Kurbanay Kemal
Куёши кулмаган бахор
( ўғлим Jaloliddinga bagishlayman)
2007 йил 27 феврaль
Швецария.
Биринчи қисм
1994 йилнинг 3 мартида ҳаётимнинг энг қора кунларидан бирининг тонги отганди. Аслида турмуш ўртоғим Сафар Бекжон нохақ туҳматнинг тўрига илиниб қамоққа олингандан кейин, менинг ҳаётимда гўёки ҳеч қачон кулиб тонг отмаётганга ўхшарди.
Зулматга айланган дунёмдан зиё кутмай қўйгандим.
Шу қадар тушкунликка тушгандимки, ўзимни тубсиз жарлик ичида ҳис этардим.
Бу жарлик шу қадар чуқур эдики мен на кечанинг на кундузнинг фарқини билардим.
Ўша куни тиш тирноғигача қуролланган одамларни кўча дарвозанинг олдида кўрганимда ҳам ажабланмадим, гўёки шундай бўлиши керакдай туюлди менга.
Келган одамлар шу қадар сурбет эдиларки менга ўзларини таништиришни ҳам эп кўришмади.
Ичларидан бадқовоқ биттаси;
“Тезда кийиниб чиқинг, эрингиз билан Ички Ишлар вазирлигида учрашасиз”, деди.
Мен бу турқи совуқ кимсанинг гапига ишонишни ҳам, ишонмасликни ҳам билмасдим. Ичимда титроқ аралаш ҳаяжон бор эди: “Наҳотки бу одамлар тўғри гапираётган бўлса, унда нега мени олиб кетиш учун қуролланиб келишди?
Сафар Бекжонниг қамалганига бир йилга яқинлашаётганига қарамай у билан кўришиш у ёқда турсин ҳатто озиқ-овқат беришга ҳам рухсат беришмаганди-ку?”
Улар менинг тарадудланиб қолганимни сезишди шекилли;
“Тезлашинг, бизнинг вақтимиз йўқ! -деди дағал овозда яна ўша бадқовоқ нусха.
Уйга кириб, ширин уйқуда ётган Жалолиддинни, “Дадангга борамиз”, , дея уйқусидан уйғотдим.
Жалолиддиннинг уйқули кўзларида қувонч акс этди.
Болада уни алдаганимга ишонганди, лекин мен ўз-ўзимни алдай олмасдим.
Улар тамоман бошқа ниятда келишганини кўнглим сезиб турарди. “Ё қудратли Аллоҳим! Менга ўзинг ёрдамчи бўл!” дея ич-ичимдан илтижо қилардим.
Шунга қарамай ўзимни мағрур кўрсатишга ҳаракат қилиб, дарвозанинг олдига чиқдим.
Шу онда уларни иккита машинада келишганини кўрдим. Машинадагиларнинг ҳаммаси қуролланган одамлар эди.
Улар мени Сафар Бекжон билан учраштиришга эмас, балки ашаддий жиноятчини қамоққга олиш учун келишганга ўхшарди. Маҳзун хаёллар исканжасида машинага ўтирдим. То Ички Ишлар Вазирлигига етиб келгунимизча, рус миллатига мансублиги юзига ёзилган биттаси қўлидаги “Калашников”ини менга тўғрилаб ўтирди.
Бечора Жалолиддин бу ваҳшийларнинг дарғазаб башарасини кўргандан кейин, титрай бошлади. Мен уни маҳкам бағримга босиб ўтирдим.
Ўзбекистон Ички Ишлар вазирлигининг олдида машинадан тушиб ичкарига киргандан сўнг, эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган қоровул йигитга қараб;
“Биз Сафар Бекжоннинг оиласини олиб келдик”, – дея рапорт беришди.
У йигит қандайдир узун рўйхатни ўқиб кўрдида, мендан фамилямни сўради.
- Реимова Қурбаной, – дедим асабий оҳагда.
-Турмуш ўртоғингизни фамилиясига ўтмаганмисиз?, деди дағал оҳангда сержант.
-Йўқ ўтмаганман, нима бўлибди, бу ҳам бир жиноятми? – дедим унга.
Қоровул бола кутилмаган саволдан саросимага тушди шекилли,
“Йўқ, бу сизниг шахсий ишингиз, мен шунчаки сўрадим”, деди.
Вазирлик биносининг ичкарисида ҳам мени қуролли бир милисионер муҳофаза қилиб турди.
У бир пасдан кейин ёнидан аскарга “Қодиржонов, сиз шу ерда қолинг, мен ҳозир келаман”, -деб ичкарига кириб кетди.
Бир неча дақиқалардан кейин у яна бир бошқа ходим билан қайтиб келди.
Бу аёлни тўртинчи қаватга олиб чиқинг”, -деди мени олиб келган миршаб.
Ички Ишлар вазирлигининг биноси мен учун эскидан таниш эди.
Сафар Бекжонни Ички Ишлар вазирлигида тергов қилaганида мени ҳам бу ерда Ҳусан Аҳмедов билан Мирзо Худоёров исмли терговчилар олти соат тергов қилишганди. Бу гал ҳам ўша кабинетлардан бирига олиб киришди.
