига бормадим.
Сафар аканинг на судининг қачон бўлишидан нада менга кўришмоқ учун руҳсатнома беришидан ҳабар йўқ эди. Тоқатим-тоқ, бўлиб МВД-га. Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилсам телефон гўшакини кўтарган одам: Ҳусан Аҳмедовни бир ой муддатга Наманганга кетганини айтди.
Дунё устимга йиқилгандай бўлиб ҳушумни йўқотдим; бир ой- а, бир ой мен учун минг ойдан узунроқ туйилди.
Ҳеч бўлмаса ҳафтада бир икки марта телефон қилиб Ҳусан акадан Сафар аканинг хол-ҳотирини сўраб турар эдим.
Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетганидан кейин бирин кетин Наманганда қамоқга олингин инсонларнинг номларини “Озодлик” радиосидан эшитмоқга бошладим.
Янгилиш ҳотирласам ўшанда “Бирлик Халқ харакатининг фаоллари Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли (Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли 2000 йилларнинг бошида 64/ 18 халқ орасида "сангородок” деб танилган қамоқхонанинг касалхонасида ўз оиласидан узоқда шахид бўлди. Ахмадхон аканинг руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Носир Зокир Пўлатжон Оҳунов ва бошқа одамларнинг қамоқга олингани ҳақиди эшитдим.
Кўнгил уйим зимистонга айланиб юрган кунларимдан бирида: “Озодлик” радиосининг муҳбири; Темурхўжа ака ( прафессор Темурҳўжа Усманҳўжа ўғли биринчи Буҳора Жумҳуриятининг раиси Усмонҳўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатларининг Миченген Университетида дарс беради.) телефон қилиб интервую олди.
-Темурхўжа ака Сафар ака ҳақида саволлар берди, мен жавоб бердим.
Энг сўнгида у киши сизнинг Водийда қамалаган "Бирлик” Халқ Харакати ва ЭРК Партиясининг аъзолари ҳақида фикрингиз қандай деди сўради.
-Мен ўз сўзимда диктатура ҳукм сурган вазиятда эркин фикрлаб, ўз ҳаққингни талаб қилиш, миллатнинг дардини очиқ сўзлаб уларнинг, ҳаққини ҳимоя қилган инсонларнинг охири Сафар акага ўхшаб қамоқ эканлигини, қамоқга олинган Носир Зокир ва Аҳмадхон Тўрахонбоўғли ва бошқа қамалагн инсонларнинг оилаларининг ғамига шерик эканлигимни айтдим ўшанда. Биз ана-ву, ЭРК Демокаратик Пратиясидан, бу “Бирлик” Халқ Ҳаракатидан деб бўлинишга эмас бирлашгишга ҳаракат қилишимиз керак!!!
Чунки бизнинг душманимиз бир!
-Чунки икки ҳил тушунчали ташкилот бўлсак ўша вақтларда Ўзбекистонда ҳукм сураётган диктатурага қарши курашаётган эдик.
ЭРК Демократик Партиясининг ҳам “Бирлик “ Халк Ҳаракатининг ҳам оддий аъзоларнинг олдига қўйган мақсадлари бир ҳил эди.
30.04.2014 yil. Lausanne.
38 -қисм.
“Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси: Абдураҳим Пўлотов билан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳларнинг фикри-зикри, диктатурага қарши бирлашиб курашиш эмас, балким ораларидаги кўзга кўринмас зиддиятни кундан-кунга , кучайтириб ҳар куни бўлмаса ҳам ҳафта-ўн кунда, бир-бирига қарши оммавий воститалар, орқали тош отиш билан оввара эдилар. У вақтларда ҳозиргидай интернет ёки билгисайёр (компиютр) ривожланмагани учун Ўзбекистонда биргина “Озодлик” радиоси бор эди; муҳолифат вакиллари ўз дардlarини chiqib айтадиган.
“Озодлик” радиосининг қароргоҳи Европада жойлашган.
Биз каби ўз турмуш ўртоқлари қамалган ёки озми -кўпми, özlarini Ўзбекистон муҳолифатига алоқадор деб билаdigan инсонлар ҳар куни кечқурун шу радио орқали Ўзбекситондаги оддий одамлардан сир тутилayotган хабарларни ва ўзимизнинг Муҳолифат лидерлариmiz орасидаги баъзан, “ҳақорат даража”сига, юксалган “сўз дуэллолари”ни ,"Озодлик” радиосидан эшитар эдик.
Дейлик бир оқшом ЭРК Демократик Пaртиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ “дўстимиз" Абдураҳим Пўлотов деб ўзининг ҳаммага малум-у, машҳур қисиқ овази билан:
“ маъломат тошларини отишга бошласа”...
Орадан кўп икки кун ўтмай ; “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг "сўз”ини, ҳеч кимга бермайдиган нотиқ раиси Абдураҳим Пўлотов: “Салай Мадаминов " деб гап бошлаб ўзининг туганмас "иғво ва фисқi фасоддан” töla тошларини salay madminovga отмоқга бошлар эди.
У вақтларда ҳали Абдураҳим Пўлотов жаноблари ERK Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳга: 53 -54 . рақамли квартираlarning номерларини “лақаб”ини, бермаганди, шекилли aytmasdi. “Салай Мадаминов” дерди holos...
Иккаласининг орасидаги кўзга кўринмас нифоқ нима эканлиги биз ғариблар учун сир эди. Ўртада эса икки тарафдан hm бесабаб ва бегунаҳ қамалаётган muholifatchiларнинг safи кундан кунга кенгайиб боаётганди.
Қамалаётган ЭРК Партиясининг ва “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзолари ва уларнинг орқасида қолayotган кўзи ёшли оилаларига жабр бўлаётганди.
Уларнинг аянчли ҳоли на ЭРК Демократик Партиясининг raisi Muahmmad Solihni, na “Бирлик” Халқ Ҳаркатининг раиси Andurahim Pulotovларни қизиқтирар эди.
Аслида “Бирлик”Халқ Ҳаракатига ҳам ЭРК Демократик Пратиясига ҳам битта диктатор президент Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг ўзи етарди.ortrdi ham .
Ташқаридан душман яратиб, иккала муҳолифатчининг бир-бирига таъбири жойиз бўлса “қутурган ит” каби ташланишларининг ҳеч керк-ки, йўқ эди usha mashum 1993-94 yillarda.! Унинг ўрнига биргалашиб битта душманга қарши курашганларида эди: Ўзбекистон қамоқхоналарининг қон босган камераларида исканжа ва қийноқларга тутилаётган муҳолифатчиларнинг озодлиги учун курашганларида балким кўп муҳолифатчилар қамалмай қолиши ёки қамалсалар ҳам тез орада озод бўлишлари мумкин бўлар эдими?...
Ҳеч бўлмаса, қамалаган муҳолифатчиларнинг оилаларига ҳам моддий ҳам манавий ёрдам берганларида уларнинг орқасида қолган оилалариning hayotlari nisbatan yahshi bular edi. Ular ozgina berilgan moddiy yordamndamn tejab ўз турмуш ўртоқларини яхшироқ ҳимоя қилишлари учун адвокатларга hizmat haqlarini беришлари осонлашармиди?
Bular haqida uylash ikki liderning ham hayoliga kelmasdi.
Энг ёмони эса ўша йилларда муҳолифат фаоли бўлиб қамалган инсонларнинг жабрини ҳали балоғат ёшига етмаган , болаларi билан 2- 3 ёшга, тўлмаган гўдаклар тортаётган эди. Оталари айбсиз-айбдор, бўлиб қамалган бир кунда “халқ душмон”ининг, ўғли ёки қизи деган кетмас тамға уларнинг пешоналарига ёпиштирилган эди.
Худо кўрсатмасин шундай оилаларнинг болалари ёки катта ёшдаги аъзоларидан бирортаси касал бўлиб қолса, уларга тўла-тўкис, медицина ёрдами ҳам кўрсатilмас эди.
"Оқ халат” кийган ҳукуматнинг ялоқасига айланган qora niyatli докторлар останасига бош уриб келган ОНАларнинг қўлларида иситмаси кўтарилган , кўзlarини очолмай дард билан олишаётган ўғли ёки қизини даволашдан бош тортиб бечора ОНАларни, ҳайдаб юборganlariga uzim guvoh bulganman. Uzim ham bir necha marta Jaloliddin kasal bulganida Tishkent Shahar poliklinikalaridan yiglab izimga qaytganman... doktorlar "it"ni haydaganday haqorat qilib haydab yuborgan.
Чорасизcha kuzimda qonli yoshim bilan orqaga qaytganman. Kасал Jaloliddinni бағриmга орқаmга қайтишга мажбур bulganman.
-Halli ikki yoshga tulmagan Jaloliddin aybsiz aybdor edi..
-Aybiu dunyoga Safar Bekjonning ugli bulib klegani edi.
-Қайтарканman йўлда notanti тақдириmга минг лаънат айтардиm uglimning dardiga topolmay chora ,butun alamimni kuz yoshimdan olar edim.
-Uning nima gunohi bor?!...
Osmanga boqaman osman uzoq, erga qarayman er oyoqimning oltida lekin yorilmaydi kirayin desam.
Бир ёнда касал фарзандиm бир ёнда қамоқда қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқиm Safar aka энг ёмони эса чўнтагиmда автобусга чиқишга ҳам тангаm ham йўқ.
Чунки бугун ush avtobusga beradigan tangamni тежамасаm, эртага уйга нон олишга бир тийинниm қолмайди.
Men kabilarнинг тортааётган мисилсиз азоб-уқибатларини , на ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни на "Бирлик”Халк Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотовни қизиқтирmasdi..
Уларнинг иккаласи ҳам Туркияда кўзга кўринмас шуҳратнинг қулларига айланган эдилар. Уларни қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқлари қамалган men аёлларнинг aynchli taqdiri, ,дадасини соғинган мурғак гўдакларнинг ёки ўғли қамалган шўрлик ота-оналарнинг тортаётган мсилсиз азоб уқибатлари иккаласининг тушига ham кириб чиқмасди.
-Ҳа... чиндан ҳам ўша маъшум йилларда Муҳаммад Солиҳни, vа Абдураҳим Пўлотовни ҳар куни бегунаҳ қамалаётган ЭРК пaртиясининг ёки “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзоларининг тақдири, қамалаганларнинг ортидан ҳам моддий ҳам маънавий азоб чекаётган оилаларининг тақдири ёки ўз отаси бўла туриб бир кунда тирик етимга айланган, пешонасига “халқ душмани”нинг ўғли ёки қизи деб тамға босилган мурғаккина гўдакларнинг тақдири “чумоли” каби ҳам қадр қиймати йўқ эди.
"Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотов КГБ нинг ажанлари (агентлари) “бошимга тош “билан урди деб (даволаниш мақсадида) Туркияга қочган бўлса,.
ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ мен Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг “ер тўла”сида, 3 кун қамалиб ўтирдим .... чиққанимдан кейин “дўст"ларимнинг, илтимоси билан Туркияга ,кетишга мажбур бўлдим деган яхшигина баҳонаси тайёр эди. Биргина айблари миллатимизнинг озодлиги, фаровон келажаги учун курашган ва муҳолиф Партияларда бўлган ЭРК ва "Бирлик" Ҳалк Харакатининг аъзолари эса қамоқхоналарнинг зах босган ертўлаларида кўз кўриб қулоқ эшимган қийноқларга маҳкум бўлиб “қон қусуб” ўтирган эдилар.
Афсуски уларнинг кўплари кўрган мисилсиз исканжа ва қийноқларидан Ўзбекситон деб аталаган очиқ осман остидаги қамоқхонанинг қоранғу ертўлаларида шаҳид бўлдилар.
Уларнинг орқасидаn қолган оила аъзолари эса жаҳаннам азобини тортиб яшаётган эдилар.
Уларнинг холидан ҳеч ким ҳабар олмасди.
Ҳатто қўни-қўшни, маҳалла баъзи бир ўзига бино қўйган ҳозирги ҳукуматнинг ялоқасига айланган энг яқин қариндошлари ҳам улардан yuz ўгириб кетган eди.
Кўчада келаётганини кўрса қўшнилари терс йўлга кириб кетадиган бўлгандилар.
Давлат душманининг оиласи билан саломлашиб бошим балога кирмасин деб.
Ҳар бир маҳалла комитетининг раислари esa улар yashaydiga уйларини кеча-yu, кундуз кузатар эдиlar, ким келади-ю, ким кетади деб.
Муқаддас китоб "Қуръон-и, каримда” агар инсон кўп гунах ишласа у ўлганидан кейин аллох тарафидан жазоланса "дўзаҳ ўт"ида, ёнармиш.
Қисқачаси гунаҳкор банданинг жазоси дўзаҳ экан.
Яратган оллоҳга шак келтирмай: шуни айтаман-ки, қайси аёлнинг турмуш ўртоқи қамалса, у ёлғончи дунёнинг дўзаҳ ўтида тириклайин , тинмайин, ҳар куни ёнади.
Бу ёнғинни на сўндириб бўлади на тиндириб.
Кеча-ю, кундузингиз жаҳаннамга айланади.
Ўзбекистонда ҳукм сураётган зулм машинаси, демократия учун ким курашган бўлса ҳаммасини; эзиб-янчиб, ер билан бир қилиб текислаб кетаётган эди.
Сафар ака қамалганидан кейин муҳолифатчилардан ERK Partiyasi yoki "Birlik" Halq harakatidan ким қамалса, ҳаммасига бир ҳил сенери-ю , ёзилган эди.
Уйидан ёки машинасидан “граната” , “мина” , "ўқ отар қурол” , уни ҳам оз кўрсалар чўнтагидан “наша” чиқди деган уйдирма айблар билан қамоқга оламоқга бошлаган эдилар.
Наманганга Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов кетганди: “Озодлик” радиосидан эшитсам Наманганда шу радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири берган интервуюларини севиб эшитадиганим inson Носир Зокирни мен ҳали номини эшитмаганим Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли деган муҳолифатчини қамоақга олишган эмиш.
Уларнинг сони бир нечта эди.
Afsuski, men кўпчилигининг исм-фамиляларини унитгандим.
Носир Зокир билан Ahmathonturahonboy uglinin унитмаган бўлсам:
1995 йил муҳолифатчи “Бирлик “ Харакатидан Маҳбуба opa Қосимованинг уйида Nosir Zokir bilan учрашгандим. Nosir aka ularnikiga mhmonga kelgandi shekilli.
Худо раҳматли Аҳматхон Тўрахонбой ўғлининг хоними билан 1994 ёки 1995 йилда 64/18 сонли қамоқхоналарнинг касалхонасининг олдида (Сан городок) тасодиф кўришиб қолгандим. Афсуски бу хурматга лойиқ хоним билан танишиб, сўзлашмоқ насиб қилмади. (Бу ҳақда батабсил кейинги бобларда ёзаман насиб қилса)
Улар учун қўрқинчли сенарий шундай усталик билан ёзилганди-ки, таърифига менинг қаламим ожиз.
Буларни эшитганимда, жону -жаҳоним, куйиб-кулга, айланарди.
Танимаганим , билмаганим умримда ҳеч кўрмаганим,қамалган инсонларга ва уларнинг ота- оналари -ю, турмуш ўртоқларига, кўзида ёши билан дадаларини соғинаётган болаларига жоним ачирди. Uzimning dardimga yana ming dard qushilar edi.
Эй қудратли оллоҳим; бугун яъна биtta менга ўҳшаган аёл жабрдийдага, Жалолиддинга ўҳшаган бегунаҳ бир гўдак дадасининг меҳридан бенасиб бўлди дердим. Uз- ўзимга alam bilan. Дадалари тирик бўла туриб “ тирик етим”ларнинг сафидан жой олганди bechora bolaлар.
Энди ўша аёлlarнинг ҳам мен каби кечалари; қоранғу -зимистон, уйқусиз ўтса, кундузлари егани заҳарга, ютгани заҳқумга айланади.
Ер у кўкни яратган қудратли тангрим қачонгача давом қилади бу ваҳшийлик?
Қачон булар қилган ёмонликларига яраша жазосини олишади?
Шундай кунларнинг бирида МВДга телефон қилсам Ҳусан Аҳмедов Намангандан келган экан.
-Келдингизми?... дедим заҳархандалик билан (салом аликни ҳам йиғиштириб қўйдим. сан каби ҳукуматнинг лайчасига берадиган саломим ҳайф кетади деб)
-Келдим.
-Қанча инсонларни уйини куйдириб, қон -қаҳшатиб, келдингиз?
(Ҳусан Аҳмедов менинг заҳарли тилимга ўрганган шекилли босиқлик билан жавоб қайтарди)
-Қурбоной нима қиласиз аралашиб, улар сизга бегона эмасми?
-Уларнинг бегонаси йўқ мен учун!!!
-Яъна менга ўҳшаган битта аёл, Жалолиддинга ўҳшаган болалар дадасининг изидан qon йиғлаб қолди сизнинг кўнгилингиз тўлдими?
- ...
5.05.2014 yil. Lausanne.
39-қисм.
Нимага жавоб бермайсиз, саволимга нима айби бор "улар”нинг?
- ....
-Қаранг-га, Ҳусан ака сиз ҳам мени саволимга жавоб беролмайсиз, ўзингиз ҳам биласиз "улар"нинг бегунах эканлигини?!
