Uzdemfundsuisse сахифасида ёзувчи ва сиёсатчи Сафар Бекжон Урганжийнинг асарларини
эълон килиб келмокда эдик..
Блог-сахифамиз бундан кейин бошка ижодкор ва сиёсий-иктисодий,
тахлилчиларга хам очиб берилмокчимиз.
Илк макола Узбекистондаги иктисодий ислохат таклифидир.
Сахифамизга келаётган иктисодий, сиёсий ислохат программаларининг умумий хажми
1000 сахифага якинлашди.
Иктисодчи олимлар ва тахлилчилар тамонидан ишлаб чикилаяпган ушбу таклифларни
мавжуд Хокимият кабул килмаган.
Натижа эса уртада.
Кунба-кун Узбекистон инкирозга караб кетмокда.
Тарих олдидаги вазифамиз:
Давлатимизнинг тугри йуналишга уз фикрини Узбекистонда туриб айта олмаётган кишиларга минбар беришдир!
Диккатингизга илк маколани хавола этар эканмиз, муаллифнинг исм-фамилясини сир тутмокчмиз.
Дунёда ментлашган Хукуматга ва кутирган итларга..... кафолат йук!
UZDEMFUNSUISSE сахифаси номидан.
08.07.2019 Geneve
Тарихий адолатни тиклаш - Ўзбекистонни инқироздан олиб чиқувчи энг самарали ва қисқа йўл.
Исмоил ўғли.
Тошкент
06.07.2019
Мақола, ЕР ИСЛОҲОТИ ғоясини, тарихий, Ҳуқуқий асослаган ҳолда ва ундан келиб чиқадиган самараларни билдириб, таъкидлаган ҳолда Халққа етказиш эди.
"Ҳамма аҳолига Ер етмайди", деб эътироз билдирувчиларга қарши хужжат сифатида, олдиндан сизга айрим ҳисоб китобларни келтираман:
Бундан бир неча йил олдин, таминан 2017 бўлиши мумкин Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар аҳоли жон бошига 16 сотхни яъни 0,16гектар ташкил этарди. Ҳозир ҳам бу курсатгичда катта ўзгариш бўлмаган.
Энди, Ўзбекистон ахолисининг тақрибан 50% қисми қишлоқ хўжалигида банд бўлса, юқоридаги кўрсатгич 0,32 гектарни ташкил қилади.
Ўзбекнинг ўртача оиласи 4 ва ё 5 кишидан ташкил этишини ҳисобга олинса, ҳар бир деярли 1.5 гектардан ЕР тегади.
Ака ука, опа сингил, тоға жиянлар бир мақсадга бирлашсалар( бу Ўзбек менталитетига жуда мос) кўрибсизки 5 ёки 6 ва ҳатто 10 гектарли, тўла ҳусусий Ўзбек Фермер хўжаликлари пайдо бўлади.
Миллат ичида, бир неча шартлар асосида Ерни сотиш ва сотиб олиш ҳуқуқи таъминланса, бу Эркин, миллий Фермер хўжаликларини янада йириклаштириш имкони берилади уларга.
ИСЛОҲОТ амалга оширилганидан ва Халққа тақсим қилинганидан бир икки йил ўтиб ЕР ўзининг ҳақиқий эгаларини топади, ин шаа АЛЛОҲ.
1. ЕР кимларга ва қандай шартлар асосида тақсимланмоғи лозим?
2. ЕР МУНОСАБАТЛАРИ ўзгарганидан сўнг ва балки унгача, ҳозирги ижро органи бўлган Вилоят ва Туман ҳокимларининг, Вазирликларнинг ваколат доиралари қайта куриб чиқилиб, тубдан ўзгартиришлар киритиш.
3. Эркин Фермерлар ўз Ерларида ишларини самарали йўлга қўйишлари учун:
техника, ёқилғи ва ўғитлар......билан таъминлашни йўлга қўйиш учун бу соҳалардаги аҳволни ҳам Эркинлаштириш;
қишлоқ хўжалиги замонавий технологияларини мамлакатга киритишни эркинлаштириш;
Фермернинг тайёр маҳсулотини Дунё бозорига олиб чиқишини ва бундаги транспорт ва молия масалаларини Эркинлаштириш;
4. Қишлоқ хўжалиги махсулотларини қайта ишлаш соҳаларининг барчасини Эркин фаолиятини таъминлаш.
Юқорида санаб ўтилган 4 та ва яна шу соҳага тегишли бошқа масалаларни ҳам бирма бир, батафсил кўриб чиқиш лозим бўлади.
Табиийки. буларнинг барчасини бир мақолага сиғдириш қийин.
( ёки Ўзбекистоннинг ижтимоий иқтисодий инқирози сабаблари таҳлили ва ислоҳоти йўллари ҳақида мулоҳазалар.)
Ўзбекистон янги ривожланиш босқичига қадам қўйди. Ҳукуматнинг янги раҳбари мамлакатни инқироздан олиб чиқиш мақсадида ҳамма соҳада ислоҳотларни амалга оширишга интилмоқда.