Бу ерда ҳеч ким йўқ эди.
Жалолиддинни маҳкам бағримга босиб ўтиравердим.
Қанча вақт ўтгaнини билмайман.
Охири улардан бири кириб келди. қўлида қандайдир бир даста қоғоз бор эди.
-Демак, сиз, Сафар Бекжоннинг оиласи ва бу бола унинг ўғлими?, –деди фуқоро кийимидаги одам.
-Нега болани уйингизга ташлаб келмадингиз? –деди у яна менинг жавобимни кутмай.
-Дадасини кўришсга олиб кетяпмиз дейишганди менга, -дедим ўзимни соддаликка солиб.
-Сиз бу гапга ишондингизми? –деди заҳарханда билан миршаб.
-Ишондим,- дедим, жаҳлимни ичимга йутиб.
(иккинчи қисм)
У одам бир менга, бир қўлимда кўзлари мўлтиллаб турган Жалолиддинга қарадида, хонадан чиқиб кетди.
Мен ваҳшийлар олдида кўз ёш тўкишни ҳеч қачон истамасдим.
Йиғи бу – инсоннинг энг сўнгги чораси.
Мен эса ҳамиша кўзимнинг қонли ёшини юрагимга тўкканман, ўз инсоний қийфасини йўқотган ваҳшийларнинг олдида кўз ёш қилиб ўзимни ожиздек кўрсатишни истамасдим.Шунданми юрагим кейинги вақтларда сезиларли даражада заифлашганди.
Тез-тез юрагимда оғриқ пайдо бўладиган бўлганди ҳамиша сумкачамда бирорта "юрак дориси" олиб юрардим. Аксига олиб дорим тамом бўлганди. Олишга эса пулим йўқ эди.
Ҳозир ҳам юрагим санчиб оғрий бошлади…
Кўзларимни юмиб чуқур-чуқур нафас ола бошладим.
Кейин нима бўлганини билмайман.
Узоқлардан кимнидир “Сизга нима бўлди?”, деган овози эшитилгандай бўларди.
Зўрга кўзимни очдим ва ерда ётганимни, тепамда кимдир турганини элас-элас кўрдим.
-Кўзингизни очинг, ўғлингиз қўрқиб йиғлаяпти, -деди ўша одам.
“Юрагим”, дея олдим холос, аммо овозим чиқмади.
Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни бағримга босдим.
Қўлимга сув билан қандайдир дори узатишди .
Дорини ичгач орадан чамаси беш ёки ўн дақиқа ўтгач ўзимга келдим.
-Ҳозир сиз терговчининг олдига кирасиз, ўғлингиз мен билан қолади, -деди дори берган одам.
-Йўқ, -дедим қатъий оҳангда,- ўғлимни ҳеч кимга ишонмайман ва сизга ҳам қолдирмайман, ҳаққингиз йўқ ўғлимни тортиб олишга!
-Ҳаққимиз бор, қонунни биз чиқарганмиз, уни бизга ўргатманг, -деди у ҳам ғазабнок оҳангда.
-Жиноят кодексининг қайси бандида ёзилган ? –дедим мен ҳам жаҳл билан?...
-Қонун сизлар учун ёзилган, ўқийсизлар, ишонасизлар. Биз эса ўзимизнинг ёзилмаган қонунларимизга бўйсинамиз.
Агар истамасангиз, ўғлингизни қўлингиздан тортиб оламиз, -деди миршаб.
Кўзлари ёшга тўла Жалолиддинни золимнинг қўлида қолдириб, оғир изтироб ичинда терговчининг кабинетига кирдим.
У қадар катта бўлмаган хонада ёзув столи ва уч ёки тўрт стул бор эди.
Терговчининг ёши тахминан қирқ беш- элликлар атрофида, кўзларининг ости салқиган, башараси жуда совуқ эди.
Ўзини ҳатто менга таништиришни ҳам эф кўрмади.
Овози ҳам башарасига ўхшаган совуқ .
У менга саволлар бера бошлади.
Кимман, қаерда қачон туғилганим, маълумотим қандай, қачон ва кимга турмушга чиққанман?
Дастлаб у шулар ҳақида маълумот олмоқчи экан.
Мен 1962 йил Қорақалпағистоннинг Беруний туманида туғилганимни, дадам бир умр тарактр хайдаганини,онам оддий пахтакор булиб умри пахта даласида утганини, бугунги кунда иккалси хам нафақахўр эканликларини айтиб, ўзимни еса маълумотим олийлигини, 1991 йилда Самарқанд Давлат Университетасининиг Филология факултетини тамомланимни ҳам билдирдим.
-Бирон бир партияга аъзомисиз? –деди терговчи .
-”"Эрк”" партиясига 1990 йил 11 апрелда аъзо бўлганман, -дедим.
Терговчи берган саволларга жавобимни юзимга қарамай тез-тез ёзаётганди, лекин, “”Эрк”" партиясига аъзоман” деган жавобимни эшитиб бирданига чаён чаққандай сесканиб, менга қаради.
-Сиз ҳам “”Эрк”" партиясизданмисиз? –деди.
Унинг саросимага тушиши менга ғалати таъсир қилди.