-Майли, ҳамма аралашса, сиз аралашманг, ўз ташвишингиз сизга етмайдими,
улар сизга бегона инсонлар эмасми?...
-Етади!
-Qаҳр билан шуни яхши билин -ки, уларнинг менга бегонаси йўқ.Bilasizmi tergov qilinadigan qamoqhonaning eshigining oldida menga uhshagan, kuzida yoshi tuhtamagan ayollar bilan Jaloliddinga uhshagan dadasining mehriga zor bolalar yana kupaydi. Sizga "uhshagan"lar, qaerdan ham tushgunardi dardimizni?!
- ....
-Жавобсиз саволларim ... қаршисида терговчи Ҳусан Аҳмедовдан на сас чиқди на садо.
- ....
-Ҳусан ака дедим жаҳл билан "улар”нинг, айбдор эмаслиги ҳақидаги саволларимга; жавоб бермасангиз, берманг !
- ....
-Балким ўзингиз ҳам билмассиз уларнинг қандай “жиноят” қилганларни-ю нима учун қамоқга олинганини?
- ...
-Мени қачон Сафар ака билан учраштирасиз?
- ....
-Сизларнинг қон ҳиди босиб кетган зиндонларингизда яъна қанча вақтгача ётади, қон ютиб, судсиз, сўроқсиз ?
-Nihoyat Husan Ahmedov tilga kirdi.
-Сабр қилинг сизга гаплашиб “учрашув” олиб бераман. Сафарнинг суди қачон бўлишиga Ўзбекистон Олий Суди қарор беради. Яхшиси сиз Ўзбекистон Олий Судга бориб surab кўринг?!
-Адресини билмайман.
-09 деган телефонга, телефон қилсангиз улар сизга адресини айтishaади .
-Яхши.
-Тошкентдаги ҳамма иш ерларининг телефон номерлари ёзилан кичкина китобча бўлади: "спровочник” деган шу китобча сизда борми ?
-Йўқ.
-Олсангиз истаган ерингизни адресi bilan телефон номерини қийналмай топасиз.
-Ҳусан ака сиз айтган китобчани қаердан оламан?
-Киосикдан ёки китоб магазиндан олишингиз мумкин.
-Раҳмат.
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашганимдан кейин китоб магазинига бориб ўша китобчани сотиб олдим. "Спровочник”да, менга керакли бўлган ҳамма иш ерларининг ва Халқора Ташкилотларнинг ҳам телефон номерлари va adreslari berilgan экан.
Энди ҳеч қийналмасдан уйда утириб ҳоҳлаган ташкилотимга телефон қилиш ва адреси орқали бориш имкониятига эга бўлгандим. Олдин Тошкентни яхши билмганим учун ҳар кимдан бир, адрес сўраb olar эдим.
Уйга келгандан кейин китобчадан телефон номерини топиб Ўзбекистон Олий судига телефон қилsaм.
Bu erga kelishingiz kerak dedi telfon trubkasini olgan odam.
Эртасига, эрталаб Жалолиддинни кўтариб Олий Суднинг Анхор бўйидаги қароргоҳига бордим. Қабулхонада ёш бир йигит ўтирган экан келган одамларни қабул қилиб, дардиларини тинглаб.
Кўпчилик ариза ҳам ёзиб бераётганди.
Мен ординига тушунмадим, нимага ариза ёзаётганларини кейин ўзимга ўҳшаган аёлдан сўрасам.
- Бу ерда Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода ҳар ҳафтада одамлар билан учрашади. Шунга ариза ёзиб ташлаб кетасиз. Агар омадингиз келса қабул қилади деди нотаниш аёл.
-Кутдим менга ҳам навбат етди.
Секратар йигитга дердимни айтсам менга ички телефондан гаплашишим учун Муҳаббат деган аёлнинг телефон номерини берди.
Негадир фамилясини айтмади.
-Шу аёл сизга айтиши мумкин турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида .
-Муҳаббат опага телефон қилсам ҳурматимни ўрнига қўйиб, ҳол -хотиримни сўрашни ҳам унитмади.
Сафар ака қамалганидан кейин кўп ташкилотларга, борганман, бош уриб yordam surab, кўпчилигининг тош қотган останаларидан, пешонам қонаб, кўзимда ёш билан изимга қайтгандим.
Ҳеч бири менга одам муомилласини қилмаган.
-Сафар акани Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясидан эканлигини эшитганларидан кейин “тўнини тескари кийиб олиб “ ҳақорат қилгандай изимга қайтарар эдилар.
Биринчи маратоба бундай соҳада ишлайдиганларнинг менга нисбатан яхши муносабатда бўлиши эди.
Кўнглим кўтарилди мени ҳам “инсон” ўрнида кўрадиганлар бор экан деб.
-Муҳаббат опа: сиз Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашиб ундан сўрасангиз турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида у киши сизнинг саволларинигизга жавоб беради деди.
-Қачон қандай қилиб учрашишим мумкин?
-Cиз бу ердаги секратарга “ариза” ёзиб қолдирсангиз, мен ўзим , сиз учун Олий Суднинг раисидан учрашув соатини олиб берishga harakat qilaman. Agar sizni qabul qilishga rozi bulsa bир икки кундан кейин сизга жавобини айтаман. Ариза ёзганингизда албатта уйингизни адреси билан телефон номерини ёзишни унитманг!
-Вой, ростданми siz man uchun gaplashasizmi?....
-Ha gaplashaman.
-Каттакон раҳмат sizga..
-Kurmaganim Muhabbat opadan hursand bulib hayralshdim.
Ўша ердаги секратардан бир варақ қоғаз олдимда қисқа лўнда қилиб дардимни ёзиб бердим.
-Уй адресим ва телефон номеримни ҳам ёзишни унитмадим..
-Ё.... худо уларнинг ичида ҳам бор экан-ку, инсонни ажратмай муомилла қиладиганлари. Safar akaning qaerda ishlagani bilan ham qiziqmadi. Hudogs shukur. Balkim bu ayol ham ERK Partiyasidan ekanligini bilganida balkim bunaqa munosabatda bulmasmid ...degan savuq hayol kunglimdan utdi.
(Умримда ҳеч кўрмаганим Муҳаббат опадан оллоҳ рози бўлсин)
-Узилган умидимга ришта боғлаб, кўнглим тоғдек кўтарилиб , уйга қайтдим.
-Муҳаббат опа деганлари мард аёл экан сўзида турди.
-Орадан икки-уч, кун ўтар-ўтмас, уйга телефон қилиб Ўзбекистон Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашадиган куни ва соатини айтди.
Ва...ниҳоят вада қилинган кун келди.
-Мен Ўзбекистон Олий Судининг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашувим 1993 йил адашамаган бўлсам 14 Декабрда соат 11 да эди.
Эрталаб ҳаво жуда савуқ эди.
Жалолиддинни қалин кийинтириб қучоқимга олдимда Олий Суднинг биносига бордим.
-Қабулхонада кутиб ўтирдим.
-У ерда ҳар хил ёшдаги аёллар ва эркак кишиларdan иборат уч-тўрт, одам бор эди. Ҳар ким ўзига навбатi келганда кирарди: 5-10 .дақиқадаn keyin қайтиб чиқишарди. Қабулхона шундай сокин эди-ки, пашша учса овази эшитилар эди.
Баxтимга Жалолиддин ҳам унақа инжиқлик қилмай жим ўтирди.
-Менга ҳам навбат келди.
-Кирдим узун бир кабинет тўрда столнинг орқасида қотмадан келган савуқ башарали битта одам ўтирибди.
-Салом бердим.
-Саломимни олди.
-Ўтиришга таклиф қилди; раҳмат айтиб кўрсатган курсисига ўтирдим.
-Ўзимни таништириб Сафар аканинг шу вақтга қадар қамалиб ётгани-ю, учрашув беришмаганини, суди ҳам бўлмаганини айтиб, нима айби бор эканлигини ҳам билмаслигимни, айтдим.
-Қанақадир “танга”ни баҳона қилишаяпти.ю, "танга”ни, музейнинг директори uzi экспертиза қилдириб беринг деб ўз имзоси билан берган. Расмий бланкага икки тарф ҳам “имзо” чекиб олинган нарса ўғирлик бўладими? Мантиқ қани бу ерда?
-Менинг ҳамма гапимни оҳиригача бўлмай эшитди-да, олдида турган ёзган аризамга кўз ташлади
- Safarboy Bekjonov Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясиданми?
-Ҳа.
-ЭРК Партиясида ким бўлиб ишлаган?
-ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси эди.
-Сиз кутинг, унинг суди Тошкентда эмас, Элликқаълада бўлади.
-Нимаga?...
- ....
-Суди бўлишидан олдин сизга телефон қилиб айтишади.
-Сўзим тугади дегандай ўрнидан турди.
- Мен ҳам айтилмаган дардларим, бўғзимда тугумланиб, қабулхонага чиқдим.
-Қабулхонада ҳеч ким йўқ эди.
-Демак; қабулига кирган энг сўнги одам мен эканман.
-Янгилиш ҳотирламасам уч ёки турт одамни қабул қилганди ўшанда.
Ташқарига чиқдим совуқ кучайганди, osmanni qop-qora bulut qoplagandi mening kungil osmanim kabi.
- Hавода қор учқунларди erga tushgan qor donalar muz bulib qotayotgandi. Uzing asra hudoyim, yiqilib tushmagayman, hudo urib yiqilib tushsam Jaloliddinni bir erini injitiman. Dodim yatratganganga etdi shekilli yiqilmay sog-oman uyga kelib oldim.Hayolimnida esa nimaga Safar akanin sudi Toshkentda sud binosi qurib qolganday gadoy topmas maskan Элликқаълада Сафар аканинг суди бўлиш керак degan жавобсиз, саволимга кимдан жавоб олolmadim.
Negaki, Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб бу ҳақда сўрасам жўяли жавоб бера олмади. Адвокати Ҳамидулло Зайнидинновдан сўрасам кутинг кейин аниқни айтаман деди.
Ҳуллоси калом Сафар аканинг суди нима учун Тошкентда эмас Элликқаъллада бўлишининг сабабини ҳеч ким билмасди.
Ўз дардим билан бўлиб янги йилга ҳам саноқли кунла қолганини унитибман.1994 йилни ҳуввиллаган, ховлида битта ўзим кут иб олмай деб терговчи Ҳусан Аҳмедовга 1993 йил 25 Декабрь куни телефон қилдим.
-Салом берганимдан кейин.
-Сиздан илтимос Сафар акадан руҳсат олиб беринг, мен ўз қишлоқимга янги йилни кутиб толгани кетмоқчиман.(Сафар ака билан учраштирмаганидан кейин мен наиложликдан терговчи Ҳусан Аҳмедовга айтардим муҳим бир гапим бўлса Сафар акага айтадиган . Ҳусан ака бориб Сафар акага айтарди. Берган жавобини эса менга ) Ҳулоси калом Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ҳамда Сафар ака билан мени орамиздаги элчи вазифасини бажарар эди.
-Сал кам бир йилдан бери Сафар акани кўрмаганим учун...ҳозир ҳам агар Сафар ака кетсин , десалар кетаман бўлмаса шу ерда шаҳарда қоламан дедим.
Чунки олдинги гал; “маззам йўқ қишлоқимга кетиб даволаниб келаман” деб сўратганимда кетмасин Тошкентдан ҳеч қаёқга деб руҳсат бермганди.
Мен Сафарга айтаман.
-Ҳусан ака сизни ҳам, Сафар акани ҳам, келаётган янги йил билан табриклайман.
-Раҳмат.
- 27-Декбрда телефон қилсам.
-Ҳусан Аҳмедов Сафар ака билан гаплашганини менинг ўз қишлоқимга кетишим учун руҳсат берганини айтди.
-Соғликки яхшими сўрадим сабрим чидамай?
-Арслон каби.
-Ростданми?
-Сизга ялғон гапирмайман -ку!
-Хурсанд бўлдим.
-Яъна бир бор мeни номимдан Сафар акани янги йил билан табрикланг!
-Яхши.
-"Қафасдаги шер енггаман дер” Alisher Navoiy.
Балким ўшандa Ҳусан Аҳмедов муболаға қилмай Сафар аканинг руҳиятидан келиб чиқиб айтгандир. Сафар ака 3 йилga qamaldi.Shu 3 yil давомида қамоқхоналарда kuz kurib, quloq eshitmagan, odam bolasi чидай олмайдиган қийноқларга солинди шунда ham матонатини йўқотмади, руҳан эзилмади, золимларга тиз чўкмади.
Ҳамиша: Aрслон каби мағрур,
Bўри каби бўйин эгмас эди.
18.05.2014 yil. Lausanne.
38 -қисм.
“Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси: Абдураҳим Пўлотов билан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳларнинг фикри-зикри, диктатурага қарши бирлашиб курашиш эмас, балким ораларидаги кўзга кўринмас зиддиятни кундан-кунга , кучайтириб ҳар куни бўлмаса ҳам ҳафта-ўн кунда, бир-бирига қарши оммавий воститалар, орқали тош отиш билан оввара эдилар. У вақтларда ҳозиргидай интернет ёки билгисайёр (компиютр) ривожланмагани учун Ўзбекистонда биргина “Озодлик” радиоси бор эди; муҳолифат вакиллари ўз дардlarини chiqib айтадиган.
“Озодлик” радиосининг қароргоҳи Европада жойлашган.
Биз каби ўз турмуш ўртоқлари қамалган ёки озми -кўпми, özlarini Ўзбекистон муҳолифатига алоқадор деб билаdigan инсонлар ҳар куни кечқурун шу радио орқали Ўзбекситондаги оддий одамлардан сир тутилayotган хабарларни ва ўзимизнинг Муҳолифат лидерлариmiz орасидаги баъзан, “ҳақорат даража”сига, юксалган “сўз дуэллолари”ни ,"Озодлик” радиосидан эшитар эдик.
Дейлик бир оқшом ЭРК Демократик Пaртиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ “дўстимиз" Абдураҳим Пўлотов деб ўзининг ҳаммага малум-у, машҳур қисиқ овази билан:
“ маъломат тошларини отишга бошласа”...
Орадан кўп икки кун ўтмай ; “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг "сўз”ини, ҳеч кимга бермайдиган нотиқ раиси Абдураҳим Пўлотов: “Салай Мадаминов " деб гап бошлаб ўзининг туганмас "иғво ва фисқi фасоддан” töla тошларини salay madminovga отмоқга бошлар эди.
У вақтларда ҳали Абдураҳим Пўлотов жаноблари ERK Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳга: 53 -54 . рақамли квартираlarning номерларини “лақаб”ини, бермаганди, шекилли aytmasdi. “Салай Мадаминов” дерди holos...
Иккаласининг орасидаги кўзга кўринмас нифоқ нима эканлиги биз ғариблар учун сир эди. Ўртада эса икки тарафдан hm бесабаб ва бегунаҳ қамалаётган muholifatchiларнинг safи кундан кунга кенгайиб боаётганди.
Қамалаётган ЭРК Партиясининг ва “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзолари ва уларнинг орқасида қолayotган кўзи ёшли оилаларига жабр бўлаётганди.
Уларнинг аянчли ҳоли на ЭРК Демократик Партиясининг raisi Muahmmad Solihni, na “Бирлик” Халқ Ҳаркатининг раиси Andurahim Pulotovларни қизиқтирар эди.
Аслида “Бирлик”Халқ Ҳаракатига ҳам ЭРК Демократик Пратиясига ҳам битта диктатор президент Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг ўзи етарди.ortrdi ham .
Ташқаридан душман яратиб, иккала муҳолифатчининг бир-бирига таъбири жойиз бўлса “қутурган ит” каби ташланишларининг ҳеч керк-ки, йўқ эди usha mashum 1993-94 yillarda.! Унинг ўрнига биргалашиб битта душманга қарши курашганларида эди: Ўзбекистон қамоқхоналарининг қон босган камераларида исканжа ва қийноқларга тутилаётган муҳолифатчиларнинг озодлиги учун курашганларида балким кўп муҳолифатчилар қамалмай қолиши ёки қамалсалар ҳам тез орада озод бўлишлари мумкин бўлар эдими?...
Ҳеч бўлмаса, қамалаган муҳолифатчиларнинг оилаларига ҳам моддий ҳам манавий ёрдам берганларида уларнинг орқасида қолган оилалариning hayotlari nisbatan yahshi bular edi. Ular ozgina berilgan moddiy yordamndamn tejab ўз турмуш ўртоқларини яхшироқ ҳимоя қилишлари учун адвокатларга hizmat haqlarini беришлари осонлашармиди?
Bular haqida uylash ikki liderning ham hayoliga kelmasdi.
Энг ёмони эса ўша йилларда муҳолифат фаоли бўлиб қамалган инсонларнинг жабрини ҳали балоғат ёшига етмаган , болаларi билан 2- 3 ёшга, тўлмаган гўдаклар тортаётган эди. Оталари айбсиз-айбдор, бўлиб қамалган бир кунда “халқ душмон”ининг, ўғли ёки қизи деган кетмас тамға уларнинг пешоналарига ёпиштирилган эди.