Она Ватан Ўзбекистоннинг ижтмоий иқтисодий инқирозининг сабабларини тубдан таҳлил этиб уларни бартараф этиш йўлларини имкони қадар топишга интилиш нафақат давлат раҳбари, балки, ўзини ўзбек миллатига мансуб санаган ҳар бир инсоннинг бурчидир.
Шундай экан Дунёнинг қайси ерида, қандай ишларда банд бўлмасин ўзбек ватандоши ўзининг илмий салоҳияти, ортирган тажриба ва малакалари ҳамда бошқа имкониятларини ватани олдидаги бурчини адо этишга йўналтирмоғи лозим.
Шундан келиб чиқиб қуйида ўзбек миллатини чорак аср ва ундан ҳам кўп муддатда қийнаб келаётган муаммоларининг ечимини топишга ҳаракат қилинди.
Ўзбекистонда мавжуд ижтимоий иқтисодий қийинчиликларнинг туб негизи нимада?
Бу муаммоларни ҳал этишнинг энг қисқа ва самарали йўли борми?
Ҳозирги кунда миллатимизнинг кун тартибида турган бу саволларга жавоб топишга ҳаракат қиламиз.
Ҳаётимиздаги муаммоларни келтириб чиқарувчи сабабларни ҳиссиётларга берилмасдан, илмий таҳлил этиб, бу салбий
омилларни бартараф этиш йўлларини илмий асосда топиб, сўнгра амалиётга тадбиқ этишга киришишимиз ҳаракатларимизнинг мувофақиятини таъминлович йўлдир.
Давлатимиз раҳбарлари ва миллатимиз олдида мамлакатни инқироздан олиб чиқиш учун ҳал қилиниши лозим бўлган асосий масалалар қуйидагилар:
- халқни тўлиқ иш билан таъминлаш ва бу билан Ўзбекистон равнақи йўлида хизмат қилиши мумкин бўлган миллатнинг ақл-истеъдод бойлиги, тадбиркор ва меҳнат ресурсларини мамлакатдан четга чиқиб кетишининг олдини олиш;
- кейинги йигирма йил мобайнида ҳар хил сабаблар билан четга чиқиб кетишга улгурган, юқорида зикр қилинган миллий “бойликларимиз”ни ватанга қайтариш ва бунинг учун аввалам бор юртимизда муносиб муҳит барпо қилиш;
- чэт эл сармояларини мамлакатимизга энг юқори даражада жалб этиш;
- замонавий чет эл технологияларини олиб келтириш ва шу асосда замонавий махсулотлар ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш;
- Ўзбекистон халқининг ярмидан кўпроғи яшаётган ва меҳнат фаолиятида банд бўлган қишлоқ ва қишлоқ хўжалигини инқироздан олиб чиқиш;
- саноатнинг барча турларини ривожлантириш;
- савдо ва хусусан экспорт савдони энг юқори даражаларга кўтариш;
- шулар ва яна бошқа тадбирлар ёрдамида халқимизнинг моддий фаровонлигини ошириш;
- халқни маънавий инқироздан олиб чиқиб маънавий баркамолликка интилтириш;
- мамлакатда ички ва ташқи сиёсий барқарорликни вужудга келишига сабаб бўладиган муҳитни вужудга келтириш.
Юқорида санаб ўтилган масалаларни ҳал этиб, мамлакатда том маънода инқилобий ўзгаришларни амалга ошириш учун мамлакатимиз раҳбари ва миллатимиз юртда инқилобий ислоҳотларни амалга ошириши зарур бўлади.
Миллатимиз, мамлакатимиз ривожланишига йиллар давомида тўғаноқ бўлиб турган муаммоларни келтириб чиқарган сабабларнинг таҳлилига киришамиз. Бунинг учун авваламбор Ўзбекистон ва ўтмиши ўхшаш кечган давлатлар ва миллатларнинг тарихига назар ташламоғимиз лозим бўлади. Чунки бугунги кунларда мамлакатда олиб борилаётган оқилона илоҳотлар келажакда миллатимизнинг фаровон ҳаётига замин бўлиши мумкин бўлгани каби, мамлакат тарихида қилинган нотўғри қарорлар, ислоҳотлар ва сиёсатлар бугунги кунда мамлакатдаги салбий ҳолатларнинг асосий сабабидир.
Тарихга назар.
Дунёнинг кўплаб халқлари каби Ўрта Осиё миллатлари ҳам ХХ аср бошларида ўлкан сиёсий ўзгаришларни бошдан кечирдилар ва бу ўзгаришлар ўз навбатида халқлар ҳаётида ижтимоий иқтисодий муносабатлардаги ўзгаришларни вужудга келтирди.