Шу вақтга қадар ичимда бир қўрқув бор эди.
Бу ваҳшийларнинг терговига иродам дош берадими-йўқми, деган андишам бор эди.
Энди терговчининг бу аҳволи менда қандайдир куч пайдо қилди.
Демак, менинг “”Эрк”" партиясига аъзолигимнинг ўзиёқ буларга қаттиқ таъсир қила олар эканда.
Бу вазиятдан кейин мендаги қўрқув туйғуси узоқлашган эди.
Учинчи қисм
-Турмуш ўртоғингиз ким бўлиб ишлайди? –деди.
-Турмуш ўртоғим Сафар Бекжон, “”Эрк”" партиясининг Марказий Кенгаши аъзоси, ноҳақ туҳматга учраб, 1993 йил 27 Июлдан буён қамоқда сақланмоқда.
Мени бу ерга у киши билан учрашасиз деб олиб келишганди,- дедим.
Терговчи менга қаради ва кутилмаганда жахл билан гапира бошлади.
-Сен бу ерга эринг билан учрашишга эмас, шаҳарда тарқатилган “Эрк” партиясининг газетаси хақида сўраш учун чақирилгансан!.
Чунки, газета тарқатганлардан биттаси сен бўласан!, –деди у жаҳл билан.
Хозиргина "сиз"лаб мени узинча хурматимни қилиб гапираётган "чаён" яьна уз асл яияфасига қайтганди...
Нега мени бу ерга олиб келишди деб десам…Демак, газета…
Шуларни ўйлаб бироз енгил тортдим. Ҳарқалай, қўйнингдан наша чиқди, уйингдaн “қорa дoри” демаяптику бу муттаҳамлар.
Терговчи синчковлик билан менга қараб:
-Сенга бу газетани ким олиб келди? –деди.
-Менинг газетадан ҳеч хабарим йўқ, ҳозир сиздан эшитяпман газета ҳақида
-Ёлғон, сенинг уйинга ҳам газета келган ва уйингдан келиб олиб кетишган « ЭРК”чилар.
-Тошкентдаги “Эрк” Партиясиянинг аъзоларидан ҳеч кимни танимайман, чунки мен Самарқандда ўқиганман ва бу ерга, Тошкентга келганимга ҳали уч йил ҳам бўлмаган.
Бундан ташқари турмуш ўртоғим қамалгандан буён уйга ҳеч ким ҳам келмади.
-Демак эринг қамалмасдан олдин уйингга келишган, шундайми?
-Келишган бўлса ҳам мен кўрмаганман, кичкина чақалоғим бор..
Уйдан ташқарига чиқмаганман.
-Партиянгиз аъзоларидан кўпчилиги сени уйинга келиб газета олишганини тасдиқлашяпти.
-Мен уларнинг ҳеч бирини танимайман.
-Улар сени танишади.
-Мен эса танимайман,- дедим такрор жаҳлим чиқиб.
-Сендан газета олишганини тан олаяптику улар!
-Ёлғон гапиришяпти демак…
-Сени улар билан юзлаштирайликми?
-Юзлаштиринг,- дедим қатъий оҳангда "ўладиган ҳўкиз болтадан қайтмайди”...
Коридорга чиқдик…
Терговчи иккинчи бир эшикни очди.
У ерда рангги оқариб кетган "ЕРК" партиясининг котибларидан бири Ҳамидулла Нурмуҳаммадга кўзим тушди…
Треговчи еса қандай тезликда очган булса эшикни уша тезликда дарров ёпди.
Кўрдингми ўша одам айтаяпти келиб уйингдан "ЕРК" партиясининг газетасини олиб кетганини.
Мен бу одамни биринчи марта кўриб турибман.У одам "ЕРК" партиясиданми?
"ЕРК" патиясининг Ташкилий Ишлар буйича Бош Котиби булиб ишлаган наҳот танимасангиз?
Бу буқоламан терговчи яъна сизлашга утганди.
Сафар ака қамалганига сал кам бир йил булай деди, бирон марта оиласининг холидан хабар олмаган одам энди бошига ташвиш тушганда мени танигани эсигa тушубдими? ...
Тергoвчи менгa ҳaйрaтлaниб қaрaди...
Мен уни хаётимда биринчи марта кўриб турибман бошқа айтадиган гапим йўқ дедим қаътий оҳангда.
Бу мудҳиш воқеалар булиб утгандан кейин эшитсам Ҳамидулло Нурмуҳаммад "Сафарнинг хотини мени КГБга сотди" деб айтганмиш.
Балки бу шунчаки миш-мишдир...
Аммо шу баҳонада айтиб қўяй, Оллоҳга шукр, мен ҳеч кимни КГБга сотмадим ва сотганлардан ҳам нафратланаман.
Бу гапларни бугунга келиб ўзимни оқлаш учун ёзаётганим йўқ.
Ўша куни, яъни 1994 йилнинг 3- мартида терговчининг саволларига қандай жавоб берган бўлсам, бу ерда ҳам айнaн шу воқеаларни безамай бўймай ёзаяпман.
