Amerika Ovozi
18.06.2015 19:16
Malik Mansur
Malik Mansur
O’zini “Islomiy davlat” deb targ’ib qilayotgan terrorchilar saflariga yosh jihodchilarni jalb qilish uchun Markaziy Osiyodagi siyosiy-g’oyaviy bo’shliqdan keng foydalanmoqda.
Hukumat “O’zbekiston islom taraqqiyotiga yirik hissa qo’shgan diyor” deb g’ururlansada, aslida siyosiy erkinliklar bo’g’ilgan mamlakatda qadriyatlar tobora yo’qolib borayapti.
Islom dunyosi va O’zbekiston o’rtasidagi aloqalarda o’zbeklarning islom taraqqiyotiga qo’shgan hissasi shubhasiz deb ko’riladi. Aloqalar esa ancha oldin shu nuqtada - hissani ta’kidlash bilan to’xtab qolgan.
Prezident Islom Karimovning yaqinda Islom hamkorlik tashkiloti Bosh kotibi Iyad Amin Madaniy bilan Toshkentda o’tgan uchrashuvida ham O’zbekistonning islomiy sivilizatsiyaga qo’shgan hissasi yana bir bor ta’kidlangan.
Rasmiy xabarlarga tayanilsa, Karimov Islom hamkorlik tashkiloti rahbari bilan islom dunyosidagi bugungi ziddiyatlar haqida gaplashmagan. Bosh kotib ham O’zbekiston musulmonlari yuzlashayotgan cheklov va tahdidlar haqida og’iz ochmagan.
“Chunki bu tashkilotning o’zi a’zo davlatlar beradigan pulga qaram. Mustaqil bo’lganida edi, undan diniy vaziyat bo’yicha tavsiyalar, muhokamalar kutish mumkin edi”, - deydi ayni paytda siyosiy muhojirlikda yashayotgan o’zbek yozuvchisi Safar Bekjon.
Unga ko’ra, Islom hamkorlik tashkilotida turkiy davlatlardan vakillar ko’p. Ular bu davlatlardagi musulmonlar aholiga befarq bo’lmasligi kerak, ammo murojaatlar javobsiz qoladi.
“Bu tashkilot sizning shikoyatlaringiz bilan yoki boshqa bir davlatda bu shikoyatga nisbatan munosabat qandayligini bilish bilan ham shu’gullanmaydi. Unga a’zo davlatlarning asosiy qismi diktaturadan, qirollik yoki podshohliklardan iborat. Ulardan demokratik qadriyatlarni muhokama qilishni kutib bo’lmaydi”, - deydi Bekjon.
AQSh hukumati va Bo’hronlarni o’rganish xalqaro guruhiga ko’ra, “Islomiy davlat” ekstremistlari safida jang qilayotganlar qatorida markaziy osiyoliklar, xususan o’zbeklar ko’p. Bu holat mintaqa davlatlaridagi diniy cheklovlar, avtoritar tuzum va boshqaruv bilan bog‘liq ko’riladi.
Yozuvchi Safar Bekjonga ko’ra, O’zbekistonni islomiy taraqqiyotiga qo’shgan hissasi ana’naviy, diniy va dunyoviy qadriyatlar uyg’unligiga, ularning erkinligiga asoslangan. Bu erkinliklar tuzumga bo’ysundirilishi ortidan g’oyaviy bo’shliq vujudga keldi.
“Ziyoli adolat istashi kerak. U hokimiyat bilan xalq o’rtasida tarozi vazifasini bajarishi kerak, hokimiyat xalqqa zulm qilmasligi, ezib yubormasligi uchun. Ammo o’zbek ziyolisida bu narsa yo’q. Hozir O’zbekistondagi mavjud dikraturaga qarshi turuvchi biror jarayonning o’zi qolmagan. Xalqda g’oyaviy bir bo’shliq bor, bu boshliqni to’ldiruvchi boshqa g’oyaning o’zi yo’q. Bu bo’shliqdan foydalangan “Islomiy davlat” esa O’zbekistonda ko’proq odamlarni yollashga muvaffaq bo’layapti”, - deydi yozuvchi.