Ўтган аср аввалида Ўрта Осиё ҳудуди халқлари Чор Россиясига тобе эди. Бу ҳолат 1917 йилда Россияда бўлиб ўтган Шўролар инқилоби таъсири Ўрта Осиё ҳудудларини ҳам қамраб олишига сабаб бўлди. Чор Россиясига сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан қисман тобе бўлиб турган Туркистон халқлари устидан янги ҳукумат тўлиқ ҳукумронлигини ўрнатишга киришди. Шўролар халқлар ҳаётининг ҳамма соҳаларига ўзларининг салбий таъсирларини ўтказа бошладилар.
Европада пайдо бўлиб, Россияда урчиб ривожланган, соф инсоний табиат, соғлом ақл ва мантиққа тамоман зид бўлган коммунистик мафкуранинг жирканч ғояларини шўролар ҳукумати эътиқоди, маънавияти ва тарихи бутунлай бошқа бўлган Ўрта Осиё халқларига зулму зўравонлик, ҳийла, ёлғон ташвиқоту тарғибот йўллари билан сингдира бошлади. Натижада 1922 йили Россия ҳудудида РСФСР ва сўнг 1924 йилда Ўрта Осиёда Ўзбекистон социалистик республикасини ташкил этишди.
Ўзларининг моддий таянчига эга бўлмаган коммунистлар ноинсоний мафкуралари асосида зўравонлик, қатл, сургун қилиш йўллари билан халқларнинг хўжалик юритиш ва ижтимоий иқтисодий тизимларини мамлакатда ўзларининг мутлақ ҳукумронлигини ўрнатиш ва сиёсатини юргизишга қулай шаклга ўзгартирдилар.
Коммунистик мафкура асосчиларидан бўлган В.И.Лениннинг “Кооперациялаштириш ҳақида”ги ва бошқа ғоялари асосида унинг издоши И.В.Сталин ўзининг даврида шакилланиб улгурган Совет иттифоқи ҳудудида колхозлаштириш сиёсатини амалга оширди.
Бу сиёсати орқали улар ўша даврларда мамлакатлар иқтисодиётида энг муҳим ўринга эга бўлган қишлоқ хўжалиги ва хусусан Ер устидан тўлиқ ҳукумронлик ўрнатдилар ва шу йўл билан мамлакат халқларини ўзларига мутлақ муте қилдилар.
“Колхозлаштириш” сиёсати ўтган асрнинг 20 йиллари охири ва 30 йилларни қамраб олди. Бу даврда коммунистик партия золимлари ўз ҳукумронликлари остига кириб бўлан бошқа халқлар каби ўзбек миллатининг ҳам зиёли, тадбиркор, ишбилармон, оқил вакилларини сургун, қатл, қулоқ қилиш йўллари билан жисмонан йўқ қилдилар. Улар бошқариб турган миллатнинг Ер ва моддий бойликларини тортиб олдилар. Оқибатда тортиб олинган миллатнинг мулки “халқ мулки” деб номланган сохта ном билан фақат коммунистик мафкура ғояларига хизмат қилдирилди.
Мислсиз зулмлар билан бу сиёсатлар амалга оширилган давр “қатағон”, “қаҳатчилик” ва миллиёнлаб инсонларни ёстиғини қуритган “очарчилик” йиллари номлари билан тарихда қолди.
Коммунистларнинг “колхозлаштириш” сиёсати оқибатида ўзбек миллати аждодларидан хақли меъроси бўлган Еридан, асосий қисми қишлоқ хўжалигида банд бўлган ўзбек халқи, ўзбек деҳқони ўзининг асосий дастгоҳидан айрилди. Колхоз ва совхозлар ташкил этилиб, ўз мулкидан айрилган халқ шўролар ҳокимиятининг буйруқ, режа ва мажбуриятларини бажарувчи, моҳиятан қул жамоалар шаклига келтирилди.
Коммунистик ғоя тарафдорлари хусусий мулк, миллийлик, ўзгача ғоя ва эътиқодларнинг муросасиз, ашаддий душмани эди. Улар ўзлари ҳукумронлик қилган мамлакатларда ва шулар қатори Ўзбекистонда ҳам иқтисодий ва миллий тараққиётнинг асосий омиллари бўлган хусусий мулкчилик, миллий қадриятлар ва диний эътиқодларга қарши аёвсиз кураш олиб бордилар. Натижада 1960-1970 йилларда тўлиқ социалистик тузум ўрнатилган Совет иттифоқи республикалари, Шарқий Европа, Америка ва Осиёнинг давлатларида миллатларнинг моддий ва маънавий тараққиёти оқсоқланди ва тўхтади. Коммунистларнинг ўзлари ҳам эътироф этган “турғунлик йиллари” бошланди.
Сиёсий ва иқтисодий жиҳатдан бирмунча эркин, маълум харбий қудратга эга, социалистик тузум давлатлари орасидаги Хитой социалистик хўжалик юритиш услубининг хато ва унинг натижаси инқироз эканлигини энг аввал англаб етди.