Мен турмуш ўртоғим Сафар Бекжонсиз яшаган уч йилимни ҳар бир кунини "хотира дафтар”ига ёзганман. Албатта бир кун уйдан “ишга қандай қандай чиқиб кетган бўлса эрталаб “ ҳудди шу ҳолатда кириб келади ва ёзган ҳотираларимни ўқийди деб умид қилганман...
Тақдиримнинг тош сўқмоқларида битилган бу ёзувлар шу онда ёзаётган бу хотираларимга ҳам асос бўлмоқда.
Ўз ўтмишини унутган инсон келажакдан қўрқади, мен эса келажагимни ўтмишим билан бирга кўраман ва ўғлим Жалолиддинни кимлар тарафидан исканжага олинганлигини унутирмасликка, унитмасликга ҳаракат қиламан.
-Энди ишондингизми? Улар эркак одамлар, тан олиб туришганида сиз аёл бўлиб.. ўғлингиз бор.. ўйлаб кўринг, – деди.
Ҳаёлимни бир ерга жамлаб қаьтий оҳанга дедим ки
Худди шу ўғлим бор бўлгани учун хам хеч қачон бировга тухмат қилмайман. Келажакда ўғлим мендан нафрат қилмаслиги учун тушундингизми?...
Кўзига тикка қарадим.
Мен унинг учун, унинг келажаги учун яшайман.
Терговчи нима дейишни билмадими ёки саволимга жавоб беришни истамадими хайтавур овази ўчди.
Терговчининг хонасига беш-ўн дақиқадан кейин яна бир киши кирди ва юринг мен билан деди.
Биз коридорга чиқиб лифтнинг эшиги олдига келдик.
Шунда орқа томондан “Вой келин, сиз ҳам шу ердамисиз?”,-деган таниш овозни эшитдим.
Қайрилиб қарасам. У ерда Дилором Исҳоқова турарди.
-Вой келин, сизниям бу ерга олиб келишдими?
Дилором опанинг овозида ҳайрат аралаш қўрқув бор эди.
Саволига жавиб бермасимдан ...
-Ўғлингиз қаерда? –деди Дилором Исҳоқова.
Дилором бу ерда худди ўз уйида юргандай,юрганини кўриб ҳайрон қолдим.
Кейинчалик айтишларича юрагим ёмон бўлиб қолганини эшитиб ёрдам бергани келган экан.
Бадқовоқ миршаблардан биттаси “Сизларга суҳбатлашиш мумкин эмас”, деб уни олиб кетди.
Шундан сўнг лифтда нечанчидир қаватга кўтарилдик.
Мени бир кабинетга олиб киришди. У ерда Қодиржонов ўтирарди.
-Ўғлим қани? –дедим.
-Беш минутда олиб келишади.,- дейишди.
Жаҳлим чиққанини яшириш учун деразадан ташқарига қарадим.Атрофга зил- замбил қоронғулик чўкканди. Эшик очилди ва Жалолиддиннинг “Ая” деган овозини эшитдим.
Кўзларим ёшга тўлди. Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
-Сизни уйингизга Ҳамидов олиб бориб қўяди.,-деди Қодиров.
Уйга қайтганимда елкамдан оғир юк яънада оғирлашгандай бўлди.
Сафар аканинг ғами етмагани каби бирда устига қўшимча бўлиб устимдан жиноий иш очилди.ЭРКДемократик Партиясининг газетасини Тошкент шаҳрида тарқатдинг деб.
Яратган тангрим бандасининг устига бир бало-қазо ёғдирмакга бошласа тўҳтатмас экан бандам менинг юборганим ғам-аламларга бардош берадими ёки кўксини парам-парча қилиб дод соладими ёки елкасини елкан қилиб оғир юкни манзилгача кўтариб олиб борадими деб...
Мен эса тақдиримнинг мислсиз азоб уқибатларига кўксимни қалқон, елкамни елкан қилгандим. Сафар ака қамалгандан кейин на юзим кулди на баҳорим. Елкамдаги оғир юк кундан- кунга оғирлашса -оғирлашар эди -ки, енгиллашмасди ўзимни ҳудди тошбақага ўҳшата бошлагандим.
Балким биз тошбақа деб таниганимиз жорниварнинг елкасидаги тош ҳам аслида унинг айтолмаган ғами, ёзилмаган дардидир.Шунинг учун йилдан- йилга оғирлашиб, бу дард алф каби қаддини дол каби эзгандир. Ғамдан юзи буришиб кўримсиз аҳворлга тушгандир... Менинг ҳам елкамдаги юк кундан кунга каттайиб тош каби оғирлашиб бормоқда эди. Дардимни айтгани Тошкентдек тош қотган шаҳри азимда на дўстим на дугонам бор эди. Ягона оғунчоғим мурғаккина Жалолиддин ва қалам ва қоғаз.
Ўша даврда қаламга олганим мана шу сатрларимдаги каби ўзим ҳам асте секин торшга айланаётган эдим.
Мен тошга айландим саҳар
Ёмгирлар кор қилмас,
Ҳатто бўронлар!
Вуждим тош
Юрагим тош
Нигоҳим тош
Қўлларим тош
Ёмгир савалама бўлди етади,
Бўрон ҳайқирма менинг бошимда.