Худо кўрсатмасин шундай оилаларнинг болалари ёки катта ёшдаги аъзоларидан бирортаси касал бўлиб қолса, уларга тўла-тўкис, медицина ёрдами ҳам кўрсатilмас эди.
"Оқ халат” кийган ҳукуматнинг ялоқасига айланган qora niyatli докторлар останасига бош уриб келган ОНАларнинг қўлларида иситмаси кўтарилган , кўзlarини очолмай дард билан олишаётган ўғли ёки қизини даволашдан бош тортиб бечора ОНАларни, ҳайдаб юборganlariga uzim guvoh bulganman. Uzim ham bir necha marta Jaloliddin kasal bulganida Tishkent Shahar poliklinikalaridan yiglab izimga qaytganman... doktorlar "it"ni haydaganday haqorat qilib haydab yuborgan.
Чорасизcha kuzimda qonli yoshim bilan orqaga qaytganman. Kасал Jaloliddinni бағриmга орқаmга қайтишга мажбур bulganman.
-Halli ikki yoshga tulmagan Jaloliddin aybsiz aybdor edi..
-Aybiu dunyoga Safar Bekjonning ugli bulib klegani edi.
-Қайтарканman йўлда notanti тақдириmга минг лаънат айтардиm uglimning dardiga topolmay chora ,butun alamimni kuz yoshimdan olar edim.
-Uning nima gunohi bor?!...
Osmanga boqaman osman uzoq, erga qarayman er oyoqimning oltida lekin yorilmaydi kirayin desam.
Бир ёнда касал фарзандиm бир ёнда қамоқда қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқиm Safar aka энг ёмони эса чўнтагиmда автобусга чиқишга ҳам тангаm ham йўқ.
Чунки бугун ush avtobusga beradigan tangamni тежамасаm, эртага уйга нон олишга бир тийинниm қолмайди.
Men kabilarнинг тортааётган мисилсиз азоб-уқибатларини , на ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни на "Бирлик”Халк Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотовни қизиқтирmasdi..
Уларнинг иккаласи ҳам Туркияда кўзга кўринмас шуҳратнинг қулларига айланган эдилар. Уларни қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқлари қамалган men аёлларнинг aynchli taqdiri, ,дадасини соғинган мурғак гўдакларнинг ёки ўғли қамалган шўрлик ота-оналарнинг тортаётган мсилсиз азоб уқибатлари иккаласининг тушига ham кириб чиқмасди.
-Ҳа... чиндан ҳам ўша маъшум йилларда Муҳаммад Солиҳни, vа Абдураҳим Пўлотовни ҳар куни бегунаҳ қамалаётган ЭРК пaртиясининг ёки “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзоларининг тақдири, қамалаганларнинг ортидан ҳам моддий ҳам маънавий азоб чекаётган оилаларининг тақдири ёки ўз отаси бўла туриб бир кунда тирик етимга айланган, пешонасига “халқ душмани”нинг ўғли ёки қизи деб тамға босилган мурғаккина гўдакларнинг тақдири “чумоли” каби ҳам қадр қиймати йўқ эди.
"Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотов КГБ нинг ажанлари (агентлари) “бошимга тош “билан урди деб (даволаниш мақсадида) Туркияга қочган бўлса,.
ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ мен Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг “ер тўла”сида, 3 кун қамалиб ўтирдим .... чиққанимдан кейин “дўст"ларимнинг, илтимоси билан Туркияга ,кетишга мажбур бўлдим деган яхшигина баҳонаси тайёр эди. Биргина айблари миллатимизнинг озодлиги, фаровон келажаги учун курашган ва муҳолиф Партияларда бўлган ЭРК ва "Бирлик" Ҳалк Харакатининг аъзолари эса қамоқхоналарнинг зах босган ертўлаларида кўз кўриб қулоқ эшимган қийноқларга маҳкум бўлиб “қон қусуб” ўтирган эдилар.
Афсуски уларнинг кўплари кўрган мисилсиз исканжа ва қийноқларидан Ўзбекситон деб аталаган очиқ осман остидаги қамоқхонанинг қоранғу ертўлаларида шаҳид бўлдилар.
Уларнинг орқасидаn қолган оила аъзолари эса жаҳаннам азобини тортиб яшаётган эдилар.
Уларнинг холидан ҳеч ким ҳабар олмасди.
Ҳатто қўни-қўшни, маҳалла баъзи бир ўзига бино қўйган ҳозирги ҳукуматнинг ялоқасига айланган энг яқин қариндошлари ҳам улардан yuz ўгириб кетган eди.
Кўчада келаётганини кўрса қўшнилари терс йўлга кириб кетадиган бўлгандилар.
Давлат душманининг оиласи билан саломлашиб бошим балога кирмасин деб.
Ҳар бир маҳалла комитетининг раислари esa улар yashaydiga уйларини кеча-yu, кундуз кузатар эдиlar, ким келади-ю, ким кетади деб.
Муқаддас китоб "Қуръон-и, каримда” агар инсон кўп гунах ишласа у ўлганидан кейин аллох тарафидан жазоланса "дўзаҳ ўт"ида, ёнармиш.
Қисқачаси гунаҳкор банданинг жазоси дўзаҳ экан.
Яратган оллоҳга шак келтирмай: шуни айтаман-ки, қайси аёлнинг турмуш ўртоқи қамалса, у ёлғончи дунёнинг дўзаҳ ўтида тириклайин , тинмайин, ҳар куни ёнади.
Бу ёнғинни на сўндириб бўлади на тиндириб.
Кеча-ю, кундузингиз жаҳаннамга айланади.
Ўзбекистонда ҳукм сураётган зулм машинаси, демократия учун ким курашган бўлса ҳаммасини; эзиб-янчиб, ер билан бир қилиб текислаб кетаётган эди.
Сафар ака қамалганидан кейин муҳолифатчилардан ERK Partiyasi yoki "Birlik" Halq harakatidan ким қамалса, ҳаммасига бир ҳил сенери-ю , ёзилган эди.
Уйидан ёки машинасидан “граната” , “мина” , "ўқ отар қурол” , уни ҳам оз кўрсалар чўнтагидан “наша” чиқди деган уйдирма айблар билан қамоқга оламоқга бошлаган эдилар.
Наманганга Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов кетганди: “Озодлик” радиосидан эшитсам Наманганда шу радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири берган интервуюларини севиб эшитадиганим inson Носир Зокирни мен ҳали номини эшитмаганим Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли деган муҳолифатчини қамоақга олишган эмиш.
Уларнинг сони бир нечта эди.
Afsuski, men кўпчилигининг исм-фамиляларини унитгандим.
Носир Зокир билан Ahmathonturahonboy uglinin унитмаган бўлсам:
1995 йил муҳолифатчи “Бирлик “ Харакатидан Маҳбуба opa Қосимованинг уйида Nosir Zokir bilan учрашгандим. Nosir aka ularnikiga mhmonga kelgandi shekilli.
Худо раҳматли Аҳматхон Тўрахонбой ўғлининг хоними билан 1994 ёки 1995 йилда 64/18 сонли қамоқхоналарнинг касалхонасининг олдида (Сан городок) тасодиф кўришиб қолгандим. Афсуски бу хурматга лойиқ хоним билан танишиб, сўзлашмоқ насиб қилмади. (Бу ҳақда батабсил кейинги бобларда ёзаман насиб қилса)
Улар учун қўрқинчли сенарий шундай усталик билан ёзилганди-ки, таърифига менинг қаламим ожиз.
Буларни эшитганимда, жону -жаҳоним, куйиб-кулга, айланарди.
Танимаганим , билмаганим умримда ҳеч кўрмаганим,қамалган инсонларга ва уларнинг ота- оналари -ю, турмуш ўртоқларига, кўзида ёши билан дадаларини соғинаётган болаларига жоним ачирди. Uzimning dardimga yana ming dard qushilar edi.
Эй қудратли оллоҳим; бугун яъна биtta менга ўҳшаган аёл жабрдийдага, Жалолиддинга ўҳшаган бегунаҳ бир гўдак дадасининг меҳридан бенасиб бўлди дердим. Uз- ўзимга alam bilan. Дадалари тирик бўла туриб “ тирик етим”ларнинг сафидан жой олганди bechora bolaлар.
Энди ўша аёлlarнинг ҳам мен каби кечалари; қоранғу -зимистон, уйқусиз ўтса, кундузлари егани заҳарга, ютгани заҳқумга айланади.
Ер у кўкни яратган қудратли тангрим қачонгача давом қилади бу ваҳшийлик?
Қачон булар қилган ёмонликларига яраша жазосини олишади?
Шундай кунларнинг бирида МВДга телефон қилсам Ҳусан Аҳмедов Намангандан келган экан.
-Келдингизми?... дедим заҳархандалик билан (салом аликни ҳам йиғиштириб қўйдим. сан каби ҳукуматнинг лайчасига берадиган саломим ҳайф кетади деб)
-Келдим.
-Қанча инсонларни уйини куйдириб, қон -қаҳшатиб, келдингиз?
(Ҳусан Аҳмедов менинг заҳарли тилимга ўрганган шекилли босиқлик билан жавоб қайтарди)
-Қурбоной нима қиласиз аралашиб, улар сизга бегона эмасми?
-Уларнинг бегонаси йўқ мен учун!!!
-Яъна менга ўҳшаган битта аёл, Жалолиддинга ўҳшаган болалар дадасининг изидан qon йиғлаб қолди сизнинг кўнгилингиз тўлдими?
- ...
5.05.2014 yil. Lausanne.
39-қисм.
Нимага жавоб бермайсиз, саволимга нима айби бор "улар”нинг?
- ....
-Қаранг-га, Ҳусан ака сиз ҳам мени саволимга жавоб беролмайсиз, ўзингиз ҳам биласиз "улар"нинг бегунах эканлигини?!
-Майли, ҳамма аралашса, сиз аралашманг, ўз ташвишингиз сизга етмайдими,
улар сизга бегона инсонлар эмасми?...
-Етади!
-Qаҳр билан шуни яхши билин -ки, уларнинг менга бегонаси йўқ.Bilasizmi tergov qilinadigan qamoqhonaning eshigining oldida menga uhshagan, kuzida yoshi tuhtamagan ayollar bilan Jaloliddinga uhshagan dadasining mehriga zor bolalar yana kupaydi. Sizga "uhshagan"lar, qaerdan ham tushgunardi dardimizni?!
- ....
-Жавобсиз саволларim ... қаршисида терговчи Ҳусан Аҳмедовдан на сас чиқди на садо.
- ....
-Ҳусан ака дедим жаҳл билан "улар”нинг, айбдор эмаслиги ҳақидаги саволларимга; жавоб бермасангиз, берманг !
- ....
-Балким ўзингиз ҳам билмассиз уларнинг қандай “жиноят” қилганларни-ю нима учун қамоқга олинганини?
- ...
-Мени қачон Сафар ака билан учраштирасиз?
- ....
-Сизларнинг қон ҳиди босиб кетган зиндонларингизда яъна қанча вақтгача ётади, қон ютиб, судсиз, сўроқсиз ?
-Nihoyat Husan Ahmedov tilga kirdi.
-Сабр қилинг сизга гаплашиб “учрашув” олиб бераман. Сафарнинг суди қачон бўлишиga Ўзбекистон Олий Суди қарор беради. Яхшиси сиз Ўзбекистон Олий Судга бориб surab кўринг?!
-Адресини билмайман.
-09 деган телефонга, телефон қилсангиз улар сизга адресини айтishaади .
-Яхши.
-Тошкентдаги ҳамма иш ерларининг телефон номерлари ёзилан кичкина китобча бўлади: "спровочник” деган шу китобча сизда борми ?
-Йўқ.
-Олсангиз истаган ерингизни адресi bilan телефон номерини қийналмай топасиз.
-Ҳусан ака сиз айтган китобчани қаердан оламан?
-Киосикдан ёки китоб магазиндан олишингиз мумкин.
-Раҳмат.
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашганимдан кейин китоб магазинига бориб ўша китобчани сотиб олдим. "Спровочник”да, менга керакли бўлган ҳамма иш ерларининг ва Халқора Ташкилотларнинг ҳам телефон номерлари va adreslari berilgan экан.
Энди ҳеч қийналмасдан уйда утириб ҳоҳлаган ташкилотимга телефон қилиш ва адреси орқали бориш имкониятига эга бўлгандим. Олдин Тошкентни яхши билмганим учун ҳар кимдан бир, адрес сўраb olar эдим.
Уйга келгандан кейин китобчадан телефон номерини топиб Ўзбекистон Олий судига телефон қилsaм.
Bu erga kelishingiz kerak dedi telfon trubkasini olgan odam.
Эртасига, эрталаб Жалолиддинни кўтариб Олий Суднинг Анхор бўйидаги қароргоҳига бордим. Қабулхонада ёш бир йигит ўтирган экан келган одамларни қабул қилиб, дардиларини тинглаб.
Кўпчилик ариза ҳам ёзиб бераётганди.
Мен ординига тушунмадим, нимага ариза ёзаётганларини кейин ўзимга ўҳшаган аёлдан сўрасам.
- Бу ерда Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода ҳар ҳафтада одамлар билан учрашади. Шунга ариза ёзиб ташлаб кетасиз. Агар омадингиз келса қабул қилади деди нотаниш аёл.
-Кутдим менга ҳам навбат етди.
Секратар йигитга дердимни айтсам менга ички телефондан гаплашишим учун Муҳаббат деган аёлнинг телефон номерини берди.
Негадир фамилясини айтмади.
-Шу аёл сизга айтиши мумкин турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида .
-Муҳаббат опага телефон қилсам ҳурматимни ўрнига қўйиб, ҳол -хотиримни сўрашни ҳам унитмади.
Сафар ака қамалганидан кейин кўп ташкилотларга, борганман, бош уриб yordam surab, кўпчилигининг тош қотган останаларидан, пешонам қонаб, кўзимда ёш билан изимга қайтгандим.
Ҳеч бири менга одам муомилласини қилмаган.
-Сафар акани Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясидан эканлигини эшитганларидан кейин “тўнини тескари кийиб олиб “ ҳақорат қилгандай изимга қайтарар эдилар.
Биринчи маратоба бундай соҳада ишлайдиганларнинг менга нисбатан яхши муносабатда бўлиши эди.
Кўнглим кўтарилди мени ҳам “инсон” ўрнида кўрадиганлар бор экан деб.
-Муҳаббат опа: сиз Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашиб ундан сўрасангиз турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида у киши сизнинг саволларинигизга жавоб беради деди.
-Қачон қандай қилиб учрашишим мумкин?
-Cиз бу ердаги секратарга “ариза” ёзиб қолдирсангиз, мен ўзим , сиз учун Олий Суднинг раисидан учрашув соатини олиб берishga harakat qilaman. Agar sizni qabul qilishga rozi bulsa bир икки кундан кейин сизга жавобини айтаман. Ариза ёзганингизда албатта уйингизни адреси билан телефон номерини ёзишни унитманг!
-Вой, ростданми siz man uchun gaplashasizmi?....
-Ha gaplashaman.
-Каттакон раҳмат sizga..
-Kurmaganim Muhabbat opadan hursand bulib hayralshdim.
Ўша ердаги секратардан бир варақ қоғаз олдимда қисқа лўнда қилиб дардимни ёзиб бердим.
-Уй адресим ва телефон номеримни ҳам ёзишни унитмадим..
-Ё.... худо уларнинг ичида ҳам бор экан-ку, инсонни ажратмай муомилла қиладиганлари. Safar akaning qaerda ishlagani bilan ham qiziqmadi. Hudogs shukur. Balkim bu ayol ham ERK Partiyasidan ekanligini bilganida balkim bunaqa munosabatda bulmasmid ...degan savuq hayol kunglimdan utdi.
(Умримда ҳеч кўрмаганим Муҳаббат опадан оллоҳ рози бўлсин)
-Узилган умидимга ришта боғлаб, кўнглим тоғдек кўтарилиб , уйга қайтдим.
-Муҳаббат опа деганлари мард аёл экан сўзида турди.
-Орадан икки-уч, кун ўтар-ўтмас, уйга телефон қилиб Ўзбекистон Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашадиган куни ва соатини айтди.
Ва...ниҳоят вада қилинган кун келди.
-Мен Ўзбекистон Олий Судининг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашувим 1993 йил адашамаган бўлсам 14 Декабрда соат 11 да эди.
Эрталаб ҳаво жуда савуқ эди.
Жалолиддинни қалин кийинтириб қучоқимга олдимда Олий Суднинг биносига бордим.
-Қабулхонада кутиб ўтирдим.
-У ерда ҳар хил ёшдаги аёллар ва эркак кишиларdan иборат уч-тўрт, одам бор эди. Ҳар ким ўзига навбатi келганда кирарди: 5-10 .дақиқадаn keyin қайтиб чиқишарди. Қабулхона шундай сокин эди-ки, пашша учса овази эшитилар эди.
Баxтимга Жалолиддин ҳам унақа инжиқлик қилмай жим ўтирди.
-Менга ҳам навбат келди.
-Кирдим узун бир кабинет тўрда столнинг орқасида қотмадан келган савуқ башарали битта одам ўтирибди.
-Салом бердим.
-Саломимни олди.