Иккинчи жаҳон урушидан кейин социалистик йўлга бутунлай юз бурган Хитой 1949-1956 йиллардаги ислоҳотларида халқ хўжалигининг барча соҳаларидаги бошқарувни социалистик бошқарув услубига ўзгартирган эди. 1958 йилларда Хитой коммунистик ҳукумати қишлоқ хўжалигида ташкилий жиҳатдан Совет иттифоқидаги колхозларга мос келадиган “коммуна”лар шаклида бошқарувни жорий қилди. Хусусий мулкчиликка қарши чоралар кўрилди. Бу ислоҳотлардан Хитой коммунистик ҳокимияти мамлакатнинг иқтисодий жиҳатдан “катта сакраш”ини мақсад қилган эди ва бу йўлда олиб борилган сиёсат даври Хитой тарихида мана шу ном билан муҳирланди.
“Катта сакраш” ислоҳотларининг натижаси улароқ Хитой иқтисоди оқсоқланди ва 1977 йилларда бутунлай инқирозга учради. Ислоҳотлардан аввалги даврларда ўз эҳтиёжларини таъминлаган мамлакат социалистик ислоҳотлардан бир мунча вақт ўтиб озиқ-овқат маҳсулотларини чет элдан сотиб олишга мажбур бўлди. Хитой ҳукумати мамлакатни социалистик хўжалик юритиш услубларига ўтказиш сиёсатини хато бўлганлигини тан олди ва давлат иқтисодий тизимини бошқарувида туб ислоҳотларни амалга оширишга киришди.
Дэн Сяопин бошчилигидаги Хитой хукумати мамлакатдаги ислоҳотларни хитой халқининг асосий қисми банд бўлган қишлоқ хўжалигидан бошлади. Ўша даврда мавжуд бўлган қишлоқ хўжалигини социалистик бошқарув услуби-коммуналардан бутунлай воз кечди. Қишлоқ хўжалигини юритиш хитой халқига мос бўлган деҳқон оилаларга ижарага бериш усулига ўтказилди. Бунда деҳқонлар меҳнат фаолиятларида, етиштирган маҳсулотларига нарх белгилаш ва сотишда тўлиқ эркинликка эга бўлдилар.
1978-1984 йилларда Хитой ҳукумати нафақат қишлоқ хўжалиги, балки, халқ хўжалигининг барча соҳаларини бозор иқтисодиёти принципларига йўналтирувчи радикал ислоҳотларни амалга оширишга мажбур бўлди. Бунда ҳамма соҳаларда хусусий мулкчиликни қайта шакиллантириш ва ривожлантириш, деҳкон, ишчи, ҳунарманд ва ходимларнинг ўз меҳтнатлари самараларидан фойдаланиш даражасини кўтариш ва меҳнат фаолиятларидаги эркинлигини кенгайтириш кўзда тутилди.
Оқилона олиб борилган ислоҳотлар қисқа муддатда ўз самарасини берди. 1985 йилдаёқ Хитой дон маҳсулотларини экспорт қилувчи давлатлар қаторига кирди. Ўша даврдаёқ ҳозирда бутун дунёга ривожланишда ўрнак бўлаётган Хитой иқтисодига мустаҳкам пойдевор ўрнатилди.
Шарқий Европа давлатларида Иккинчи жаҳон урушидан сўнг коммунистик партияларнинг ҳукуматга келиши оқибатида ҳар ердаги каби бу мамлакатларда ҳам социалистик ўзгаришлар амалга оширилди ва натижада мамлакат хўжалигини юритиш услублари ва мулкчилик муносабатлари ҳукумрон партиянинг мафкурасига мос тарзда ўзгартирилди. Лекин бу ўзгартиришлар Совет иттифоқидагидан фарқли равшда, репрессиялар, қатллар ва зулмларсиз, анча енгил ва юмшоқ усулларда амалга оширилди. Хусусий ер ва ишлаб чиқариш корхоналари давлат ихтиёрига ўтказилди. Бу мамлакатларда ҳам қишлоқ хўжалигини Совет иттифоқи андозалари асосида, колхоз ва совхозлар шаклида бошқариш жорий этилди. Қишоқ хўжалиги билан бирга халқ хўжалигининг бошқа соҳаларида ҳам хусусий мулкчиликка қарши ташвиқоту тарғибот ва амалий курашлар олиб борилиб, мамлакат халқ хўжалигини бошқариш Коммунистик партиянинг ўта марказлаштирилган, буйруқ асосидаги бошқарилув услубига ўтказилди.
Коммунистик партиянинг соғлом ақл ва мантиқдан йироқ мафкураси каби унинг давлат хўжалигини юритиш услублари ҳам ҳеч ерда ўзини оқламади. Натижада социлистик лагер давлатлари ҳукуматлари ихтиёрий ёки мажбурий тарзда, инқироз ёқасига келган давлат иқтисодини ўнглаш мақсадида тизим ислоҳотларига қўл уришди. 1980 йиллар охирига келиб бутун социалистик тузум давлатларида тизим инқирози юз берди. Хитой бундан мустасно. Чунки хитойликлар, юқорида айтиб ўтилганидек, 70 йиллар охиридаёқ хўжалик юритиш тизимини бозор иқтисодиёти қонунларига мувофиқ тарзда ислоҳ қилишга киришган ва бу даврга келиб анча ижобий натижаларга эришиб бўлган эди.