Шамоллар куйламанг эзгулик қўшиқин,
Мен тошман заминнинг кўҳна дардиман!
Аслида нима бўлганди ўзи?...
Тақдиримнинг тош босган эгри - бугри сўқмоқларида ўтган ҳаёт ҳикоямни ёзар эканман ҳақиқатдан ҳам чалғиб кетдим, негаки ҳалигача мен Сафар акани қандай қилиб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолганини сизларга ҳикоя қилишни унитдим.
Яънада аниқроғи Сафар Бекжон ким`?
У билан қаерда қандай танишганман...
Қачон турмуш қурганман?
Жалолиддин қачон туғилган ?
Ҳаммасига кейинроқ жавоб ёзаман...
Аслида ўша маъшум кун яъни 1993 йил 27 Июлда нима воқеа юз берганди?...
1993 йил 27 Июль душанба куни эди.(ҳалигача душанба кунини жиним суймайди)
Ўша куни ҳар дойимгидай Сафар ака эрталаб ишга кетиш учун уйдан чиқди мен эса ҳам уни кузатай ҳам дарвозани қулфлай деб дарвозанинг олдига келдим.
Сафар ака ҳар кун ишга кетишидан олдин Жалолиддинни бағрига босиб ўпиб ҳайрлашадиган одати бор эди.
Ўша куни ҳам Жалолиддинни қўлига олиб икки яноқидан ўпди.
Ҳеч вақт дадасининг изидан йиғламайдиган Жалолиддин ўша куни овази чиққанича бақириб йиғлай бошлади.Дадасининг маҳкам бўйнидан қучоқлаб қўйиб юборгиси келмасди.
Иккаламиз ҳам унинг тушуниб бўлмас ҳолатидан ҳайрон эдик.
Кўз ёшига бўғилган Жалолиддинни зўрға дадасининг қўлидан олдим.
Балким гўдак руҳи , бошимизга билдирмай одим-одим яқинлашаётган фожиани олдиндан ҳис қилгандир...
Лекин биз уни сезмагандирмиз...
Ҳеч вақт иш ерининг калитини унитмайдиган одам ўша куни биринчи марта уйда калитини унитиб қолдирган экан орадан беш минут ҳам ўтмай уйга қайтиб келди калитини олиб кетгани.
Йиғлаб дунёга жар солган Жалолиддин энди бепарво бўлиб қолганди дадасининг юзига ҳам қайрилиб ҳам қарамади...
Сафар ака “ишга кетди”...
Мен эса ҳаёл дарёсига ғарқ бўлдим.
Ўзи ким эди Сафар Бекжон?...
ЭРК Пратиясини қандай ташкил қилганлар бу ҳақда ўзи ёзар менинг билганларим:
ЭРК Демократик Партияси 1990 йил Апрел ойида 7 одам тарафидан қурилган бўлиб ўша қурувчи уялардан еттинчи рақамдаги инсон Сафар Бекжон эди.
ЭРК партияси 1991 йил унитмаган бўлсам Сентябрь ойида расмий рўйҳатдан ўтди ўшанда ЭРК партиясининг ассосчиларидан бўлган 7 аъзосидан 6 таси Сафар акага ишонч билдириб Ўзбекистон Марказий Банки ва Адиля вазирлигига унинг имзоси расмий ЭРК партиясиниг “имзоси” бўлишини ва “муҳр” ҳам унинг номига олиниши ҳақида ишонч билдиргандилар.
Ва Сафар Бекжэорн ЭРК партиясининг “муҳр”ини ташийдиган расмий жавобгар одамга айланди.
Кейин эса партия ичида келишмовчиликлар бошланди...
Ўша жанжалнинг бошида ЭРК Марказий Комитетиниг бош котиби Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилоятининг Жомбой туманида туғилган ЭРК Пратиясидан воз кечибдиктатор Ислом Каримовнинг маддорҳига айланиб Ўзбекистон ТВ.сида ишлаган)
ва МК аъзоси Содиқжорн Йигиталиев эди.
(Содиқжорн Йигиталиев собиқ Ўзбекистон Судининг раиси 1980 йилларнинг иккинчи яримида бошланган ”паҳта иши” деб русларнинг ўйлаб топган қоралама компаниясида минглаган бегуноҳ инсонларни қамалиб кетишига сабачи бўлган у ҳам етмагандай қамалган инсонларнинг топган тутган бойликларини тортиб олиб Гдилян ва Ивоновларнинг қўлига қўш қўллаб топширган миллат хойини .1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган соҳтакор)
Уларнинг жанжалиниг сабаби: нима учун Сафар Бекжон “муҳир”ни ташийди ҳамда “имзо “ қўйиш ҳуқуқига эга бўлди биз турганимизда.
Чунки Партия ичида ва ташқарсида олинган муҳим қарорларга “муҳр” қўйиш каби муҳим бўлган (муҳрдорлик) руҳсати Адилия Вазирлигидан Сафар Бекжоннинг номига берилганди .
Кейинчалик уларнинг сафига ЭРК Партиясининг маътбуот котибаси Дилорам Исоқова ҳам қўшилди.