-Ўтиришга таклиф қилди; раҳмат айтиб кўрсатган курсисига ўтирдим.
-Ўзимни таништириб Сафар аканинг шу вақтга қадар қамалиб ётгани-ю, учрашув беришмаганини, суди ҳам бўлмаганини айтиб, нима айби бор эканлигини ҳам билмаслигимни, айтдим.
-Қанақадир “танга”ни баҳона қилишаяпти.ю, "танга”ни, музейнинг директори uzi экспертиза қилдириб беринг деб ўз имзоси билан берган. Расмий бланкага икки тарф ҳам “имзо” чекиб олинган нарса ўғирлик бўладими? Мантиқ қани бу ерда?
-Менинг ҳамма гапимни оҳиригача бўлмай эшитди-да, олдида турган ёзган аризамга кўз ташлади
- Safarboy Bekjonov Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясиданми?
-Ҳа.
-ЭРК Партиясида ким бўлиб ишлаган?
-ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси эди.
-Сиз кутинг, унинг суди Тошкентда эмас, Элликқаълада бўлади.
-Нимаga?...
- ....
-Суди бўлишидан олдин сизга телефон қилиб айтишади.
-Сўзим тугади дегандай ўрнидан турди.
- Мен ҳам айтилмаган дардларим, бўғзимда тугумланиб, қабулхонага чиқдим.
-Қабулхонада ҳеч ким йўқ эди.
-Демак; қабулига кирган энг сўнги одам мен эканман.
-Янгилиш ҳотирламасам уч ёки турт одамни қабул қилганди ўшанда.
Ташқарига чиқдим совуқ кучайганди, osmanni qop-qora bulut qoplagandi mening kungil osmanim kabi.
- Hавода қор учқунларди erga tushgan qor donalar muz bulib qotayotgandi. Uzing asra hudoyim, yiqilib tushmagayman, hudo urib yiqilib tushsam Jaloliddinni bir erini injitiman. Dodim yatratganganga etdi shekilli yiqilmay sog-oman uyga kelib oldim.Hayolimnida esa nimaga Safar akanin sudi Toshkentda sud binosi qurib qolganday gadoy topmas maskan Элликқаълада Сафар аканинг суди бўлиш керак degan жавобсиз, саволимга кимдан жавоб олolmadim.
Negaki, Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб бу ҳақда сўрасам жўяли жавоб бера олмади. Адвокати Ҳамидулло Зайнидинновдан сўрасам кутинг кейин аниқни айтаман деди.
Ҳуллоси калом Сафар аканинг суди нима учун Тошкентда эмас Элликқаъллада бўлишининг сабабини ҳеч ким билмасди.
Ўз дардим билан бўлиб янги йилга ҳам саноқли кунла қолганини унитибман.1994 йилни ҳуввиллаган, ховлида битта ўзим кут иб олмай деб терговчи Ҳусан Аҳмедовга 1993 йил 25 Декабрь куни телефон қилдим.
-Салом берганимдан кейин.
-Сиздан илтимос Сафар акадан руҳсат олиб беринг, мен ўз қишлоқимга янги йилни кутиб толгани кетмоқчиман.(Сафар ака билан учраштирмаганидан кейин мен наиложликдан терговчи Ҳусан Аҳмедовга айтардим муҳим бир гапим бўлса Сафар акага айтадиган . Ҳусан ака бориб Сафар акага айтарди. Берган жавобини эса менга ) Ҳулоси калом Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ҳамда Сафар ака билан мени орамиздаги элчи вазифасини бажарар эди.
-Сал кам бир йилдан бери Сафар акани кўрмаганим учун...ҳозир ҳам агар Сафар ака кетсин , десалар кетаман бўлмаса шу ерда шаҳарда қоламан дедим.
Чунки олдинги гал; “маззам йўқ қишлоқимга кетиб даволаниб келаман” деб сўратганимда кетмасин Тошкентдан ҳеч қаёқга деб руҳсат бермганди.
Мен Сафарга айтаман.
-Ҳусан ака сизни ҳам, Сафар акани ҳам, келаётган янги йил билан табриклайман.
-Раҳмат.
- 27-Декбрда телефон қилсам.
-Ҳусан Аҳмедов Сафар ака билан гаплашганини менинг ўз қишлоқимга кетишим учун руҳсат берганини айтди.
-Соғликки яхшими сўрадим сабрим чидамай?
-Арслон каби.
-Ростданми?
-Сизга ялғон гапирмайман -ку!
-Хурсанд бўлдим.
-Яъна бир бор мeни номимдан Сафар акани янги йил билан табрикланг!
-Яхши.
-"Қафасдаги шер енггаман дер” Alisher Navoiy.
Балким ўшандa Ҳусан Аҳмедов муболаға қилмай Сафар аканинг руҳиятидан келиб чиқиб айтгандир. Сафар ака 3 йилga qamaldi.Shu 3 yil давомида қамоқхоналарда kuz kurib, quloq eshitmagan, odam bolasi чидай олмайдиган қийноқларга солинди шунда ham матонатини йўқотмади, руҳан эзилмади, золимларга тиз чўкмади.
Ҳамиша: Aрслон каби мағрур,
Bўри каби бўйин эгмас эди.
18.05.2014 yil. Lausanne.
40 қисм.
Сафар акадан қишлоқимизга кетиш учун руҳсат олганимдан кейин янги йил арафасидан олдин ҳамқишлоқ студент йигитлар билан поездда олдин Хоразмга кейин таксида Амударё кўприкидан ўтиб Берунийга бордик кейин ўз қишлоқимизга кетдик.
Йигитлардан оллоҳ рози бўлсин қўлимга олган Жалолиддининг кийимлари солинган оғир сумкани улар кўтарди.Қаҳри қаттиқ савуқ қишнинг булутли куни қишлоқимизга кириб бордик. Асфалат қилинмаган йўл тиззага келгунча лой эди.
Мен келмасимдан олдин ёмғир ёққан шекилли ?
Университетда ўқиб юрган вақтимда қишлоқимизнинг ёзда чангдан қишда лойдан юриб бўлмайдиган афкор йўллари ҳақида
Туман Ҳокимиятига ёзгандим.
Қишлоқимизнинг кўчаларини ҳамин қадар асвалат қилишганди.
Афсуски орадан 5 йил ҳам ўтмай йўлимиз эски ҳолига қайтганди. Ниҳоят минг азоб билан ўз туғилган уйимнинг останасига қадам қўйдим. Мени келганимни кўрган онамнинг юраги севинчдан портлайдиган ҳолга келди.Ҳаммалари билан дийдолашганимдан кейин ўз хонамга кирдим бир оз дам олай деб
Кўрдимки ўз хонамда мен нима нарсани қаерга қўйган бўлсам ҳатто ўрнини ҳам ўзгартирмай шундай сақлаганди онам.
Китобларим , ўқиган журналаларим, қачонлардир ёзган қўл ёзмаларим...
Буни кўриб хурсанд бўлдим.
Сафар ака билан келганимизда эътибор бермаган эканман бу ҳолатга.
Энди эса ...
Кечқурун мени келганимни эшитган: қишлоқимизда яшайдиган акамлар, янгамлар, жиянларим уйга келишди. Кичкина Жалолиддинни бири олиб, бири ерга қўймасдан ўйнатишарди. Жалолиддин ҳеч бирисидан бегонасирамай ўз ҳолатидан мамнун эди. Тоғаларининг эркатойига айланганди менинг кичкина шаҳзодам!
Тўрта акам жамул-жам, фақат Элликқаълада туманида яшайдиган яшайдиган энг катта акам ҳали мени келганимни эшитмагани учун у келмаганди.
Акамларнинг ҳаммасининг юзида менинг бошимга кутилмаганда тушган фалокатнинг расмини кўрдим. Уларнинг кўзларида акс этган “ачиниш” руҳи қалбимни парчалади.
Уларнинг менга “нима бўлди ” деб қараётганини кўриб ростини айтсам келганимга “пушоймон” бўлдим.
- Келмасам, кўрмасам бўлар экан!!!
Мен улар савол бермасидан олдин ўзим нима бўлган бўлса воқеани айтай: дедим -да. Сафар аканинг қандай қилиб “қопқон”га туширилганини ва бу “қопқон”нинг, орқасида кимлар тургани ҳақида айтиб бермасам булар бошқача тушуниб Сафар акадан хафа бўлишлари тайинлинигини ҳис қилдим-да.
Уларга қарадим.
Биламан ҳозир ҳаммаларингиз мендан куёвингиз ҳақида сўрамоқчи бўлаяпсизлар лекин мени дилимни ранжитишдан қўрқиб жим ўтирибсизлар.
Аслида воқеа сизлар ўйлагандек эмас!!!
Биринчидан: Сафар акани яхши танимаганларинг учун шубҳаланган бўлишларингиз ҳам мумкин?! Чунки Сафар ака билан турмуш қурганимизга бори йўғи: 2.5 бўлганди холос . Шу қисқа муддатда Сафар ака билан қишлоқимизга; бори -йўғи 3-4 марта бирга борганмиз унда ҳам бир ёки икки кунга. Сафар ака давомли ЭРК Партиясининг ташкилий ишлари билан банд бўлганидан кейин вақти йўқ эди бемалол юришга.
Шунданми акамлар ҳам куёвини яқиндан танимасди.
Бошқа шаҳарда яшайдиган қариндош-уруғларимни, гапирмасам ҳам бўлади.
Энди эса оёқи туҳмат тўрига илиниб қилмаган айби учун “ўғри” деб ном олиб қамалиб ўтирибди. Шуни яхши билинглар-ки, Сафар ака ҳеч қандай “ўғри”эмас дедим қаътият билан ва лаънати “Халқ сўзи” газетасида чиққан туҳмат тўла мақолани ўқиган бўлсанглар ҳам унда ёзилган гапларга ҳам ишонманглар!
Кимлиги нотайин Элдор Ҳақгўй даган “ифлос” ёзган.
Ўзининг бир бегунаҳ инсонга туҳмат қилаётганига ақли етганда шунинг учун ҳам ўз исм фамилиясини ёзмаган. Агар ўзи ишонса эди ёзган "феълетони"даги, воқеалар “туҳмат эмаслигига “ очиқ исми билан фамилbясини ёзарди у ҳайвон.
Вақти келади у “ит эмган” журналистни кимлигини топиб муносиб жазосини бердиртираман lедим алам билан. Билар эдим ки “Халқ сўзи” газетасида чиққан фелътонни оиламдагиларнинг ҳаммаси ўқиган эдилар.
Бизнинг оиламиз ҳақида қишлоқимизда шундай гап тарқалганди Камол аканинг уйига борсанг гаплашишга одам тополмайсан, ҳар бирининг қўлида газета ёки журнал ўқиб ўтирган бўлади дердилар. ( Камол Рейим ўғли 1928 -2004 йил.) Менинг дадам ёшлиги уруш даврига тўғри келиб фақат 4-синфни битказган лекин билим доираси шу қадар кенг эдики у билан суҳбатлашган одам битта Универтситетни битказаган тарих ўқитувчиси билан суҳбаташгандай таъсурот олар эди. Жаннатмакон дадам бўш вақт бўлдими дархол қўлига китоб ёки газета олиб ўқирди.
Ўзи ўқий олмагани учун ҳаммамизни ўқитганди.
Руҳи шод ,оҳирати обад бўлсин.
Сафар ака akani қамалиши учун “танга” бир баҳона эди аслида унинг орқасида сиёсий сабаблар бор ЭРК Демократик Паrтиясининг раиси .Муҳаммад Солиҳ Туркияга қамалишдан қўрқиб қочиб кетганидан кейин Сафар аканинг қўли билан ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ” партияга айлантирмоқчи бўлдилар Сафар ака уларнинг таклифига рози бўлмагани учун бошига мана шу фалокатлар тушди.
Тўрткулдан Қўзи раиснинг(Қўзи раисни дадам яхши танирди) ўғли Ахмат Атажонов,(muzeyning direktori Urazali Jumaevniung kursdoshi Mavlon Umrzovning yordamchisi bulib ishlagan ) Эълликқаладан музейининг директори Ўразали Жумаев (Ўразали Жумаевни Пеле демасалар бизнинг қишлоқимизда ҳеч ким танимасди бу иблис ҳақида олдинги бобларда баътабсил ёзганман) Тошкентдан шоира Ҳалима Ҳудойбердиеванинг эри Президент Ислом Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов( бу ифлос Сафар акани қаматгани етмагандай миллатимизнинг буюк ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ҳам қаматди туҳмат қилиб ) ва ЭРК Демократик Партиясидан тарихчи олим Шоди Каримов деган деган “пислик”ларни, топиб Сафар ака қарши “танга” ўғирлади деган туҳматни ўйлаб топганлар.
Аслида “танга”ни, ҳужжатлаштириб экспертиза учун Ўразалининг ўзи Сафар акага тилхат bila берган у уйда турибди .
Ишонинглар менга дегандай ҳаммасининг юзига бир-бир,боқдим.Uzimni aybdorday his qilar edim akamlarning oldida!
-Шу хатни бердингми Сафарвойни терговчисига
-Бердим.
-На дади?
-Жавоб бермади....
-Кўпам хафа бўлма ҳаммаси бир кун яхши бўлади. Сафарвой тез чиқиб келар деди онам
-Тун яримига етганди.
- Акамлар ва янгамлар жиянларим ҳаммаси ўз уйларига кетишди.
-Менда ўз уйимдаги ётоқхонамдаги Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда биринчи маошимга олган “темир кароват”имда, Жалолиддинни бағримга босиб ётсам ёстиқ тошдай қаттиқ экан.
Ҳайрон бўлдим нимага қаттиқ деб?!
Ёстиқимни кўтариб тагига қарасам қачонлардир ётар ўқиганим кейин яъна ёстиқимнинг тагига қўйган китобим ҳалиям жойида турган экан.
Китобни қўлимга олдим қайси ёзувчининг асари экан бошимнинг тагида қолиб кетган деб қарасам Чингиз Айтматовнинг “Кунда” романи экан.
Кўзим жиққа ёшга тўлди.
Сафар ака дедим ҳаёлан мен бошимни “Кунда”га қўйдим.
Сизга отган туҳмат тошларини “ўша ҳаромзода”ларнинг, ўзларига қайтариб отмагунимча менга бу дунё харом бўлсин дедим ўз-ўзимга, қасам ичиб.
Мен-ку , Сафар акага ишонардим лекин эртасига ва кейинги кунларда уйга мени кўргани келган қариндош уруғларим, синфдош дўстларим менга “ачиниб боқаётган”ларини, кўриб тўғрисин айтсам янги йилни кутиб олиш учун қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Қайтиб Сафар ака қамоқдан чиқмагунча келмайман дедим ўз-ўзимга.
Менинг ҳеч қачон эгилмаган мағрур бошим ер билан бир бўлганди.
Олдинлари ҳамқишлоқларим менга ҳавас билан қараб муомилла қилишарди.
Қишлоқимиздаги йигитларни қила олмаган ишини мен қилгандим.
Яъни Самарқанд Давлат Университетига 1985 йил “Тайёрлов” факултетидан бир тийин ҳам тўламай ўқишга киргандим. Бу ҳамқишлоқларим ва қариндош уруғларимнинг кутмагани, менинг катта зафарим эди Ўзингиз ўйлаб кўринг қишлоқимизнинг ўқитувчилари дарсга “ароқ” ичиб маст бўлиб келиб бизга дарс ўтарди у ҳам етмагандай; 9 -Сентбрдан пахтага кетиб Декабрда мактабга қайтардик.
Шу оғир шароитда ўқиганман. Ўзлари саводсиз бўлган ўқитувчиларим бизга етарли билим бера олмагандилар. Шунинг учун ҳам бизни қишлоқимизда ўз билими билан ўқишга кириш катта гап эди. .Дадам менинг ўз кучим билан ўқишга киришимга ишонмасмиди ёки узоқ шаҳарда ўқишимни истамасимди ёлғиз қизининг билмадим ҳамиша менга “холимизни кўриб турибсан санга берадиган ортиқча пулим йўқ ўқишга кираман десанг. Ҳозир олдингидай эмас ҳамма ерда пора билан ўқишган кираяптилар. Кўриб турибсан Хажи аамакинг ўғлини 5 минг сўм "пора” бериб Самарқандга Qishloq Hujaligi Institutiga kiritgandi uglini ўқишга .
Сани оёқининг етмайди.
Яхшиси бу йўлдан қайтиб тинчгина Болалар боқчасида ишлаб юравергин битта диплом санга етмайдлими?... Тўғри мен олдин ўрта мактабни битказганимдан кейин Беруний Педогогика Билим Юртини битказгандим қишлоқимизда олдин ёзганим каби Болалар Боқчасида мудира бўлиб ишлаб юргандим.
Лекин қалбимдаги адабиётга бўлган қизиқиш мени Унивестетда ўқишга келажакда биронта газтеда ишлашга ундарди. Мен ўз орзуйимдан дадамнинг гапи билан воз кеча олмасдим. Ўқишим керак деган фикр қалбимга шундай ўрнашган эди-ки...
Мен ўжар эдим ўз билганимдан қолмадим.
Менинг қаътий қароримни эшитган онам :
-Ўқишга кетма! Кетсанг уйга қайтиб келмайсан ! Қайтганингда менинг ўлимимнинг устига келасан деди алам билан...