Замонавий ишлаб чиқариш ҳоҳ у саноат ва ҳоҳ қишлоқ хўжалигида бўлсин, бозор муносабатларисиз мавжуд бўла олмайди. Хақиқий бозор муносабатлари эса қачонки ишлаб чиқарувчи(қишлоқ хўжалигида деҳқон) ўз фоалиятида тўла эркин ва у ишлаб чиқариш воситалари ва ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг хақиқий мулкдори бўлсагина ривожланиши мумкин!
Бу ҳаётий хақиқатни кеч бўлсада англаб етган Шарқий Европа ва бошқа социалистик давлатлар раҳбарлари халқ хўжалиги бошқарувини бозор муносабатларига мос равшда, тубдан ислоҳ қилишга киришишди.
Хақиқий ва тўлақонли равишда бозор муносабатларига ўтиш, биринчи навбатда мамлакат иқтисодида хусусий мулкчилик устиворлигини таъминлашга боғлиқ. Шу нуқтаи назардан келиб чиқиб ўтиш даврида, барча давлатларнинг ислоҳот дастурларида мамлакат иқтисодида хусусий мулкчиликни қайта шакиллантириш ва ривожлантириш устивор вазифа қилиб белгиланди. Бунда, хусусан Шарқий Европа давлатларида аввалам бор, коммунистик режим ҳукуматга келгунга қадар мавжуд бўлган қишлоқ хўжалигида ва Ерда хусусий мулкчиликни қайта ташкил этиш ва ривожлантириш бошланди.
Ислоҳотлар амалга оширилган давлатларда халқ хўжалигида хусусий секторни шакиллантириш уч хил йўл билан:
- янги хусусий ширкат, хусусий корхона ва хусусий компаниялар ташкил этиш;
- давлат мулкини хусусийлаштириш;
- реституция(яъни Ерни ўзининг аввалги эгаларига қайтариш) йўллари билан амалга оширилди.
Собиқ социалистик тузум давлатларида кечган ислоҳотлар, уларнинг натижалари ва мамлакатлар иқтисодларининг кейинги ривожланиш жараёнларини таҳлил этиб шундай хулосага келиш мумкинки, ислоҳотлар даврида мамлакатларда хўжалик юритиш тартиб-қоидалари қанчалик даражада бозор муносабатларига мос равишда ислоҳ қилинган бўлса, шунчалик даражада иқтисодий тараққиётга эришишди.
Собиқ Совет иттифоқи республикаларидан Россия ва Қозоғистон ислоҳотлар нисбатан яхши самара берган давлатлардандир.
Хусусан Россияда (қисман) қишлоқ хўжалиги ерларидан тортиб йирик давлат корхоналаригача хусусийлаштириш, аукцион, ваучер ва бошқа усулларда амалга оширилиб хусусий мулкдорлар қўлига топширилди.
Яқин ўтмишда қўшни ва яқин мамлакатларда кечган тарихий жараёнларни ёдда тутган ҳолда Ватанимиз Ўзбекистонда кечган жараёнларни таҳлил этиб кўрамиз. Чунки юқорида тилга олинган мамлакатлар билан Ўзбекистонни социалистик тузум тарихи боғлайди. 70 йиллик даврда бу давлатлар билан тарихимиз, дарду ҳасратимиз бир эди. Шундай экан дардларимизнинг давоси ҳам бир хил бўлиши мантиққа мувофиқдир.
Совет иттифоқида, қаттий марказдан бошқариладиган тузумда, бошқа иттифоқ республикалари каби Ўзбкистонда ҳам ислоҳотларни амалга ошириш имконсиз эди. Мамлакат, миллат раҳбарлари моҳиятан марказий коммунистик режимнинг қонун ва буйруқларини халқ устига тадбиқ этувчи, ижрочи ҳокимият бўғини эди холос. Коммунистлар йиллар давомида миллий қадриятларга қарши курашиб келиб, ўз ғояларига садоқат билан хизмат қиладиган, байналминал авлодни тарбия қилиб улгурган эди. Бундай холатда Ўзбекистондаги ўзгаришлар Россия ва Москвадаги ўзгаришларга боғлиқ бўлиб қолганди.
Социалистик услубларда халқ хўжалигини юргизиш, ривожлантириш имконсиз холга келиши оқибатида, 80 йилларнинг иккинчи ярмида иттифоқ раҳбарларининг ислоҳотлари самара бермагач, 90 йиллар аввалида Совет иттифоқидаги иқтисодий инқироз ўз ортидан сиёсий инқирозни келтириб чиқарди. Иттифоқ парчаланди.
Ҳар бир республиканинг раҳбарлари эркин равишда, ўз мамлакатларида ислоҳотларга киришишди.