(Дилорам Исоқова Тошкент шаҳрида туғилиб катта бўлган)
Партия раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси вазифасида ишлаган Сафар ака эса бу вазифага тайинлаганди. Олдинига бу каби миш-мишларга эътибор бермай ўз ишига давом қилди.
Ўша вақтда жуда кўп ташкилотлардан ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак” пули ўтказилишини сўраб Сафар ака вилоятма -вилоят сафарга кетарди.
Мен эса уйда эндигина туғилган ўғилчам билан ёлғиз қолар эдим.
Ёлғизликдан шундай қўрқар эдимки, баъзи тунлари маҳалламизнинг имоми тонги азонни ўқигандан сўнг уҳлар эдим. Ёстиқимнинг тагига эса ҳар эҳтимолга қарши (болға,болта, катта тош, пичоқ ва қўл лампаси) қўйиб ётар эдим.
Лекин мен ўзимнинг айнчли ҳолатимдан шикоятчи шикоятчи эмас эдим.
Билар эдимки бу инсон миллатимизнинг ҳамда болаларимизнинг келажаги учун эзгу ишлар қилаяпти.
Сафар ака эса бориб мурожат қилган ташкилот ва корҳоналардан қуруқ қўл билан қайтмасди, улар юкли миқдорда ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак" учун пул ўтказар эдилар.
Йиғилган пуллардан ЭРК партиясининг фаолларининг яшашлари учун уй-жой,мол -мулк сотиб олинди. Газета ва телвидинияда кўрсатувлар ташкил қилинди.
Бир сўз билан айтадиган бўлсам: Ўзбекистоннинг кўплаб Вилоятларида ЭРК Партиясининг офислари очилиб газеталари нашр қилина бошлаган эди.
Лекин ЭРК Партияси оддий инсонларва Ўзбекистон бўйлаб танилиб бораётгани билан ташқаридан мустаҳкам бўлиб кўринган деворлари ич -ичидан дарз кетмакга бошлаган эди.
Ўша “муҳр”ни мен босаман, “имзо”ни мен чеккаман ...ва яъна қанқадир “ғиди-бидилар” кўпайиб энг сўнгида портлайдиган бомба ҳолига келганди.
1992 йил Январь ойида бўлган жанжал ва Партия ичидаги фисқи -фасоддан чарчаган Сафар ака партияни тарк қилди. Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашуллаларнинг моҳир ижрочиси. Лекин инсоний ҳарактерини кейин ёзаман... Бошингга кулфат тушмаса ҳамма дўст бўлар экан... бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган одам ҳам орқасига қарамай қочар экан. У киши ҳозирги кунда Баҳром Эгамбердиев Канададан сиёсий борпана олиб яшаяпти)
1992 йил 7 Майда Туркиядан қайтди лекин ёлгиз эмасди...
19.07.2013 yil. Lausanne.
бешинчи қисм
Аслида Сафар ака Туркияга 1992 йилда икки бор сафарга кетди.
Биринчиси олдин ёзганим каби Февралда кетиб Май ойида 3 ойда қайтган бўлсалар иккинчи марта кетганларида ҳар қалай бир ойда.
Октябрда кетиб Ноябрда қайтдилар.
Мен эса уйда ёлғиз қолгандим ҳар дойимгидек.
Ҳамрорҳим мурғаккина Жалолиддин ҳимоячиларим: « болта ,болға, тош, ва каттакон ричоқ” яхшиям ўша маҳаллар маҳалламиз тинч эди ҳеч ким “ бировнинг мушигига ҳам пишт “ демасдилар.
Қўрқмайди эмас жуда қўрқардим.
Лекин кимга “дод дейишимни билмасдим”
Ота-онамга ҳам шикоят қила олмасдим чунки Сафар акани ўзим танлагандим.
“Ўзи йиқилган йиғламас” деганларидай ўзимнинг “пиширган аччиқ бирда ширин ошим” эди.
Энди айланиб ҳам ўргилиб ичишга мажбур эдим.
Тунларим уйқусиз кундузларим беҳаловат эди.
Сафар аканинг Туркиядан қайтиши кўнгилимни торғдай кўтарди.
Ҳаёт бир маромда оқар эди.
Сафар ака бутунлай ЭРК партиясидан кетгани учун вақти бемалол бўлганидан баҳор келиши билан янги уй қуриш учун тайёргарлик кўра бошладик.
Қурилиш материалларини сотиб олдик.
Янги уйнинг лойиҳасини амакиси Асадулло Урганжий чизган эди икки қаватли қилиб.
Фундаментини бошладик уни битириб устини қуришни бошлаймиз деб тайёргарлик кўраётган маҳалда ...
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга чиқиб кетишидан олдин:
- Сафар акага телефон қилиб.
-Партиянинг бошига қайтиб келишини "цейф"ни калитини , "муҳр"ни, ЭРК Партиясининг “Адиля Вазирлигидан” рўйҳатдан ўтган ҳужжатларини ўз қўлига олиб партиянинг мол-мулкига соҳиб чиқишини сўрайди.
Шундай қилиб Сафар ака 1993 йил Март ойида ЭРК Партиясининг сўримлилигини ўз қўлига олди.
Бу вақтга келиб ЭРК партиясининг офиси Ёзувчилар даргоҳидан бадарға қилиниб “Қорасув”да кичик бир маконга жойлаштирилган экан.