Бу гапни онам менга 1985 йил йилнинг сўнг баҳода айтганди.
Ўқишга кетаман деб тайёргарлик кўриб юрган вақтимларимда.Онамнинг гапини олмадим Самарқандга кетдим, ўқишга кирдим. Uqishni bitkazdim Тошкентга safar akaga турмушга чиқдим уйга қайтмоқ насиб қилмади.
-Онам ҳақли эди!
Ҳамма ўқишга кирган қариндошларимининг орқасидан оталарининг пули билан тутилган “танкалари” бор эди. Бечора амакиларим (олдин ҳикоя қилганим каби қишлоқимизда бегонамиз йўқ бир биримизга, бутун қишлоқ: амаки, амма-ҳола, тоға-жиян ) ўғил-қизларини, ўқишга киритмоқчи бўлганларида емай-ичмай, йиққан пулларини, йўқ ердан “таниш” топиб кейин улар орқали Универстет ёки Инстутутга киритадиган “танка” топиб бор бойлигини қўлига топширишар ўғлим ўқишга кирса етади бизга, берган пулимиз сизга ҳалол бўлсин деб қўш қўллаб топширар эдилар.
Ўша йиллари қишлоқимизда яхши бир анана бор эди яъни кимни қизи ўқимаган бўлса ҳеч ким ўша қизни келин қилиб олишни истамасди. Ёки қуда тараф қизнинг дадасига вада берарди “қизинггни албатта ўқитаман деб” бизнинг қишлоқимиз ана шундай ҳамма ҳавас қилса арзийдиган қишлоқ эди..
Кўпгина амакиларим ўғли ёки қизининг ўқишга кирган вақтида “пора” бергани етмагандай етмагандай еб тўймас “домлаларига ”ларига, ҳар сессия вақтида болаларининг изидан чўнтакларини тўлдриб қайдасан Тошкент ёки Самарқанд деб йўла чиқар эдилар. Емай ичмай топган-тутганини, шаҳарда ўқиётган студент ўғил ёки қизларининг келажаги учун сарф қилишар эди.
Агар уларга ёзда “қизил қор” ёғади десангиз, ҳаммалари ишонарди лекин “порасиз ўз кучи билан Университетга” киришга эса ҳеч бири ишонмаcдилар.
Менинг Университетга кирганимни эшитганларидан кейин ҳеч бириси ишонишни истамаган эканлар .Онамнинг айтишича қишлоқимизда бир қариндошимизнинг тўйи бўлган шунга худо раҳматли дадам борсалар Ҳажи амаким ҳамманинг ўртасида:
-Камол ота қизингизни Самарқандда Универстетда ўқишига киришига қанча “пора “ бердингиз ёки ўқишга кирдим деб алдаб ўзи Самарқандда ишлаб юрибдими деб сўраган? Эканлар.... Дадам нима дейишини билмаган.
Чунки бизларнинг уйдагилар Самарқанддаги Университетнинг қаерда жойлашганини ҳам билмас эдилар шу воқеадан кейин дадам Универстетга мени излаб келди акам билан. Ва ўз кўзи билан кўриб кетди мени Университетда ўқишимни.
Мен жуда “сода”эдим ҳамма курсдошларим мен каби ўз билим кучи билан ўқишга кирганига ишонардим....уларнинг “танкаси” борлигини 5 курсга келганимизда Жонбойлик курсдошим Адҳам Абдуллаевнинг “сиздан бошқа ҳаммамизнинг орқамизда суянадиган суянчиқимиз бор шуни ҳам билмасдингизми? “ деб кулиб сўраганида сўраганида тошдай қотиб қолгандим.
- Аҳтам сиз ҳазиллашаяпсизми деб сўраганман ишонмай?!
Аҳтам роса кулганди мен “сода”нинг, устидан.
30.05. 2014 yil. Lausanne.
( "Quyoshi kulmagan bahor" deb nomlamngan hotiralarimni kim uqib uqib yurgan bulsa; shuni malum qilaman-ki, yoz tatatili boshjlangani munosabati bilan hotiralarimning davomini kuzda elon qilaman. Hammalaringizga hurmat ehtirom ila, Olloha omanat bulinglar!)
40 қисм.
Сафар акадан қишлоқимизга кетиш учун руҳсат олганимдан кейин янги йил арафасидан олдин ҳамқишлоқ студент йигитлар билан поездда олдин Хоразмга кейин таксида Амударё кўприкидан ўтиб Берунийга бордик кейин ўз қишлоқимизга кетдик.
Йигитлардан оллоҳ рози бўлсин қўлимга олган Жалолиддининг кийимлари солинган оғир сумкани улар кўтарди.Қаҳри қаттиқ савуқ қишнинг булутли куни қишлоқимизга кириб бордик. Асфалат қилинмаган йўл тиззага келгунча лой эди.
Мен келмасимдан олдин ёмғир ёққан шекилли ?
Университетда ўқиб юрган вақтимда қишлоқимизнинг ёзда чангдан қишда лойдан юриб бўлмайдиган афкор йўллари ҳақида
Туман Ҳокимиятига ёзгандим.
Қишлоқимизнинг кўчаларини ҳамин қадар асвалат қилишганди.
Афсуски орадан 5 йил ҳам ўтмай йўлимиз эски ҳолига қайтганди. Ниҳоят минг азоб билан ўз туғилган уйимнинг останасига қадам қўйдим. Мени келганимни кўрган онамнинг юраги севинчдан портлайдиган ҳолга келди.Ҳаммалари билан дийдолашганимдан кейин ўз хонамга кирдим бир оз дам олай деб
Кўрдимки ўз хонамда мен нима нарсани қаерга қўйган бўлсам ҳатто ўрнини ҳам ўзгартирмай шундай сақлаганди онам.
Китобларим , ўқиган журналаларим, қачонлардир ёзган қўл ёзмаларим...
Буни кўриб хурсанд бўлдим.
Сафар ака билан келганимизда эътибор бермаган эканман бу ҳолатга.
Энди эса ...
Кечқурун мени келганимни эшитган: қишлоқимизда яшайдиган акамлар, янгамлар, жиянларим уйга келишди. Кичкина Жалолиддинни бири олиб, бири ерга қўймасдан ўйнатишарди. Жалолиддин ҳеч бирисидан бегонасирамай ўз ҳолатидан мамнун эди. Тоғаларининг эркатойига айланганди менинг кичкина шаҳзодам!
Тўрта акам жамул-жам, фақат Элликқаълада туманида яшайдиган яшайдиган энг катта акам ҳали мени келганимни эшитмагани учун у келмаганди.
Акамларнинг ҳаммасининг юзида менинг бошимга кутилмаганда тушган фалокатнинг расмини кўрдим. Уларнинг кўзларида акс этган “ачиниш” руҳи қалбимни парчалади.
Уларнинг менга “нима бўлди ” деб қараётганини кўриб ростини айтсам келганимга “пушоймон” бўлдим.
- Келмасам, кўрмасам бўлар экан!!!
Мен улар савол бермасидан олдин ўзим нима бўлган бўлса воқеани айтай: дедим -да. Сафар аканинг қандай қилиб “қопқон”га туширилганини ва бу “қопқон”нинг, орқасида кимлар тургани ҳақида айтиб бермасам булар бошқача тушуниб Сафар акадан хафа бўлишлари тайинлинигини ҳис қилдим-да.
Уларга қарадим.
Биламан ҳозир ҳаммаларингиз мендан куёвингиз ҳақида сўрамоқчи бўлаяпсизлар лекин мени дилимни ранжитишдан қўрқиб жим ўтирибсизлар.
Аслида воқеа сизлар ўйлагандек эмас!!!
Биринчидан: Сафар акани яхши танимаганларинг учун шубҳаланган бўлишларингиз ҳам мумкин?! Чунки Сафар ака билан турмуш қурганимизга бори йўғи: 2.5 бўлганди холос . Шу қисқа муддатда Сафар ака билан қишлоқимизга; бори -йўғи 3-4 марта бирга борганмиз унда ҳам бир ёки икки кунга. Сафар ака давомли ЭРК Партиясининг ташкилий ишлари билан банд бўлганидан кейин вақти йўқ эди бемалол юришга.
Шунданми акамлар ҳам куёвини яқиндан танимасди.
Бошқа шаҳарда яшайдиган қариндош-уруғларимни, гапирмасам ҳам бўлади.
Энди эса оёқи туҳмат тўрига илиниб қилмаган айби учун “ўғри” деб ном олиб қамалиб ўтирибди. Шуни яхши билинглар-ки, Сафар ака ҳеч қандай “ўғри”эмас дедим қаътият билан ва лаънати “Халқ сўзи” газетасида чиққан туҳмат тўла мақолани ўқиган бўлсанглар ҳам унда ёзилган гапларга ҳам ишонманглар!
Кимлиги нотайин Элдор Ҳақгўй даган “ифлос” ёзган.
Ўзининг бир бегунаҳ инсонга туҳмат қилаётганига ақли етганда шунинг учун ҳам ўз исм фамилиясини ёзмаган. Агар ўзи ишонса эди ёзган "феълетони"даги, воқеалар “туҳмат эмаслигига “ очиқ исми билан фамилbясини ёзарди у ҳайвон.
Вақти келади у “ит эмган” журналистни кимлигини топиб муносиб жазосини бердиртираман lедим алам билан. Билар эдим ки “Халқ сўзи” газетасида чиққан фелътонни оиламдагиларнинг ҳаммаси ўқиган эдилар.
Бизнинг оиламиз ҳақида қишлоқимизда шундай гап тарқалганди Камол аканинг уйига борсанг гаплашишга одам тополмайсан, ҳар бирининг қўлида газета ёки журнал ўқиб ўтирган бўлади дердилар. ( Камол Рейим ўғли 1928 -2004 йил.) Менинг дадам ёшлиги уруш даврига тўғри келиб фақат 4-синфни битказган лекин билим доираси шу қадар кенг эдики у билан суҳбатлашган одам битта Универтситетни битказаган тарих ўқитувчиси билан суҳбаташгандай таъсурот олар эди. Жаннатмакон дадам бўш вақт бўлдими дархол қўлига китоб ёки газета олиб ўқирди.
Ўзи ўқий олмагани учун ҳаммамизни ўқитганди.
Руҳи шод ,оҳирати обад бўлсин.
Сафар ака akani қамалиши учун “танга” бир баҳона эди аслида унинг орқасида сиёсий сабаблар бор ЭРК Демократик Паrтиясининг раиси .Муҳаммад Солиҳ Туркияга қамалишдан қўрқиб қочиб кетганидан кейин Сафар аканинг қўли билан ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ” партияга айлантирмоқчи бўлдилар Сафар ака уларнинг таклифига рози бўлмагани учун бошига мана шу фалокатлар тушди.
Тўрткулдан Қўзи раиснинг(Қўзи раисни дадам яхши танирди) ўғли Ахмат Атажонов,(muzeyning direktori Urazali Jumaevniung kursdoshi Mavlon Umrzovning yordamchisi bulib ishlagan ) Эълликқаладан музейининг директори Ўразали Жумаев (Ўразали Жумаевни Пеле демасалар бизнинг қишлоқимизда ҳеч ким танимасди бу иблис ҳақида олдинги бобларда баътабсил ёзганман) Тошкентдан шоира Ҳалима Ҳудойбердиеванинг эри Президент Ислом Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов( бу ифлос Сафар акани қаматгани етмагандай миллатимизнинг буюк ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ҳам қаматди туҳмат қилиб ) ва ЭРК Демократик Партиясидан тарихчи олим Шоди Каримов деган деган “пислик”ларни, топиб Сафар ака қарши “танга” ўғирлади деган туҳматни ўйлаб топганлар.
Аслида “танга”ни, ҳужжатлаштириб экспертиза учун Ўразалининг ўзи Сафар акага тилхат bila берган у уйда турибди .
Ишонинглар менга дегандай ҳаммасининг юзига бир-бир,боқдим.Uzimni aybdorday his qilar edim akamlarning oldida!
-Шу хатни бердингми Сафарвойни терговчисига
-Бердим.
-На дади?
-Жавоб бермади....
-Кўпам хафа бўлма ҳаммаси бир кун яхши бўлади. Сафарвой тез чиқиб келар деди онам
-Тун яримига етганди.
- Акамлар ва янгамлар жиянларим ҳаммаси ўз уйларига кетишди.
-Менда ўз уйимдаги ётоқхонамдаги Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда биринчи маошимга олган “темир кароват”имда, Жалолиддинни бағримга босиб ётсам ёстиқ тошдай қаттиқ экан.
Ҳайрон бўлдим нимага қаттиқ деб?!
Ёстиқимни кўтариб тагига қарасам қачонлардир ётар ўқиганим кейин яъна ёстиқимнинг тагига қўйган китобим ҳалиям жойида турган экан.
Китобни қўлимга олдим қайси ёзувчининг асари экан бошимнинг тагида қолиб кетган деб қарасам Чингиз Айтматовнинг “Кунда” романи экан.
Кўзим жиққа ёшга тўлди.
Сафар ака дедим ҳаёлан мен бошимни “Кунда”га қўйдим.
Сизга отган туҳмат тошларини “ўша ҳаромзода”ларнинг, ўзларига қайтариб отмагунимча менга бу дунё харом бўлсин дедим ўз-ўзимга, қасам ичиб.
Мен-ку , Сафар акага ишонардим лекин эртасига ва кейинги кунларда уйга мени кўргани келган қариндош уруғларим, синфдош дўстларим менга “ачиниб боқаётган”ларини, кўриб тўғрисин айтсам янги йилни кутиб олиш учун қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Қайтиб Сафар ака қамоқдан чиқмагунча келмайман дедим ўз-ўзимга.
Менинг ҳеч қачон эгилмаган мағрур бошим ер билан бир бўлганди.
Олдинлари ҳамқишлоқларим менга ҳавас билан қараб муомилла қилишарди.
Қишлоқимиздаги йигитларни қила олмаган ишини мен қилгандим.
Яъни Самарқанд Давлат Университетига 1985 йил “Тайёрлов” факултетидан бир тийин ҳам тўламай ўқишга киргандим. Бу ҳамқишлоқларим ва қариндош уруғларимнинг кутмагани, менинг катта зафарим эди Ўзингиз ўйлаб кўринг қишлоқимизнинг ўқитувчилари дарсга “ароқ” ичиб маст бўлиб келиб бизга дарс ўтарди у ҳам етмагандай; 9 -Сентбрдан пахтага кетиб Декабрда мактабга қайтардик.
Шу оғир шароитда ўқиганман. Ўзлари саводсиз бўлган ўқитувчиларим бизга етарли билим бера олмагандилар. Шунинг учун ҳам бизни қишлоқимизда ўз билими билан ўқишга кириш катта гап эди. .Дадам менинг ўз кучим билан ўқишга киришимга ишонмасмиди ёки узоқ шаҳарда ўқишимни истамасимди ёлғиз қизининг билмадим ҳамиша менга “холимизни кўриб турибсан санга берадиган ортиқча пулим йўқ ўқишга кираман десанг. Ҳозир олдингидай эмас ҳамма ерда пора билан ўқишган кираяптилар. Кўриб турибсан Хажи аамакинг ўғлини 5 минг сўм "пора” бериб Самарқандга Qishloq Hujaligi Institutiga kiritgandi uglini ўқишга .
Сани оёқининг етмайди.
Яхшиси бу йўлдан қайтиб тинчгина Болалар боқчасида ишлаб юравергин битта диплом санга етмайдлими?... Тўғри мен олдин ўрта мактабни битказганимдан кейин Беруний Педогогика Билим Юртини битказгандим қишлоқимизда олдин ёзганим каби Болалар Боқчасида мудира бўлиб ишлаб юргандим.
Лекин қалбимдаги адабиётга бўлган қизиқиш мени Унивестетда ўқишга келажакда биронта газтеда ишлашга ундарди. Мен ўз орзуйимдан дадамнинг гапи билан воз кеча олмасдим. Ўқишим керак деган фикр қалбимга шундай ўрнашган эди-ки...
Мен ўжар эдим ўз билганимдан қолмадим.
Менинг қаътий қароримни эшитган онам :
-Ўқишга кетма! Кетсанг уйга қайтиб келмайсан ! Қайтганингда менинг ўлимимнинг устига келасан деди алам билан...
Бу гапни онам менга 1985 йил йилнинг сўнг баҳода айтганди.
Ўқишга кетаман деб тайёргарлик кўриб юрган вақтимларимда.Онамнинг гапини олмадим Самарқандга кетдим, ўқишга кирдим. Uqishni bitkazdim Тошкентга safar akaga турмушга чиқдим уйга қайтмоқ насиб қилмади.
-Онам ҳақли эди!
Ҳамма ўқишга кирган қариндошларимининг орқасидан оталарининг пули билан тутилган “танкалари” бор эди. Бечора амакиларим (олдин ҳикоя қилганим каби қишлоқимизда бегонамиз йўқ бир биримизга, бутун қишлоқ: амаки, амма-ҳола, тоға-жиян ) ўғил-қизларини, ўқишга киритмоқчи бўлганларида емай-ичмай, йиққан пулларини, йўқ ердан “таниш” топиб кейин улар орқали Универстет ёки Инстутутга киритадиган “танка” топиб бор бойлигини қўлига топширишар ўғлим ўқишга кирса етади бизга, берган пулимиз сизга ҳалол бўлсин деб қўш қўллаб топширар эдилар.