Ўша тарихий даврларда Ватанимиз Ўзбекистонда ислоҳотлар қандай кечди?!
Бу саволга қисқа жавоб берсак, бугунги кунга келиб мамлакатимиз раҳбаридан тортиб энг оддий ўзбекистон фуқоросигача 90 йилларда юртимизда кечган “ислоҳотлар”нинг аччиқ меваларини тотияпмиз.
Халқ хўжалигининг деярли барча тармоқлари оғир аҳволда. Миллиёнлаб эркак ва аёл ватандошларимиз дунёнинг кўплаб мамлакатларида энг оғир ва паст қийматли ишларида хуқуқсиз мардикорлар.
Мақолада кўтарилган мавзудан келиб чиқиб диққатни мамлакатимиз қишлоқ хўжалигига қаратсак.
Ўзбекистон аграр-индустриал давлат. Қишлоқ хўжалиги Ўзбекистон халқ хўжалиги тармоқлари ичида меҳнат ресурсларининг бандлиги жиҳатидан биринчи ўринда туради. Меҳнатга лаёқатли аҳолининг 44% қишлоқ хўжалигида банд. Қишлоқ хўжалиги мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 18%га яқинини ишлаб чиқариши билан бирга енгил саноатнинг барча турларига хом ашё етиштириб берувчи, халқ хўжалигининг энг муҳим тармоғи.
Ўзбекистон қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиб инқироздан олиб чиқиш бу ҳеч муболағасиз бутун Ўзбекистонни ижтимоий иқтисодий ривожланиш босқичига олиб чиқиш демакдир.
Кейинги, “мустақиллик” деб номлаб келинган йилларда Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги ислоҳотида нималар амалга оширилди?
Жавоб: деярли ҳеч нарса.
Бошқа соҳаларга нисбатан қишлоқ хўжалигида “Янги уйни қурмасдан эскисини бузма!” шиёрига ўта қаттиқ амал қилинди.
Янгиси қурилмади ва эскиси бузилмади! Буни кейинги йилларда мамлакатимиз қишлоқ хўжалигини энг эски, 90 йиллик қадимги услубларда бошқаришга мажбур этилган давлатимизнинг янги раҳбари ҳам тасдиқласа керак. Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигини социалистик бошқарув услубидан воз кечилмади. Тарихда, мамлакатимиз қишлоқ хўжалигини социалистик бошқарув тизимида, энг қуйи поғонада, 50-100 гектар майдонни парваришловчи 50-60 кишилик бригадалар бригадир бошқарувида фаолият юритиб, 20 атрофидаги бундай (ҳозирги фермер хўжаликларига мос кеувчи) жамоатлар раис бошқарувидаги бир колхозга бирлашар эди. Бундай 10-15 колхозлар райком раиси бошқарувидаги районларни ташкил этар эди. Райком раиси (ҳозирги туман бошлиғига мувофиқ) обком раиси итоатида ва назоратида иш юритарди. Обком раиси(ҳозирги вилоят ҳокимига муфвофиқ келади,) ўз навбатида Республика марказий бошқаруви идораларининг тўлиқ итоатида эди.
Ҳозирги кунларда ҳам Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги деярли ҳудди шу тартиб асосида бошқарилади:
фермер - туман ҳокими – вилоят ҳокими – вазирлик... .
Бошқарувни соддалаштириш, сарф-харажатларни қисқартириш ва зоҳиран ислоҳот кўринишини бериш илинжида эски бошқарув тизимидаги колхоз раҳбарияти бўғини қисқартирилган холос. Қилоқ хўжалиги ишлари марказдан кучли назорат ва қаттий режали бошқарув асосида олиб борилади.
Қишлоқ хўжалигини бу хилда бошқаруви ғоясини ишлаб чиқилганига(1918 й.) 100 йил бўлди. Бу ғояни ҳаётга тадбиқ этилганига (1928 й.) мана 90 йил тўлди.
Ўхшатиш жоиз бўлса, 100 йиллик, “Қўқон арава” услубида иш юритилаётган хўжаликдан қандай самара кутиш мумкин. Натижа ҳаммага маълум.
Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг энг асосий воситаси бўлган Ерга нисбатан социалистик тузум давридаги муносабатнинг Ўзбекистонда, янги даврда ҳам заррача ўзгармаганлигига 1968 йилда Совет иттифоқида қабул қилинган, Ер муносабатларини тартибга солувчи қонун мазмуни ва ҳозирги Ўзбекистон Ер кодекси мазмунинг ҳамоҳанглиги далил бўлади.
Қуйида исбот тарзида бу хужжатлардан иқтибос келтирамиз:
“Закон СССР от 13.12.1968 №3401-VII об утверждении Основ земельного законодательства Союза ССР и союзных республик.
Раздел 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ
....
Статия3. Государственная собственность на землю в СССР
В соответствии с Конституцией СССР земля Союзе Советских Социалистических Республик является государственной собственностью, то есть всенородным достоянием.