Кўплаб мебллар ва бошқа партиянинг мол мулклари ЭРК партиясининг ходимлари орасида тарқатилган бўлиб “кимни қўли кимнинг чўнтагида” эканлиги билинмаган бир ҳолатда экан ЭРК Деморкратик Партияси.
Сафар ака ишга шўнғиб кетди.
Яъна шу орлдингидай ишга тонг саҳарлаб кетиб кечқурун баъзан эса кечасига қайтиб келар эди.
Ҳар кун ишдан қайтар экан Жалолиддинни унитмасди. “шаколодми”, “ширин кулчатойми” албатта олиб келарди.
Партиянинг Марказий Кенгаши бутунлай инқирозга юз тутган бўлиб: Шоди Каримов,Содиқжон Йигиталиев, Абдулҳай булар очиқдан очиқ партия раисига ва ЭРК Партияси тутган позицияга қарши эканликларини яширмасдан Ислом Каримов тарафдорига айланган эканлар .
Отаназар Орифов эса қамоқда эди.
Матбъуот котибаси Дилорам Исоқованинг ҳам қайси тарафга ҳизмат қилишини ўзидан бошқа ҳеч кимса билмас экан.
Дилором Исоҳоқовани ни ҳар куни ишдан СНБ нинг “сиёсий ишлардан” сўримли фолковники Идрисов келиб олиб кетар экан.
Сафар ака менга бу воқеаларни орадан ўтган 17 йилдан кейин яъни 2013 йил 24- Июлда ҳикоя қилиб берди.
Ўша вақтларда мен партия ичидаги инқироздан ҳабарим йўқ эди.
Мен ўша маъшум 1993 йил илк баҳорида Сафар аканинг ЭРК Партиясига қайтганига норози эканимни айтмаганман.
ЭРК партиянинг бош котиби бўлиб ишлаган Аҳмад Аъзам аллақачон президент Ислом Каримовнинг этагини ўпиб оқ саройда оқ отга миниб уста чавондоз каби устамонлик билан мансаб пиллапояларидан кўтарилмоқда эди.
Уни қачонлардир “дўстим” дегани М. Сорлиҳнинг тақдири ҳам ЭРК Деморкратик Партиясининг айнчли ҳолати ҳам қизиқтирмасди.
Бир куни Сафар ака ишдан ҳар кунигидан ҳам кечроқ қайтди. У ҳам етмагандай жуда асабийлашган эди.
Аслида Сафар ака жуда сокин инсон бўлгани учун унча-бунча ҳодисага қизмасди.
-Ҳайронлигим ортди ҳар кунги одатимни бузиб:
-Нима бўлди тинчликми?....
-Э...иккитаси шу ергача кузатиб келишди.
-Сизни кузатиб юрган эканми?
-Ҳа .
Мен уларни адаштириб боши “берк кўча”га киритиб юбориб маҳалланинг болаларини чақирдим кейин “тупик “ (боши берк) кўчага сиқиштириб қўлидан бутун ҳужжатларини тортиб олиб қўйдик.
Яхши қилибсиз буям оз у “ит эмганлар”га
-Биласизми?
-Нимани?
-Ҳар кун Жалолиддини кўтариб (болалар арвачаси йўқ бўлгани учун)магазинга нон олишга борсам мени ҳар ҳил машиналар кузатади.
-Уларнинг ранги ва маркаси ҳар кун ўзгаради.
Маҳалла комитетининг олдида туради бу машиналар.
-Номерини биласанми?
-Йўқ эътибор бермандим.
-Нега шу вақтгача айтмадинг?
-Айтсам бир нима ўзгарадими?
-Сафар ака ялт этиб бир қаради...
-Бошқа гапирмади.
Чунки иш билан кетганида бир марта шикоят қилгандим "қўрқаман" битта ўзим қолишга деб эътибор бермаганди.
Кейин мен ҳам “ёлғизнинг ёри худо” яратгани ўзи сақласин деб ёлғиз яшашга ўргандим ва шикоят қилмайдиган бўлдим.
Эртаси куни ишга борганидан кейин Сафар ака “СНБ”никлардан тортиб олган ҳужжатларини цейфга солиб қўйяди.
Лекин иш ерига ўша Идрисов келиб ҳужжатларни қайтариб беришни Сафар акадан талаб қилади.
Сафар ака бермайман деб туриб олади.
Лекин орага Содиқжон Йигиталиев билан Абдулҳай ҳужжатларни қайтиб беришимиз керак дейишади улар.
Ўртада жанжал бошланади...
Жанжалга аралашган Дилоррам Исоқова ҳам “ҳужжат”ларни қайтариб беришимиз керак Сафар дейди... (Дилорам опа мени ҳақорат қилганди1994 йил “Сафар партияни сотди” деб аслида ўзи 1993 йил Июнь ойида СНБ никларнинг “лайча”сига айланган экан-да, мен билмаган эканман олдиндан шу ворқеаларни Сафар ака айтганида эди ...)
Ёлғиз қолган Сафар ака “ҳужжат”ларни қайтариб беришга мажбур бўлади.