Ўша йиллари қишлоқимизда яхши бир анана бор эди яъни кимни қизи ўқимаган бўлса ҳеч ким ўша қизни келин қилиб олишни истамасди. Ёки қуда тараф қизнинг дадасига вада берарди “қизинггни албатта ўқитаман деб” бизнинг қишлоқимиз ана шундай ҳамма ҳавас қилса арзийдиган қишлоқ эди..
Кўпгина амакиларим ўғли ёки қизининг ўқишга кирган вақтида “пора” бергани етмагандай етмагандай еб тўймас “домлаларига ”ларига, ҳар сессия вақтида болаларининг изидан чўнтакларини тўлдриб қайдасан Тошкент ёки Самарқанд деб йўла чиқар эдилар. Емай ичмай топган-тутганини, шаҳарда ўқиётган студент ўғил ёки қизларининг келажаги учун сарф қилишар эди.
Агар уларга ёзда “қизил қор” ёғади десангиз, ҳаммалари ишонарди лекин “порасиз ўз кучи билан Университетга” киришга эса ҳеч бири ишонмаcдилар.
Менинг Университетга кирганимни эшитганларидан кейин ҳеч бириси ишонишни истамаган эканлар .Онамнинг айтишича қишлоқимизда бир қариндошимизнинг тўйи бўлган шунга худо раҳматли дадам борсалар Ҳажи амаким ҳамманинг ўртасида:
-Камол ота қизингизни Самарқандда Универстетда ўқишига киришига қанча “пора “ бердингиз ёки ўқишга кирдим деб алдаб ўзи Самарқандда ишлаб юрибдими деб сўраган? Эканлар.... Дадам нима дейишини билмаган.
Чунки бизларнинг уйдагилар Самарқанддаги Университетнинг қаерда жойлашганини ҳам билмас эдилар шу воқеадан кейин дадам Универстетга мени излаб келди акам билан. Ва ўз кўзи билан кўриб кетди мени Университетда ўқишимни.
Мен жуда “сода”эдим ҳамма курсдошларим мен каби ўз билим кучи билан ўқишга кирганига ишонардим....уларнинг “танкаси” борлигини 5 курсга келганимизда Жонбойлик курсдошим Адҳам Абдуллаевнинг “сиздан бошқа ҳаммамизнинг орқамизда суянадиган суянчиқимиз бор шуни ҳам билмасдингизми? “ деб кулиб сўраганида сўраганида тошдай қотиб қолгандим.
- Аҳтам сиз ҳазиллашаяпсизми деб сўраганман ишонмай?!
Аҳтам роса кулганди мен “сода”нинг, устидан.
30.05. 2014 yil. Lausanne.
( "Quyoshi kulmagan bahor" deb nomlamngan hotiralarimni kim uqib uqib yurgan bulsa; shuni malum qilaman-ki, yoz tatatili boshjlangani munosabati bilan hotiralarimning davomini kuzda elon qilaman. Hammalaringizga hurmat ehtirom ila, Olloha omanat bulinglar!)
Сафар акадан қишлоқимизга кетиш учун руҳсат олганимдан кейин янги йил арафасидан олдин ҳамқишлоқ студент йигитлар билан поездда олдин Хоразмга кейин таксида Амударё кўприкидан ўтиб Берунийга бордик кейин ўз қишлоқимизга кетдик.
Йигитлардан оллоҳ рози бўлсин қўлимга олган Жалолиддининг кийимлари солинган оғир сумкани улар кўтарди.Қаҳри қаттиқ савуқ қишнинг булутли куни қишлоқимизга кириб бордик. Асфалат қилинмаган йўл тиззага келгунча лой эди.
Мен келмасимдан олдин ёмғир ёққан шекилли ?
Университетда ўқиб юрган вақтимда қишлоқимизнинг ёзда чангдан қишда лойдан юриб бўлмайдиган афкор йўллари ҳақида
Туман Ҳокимиятига ёзгандим.
Қишлоқимизнинг кўчаларини ҳамин қадар асвалат қилишганди.
Афсуски орадан 5 йил ҳам ўтмай йўлимиз эски ҳолига қайтганди. Ниҳоят минг азоб билан ўз туғилган уйимнинг останасига қадам қўйдим. Мени келганимни кўрган онамнинг юраги севинчдан портлайдиган ҳолга келди.Ҳаммалари билан дийдолашганимдан кейин ўз хонамга кирдим бир оз дам олай деб
Кўрдимки ўз хонамда мен нима нарсани қаерга қўйган бўлсам ҳатто ўрнини ҳам ўзгартирмай шундай сақлаганди онам.
Китобларим , ўқиган журналаларим, қачонлардир ёзган қўл ёзмаларим...
Буни кўриб хурсанд бўлдим.
Сафар ака билан келганимизда эътибор бермаган эканман бу ҳолатга.
Энди эса ...
Кечқурун мени келганимни эшитган: қишлоқимизда яшайдиган акамлар, янгамлар, жиянларим уйга келишди. Кичкина Жалолиддинни бири олиб, бири ерга қўймасдан ўйнатишарди. Жалолиддин ҳеч бирисидан бегонасирамай ўз ҳолатидан мамнун эди. Тоғаларининг эркатойига айланганди менинг кичкина шаҳзодам!
Тўрта акам жамул-жам, фақат Элликқаълада туманида яшайдиган яшайдиган энг катта акам ҳали мени келганимни эшитмагани учун у келмаганди.
Акамларнинг ҳаммасининг юзида менинг бошимга кутилмаганда тушган фалокатнинг расмини кўрдим. Уларнинг кўзларида акс этган “ачиниш” руҳи қалбимни парчалади.
Уларнинг менга “нима бўлди ” деб қараётганини кўриб ростини айтсам келганимга “пушоймон” бўлдим.
- Келмасам, кўрмасам бўлар экан!!!
Мен улар савол бермасидан олдин ўзим нима бўлган бўлса воқеани айтай: дедим -да. Сафар аканинг қандай қилиб “қопқон”га туширилганини ва бу “қопқон”нинг, орқасида кимлар тургани ҳақида айтиб бермасам булар бошқача тушуниб Сафар акадан хафа бўлишлари тайинлинигини ҳис қилдим-да.
Уларга қарадим.
Биламан ҳозир ҳаммаларингиз мендан куёвингиз ҳақида сўрамоқчи бўлаяпсизлар лекин мени дилимни ранжитишдан қўрқиб жим ўтирибсизлар.
Аслида воқеа сизлар ўйлагандек эмас!!!
Биринчидан: Сафар акани яхши танимаганларинг учун шубҳаланган бўлишларингиз ҳам мумкин?! Чунки Сафар ака билан турмуш қурганимизга бори йўғи: 2.5 бўлганди холос . Шу қисқа муддатда Сафар ака билан қишлоқимизга; бори -йўғи 3-4 марта бирга борганмиз унда ҳам бир ёки икки кунга. Сафар ака давомли ЭРК Партиясининг ташкилий ишлари билан банд бўлганидан кейин вақти йўқ эди бемалол юришга.
Шунданми акамлар ҳам куёвини яқиндан танимасди.
Бошқа шаҳарда яшайдиган қариндош-уруғларимни, гапирмасам ҳам бўлади.
Энди эса оёқи туҳмат тўрига илиниб қилмаган айби учун “ўғри” деб ном олиб қамалиб ўтирибди. Шуни яхши билинглар-ки, Сафар ака ҳеч қандай “ўғри”эмас дедим қаътият билан ва лаънати “Халқ сўзи” газетасида чиққан туҳмат тўла мақолани ўқиган бўлсанглар ҳам унда ёзилган гапларга ҳам ишонманглар!
Кимлиги нотайин Элдор Ҳақгўй даган “ифлос” ёзган.
Ўзининг бир бегунаҳ инсонга туҳмат қилаётганига ақли етганда шунинг учун ҳам ўз исм фамилиясини ёзмаган. Агар ўзи ишонса эди ёзган "феълетони"даги, воқеалар “туҳмат эмаслигига “ очиқ исми билан фамилbясини ёзарди у ҳайвон.
Вақти келади у “ит эмган” журналистни кимлигини топиб муносиб жазосини бердиртираман lедим алам билан. Билар эдим ки “Халқ сўзи” газетасида чиққан фелътонни оиламдагиларнинг ҳаммаси ўқиган эдилар.
Бизнинг оиламиз ҳақида қишлоқимизда шундай гап тарқалганди Камол аканинг уйига борсанг гаплашишга одам тополмайсан, ҳар бирининг қўлида газета ёки журнал ўқиб ўтирган бўлади дердилар. ( Камол Рейим ўғли 1928 -2004 йил.) Менинг дадам ёшлиги уруш даврига тўғри келиб фақат 4-синфни битказган лекин билим доираси шу қадар кенг эдики у билан суҳбатлашган одам битта Универтситетни битказаган тарих ўқитувчиси билан суҳбаташгандай таъсурот олар эди. Жаннатмакон дадам бўш вақт бўлдими дархол қўлига китоб ёки газета олиб ўқирди.
Ўзи ўқий олмагани учун ҳаммамизни ўқитганди.
Руҳи шод ,оҳирати обад бўлсин.
Сафар ака akani қамалиши учун “танга” бир баҳона эди аслида унинг орқасида сиёсий сабаблар бор ЭРК Демократик Паrтиясининг раиси .Муҳаммад Солиҳ Туркияга қамалишдан қўрқиб қочиб кетганидан кейин Сафар аканинг қўли билан ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ” партияга айлантирмоқчи бўлдилар Сафар ака уларнинг таклифига рози бўлмагани учун бошига мана шу фалокатлар тушди.
Тўрткулдан Қўзи раиснинг(Қўзи раисни дадам яхши танирди) ўғли Ахмат Атажонов,(muzeyning direktori Urazali Jumaevniung kursdoshi Mavlon Umrzovning yordamchisi bulib ishlagan ) Эълликқаладан музейининг директори Ўразали Жумаев (Ўразали Жумаевни Пеле демасалар бизнинг қишлоқимизда ҳеч ким танимасди бу иблис ҳақида олдинги бобларда баътабсил ёзганман) Тошкентдан шоира Ҳалима Ҳудойбердиеванинг эри Президент Ислом Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов( бу ифлос Сафар акани қаматгани етмагандай миллатимизнинг буюк ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ҳам қаматди туҳмат қилиб ) ва ЭРК Демократик Партиясидан тарихчи олим Шоди Каримов деган деган “пислик”ларни, топиб Сафар ака қарши “танга” ўғирлади деган туҳматни ўйлаб топганлар.
Аслида “танга”ни, ҳужжатлаштириб экспертиза учун Ўразалининг ўзи Сафар акага тилхат bila берган у уйда турибди .
Ишонинглар менга дегандай ҳаммасининг юзига бир-бир,боқдим.Uzimni aybdorday his qilar edim akamlarning oldida!
-Шу хатни бердингми Сафарвойни терговчисига
-Бердим.
-На дади?
-Жавоб бермади....
-Кўпам хафа бўлма ҳаммаси бир кун яхши бўлади. Сафарвой тез чиқиб келар деди онам
-Тун яримига етганди.
- Акамлар ва янгамлар жиянларим ҳаммаси ўз уйларига кетишди.
-Менда ўз уйимдаги ётоқхонамдаги Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда биринчи маошимга олган “темир кароват”имда, Жалолиддинни бағримга босиб ётсам ёстиқ тошдай қаттиқ экан.
Ҳайрон бўлдим нимага қаттиқ деб?!
Ёстиқимни кўтариб тагига қарасам қачонлардир ётар ўқиганим кейин яъна ёстиқимнинг тагига қўйган китобим ҳалиям жойида турган экан.
Китобни қўлимга олдим қайси ёзувчининг асари экан бошимнинг тагида қолиб кетган деб қарасам Чингиз Айтматовнинг “Кунда” романи экан.
Кўзим жиққа ёшга тўлди.
Сафар ака дедим ҳаёлан мен бошимни “Кунда”га қўйдим.
Сизга отган туҳмат тошларини “ўша ҳаромзода”ларнинг, ўзларига қайтариб отмагунимча менга бу дунё харом бўлсин дедим ўз-ўзимга, қасам ичиб.
Мен-ку , Сафар акага ишонардим лекин эртасига ва кейинги кунларда уйга мени кўргани келган қариндош уруғларим, синфдош дўстларим менга “ачиниб боқаётган”ларини, кўриб тўғрисин айтсам янги йилни кутиб олиш учун қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Қайтиб Сафар ака қамоқдан чиқмагунча келмайман дедим ўз-ўзимга.
Менинг ҳеч қачон эгилмаган мағрур бошим ер билан бир бўлганди.
Олдинлари ҳамқишлоқларим менга ҳавас билан қараб муомилла қилишарди.
Қишлоқимиздаги йигитларни қила олмаган ишини мен қилгандим.
Яъни Самарқанд Давлат Университетига 1985 йил “Тайёрлов” факултетидан бир тийин ҳам тўламай ўқишга киргандим. Бу ҳамқишлоқларим ва қариндош уруғларимнинг кутмагани, менинг катта зафарим эди Ўзингиз ўйлаб кўринг қишлоқимизнинг ўқитувчилари дарсга “ароқ” ичиб маст бўлиб келиб бизга дарс ўтарди у ҳам етмагандай; 9 -Сентбрдан пахтага кетиб Декабрда мактабга қайтардик.
Шу оғир шароитда ўқиганман. Ўзлари саводсиз бўлган ўқитувчиларим бизга етарли билим бера олмагандилар. Шунинг учун ҳам бизни қишлоқимизда ўз билими билан ўқишга кириш катта гап эди. .Дадам менинг ўз кучим билан ўқишга киришимга ишонмасмиди ёки узоқ шаҳарда ўқишимни истамасимди ёлғиз қизининг билмадим ҳамиша менга “холимизни кўриб турибсан санга берадиган ортиқча пулим йўқ ўқишга кираман десанг. Ҳозир олдингидай эмас ҳамма ерда пора билан ўқишган кираяптилар. Кўриб турибсан Хажи аамакинг ўғлини 5 минг сўм "пора” бериб Самарқандга Qishloq Hujaligi Institutiga kiritgandi uglini ўқишга .
Сани оёқининг етмайди.
Яхшиси бу йўлдан қайтиб тинчгина Болалар боқчасида ишлаб юравергин битта диплом санга етмайдлими?... Тўғри мен олдин ўрта мактабни битказганимдан кейин Беруний Педогогика Билим Юртини битказгандим қишлоқимизда олдин ёзганим каби Болалар Боқчасида мудира бўлиб ишлаб юргандим.
Лекин қалбимдаги адабиётга бўлган қизиқиш мени Унивестетда ўқишга келажакда биронта газтеда ишлашга ундарди. Мен ўз орзуйимдан дадамнинг гапи билан воз кеча олмасдим. Ўқишим керак деган фикр қалбимга шундай ўрнашган эди-ки...
Мен ўжар эдим ўз билганимдан қолмадим.
Менинг қаътий қароримни эшитган онам :
-Ўқишга кетма! Кетсанг уйга қайтиб келмайсан ! Қайтганингда менинг ўлимимнинг устига келасан деди алам билан...
Бу гапни онам менга 1985 йил йилнинг сўнг баҳода айтганди.
Ўқишга кетаман деб тайёргарлик кўриб юрган вақтимларимда.Онамнинг гапини олмадим Самарқандга кетдим, ўқишга кирдим. Uqishni bitkazdim Тошкентга safar akaga турмушга чиқдим уйга қайтмоқ насиб қилмади.
-Онам ҳақли эди!
Ҳамма ўқишга кирган қариндошларимининг орқасидан оталарининг пули билан тутилган “танкалари” бор эди. Бечора амакиларим (олдин ҳикоя қилганим каби қишлоқимизда бегонамиз йўқ бир биримизга, бутун қишлоқ: амаки, амма-ҳола, тоға-жиян ) ўғил-қизларини, ўқишга киритмоқчи бўлганларида емай-ичмай, йиққан пулларини, йўқ ердан “таниш” топиб кейин улар орқали Универстет ёки Инстутутга киритадиган “танка” топиб бор бойлигини қўлига топширишар ўғлим ўқишга кирса етади бизга, берган пулимиз сизга ҳалол бўлсин деб қўш қўллаб топширар эдилар.
Ўша йиллари қишлоқимизда яхши бир анана бор эди яъни кимни қизи ўқимаган бўлса ҳеч ким ўша қизни келин қилиб олишни истамасди. Ёки қуда тараф қизнинг дадасига вада берарди “қизинггни албатта ўқитаман деб” бизнинг қишлоқимиз ана шундай ҳамма ҳавас қилса арзийдиган қишлоқ эди..
Кўпгина амакиларим ўғли ёки қизининг ўқишга кирган вақтида “пора” бергани етмагандай етмагандай еб тўймас “домлаларига ”ларига, ҳар сессия вақтида болаларининг изидан чўнтакларини тўлдриб қайдасан Тошкент ёки Самарқанд деб йўла чиқар эдилар. Емай ичмай топган-тутганини, шаҳарда ўқиётган студент ўғил ёки қизларининг келажаги учун сарф қилишар эди.