Земля в СССР состоит в исключительной собственности государства и предостовляется только в пользование. Действия, прямой или скрытой форме нарушающие право государственной собственности на землю, запрещается.”
Ўзбекистон Ер кодексидан:
“4-БОБ. ЕРГА БЎЛГАН МУЛКЧИЛИК, ЮРИДИК ВА ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАРНИНГ ЕР УЧАСТКАЛАРИГА БЎЛГАН ХУҚУҚЛАРИ
16-модда. Ўзбекистон республикасида ерга бўлган мулкчилик
Ер давлат мулки – умуммиллий бойликдир, ундан оқилона фойдаланиш зарур, у давлат томонидан муҳофаза этилади ҳамда олди-сотди қилинмайди, айрибошланмайди, ҳадия этилмайди, гаровга қўйилмайди, Ўзбекистон республикаси қонунларида белгиланган ҳоллар бундан мустасно.”
Юқоридагилардан кўриниб турибдики, мамлакатда ижтимоий иқтисодий муносабатларнинг шакилланишига асосий замин бўладиган Ерга бўлган муносабат заррача ўзгармаган. Фақат “умумхалқ бойлиги” вазият тақозоси билан “умуммиллий бойлик” деб аталувчи мавҳум тушунчага ўзгартирилган холос.
Ўзбекистоннинг ижтимоий иқтисодий тараққиёти учун энг муҳим бўлган бу тармоқни 90 йил аввал, бутунлай бошқа макон, замон ва мафкура кишилари ишлаб чиққан услубларда бошқарилиши натижасида Ўзбекистон аҳолисининг деярли ярми(49.4%)ни ташкил этадиган қишлоқ аҳолисининг аксари ишсиз ва тирикчилик илинжида ўзга юртларда дарба-дар. Шу ва яна бошқа сабаблар таъсрири натижасида мамлакат енгил саноати ҳам ривожланмай, бу саноат тури тармоқларида банд бўлиши мумкин бўлган кичик ва ўрта шаҳарлар аҳолисининг ҳам аксари ишсиз.
Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигини ривожланмаганлигининг мамлакат ижтимоий иқтисодий соҳаларига салбий таъсири бундан-да кенг ва чуқур.
Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги истоҳотини нимадан бошлаш зарур?
Тарихни ўрганиб, ҳозирги мавжуд ҳолатни таҳлил этиб, қўшни ва дунёнинг тараққий топган бошқа давлатлари тажрибаларига таянган ҳолда, ислоҳотни қишлоқ хўжалигининг, ўзбек деҳқонининг асосий дастгоҳи – ЕРдан бошлаш керак!
Ўзбекистон Ери – ўзбек миллатининг ота меъроси!
Ҳақни ўз ҳақдорига қайтариб бериш, тарихий адолатни тиклаш(!) мамлакат ривожининг хайрли боши, ибтидосидир.
Бу ўринда шуни таъкидлаш лозимки, Ўзбекистонда ҳукумат раҳбарлиги миллатнинг том маънодаги хақиқий вакили қўлига ўтди.
Ўзбек миллатининг 100 йилга чўзилган забун ҳолини ўнглаш вақти келди!
Ерни хусусийлаштириш замон талаби бўлган Ўзбекистон қишлоқ хўжалигини бозор муносабатларига ўтказишнинг энг аввалги ва энг муҳим босқичидир. Юқорида таъкидланганидек, қишлоқ хўжалигида замонавий ишлаб чиқариш – юқори ҳосилдорлик ва юқори сифатли маҳсулотлар етиштириш бу соҳада бозор муносабатларини тикламасдан амалга ошириш имконсиз. Бозор муносабатлари эса, қачон-ки ишлаб чиқарувчи яъни деҳқон ўз меҳнат фаолиятида эркин ва у қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш воситаларининг энг муҳими бўлган Ернинг ва ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг ҳақиқий мулкдори бўлсагина ривожланади.
Ўзбекистонга ўхшаш тарихий жараёнларни бошдан кечирган давлатларинг бозор муносабатларига ўтиш даврида Ерни хусусийлаштириш тажрибаларини таҳлил этсак, бу жараён асосан икки хил усулда амалга оширилган.
Ерни хусусийлаштиришнинг биринчи тури бу реституция усули.
Реституция(лотин тилидан, restitutio – қайта тиклаш) бу мулкни хужжатлар асосида, мулкдорлик хуқуқини тиклаб, ўзининг аввалги эгаларига қайтариб бериш. Бу турдаги хусусийлаштириш кўпроқ Шарқий Европа ва Болтиқ бўйи республикаларида жорий этилди ва ҳозирга қадар амалда.
Ерни хусусийлаштиришнинг иккинчи турида қишлоқ хўжалигида бевосита банд бўлган аҳоли қатламига бепул улуш(пай) сифатида тақдим этилган. Хусусийлаштиришнинг бу тури Россияда амалга оширилган.
