Lo‘lilar kim? Lo‘lilarning tarixi.

Lo‘lilar kim? Lo‘lilarning tarixi.

Lo‘lilar (jo‘gilar) — ko‘chmanchi xalq. Lo‘lilarning, asosan, 2 guruhi: Evropa lo‘lilari va O‘rta Osiyo lo‘lilari bor. Lo‘lilar aslida Hindistondan tarqalgani haqidagi ma’lumotlar - haqiqat. Lo‘lilarning dastlabki guruhlari V-VII asrlarda va keyingi davrlarda Shimoliy Hindistondan tarqala boshlagan.

Jahon miqyosida lo‘lilar 18 000 000 kishini tashkil etadi. Lo‘lilarni turli mamlakatlarda turlicha nom bilan atashadi: inglizlar – «trevelers», «jipsi», turklar – «qoracha», ruslar – «roma», «sigan», eronlar – «kosib», «zargar» va hokazo. O‘zbekistonda ularni «lo‘li», «mo‘ltoni», «jo‘gi» kabi nomlar bilan atashadi. "Mo‘ltoni" deb atalishini esa bevosita Mo‘lton shahri bilan bog‘lash mumkin. O‘rta Osiyo lo‘lilarining ayrim guruhlari «jo‘gi» (hindchada kambag‘al, qashshoq degani), «hindistoniy», «bo‘lujiy» deb atalishi ham lo‘lilarning asl vatani Hindiston bo‘lganligini tasdiqlaydi. Lo‘lilar esa o‘zlarini «mugat» (mug‘, olovga topinuvchi) deb ataydilar.

Lo‘lilar 1417 yili Vengriya, 1418 yili Germaniya, 1422 yili Ispaniya, 1500 yili Polsha, 1422 yili Italiya, 1430 yili Angliya va boltiqbo‘yi mamlakatlarida tarqalganlar.

Tarixda lo‘lilarni ko‘p mamlakatlar kiritishni xohlamagan, ularga qarshi qonunlar ham imzolangan. Rossiyada esa butkul teskarisi. Lo‘lilarga fuqarolik, pasport berilgan. Ular Rossiyaning boshqa fuqarolari ega bo‘lgan huquqlarga to‘laqonli egadirlar.

Lo‘lilar ikki tilda so‘zlashadi: o‘zbek va tojik. Ammo o‘zlarining maxsus, yashirin tili ham bor: “lavzi mugat” yoki “arabcha” (ular o‘zlarini qora tanli ko‘rinishi va ko‘chmanchi turmush tarzi o‘xshash bo‘lgan arablarga qarindosh deb hisoblaydi).

Lo‘lilarning kelib chiqish haqidagi mish-mish.

Qadimda bir kambag‘al ota-ona bo‘lib, ularning Lo‘ ismli o‘g‘li va Li ismli qizi bo‘lgan. Kunlardan bir kun mamlakatga bosqinchilar bostirib kiradi. To‘polonda haligi ota-ona farzandlarini yo‘qotib qo‘yadi. Lo‘ va Li ota-onasini izlashga tushadi – har biri o‘z yo‘lini tanlaydi. Oradan yillar o‘tgach, Lo‘ bilan Li uchrashib, bir-birini tanimasdan, turmush quradi. Haqiqat ochilganda, mullalar ularni la’natlaydi va o‘sha vaqtdan boshlab bu la’nat “Lo‘li” sifatida ularning avlodlariga o‘tib keladi.

Forscha lug‘atda “lo‘li” so‘zi “raqs va qo‘shiq bilan shug‘ullanadigan odamlar” degan ma’noni anglatadi.

Лўлилар ким? Лўлиларнинг тарихи. Лўлилар (жўгилар) — кўчманчи халқ. Лўлиларнинг, асосан, 2 гуруҳи: Европа лўлилари ва Ўрта Осиё лўлилари бор. Лўлилар аслида Ҳиндистондан тарқалгани ҳақидаги маълумотлар - ҳақиқат. Лўлиларнинг дастлабки гуруҳлари V-VII асрларда ва кейинги даврларда Шимолий Ҳиндистондан тарқала бошлаган. Жаҳон миқёсида лўлилар 18 000 000 кишини ташкил этади. Лўлиларни турли мамлакатларда турлича ном билан аташади: инглизлар – «тревелерс», «жипси», турклар – «қорача», руслар – «рома», «сиган», эронлар – «косиб», «заргар» ва ҳоказо. Ўзбекистонда уларни «лўли», «мўлтони», «жўги» каби номлар билан аташади. "Мўлтони" деб аталишини эса бевосита Мўлтон шаҳри билан боғлаш мумкин. Ўрта Осиё лўлиларининг айрим гуруҳлари «жўги» (ҳиндчада камбағал, қашшоқ дегани), «ҳиндистоний», «бўлужий» деб аталиши ҳам лўлиларнинг асл ватани Ҳиндистон бўлганлигини тасдиқлайди. Лўлилар эса ўзларини «мугат» (муғ, оловга топинувчи) деб атайдилар. Лўлилар 1417 йили Венгрия, 1418 йили Германия, 1422 йили Испания, 1500 йили Полша, 1422 йили Италия, 1430 йили Aнглия ва болтиқбўйи мамлакатларида тарқалганлар. Тарихда лўлиларни кўп мамлакатлар киритишни хоҳламаган, уларга қарши қонунлар ҳам имзоланган. Россияда эса буткул тескариси. Лўлиларга фуқаролик, паспорт берилган. Улар Россиянинг бошқа фуқаролари эга бўлган ҳуқуқларга тўлақонли эгадирлар. Лўлилар икки тилда сўзлашади: ўзбек ва тожик. Aммо ўзларининг махсус, яширин тили ҳам бор: “лавзи мугат” ёки “арабча” (улар ўзларини қора танли кўриниши ва кўчманчи турмуш тарзи ўхшаш бўлган арабларга қариндош деб ҳисоблайди). Лўлиларнинг келиб чиқиш ҳақидаги миш-миш. Қадимда бир камбағал ота-она бўлиб, уларнинг Лў исмли ўғли ва Ли исмли қизи бўлган. Кунлардан бир кун мамлакатга босқинчилар бостириб киради. Тўполонда ҳалиги ота-она фарзандларини йўқотиб қўяди. Лў ва Ли ота-онасини излашга тушади – ҳар бири ўз йўлини танлайди. Орадан йиллар ўтгач, Лў билан Ли учрашиб, бир-бирини танимасдан, турмуш қуради. Ҳақиқат очилганда, муллалар уларни лаънатлайди ва ўша вақтдан бошлаб бу лаънат “Лўли” сифатида уларнинг авлодларига ўтиб келади. Форсча луғатда “лўли” сўзи “рақс ва қўшиқ билан шуғулланадиган одамлар” деган маънони англатади.

3

1

49Inqilobchi Kanali, 12:56