Агар уларга ёзда “қизил қор” ёғади десангиз, ҳаммалари ишонарди лекин “порасиз ўз кучи билан Университетга” киришга эса ҳеч бири ишонмаcдилар.
Менинг Университетга кирганимни эшитганларидан кейин ҳеч бириси ишонишни истамаган эканлар .Онамнинг айтишича қишлоқимизда бир қариндошимизнинг тўйи бўлган шунга худо раҳматли дадам борсалар Ҳажи амаким ҳамманинг ўртасида:
-Камол ота қизингизни Самарқандда Универстетда ўқишига киришига қанча “пора “ бердингиз ёки ўқишга кирдим деб алдаб ўзи Самарқандда ишлаб юрибдими деб сўраган? Эканлар.... Дадам нима дейишини билмаган.
Чунки бизларнинг уйдагилар Самарқанддаги Университетнинг қаерда жойлашганини ҳам билмас эдилар шу воқеадан кейин дадам Универстетга мени излаб келди акам билан. Ва ўз кўзи билан кўриб кетди мени Университетда ўқишимни.
Мен жуда “сода”эдим ҳамма курсдошларим мен каби ўз билим кучи билан ўқишга кирганига ишонардим....уларнинг “танкаси” борлигини 5 курсга келганимизда Жонбойлик курсдошим Адҳам Абдуллаевнинг “сиздан бошқа ҳаммамизнинг орқамизда суянадиган суянчиқимиз бор шуни ҳам билмасдингизми? “ деб кулиб сўраганида сўраганида тошдай қотиб қолгандим.
- Аҳтам сиз ҳазиллашаяпсизми деб сўраганман ишонмай?!
Аҳтам роса кулганди мен “сода”нинг, устидан.
30.05. 2014 yil. Lausanne.
( "Quyoshi kulmagan bahor" deb nomlamngan hotiralarimni kim uqib uqib yurgan bulsa; shuni malum qilaman-ki, yoz tatatili boshjlangani munosabati bilan hotiralarimning davomini kuzda elon qilaman. Hammalaringizga hurmat ehtirom ila, Olloha omanat bulinglar!)
41 қисм.
Кўнглимнинг тор кўчасини кемирган заҳарли илоннинг заҳри йиллар ўтсада камаймади. Нимага ўшанда онамнинг гапини олмай ўқишга кетдим?...
Kетмасам турмушга чиқмасам, бу tunдан-қора, муздан-да, савуқ кунлар бошимга тушмасмиди?
Ҳамма синфдош қизларим каби тақдиримнинг тош дафтарига ёзилгани шу экан деб қишлоқимиздаги болалалар боқчасида тинчгина ишлаб юрсам бўлмасмиди?...
Инсоннинг умри сўнгги пушоймонликлар билан тўла бўлар экан-да.
Сўнгги пушоймонлик эса инсонга ҳеч қачон дўст бўлмайди.
Армонимнинг ёнган оташида ўзим ёндим, ўзим кул бўлдим кулим эса савуқ шамолда ҳар ёнга сочилиб кетди. Ҳеч вақт эгилмаган мағрур бошим ерга теккунча эгилганди.
Ҳамма hamqishloq qarindoshlarim менга: “ Қурбонойнинг эри ўғирлик қилиб қамалибди-ку, шўри қурибди" бу қизни дегандай ачиниб қарар эди.
Тўғрисини айтсам қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.
Кимга ҳам қандай исбот қиламан.
Сафар аканинг aybsiz bula turib туҳмат тўрига илiниб қамалганини.
Аслида “танга” ойнанинг кўринган юзи.
Кўринмайдиган орқа тарафида эса: Сафар акаni Ўзбекистон президенти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг “ҳукуматга” ишга таклиф қилгани-ю, Сафар аканинг рад қилиши... ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг Ўзбекистондан қочиб кетиши ва унинг ишини ЭРК партиясининг ёрдамчиси сифати билан Сафар ака давом қилдириши... Nатижада Ўзбекистоннинг собиқ Олий Суд раиси ва ЭРК Партиясининг МК аъзоси Содиқжон Йигиталиев ва Шоди Каримовларнинг Сафар акага таклиф қилган “ёғли кулча”ни , емасдан қўлларига қайтариб бериши....
Оҳир оқибат ҳужжат асосида экспертиза учун олинган “занглаган танга”ни, баҳона қилиб Сафар акани банди зиндон қилганларини қариндош-уруғимlarim,га қариндошдан ҳам яқин бўлиб қолган ҳамқишлоқларимга қандай тушунтираман?...
Тушунтирганимда ҳам улар ўзимнинг ҳам тишим ўтмайдиган “сарой ўйин”ларини тушунишармикан?...
Яхшиси бундан кейин қишлоқимга қайтиб келмайман.
Менга ачиниб боққан кўзларни қайтиб кўрмайман.
Қачон Сафар ака қамоқдан чиқса биргаликда келаман деб бир ҳафта ham tulmasdan ўз уйимдан, ўз қишлоқимдан Онамнинг қишнинг савуқида қаерга борасан уйда қол болангни касал қиларсан деганларига ҳам қулоқ солмай кетишга тайёргарлик кўрдим.
Ўз-ўзимга қишнинг қировли кунида қасам ичиб, кўзимда тинмаган ёшимни Онамдан бекитиб йўлга қаҳри тош каби қаттиқ шаҳар Тошкентга қайтишга қарор бердим.
Шаҳар марказига ҳамқишлоқим оғир юк машинасида олиб келди.
Чунки ёмғир ёққани учун қишлоқимиз йўлларида фақат зил маркали юк машинаси билан трактор юра олади. Бошқа енгил автомобиллар йўлда юриш уёқда турсин бир қадам ўзи турган гараждан силжиб чиқа олишмайди.
Ҳамқишлоқ укам Берунийнинг автовокзалига олиб келиб мен билан ҳайрлашиб орқасига қайтди. Бир қўлимда кисик сумка бир қўлимда Жалолиддин автовокзалда қолдик.
Аксига олиб хаво шундай савук-ки, ерга туфурсанг музлайди.
Жалолиддин савуқдан зир-зир, титрай бошлади.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Онам йўлда савуқ бўлса бошигннгга боғларсан деб берган катта жун рўмол эсимга тушди. Жалолиддинни ерга қўйиб ўша рўмолни сумкамдан олдимда Жалолиддинни ўрадим...
Аксига олиб Амударёнинг бўйига олиб борадиган бирорта такси йўқ эди. Борлари ҳам битта ўзингиз учун бормайман деб ноз қилишарди.
Қора қишнинг савуқи жон олдиган холатга келганди.
Бир соат чамаси савуқда такси кутдим.
Қишда қишлоқимга келмай мен ўлай деб ўз-ўзимни лаънатладим ич-ичиммдан jaloldinning holatini kurib.
Бир вақт кўринишидан студентга ўҳшаган икки-учта, йигитлар келиб таксичилар билан гаплаша бошладилар. Мен ҳам уларнинг сафига қўшилдим. Улар Урганчдаги Университетда ўқийдиган Берунийлик студент yigitлар экан.
Ҳар қалай такси-чи, ҳам рози бўлди Amudaryo buyiga olib borishga..
Таксидан Амударёнинг бўйида тушдик дарёнинг савуқи ва шамоли инсоннинг кўзини очирмайди савуқдан Амударёнинг суви музлаган эди.Биз эса Амударёнинг устига қурилган оманатгина кўприкдан юриб ўтдик.
Урганчга бориш учун автобусга чиқдик.
Амударёнинг савуқига дош бера олмаган Жалолиддин қаттиқ иситмалаб касал бўлиб қолди. Поезд вокзалга келдим аксига олиб билет оламан десам билет йўқ . Поезд Тошкентга кетадиган соатгача вокзалда Жалолиддинни бағримга босиб ўтирдим.
Бечора ўғлим кўзини очолмай қолди.
Нима бўлса бўлсин деб Тошкентга кетадиган поездга билетсиз чиқдим.
Билет текшириб юрган проводник менинг билетсиз чиққанимни билиб жахли чиқди.
-Нимага билет олмадингиз?
-Билет олай десам йўқ экан
-Унда тушиб кетинг!
-Урганчда борадиган ерим йўқ.
Ўғлим касал бўлиб қолди қаранг иситмаси баланд.
Тезроқ Тошкентга ўзимни уйимга етиб бориб касалхонага олиб бормасам ўлиб қолади деб қўрқаяпман дедим кўзим тўлган аччиқ кўз ёшимни ичимга ютиб.
Жалолддиннинг кўзини очолмай нафас олишга зўрланиб ҳансираб ётганини кўрган праводник Жалолиддинга раҳми келдими менга Тошкентгача қоладиган жой топиб берди.
Мен қолган бўлмада Ўшлик ўзбек оилалар бор экан.
Жалолиддининг иситмаси чиқиб кўзини очолмай турганини кўрган Ўшлик опахоннинг сумкасида иситма тушурадиган антибиотик дориси бор экан.
Менга ўша дорисидан бир дона бериб яримини ичиришимни тавсия қилди. Бу дори катталар учун. Сиз ўғлингизга яримини ичирсангиз бўлади ҳатто стаканда сув ҳам олиб келиб қўлимга тутқазди Жалолиддинга ичрдим.
Ярим соат ўтмай Жалолиддин кўзини очди.
Улар менга олма беришди олмани пичоқда қириб Жалолиддинга едирдим.
Мени танимай туриб ўғлимга дори бериб ёрдамчи бўлган ўша опахондан оллоҳ рози бўлсин.
Тошкентга етиб келдим улар билан ҳайрлашиб уйга телефон қилсам Сафар аканинг укаси худо раҳматли Бекназар бор экан.
(Бекназар Бекжонов 1976-2009 ) .
Сафар аканинг энг кенжа укаси у ҳам нотанти тузумнинг қурбони бўлди.Руҳи шод макони жаннат бўлсин.
Бекназар ва тоғасининг ўғли ҳам бизнинг уйда меҳмонда экан иккаласи биргаликда келиб мени поезд вокзалидан олиб кетдилар.
Шундай қилиб қишлоқимдан қишнинг қировли кунида айрилиб Тошкентга ҳам етиб келдим. Изимда изларимни кўзига сурган кўзли ёшли Онам билан ғамини ичига ютган Дадам қолганди. Яхши кунлар албатта келади деб менга далда барган акалрим қолганди. Ва умидинигни узма деб далда берган соддадил синфдошларим қолганди қишлоқимизда.
Мен эса келажагим мажҳул бир йўлдан кетаётгандим...
Олдимда нима кутаётганини ёлғиз яратгангагина маълум эди.
Тошкентда қийинчиликларга тўла: ой юзини булут қоплаган тунлар ва қуёшин йўқотган қора кунлар кутаяпганди....
Суяннай десам суянчиғим, устимни ўртай десам ёпинчиғим йўқ эди.
Биттагина дил оғунчоғим эса жажжигинна Жаололиддин эди .
1994 йил қишнинг қаҳри шундай қаттиқ эди-ки , тинмасдан ёғаётган оқ -оппоқ қор еру кўкни қоплаганди, эшикнинг олдини қанча қордан тозаламай бари-бир, етиша олмасдим ва эшик ва дарвозанинг олди яҳмалак бўлиб қолаётганди. Уларни ҳар замонда бир чиққан заиф қуёшнинг нури ҳам ерита олмасди.
Ўзбекистон президенти Ислом Каримовнинг қаҳри муздан ҳам қаттиқди. Савуқда қотса қотарди лекин ҳеч эримасди.
Ҳалиям Сафар аканинг на суди бўлганди на менга учрашув берганди ҳозирги ҳукуматнинг ҳизматкорига айланган муртадлар...
Олдинлари қорни севардим айниқса қор эримасдан турса кўриб кўзим қувонарди.
Оқ либос кийган дарахтларни кўриб.
Энди бўлса қор ерга ёки дараҳтга эмас менинг бошимга ёғарди.
Ҳар тун жавобсиз саволлар кўнгил кўчамни музга айлантир шундан тунларим уйқусиз кунларим беҳалот бўлганди.
Жавобсиз савлоллар сиртмоқ каби бошимнинг теппасида осилиб турарди.
- Сафар аканинг ётадиган хонаси иссиқмикан?
-Устига киядиган кийимлари қалинми ?
-Ейдиган овқатларининг тами қанақа экан ?
-Соғлиги яхшимикан?
-У ерда ким унга қалин кийим берган экан?
-Кийган кийимлари кир бўлса ювишга шароит борми алмаштириб кийгани кийими-чи ?
-Қандай одамлар бор экан атрофида?
-Бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ эди.
Терговчиси Ҳусан Аҳмедов ҳам шу саволларимни берсам жўяли жавоб бермадан гапини олиб қочган эди.
Шундай кунларнинг бирида аниқроқи 1994 йилнинг 20 январь куни кечқурун дарвоза эшигининг уриган овазини эшитдим.
Бу соатда ким келди деб ҳайрон бўлиб бориб дарвозани очсам “эгнини қисиб” Аҳтам оға дарвозанинг олдида қўлида бир пакет билан турган экан.
. (Аҳтам Розиқов бу одам ҳақида хотирамнинг олдинги қисмларида ёзгандим яъна бир бор бу одам ҳақида сизларга эслатиб қўйсам фойдадан ҳоли бўлмайди. Аҳтам Розиқов асли Самарқандлик КГБ нинг малайи экан. Мен асл ҳақиқатни йиллар ўтгандан кейин яъни 2000 йилларнинг бошида ёзувчи Мамадали Маҳмудовнинг қамоқдан ёзиб чиқарган мактубидан Аҳтам Розиқовни КГБ ташкилотнинг ювиндиҳўри эканлигини билганман. Ўша 1994-95- йилларда билганимда эди ўз қўлим билан заҳарлаб ўлдирган бўлар эдим Аҳтам Розиқовни. Ўша вақтда менинг йўқотадиган ҳеч нимам қолмаганди қўлимдаги мурғак Жалоиддинни ҳисобга олмаган-да. Мени эса “шайтоннинг малайи” билан ўша вақтдаги ЭРК Партиясининг раиси ҳозирги кунда эса янгидан ташкил қилинган Ўзбекистон Халқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг укаси Муҳаммад Бекжон таништирган эди. Акамнинг “дўсти” бўлади. Сиз унга ишонаверинг!
Муҳаммад ака бу одам ишончлими деб сўраганим-да.
Афсуски Муҳаммад аканинг ишонган акасининг “дўсти” КГБнинг лайчаси экан.
(Муҳаммад Бекжон эса 1999 йилдан бери банди зиндон)
-Қўлидаги пакетни бера туриб қўшиб қўйди Жалолиддинга янгангиз бериб юбордилар.
-Каттакон раҳмат.
-Сизга каттакон янгилик топиб келдим сизни хурсанд қиладиган..
-Қандай янгилик Сафар ака озод бўладиган бўлдими?...
Ҳаёжонимни яшира олмай сўрадим?.
-Йўқ.
-Ҳафсалам пир бўлди.
Унда қанақа янгилик ҳушламайгина сўрадим.
-Мавлон Умрзоқов қамалди.
-Нима, ростданми?
-Рост.
-Оллохнинг адолати бор экан ку юрагим жунбушга келиб гапирдим.
-Илоҳим тирики чиқмасин қамоқхонадан ифлосни қўшиб ҳам қўйдим.
-Оллохнинг адолати бор келин бир оз сабр қилинг Сафар ҳам чқиб келади.
-Аҳтам оға хайрлашиб кетди.
Мен севинчдан кўзимга ёш олдим.
Эй ер у кўкни яратган улуғ тангрим сеннинг тасбеҳингни тоши адашмасин!
Бир кун бир кун албатта бир ёруғ кун келади ва қоранғуликлар ойдиндликга чиқади.
Золимлар жазосини, мазлумлар эса ўзига хиёнат қилган, бугун “шайтоннинг малайига айланиб жинлар тегирмонига сув қуйётган” инсон қияфасидаги жинлардан албатта ўз қасосини олдади.
Етарки , биз ожиз бандалар сеннинг йўлингдан адашмайлик!
29.09.2014 yil. Lausanne.
42- қисм.
Аҳтам Розиқов мени севинтирадаиган ҳабарни бериб кетди.
Биласизларми, баъзан оллоҳ инсони қувонтирмоқчи бўлса севинчли ҳабарни бирданига қўшолоқ қилиб берар экан.
Нимага дейсизми?
Мавлон Умрзовдан кейин унинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Аҳмад Отажонов ҳам Тоштурмага қараб саёхатга чиққан эди.Уларни endi инсон қиёфасига кирган ваҳший тероговчилар ва прокурорлар билан "тонги отмас, куни ботмас” маконларда ҳамсуҳбат бўлиб , қолган вақтларини қуёш нури тушмайдиган тўрт деворнинг ичида инсон қони билан бўйялган ер тўлада ўтказмоқга маҳкум қилинган заволлилар эди.
Сафар ака қамалганидан буён икки марта юзим кулган.