O’zbekiston Markaziy Osiyoda islom yo’nalishini ham, ziddiyatlarini ham belgilovchi davlatlardan. Mamlakatda an’anaviy islom chuqur ildizga ega, bu ildizlar mintaqada islomiy taraqqiyot uchun ustun hisoblangan.
Ammo bugun vaziyat o’zgargan, tuzumga bo’ysundirilgan an’anaviy islom musulmonlardan uzoqlashib bormoqda.
“Bir oyat o’qisa ulamolar darrov qo’lini cho’zib turadi, bu ham poraning bir shakli. Bu Qur’onda, islomda yo’q narsa. Xalq buni ham ko’rayapti, lekin baribir berayapti - chopon kiydiradi, pul beradi, lekin ichida baribir o’ylayapti, biz to’g’ri qilayapmizmi deb. Demak, xalqda ziyoliga ham, diniy ulamolarga ham ishonch qolmadi. Oqibat bo’shliqqa, ishonchsizlikka olib keldi. Ishonchni, ishonchli kuchni qayerdan topish kerak? Tashqaridan, ammo tashqaridagi o’zbek muxolifatidan bir foyda yo’q, tarqoq, qo’lidan ish kelmaydi. Shunday ekan, kim qutqarishi mumkin, kimga murojaat qilish kerak, faqat shunaqa radikal kuchlarga. Xalq hozir shuni o’ylayapti, boshqa muqobil yo’l qolmagandan keyin xalq yana nimani o’ylashi kerak?”, - deydi Safar Bekjon.
Mintaqada nafaqat an’anaviy islom taraqqiyoti, balki radikal islomiy guruhlar paydo bo’lishi ham O’zbekiston bilan bog’liq.
Ayni paytda Afg’oniston shimolida o’rnashgan, o’tgan asrning 90-yillarida Namanganda asos solingan O’zbekiston Islomiy harakati bugun ham mintaqadagi yirik radikal guruh bo’lib qolmoqda.
Сиёсий-гъоявий бўшлиқ ўзбекларни экстремистлар сафига етаклаяпти - Сафар Бекжон
CA-NEWS (таҳлил ва изоҳлар) - Ўзини “Исломий давлат” деб таргъиб қилаётган террорчилар сафларига ёш жиҳодчиларни жалб қилиш учун Марказий Осийодаги сиёсий-гъоявий бўшлиқдан кенг фойдаланмоқда.
Ҳукумат “Ўзбекистон ислом тараққиётига йирик ҳисса қўшган диёр” деб гъурурлансада, аслида сиёсий эркинликлар бўгъилган мамлакатда қадриятлар тобора йўқолиб бораяпти.
Ислом дунёси ва Ўзбекистон ўртасидаги алоқаларда ўзбекларнинг ислом тараққиётига қўшган ҳиссаси шубҳасиз деб кўрилади. Алоқалар эса анча олдин шу нуқтада - ҳиссани таъкидлаш билан тўхтаб қолган.
Президент Ислом Каримовнинг яқинда Ислом ҳамкорлик ташкилоти Бош котиби Ияд Амин Маданий билан Тошкентда ўтган учрашувида ҳам Ўзбекистоннинг исломий цивилизацияга қўшган ҳиссаси яна бир бор таъкидланган.
Расмий хабарларга таянилса, Каримов Ислом ҳамкорлик ташкилоти раҳбари билан ислом дунёсидаги бугунги зиддиятлар ҳақида гаплашмаган. Бош котиб ҳам Ўзбекистон мусулмонлари юзлашаётган чеклов ва таҳдидлар ҳақида огъиз очмаган.
“Чунки бу ташкилотнинг ўзи аъзо давлатлар берадиган пулга қарам. Мустақил бўлганида эди, ундан диний вазият бўйича тавсиялар, муҳокамалар кутиш мумкин эди”, - дейди айни пайтда сиёсий муҳожирликда яшаётган ўзбек ёзувчиси Сафар Бекжон.