Ўзбекистонда бу борада мамлакатнинг ижтимоий иқтисодий холати ва ўзбек халқининг миллий менталитетидан келиб чиққан ҳолда, хос усул танлаб, ишни амалга ошириш мақсадга мувофиқ.
Статистик маълумотларга қараганда, айни дамда Ўзбекистонда қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар аҳоли жон бошига тақсим қилганда 0.16 гектардан тўғри келади. Миллатимиз мафаатларини инобатга олган ҳолда, хусусийлаштириш жараёнида аҳолининг миллати ва ёши ва бошқа хусусиятларида чекловлар жорий этилса бу улуш миқдорини йириклатиш мумкин.
Масалан миллий чеклов. Бунда Ердан улуш Ўзбекистон заминида тарихан яшаган халқлар: ўзбек, қорақалпоқ, қозоқ, тожик ва бошқа миллатларгагина тақсим этиш. Бу айни адолатдир.
Ер ўз мулкдорига меърос бериш ва олиш, сотиш ва сотиб олиш хуқуқлари тўлиқ ва кучли таъминланган холда, ҳеч қандай тўловларсиз фақат маълум шартлар билан хусусий мулк қилиб берилиши лозим.
Янги Ер мулкдорига Ўзбекистон давлатининг равнақи ва миллатимиз манфаатларидан келиб чиққан ҳолда қуйидаги вазифа ва шартларни белгилаш мақсадга мувофиқ:
- қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириладиган ерлардан фақат шу мақсаддагина фойдаланиш;
- Ер олди-сотди жараёнини фақат Ўзбекистон фуқороси бўлган шахслар ўртасидагина амалга ошириш;
- Ерни ижарага беришда ҳам Ўзбекистон фуқоролигини усувор қилиб белгилаш.
Ерни хусусийлаштиришни қандай шаклда ва қандай шартлар асосида амалга ошириш, бу кенг, баҳс ва мунозарали мавзу.
Миллатимиз оқиллари бу борда фикр юритиб, миллатимиз манфаатларига тўла мос ва Ўзбекистонимизнинг ижтимоий иқтисодий ривожланишига замин бўладиган, энг муносиб усулларни топиб амалга тадбиқ этиши шатр.
Юртимизда бу шаклда Ер ислоҳотини амалга оширилишининг самараларини Ватанимиз Ўзбекистоннинг ижтимоий иқтисодий равнақига бефарқ бўлмаган ватандошларимиз, юқорида келтирилган маълумотларни таҳлил этган холда тахмин қилаётган бўлишлари мумкин.
Ўзбекистонда қишлоқ хўжалиги ерларини тўлиқ хусусийлаштириш бу:
- Миллий қадрнинг тикланиши ва миллий онгни ўсиши;
- 10 миллионлаб ишчи ўринлари;
- Ўзбекистон иқтисоди ривожи учун муҳим бўлган қишлоқ хўжалиги тараққиёти учун мустаҳкам замин;
- Енгил саноатнинг барча турлари ривожланишига асос;
- Юқоридагилар асосида ташқи савдонинг ривожига катта туртки;
- Замонавий, қишлоқ хўжалиги махсулотларини қайта ишлаш технологияларининг мамлакатга келтирилиши;
- Эркин бозор муносабатлари ривожланаётган юртга молиявий оқимнинг кучайиши;
- чет эллардаги меҳнат ресурсларимизнинг ортга қайтиши;
- нафақат мамлакатимиз, балки қўшни давлатлар меҳнат ресурсларини ҳам иш билан таъминлаш имкони;
- халқимиз турмуш фаровонлигининг ошиши;
- ички сиёсий барқарорликка сабаб бўлувчи муҳит;
-......
Бу рўйхатни яна давом эттириш мумкин.
Адолат қарор топган юртга Илоҳий барокатнинг ёғилиши тарих қайта-қайта исботлаган хақиқатдир!
Ички сиёсий барқарорлик ҳақида икки оғиз сўз.
Мамлакатимизнинг куч ишлатар тизими ходимлари “ўз уйингни ўзинг асра” шиорини тез-тез миллатдошларимиз ёдига солиб туришади. Мулкий муносабатлар янгича шакилланга муҳитда ўзининг хусусий ерида ҳосилини кутаётган ўзбек деҳқонига, хусусий корхонасида буюрмаларга маҳсулотини ўз вақтида ишлаб чиқариб беришга шошилаётган ўзбек тадбиркорига, чет элда сотишга молини хусусий омборларида тўплаб шайлаётган ўзбек тожирига “Ўз Ерингни, ўз мулкингни, ўз уйингни ўзинг асра!” деб хитоб қилиниши жуда мос ва ўринли бўлади. Бундай муҳитда ўз Ерини, ўз мулкини, ўз мамлакатини ҳар қандай ташқи ва ички хатарлардан сақлашга интиладиган 10, 20, 30 миллионлаб посбонлар вужудга келади. Ўзбек ўз мулкини қўриқловчи хақиқий посбон бўлади!