-Биринчи марта МВД-нинг , унитганим нечанчи-дир. этажида терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг “Сафар Бекжон шу ерда мен унинг терговчисиман"деганда “ роса хурсанд” бўлганман.
-Иккинчи марта ўқиб ўрганаётганингиздек Ўзбекистон Президентининг Давлат Маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов ва унинг “ялоқа” ёрдамчиси Аҳмад Отажоновларнинг қамалганини эшитиб ҳурсанд бўлаяпgandiм.
Ўзлари қазиган suvsiz чуқурга ўзлари ҳам кафансиз кўмилаётган эди.
Сафар аканинг МВД “ер тўласидан” топилганига “ҳурсанд” бўлганим шуни учун-ки, мен шўрлик сал кам 3 ой Тошкент кўчаларида телбаларча Сафар акани излаганман қаерда “тергов” идораси, қаерда “вақтинча” қамалаганларни, сақланадиган ер бўлса ҳаммасига борганман Сафар акани излаб izini ham topolmay necha marta kuzimdfa yosh bilan bilan uyga qaytganbman.. Шунча сарсонгорчиликимдан кейин Сафар аканинг тирик ва МВД нинг ” ер тўласида” эканлигини билган эдим.
Балк
41 қисм.
Кўнглимнинг тор кўчасини кемирган заҳарли илоннинг заҳри йиллар ўтсада камаймади. Нимага ўшанда онамнинг гапини олмай ўқишга кетдим?...
Kетмасам турмушга чиқмасам, бу tunдан-қора, муздан-да, савуқ кунлар бошимга тушмасмиди?
Ҳамма синфдош қизларим каби тақдиримнинг тош дафтарига ёзилгани шу экан деб қишлоқимиздаги болалалар боқчасида тинчгина ишлаб юрсам бўлмасмиди?...
Инсоннинг умри сўнгги пушоймонликлар билан тўла бўлар экан-да.
Сўнгги пушоймонлик эса инсонга ҳеч қачон дўст бўлмайди.
Армонимнинг ёнган оташида ўзим ёндим, ўзим кул бўлдим кулим эса савуқ шамолда ҳар ёнга сочилиб кетди. Ҳеч вақт эгилмаган мағрур бошим ерга теккунча эгилганди.
Ҳамма hamqishloq qarindoshlarim менга: “ Қурбонойнинг эри ўғирлик қилиб қамалибди-ку, шўри қурибди" бу қизни дегандай ачиниб қарар эди.
Тўғрисини айтсам қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.
Кимга ҳам қандай исбот қиламан.
Сафар аканинг aybsiz bula turib туҳмат тўрига илiниб қамалганини.
Аслида “танга” ойнанинг кўринган юзи.
Кўринмайдиган орқа тарафида эса: Сафар акаni Ўзбекистон президенти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг “ҳукуматга” ишга таклиф қилгани-ю, Сафар аканинг рад қилиши... ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг Ўзбекистондан қочиб кетиши ва унинг ишини ЭРК партиясининг ёрдамчиси сифати билан Сафар ака давом қилдириши... Nатижада Ўзбекистоннинг собиқ Олий Суд раиси ва ЭРК Партиясининг МК аъзоси Содиқжон Йигиталиев ва Шоди Каримовларнинг Сафар акага таклиф қилган “ёғли кулча”ни , емасдан қўлларига қайтариб бериши....
Оҳир оқибат ҳужжат асосида экспертиза учун олинган “занглаган танга”ни, баҳона қилиб Сафар акани банди зиндон қилганларини қариндош-уруғимlarim,га қариндошдан ҳам яқин бўлиб қолган ҳамқишлоқларимга қандай тушунтираман?...
Тушунтирганимда ҳам улар ўзимнинг ҳам тишим ўтмайдиган “сарой ўйин”ларини тушунишармикан?...
Яхшиси бундан кейин қишлоқимга қайтиб келмайман.
Менга ачиниб боққан кўзларни қайтиб кўрмайман.
Қачон Сафар ака қамоқдан чиқса биргаликда келаман деб бир ҳафта ham tulmasdan ўз уйимдан, ўз қишлоқимдан Онамнинг қишнинг савуқида қаерга борасан уйда қол болангни касал қиларсан деганларига ҳам қулоқ солмай кетишга тайёргарлик кўрдим.
Ўз-ўзимга қишнинг қировли кунида қасам ичиб, кўзимда тинмаган ёшимни Онамдан бекитиб йўлга қаҳри тош каби қаттиқ шаҳар Тошкентга қайтишга қарор бердим.
Шаҳар марказига ҳамқишлоқим оғир юк машинасида олиб келди.
Чунки ёмғир ёққани учун қишлоқимиз йўлларида фақат зил маркали юк машинаси билан трактор юра олади. Бошқа енгил автомобиллар йўлда юриш уёқда турсин бир қадам ўзи турган гараждан силжиб чиқа олишмайди.
Ҳамқишлоқ укам Берунийнинг автовокзалига олиб келиб мен билан ҳайрлашиб орқасига қайтди. Бир қўлимда кисик сумка бир қўлимда Жалолиддин автовокзалда қолдик.
Аксига олиб хаво шундай савук-ки, ерга туфурсанг музлайди.
Жалолиддин савуқдан зир-зир, титрай бошлади.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Онам йўлда савуқ бўлса бошигннгга боғларсан деб берган катта жун рўмол эсимга тушди. Жалолиддинни ерга қўйиб ўша рўмолни сумкамдан олдимда Жалолиддинни ўрадим...
Аксига олиб Амударёнинг бўйига олиб борадиган бирорта такси йўқ эди. Борлари ҳам битта ўзингиз учун бормайман деб ноз қилишарди.
Қора қишнинг савуқи жон олдиган холатга келганди.
Бир соат чамаси савуқда такси кутдим.
Қишда қишлоқимга келмай мен ўлай деб ўз-ўзимни лаънатладим ич-ичиммдан jaloldinning holatini kurib.
Бир вақт кўринишидан студентга ўҳшаган икки-учта, йигитлар келиб таксичилар билан гаплаша бошладилар. Мен ҳам уларнинг сафига қўшилдим. Улар Урганчдаги Университетда ўқийдиган Берунийлик студент yigitлар экан.
Ҳар қалай такси-чи, ҳам рози бўлди Amudaryo buyiga olib borishga..
Таксидан Амударёнинг бўйида тушдик дарёнинг савуқи ва шамоли инсоннинг кўзини очирмайди савуқдан Амударёнинг суви музлаган эди.Биз эса Амударёнинг устига қурилган оманатгина кўприкдан юриб ўтдик.
Урганчга бориш учун автобусга чиқдик.
Амударёнинг савуқига дош бера олмаган Жалолиддин қаттиқ иситмалаб касал бўлиб қолди. Поезд вокзалга келдим аксига олиб билет оламан десам билет йўқ . Поезд Тошкентга кетадиган соатгача вокзалда Жалолиддинни бағримга босиб ўтирдим.
Бечора ўғлим кўзини очолмай қолди.
Нима бўлса бўлсин деб Тошкентга кетадиган поездга билетсиз чиқдим.
Билет текшириб юрган проводник менинг билетсиз чиққанимни билиб жахли чиқди.
-Нимага билет олмадингиз?
-Билет олай десам йўқ экан
-Унда тушиб кетинг!
-Урганчда борадиган ерим йўқ.
Ўғлим касал бўлиб қолди қаранг иситмаси баланд.
Тезроқ Тошкентга ўзимни уйимга етиб бориб касалхонага олиб бормасам ўлиб қолади деб қўрқаяпман дедим кўзим тўлган аччиқ кўз ёшимни ичимга ютиб.
Жалолддиннинг кўзини очолмай нафас олишга зўрланиб ҳансираб ётганини кўрган праводник Жалолиддинга раҳми келдими менга Тошкентгача қоладиган жой топиб берди.
Мен қолган бўлмада Ўшлик ўзбек оилалар бор экан.
Жалолиддининг иситмаси чиқиб кўзини очолмай турганини кўрган Ўшлик опахоннинг сумкасида иситма тушурадиган антибиотик дориси бор экан.
Менга ўша дорисидан бир дона бериб яримини ичиришимни тавсия қилди. Бу дори катталар учун. Сиз ўғлингизга яримини ичирсангиз бўлади ҳатто стаканда сув ҳам олиб келиб қўлимга тутқазди Жалолиддинга ичрдим.
Ярим соат ўтмай Жалолиддин кўзини очди.
Улар менга олма беришди олмани пичоқда қириб Жалолиддинга едирдим.
Мени танимай туриб ўғлимга дори бериб ёрдамчи бўлган ўша опахондан оллоҳ рози бўлсин.
Тошкентга етиб келдим улар билан ҳайрлашиб уйга телефон қилсам Сафар аканинг укаси худо раҳматли Бекназар бор экан.
(Бекназар Бекжонов 1976-2009 ) .
Сафар аканинг энг кенжа укаси у ҳам нотанти тузумнинг қурбони бўлди.Руҳи шод макони жаннат бўлсин.
Бекназар ва тоғасининг ўғли ҳам бизнинг уйда меҳмонда экан иккаласи биргаликда келиб мени поезд вокзалидан олиб кетдилар.
Шундай қилиб қишлоқимдан қишнинг қировли кунида айрилиб Тошкентга ҳам етиб келдим. Изимда изларимни кўзига сурган кўзли ёшли Онам билан ғамини ичига ютган Дадам қолганди. Яхши кунлар албатта келади деб менга далда барган акалрим қолганди. Ва умидинигни узма деб далда берган соддадил синфдошларим қолганди қишлоқимизда.
Мен эса келажагим мажҳул бир йўлдан кетаётгандим...
Олдимда нима кутаётганини ёлғиз яратгангагина маълум эди.
Тошкентда қийинчиликларга тўла: ой юзини булут қоплаган тунлар ва қуёшин йўқотган қора кунлар кутаяпганди....
Суяннай десам суянчиғим, устимни ўртай десам ёпинчиғим йўқ эди.
Биттагина дил оғунчоғим эса жажжигинна Жаололиддин эди .
1994 йил қишнинг қаҳри шундай қаттиқ эди-ки , тинмасдан ёғаётган оқ -оппоқ қор еру кўкни қоплаганди, эшикнинг олдини қанча қордан тозаламай бари-бир, етиша олмасдим ва эшик ва дарвозанинг олди яҳмалак бўлиб қолаётганди. Уларни ҳар замонда бир чиққан заиф қуёшнинг нури ҳам ерита олмасди.
Ўзбекистон президенти Ислом Каримовнинг қаҳри муздан ҳам қаттиқди. Савуқда қотса қотарди лекин ҳеч эримасди.
Ҳалиям Сафар аканинг на суди бўлганди на менга учрашув берганди ҳозирги ҳукуматнинг ҳизматкорига айланган муртадлар...
Олдинлари қорни севардим айниқса қор эримасдан турса кўриб кўзим қувонарди.
Оқ либос кийган дарахтларни кўриб.
Энди бўлса қор ерга ёки дараҳтга эмас менинг бошимга ёғарди.
Ҳар тун жавобсиз саволлар кўнгил кўчамни музга айлантир шундан тунларим уйқусиз кунларим беҳалот бўлганди.
Жавобсиз савлоллар сиртмоқ каби бошимнинг теппасида осилиб турарди.
- Сафар аканинг ётадиган хонаси иссиқмикан?
-Устига киядиган кийимлари қалинми ?
-Ейдиган овқатларининг тами қанақа экан ?
-Соғлиги яхшимикан?
-У ерда ким унга қалин кийим берган экан?
-Кийган кийимлари кир бўлса ювишга шароит борми алмаштириб кийгани кийими-чи ?
-Қандай одамлар бор экан атрофида?
-Бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ эди.
Терговчиси Ҳусан Аҳмедов ҳам шу саволларимни берсам жўяли жавоб бермадан гапини олиб қочган эди.
Шундай кунларнинг бирида аниқроқи 1994 йилнинг 20 январь куни кечқурун дарвоза эшигининг уриган овазини эшитдим.
Бу соатда ким келди деб ҳайрон бўлиб бориб дарвозани очсам “эгнини қисиб” Аҳтам оға дарвозанинг олдида қўлида бир пакет билан турган экан.
. (Аҳтам Розиқов бу одам ҳақида хотирамнинг олдинги қисмларида ёзгандим яъна бир бор бу одам ҳақида сизларга эслатиб қўйсам фойдадан ҳоли бўлмайди. Аҳтам Розиқов асли Самарқандлик КГБ нинг малайи экан. Мен асл ҳақиқатни йиллар ўтгандан кейин яъни 2000 йилларнинг бошида ёзувчи Мамадали Маҳмудовнинг қамоқдан ёзиб чиқарган мактубидан Аҳтам Розиқовни КГБ ташкилотнинг ювиндиҳўри эканлигини билганман. Ўша 1994-95- йилларда билганимда эди ўз қўлим билан заҳарлаб ўлдирган бўлар эдим Аҳтам Розиқовни. Ўша вақтда менинг йўқотадиган ҳеч нимам қолмаганди қўлимдаги мурғак Жалоиддинни ҳисобга олмаган-да. Мени эса “шайтоннинг малайи” билан ўша вақтдаги ЭРК Партиясининг раиси ҳозирги кунда эса янгидан ташкил қилинган Ўзбекистон Халқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг укаси Муҳаммад Бекжон таништирган эди. Акамнинг “дўсти” бўлади. Сиз унга ишонаверинг!
Муҳаммад ака бу одам ишончлими деб сўраганим-да.
Афсуски Муҳаммад аканинг ишонган акасининг “дўсти” КГБнинг лайчаси экан.
(Муҳаммад Бекжон эса 1999 йилдан бери банди зиндон)
-Қўлидаги пакетни бера туриб қўшиб қўйди Жалолиддинга янгангиз бериб юбордилар.
-Каттакон раҳмат.
-Сизга каттакон янгилик топиб келдим сизни хурсанд қиладиган..
-Қандай янгилик Сафар ака озод бўладиган бўлдими?...
Ҳаёжонимни яшира олмай сўрадим?.
-Йўқ.
-Ҳафсалам пир бўлди.
Унда қанақа янгилик ҳушламайгина сўрадим.
-Мавлон Умрзоқов қамалди.
-Нима, ростданми?
-Рост.
-Оллохнинг адолати бор экан ку юрагим жунбушга келиб гапирдим.
-Илоҳим тирики чиқмасин қамоқхонадан ифлосни қўшиб ҳам қўйдим.
-Оллохнинг адолати бор келин бир оз сабр қилинг Сафар ҳам чқиб келади.
-Аҳтам оға хайрлашиб кетди.
Мен севинчдан кўзимга ёш олдим.
Эй ер у кўкни яратган улуғ тангрим сеннинг тасбеҳингни тоши адашмасин!
Бир кун бир кун албатта бир ёруғ кун келади ва қоранғуликлар ойдиндликга чиқади.
Золимлар жазосини, мазлумлар эса ўзига хиёнат қилган, бугун “шайтоннинг малайига айланиб жинлар тегирмонига сув қуйётган” инсон қияфасидаги жинлардан албатта ўз қасосини олдади.
Етарки , биз ожиз бандалар сеннинг йўлингдан адашмайлик!
29.09.2014 yil. Lausanne.
42- қисм.
Аҳтам Розиқов мени севинтирадаиган ҳабарни бериб кетди.
Биласизларми, баъзан оллоҳ инсони қувонтирмоқчи бўлса севинчли ҳабарни бирданига қўшолоқ қилиб берар экан.
Нимага дейсизми?
Мавлон Умрзовдан кейин унинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Аҳмад Отажонов ҳам Тоштурмага қараб саёхатга чиққан эди.Уларни endi инсон қиёфасига кирган ваҳший тероговчилар ва прокурорлар билан "тонги отмас, куни ботмас” маконларда ҳамсуҳбат бўлиб , қолган вақтларини қуёш нури тушмайдиган тўрт деворнинг ичида инсон қони билан бўйялган ер тўлада ўтказмоқга маҳкум қилинган заволлилар эди.
Сафар ака қамалганидан буён икки марта юзим кулган.
-Биринчи марта МВД-нинг , унитганим нечанчи-дир. этажида терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг “Сафар Бекжон шу ерда мен унинг терговчисиман"деганда “ роса хурсанд” бўлганман.
-Иккинчи марта ўқиб ўрганаётганингиздек Ўзбекистон Президентининг Давлат Маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов ва унинг “ялоқа” ёрдамчиси Аҳмад Отажоновларнинг қамалганини эшитиб ҳурсанд бўлаяпgandiм.
Ўзлари қазиган suvsiz чуқурга ўзлари ҳам кафансиз кўмилаётган эди.
Сафар аканинг МВД “ер тўласидан” топилганига “ҳурсанд” бўлганим шуни учун-ки, мен шўрлик сал кам 3 ой Тошкент кўчаларида телбаларча Сафар акани излаганман қаерда “тергов” идораси, қаерда “вақтинча” қамалаганларни, сақланадиган ер бўлса ҳаммасига борганман Сафар акани излаб izini ham topolmay necha marta kuzimdfa yosh bilan bilan uyga qaytganbman.. Шунча сарсонгорчиликимдан кейин Сафар аканинг тирик ва МВД нинг ” ер тўласида” эканлигини билган эдим.
Балк