Унга кўра, Ислом ҳамкорлик ташкилотида туркий давлатлардан вакиллар кўп. Улар бу давлатлардаги мусулмонлар аҳолига бефарқ бўлмаслиги керак, аммо мурожаатлар жавобсиз қолади.
“Бу ташкилот сизнинг шикоятларингиз билан ёки бошқа бир давлатда бу шикоятга нисбатан муносабат қандайлигини билиш билан ҳам шуъгулланмайди. Унга аъзо давлатларнинг асосий қисми диктатурадан, қироллик ёки подшоҳликлардан иборат. Улардан демократик қадриятларни муҳокама қилишни кутиб бўлмайди”, - дейди Бекжон.
АҚШ ҳукумати ва Бўҳронларни ўрганиш халқаро гуруҳига кўра, “Исломий давлат” экстремистлари сафида жанг қилаётганлар қаторида марказий осиёликлар, хусусан ўзбеклар кўп. Бу ҳолат минтақа давлатларидаги диний чекловлар, авторитар тузум ва бошқарув билан боғлиқ кўрилади.
Ёзувчи Сафар Бекжонга кўра, Ўзбекистонни исломий тараққиётига қўшган ҳиссаси анаънавий, диний ва дунёвий қадриятлар уйгъунлигига, уларнинг эркинлигига асосланган. Бу эркинликлар тузумга бўйсундирилиши ортидан гъоявий бўшлиқ вужудга келди.
“Зиёли адолат исташи керак. У ҳокимият билан халқ ўртасида тарози вазифасини бажариши керак, ҳокимият халққа зулм қилмаслиги, эзиб юбормаслиги учун. Аммо ўзбек зиёлисида бу нарса йўқ. Ҳозир Ўзбекистондаги мавжуд дикратурага қарши турувчи бирор жараённинг ўзи қолмаган. Халқда гъоявий бир бўшлиқ бор, бу бошлиқни тўлдирувчи бошқа гъоянинг ўзи йўқ. Бу бўшлиқдан фойдаланган “Исломий давлат” эса Ўзбекистонда кўпроқ одамларни ёллашга муваффақ бўлаяпти”, - дейди ёзувчи.
Ўзбекистон Марказий Осийода ислом йўналишини ҳам, зиддиятларини ҳам белгиловчи давлатлардан. Мамлакатда анъанавий ислом чуқур илдизга эга, бу илдизлар минтақада исломий тараққиёт учун устун ҳисобланган.
Аммо бугун вазият ўзгарган, тузумга бўйсундирилган анъанавий ислом мусулмонлардан узоқлашиб бормоқда.
“Бир оят ўқиса уламолар дарров қўлини чўзиб туради, бу ҳам поранинг бир шакли. Бу Қуръонда, исломда йўқ нарса. Халқ буни ҳам кўраяпти, лекин барибир бераяпти - чопон кийдиради, пул беради, лекин ичида барибир ўйлаяпти, биз тўгъри қилаяпмизми деб. Демак, халқда зиёлига ҳам, диний уламоларга ҳам ишонч қолмади. Оқибат бўшлиққа, ишончсизликка олиб келди. Ишончни, ишончли кучни қаердан топиш керак? Ташқаридан, аммо ташқаридаги ўзбек мухолифатидан бир фойда йўқ, тарқоқ, қўлидан иш келмайди. Шундай экан, ким қутқариши мумкин, кимга мурожаат қилиш керак, фақат шунақа радикал кучларга. Халқ ҳозир шуни ўйлаяпти, бошқа муқобил йўл қолмагандан кейин халқ яна нимани ўйлаши керак?”, - дейди Сафар Бекжон.
Минтақада нафақат анъанавий ислом тараққиёти, балки радикал исломий гуруҳлар пайдо бўлиши ҳам Ўзбекистон билан богълиқ.
Айни пайтда Афгъонистон шимолида ўрнашган, ўтган асрнинг 90-йилларида Наманганда асос солинган Ўзбекистон Исломий ҳаракати бугун ҳам минтақадаги йирик радикал гуруҳ бўлиб қолмоқда.
Манба: Америка Овози