Шарқий Туркистон масаласи

Sharqiy Turkiston masalasiga inqilobiy xarakat munosibati.
Bu masalada bir necha-marta videodasturlar, maqolalar yoyinladik.
$1946 yildagi Sovet-Xitoy kelishuvi natijasida, tamonlar mintaqadan chekinishi kelishuv qilingan; Uyg‘urlar+dunganlarga, keng avtonomya berilishi; ichki mongol mintaqasi, Qazoq xalq mintaqasi, Tibet diniy avtonomiya davlati.
1946 yilgacha bo‘lgan davrda Sharqiy Turkistonda, bir necha marta mustaqil jumxuryatlar tuzishgan. -Muammo qaerdan kelib chiqdi? -Islomiy jabxa xar gal, jixodiy bayonot qabul qiladi. -Inglizlar va’da beradi, lekin boshqa yordam bermadi.
Chunki islomiy jabxaning orqasida ular turgandi. Sovetlar keng miqiyosda socializim targ‘iboti olib borayotgandi. Xitoy ikkita masalada xam raqobatda edi. Pekin Xokimiyatida uyg‘ur va budistlar, katta tasirga ega edi. Mintaqani qo‘ldan chiqarmaslik uchun Xitoyni sotsialimga o‘tishida axamiyatli rol olishdi.
Ruslar esa, Sharqiy Turkiston aslida Qo‘qon Xonliginig bir qismi va xonlikni yenggan davlat sifatida, bu mintaqa bizga qarashli deb davo qilayotgandi. Uchta imperya intrigalari ichida minumum imkon, bu avtonomiya orqali boshqarilishi edi.
Dunyo dengizlariga chiqishi imkoniyati bo‘lmagan, atrofi sotsializm davlatlari bilan o‘ralgan Sharqiy Turkistonni barcha ichki ishlarida erkinlik, xech bir davlat ommaviy boshqa axolini mintaqaga surgun qilmaslik, dinlarda teng xuquqligi va taminlash kafolati berilgan edi. Kelishuv qanday buzildi? Inglizlar uyg‘urlar mintaqasida asosiy kuch sifatida diniy jabxani dastakladi. Shariat xukumlarini talabi, oqibatida mintaqada notinchliklar kelib chiqdi. Mintaqadagi dunganlar va qazoq axolisi ham musilmondirlar.
Ular yashaydigan shaxar va qishloqlarda, qama-qamalar bo‘lmayapdi.
Uyg‘urlarning tashqaridagi liderlarini 2000 yillar boshidan beri ogoxlantirmoqdamiz.
U paytdagi "-avtonomiyani demokratik-ijtimoiy, madaniy asosda kengaytirishni talab qilinglar" deb aytib kelmoqdamiz. Pekin xukumati ham bu yo‘nalishda xarakat qilsa, turk davlatlari bilan munosibati faqat raxbarlar bilan emas, musilmon turklar orasida ham obro‘si yaxshilanadi.
Turkiston ittifoqi davlatlari birlashmasi ichida erkin xarakat qoidalari joriy qilinganda 1,5 millardlik xitoy xalqi va turk dunyosi orasida tarjimon, siyosiy-iqtisodiy aloqalar uchun uyg‘ur xalqi muxim rol olishi mumkin. Ming yillardan beri uyg‘ur xalqi Chin-Turon orasidagi ko‘priq vazifasini bajargan.
Bundan keyin aynan uyg‘urlar bu sharafli ishlariga qaytishlari kerak.

Turkiston ozodligi va ittifoqi xarakati boshqaruvi.
09.10.2025


Шарқий Туркистон масаласига инқилобий харакат муносибати.
Бу масалада бир неча-марта видеодастурлар, мақолалар ёйинладик.
$1946 йилдаги Совет-Хитой келишуви натижасида, тамонлар минтақадан чекиниши келишув қилинган; Уйғурлар+дунганларга, кенг автономя берилиши; ички монгол минтақаси, Қазоқ халқ минтақаси, Тибет диний автономия давлати.
1946 йилгача бўлган даврда Шарқий Туркистонда, бир неча марта мустақил жумхурятлар тузишган. -Муаммо қаердан келиб чиқди? -Исломий жабха хар гал, жиходий баёнот қабул қилади. -Инглизлар ваъда беради, лекин бошқа ёрдам бермади.
Чунки исломий жабханинг орқасида улар турганди. Советлар кенг миқиёсда сочиализим тарғиботи олиб бораётганди. Хитой иккита масалада хам рақобатда эди. Пекин Хокимиятида уйғур ва будистлар, катта тасирга эга эди. Минтақани қўлдан чиқармаслик учун Хитойни социалимга ўтишида ахамиятли рол олишди.
Руслар эса, Шарқий Туркистон аслида Қўқон Хонлигиниг бир қисми ва хонликни йенгган давлат сифатида, бу минтақа бизга қарашли деб даво қилаётганди. Учта имперя интригалари ичида минумум имкон, бу автономия орқали бошқарилиши эди.
Дунё денгизларига чиқиши имконияти бўлмаган, атрофи социализм давлатлари билан ўралган Шарқий Туркистонни барча ички ишларида эркинлик, хеч бир давлат оммавий бошқа ахолини минтақага сургун қилмаслик, динларда тенг хуқуқлиги ва таминлаш кафолати берилган эди. Келишув қандай бузилди? Инглизлар уйғурлар минтақасида асосий куч сифатида диний жабхани дастаклади. Шариат хукумларини талаби, оқибатида минтақада нотинчликлар келиб чиқди. Минтақадаги дунганлар ва қазоқ ахолиси ҳам мусилмондирлар.
Улар яшайдиган шахар ва қишлоқларда, қама-қамалар бўлмаяпди.
Уйғурларнинг ташқаридаги лидерларини 2000 йиллар бошидан бери огохлантирмоқдамиз.
У пайтдаги "-автономияни демократик-ижтимоий, маданий асосда кенгайтиришни талаб қилинглар" деб айтиб келмоқдамиз. Пекин хукумати ҳам бу йўналишда харакат қилса, турк давлатлари билан муносибати фақат рахбарлар билан эмас, мусилмон турклар орасида ҳам обрўси яхшиланади.
Туркистон иттифоқи давлатлари бирлашмаси ичида эркин харакат қоидалари жорий қилинганда 1,5 миллардлик хитой халқи ва турк дунёси орасида таржимон, сиёсий-иқтисодий алоқалар учун уйғур халқи мухим рол олиши мумкин. Минг йиллардан бери уйғур халқи Чин-Турон орасидаги кўприқ вазифасини бажарган.
Бундан кейин айнан уйғурлар бу шарафли ишларига қайтишлари керак.

Туркистон озодлиги ва иттифоқи харакати бошқаруви.
09.10.2025