Ўша “кўнгилсиз” воқеадан Сафар ака ўзига бир “тан қўриқчи”си, тутди ўз маҳалламиздан.
( у йигитни ҳам Сафар ака қамалгандан кўп ўтмасдан қамаб юбордилар.)
Ҳам ишга бориб келишини ҳамда Жалолиддин билан менинг тинчлигимни ўйладими яшаб ўтирган маҳалламиздан Тошкент шаҳрига кўчишга қарор қилди.
Бизнинг уйимиз Бектамир туманида “Бузовчи” маҳалласида эди.
ЭРК партиясига кўмак учун берилган пуллардан сотиб олинган уйлардан бирисига биз
1993 йил 20 Июлда кўчиб ўтдик.
-Бу уй Тошкентнинг Якуб Колос кўчасида жойлашган бўлиб “Борғи Эрам” паркининг рўпарасида эди.
Икки хонали,битта ошхона ва олдида катта терасдан иборат бўлган унча ҳам эски бўлмаган уй эди.
Яшаш учун бир мунча қулайликларига эга эди.
Энг муҳими эса телефон ҳам бор эди.
Хулласи калом, бу уйда яшашни бошладик.
Кўчиб ўтганимизга энди бир ҳафта бўлган ҳатто уйни Сафар ака ўз номига ҳужэжатлаштиришга ҳам улгурмаганди.
Ўша машъум:
1993 йил 27 Июлда.
27. 07. 2013 yil. Lausanne.
(Олтинчи қисм )
Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашулаларниniнг моҳир ижрочиси).
Афсуски йиқилган инсонни дўсти бўлмас экан...
Бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган инсон биринчи бўлиб қўрқиб қочар экан.
Баром оға ҳам ўшандай қўрқоқлардан биттаси бўлиб унинг асл қияфасини кўришим учун 3 йил керак экан...
Минг афсус...
Туркияда Сафар ака Бухора амири Амир Олимхоннинг ўғиллари ва Амир Олимхонинг бош вазири амкиси Низомиддин Урганжийнинг авлодлари билан учрашади.
Туркиянинг Ғазиянтаф шаҳрида.
Амир Олимхонинг авлодларини Туркия давлати 1982 йил Рус босқинчиларининг ҳужумидан сақлаш учун Афғанистондан кўчириб олиб келиб уй-жой, мол-мулк билан таъминлаган экан.
Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган қариндош уруғларининг ҳаммаси Сталин зулмига учраб қатли-ом қилингандир.
Тирик қолганлари эса Сибрга сургун қилинган.
Бу авлодан тирик қолган ёлғизгина Бекжон Бек Урганжийдир.
Сафар ака эса ўша одамнинг невараси.
Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви Асадулло Урганжий Ўзбекистонга келиб:
Бобоси Низомиддин Урганжийнинг авлодларидан ҳаётда қолган ёлғиз инсон Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш орзусi borligini Сафар акага айтади.
Сафар ака уни Хоразмга таклиф қилади.
Шундай қилиб Сафар ака Туркиядан битта ўзи эмас Асадулло Урганжий Тошкентга келганди.
Мен учун Асадуллор Урганжийни келиши кутилмаган ҳолат эди.
Гапнинг рости Сафар ака ўз аждодлари ҳақида хикоя қилса ҳудди бир хикояни тинглагандай тинглардим лекин ишонгим келмасди.
Чунки Амир Олимхоннинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақидаги “Инқилоб тонги” спектаклинин кўрганим учунми ё Амир Орлимхон ҳақида ўша вақтларда эълон қилинган ҳар ҳил мақола кўрсатилган кино филмларни кўрганим учунми,Амир Олимхонинг авлодларининг тирик яшашлари энг қизиқарлиси Низомиддин Урганжийнинг авлодларининг ҳаётда қолгани мен учун ишонилмас ҳодиса эди.
Men esa Ўқиганим китобда ёки мақолада эмас ҳаётда тирик гувоҳ Низомиддин Урганжийнинг неварасини кўриб турар эдим.
Шунинг учун ҳам Асадулло акага жуда кўп саволларни берганман . Мени энг кўп диққатимни чеккани эса Nizomiddin Урганжийнинг гапирганда қулоқига қўлини олиб бориши эди.
Ҳаётда ҳам шунақа эканми бобонгиз?
-Ё бу ҳаракатини “Инқилоб Тонгини” ёзган Комил Яшин ўйлаб топганми?
-Деб савол ҳам берganдим.
Йўқ Раҳматли Бобомнинг шундай одатлари бор экан.
Мен дадамдан эшитганман деб саволимга жавоб берганди.
-Шундан кейин бутунлай ишондим.
Асадулло ака Хоразмга бориб Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашди. (Бекжон Бек Урганжий Бухора Амирi Олимхонинг вазири Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган Совет босқинчилари томанидан қатлиом қилинган авлодларидан тирик қолган якка-ягона инсон .
Бекжон Бек Урганжий табаррук 103 ёшида 2011 йил фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилди. Руҳи шод макони жаннат бўлсин)
-Асадулло Урганжий икки ойга қадар меҳмон бўлиб: Хива, Бухора, Самарқанд, Тошкент ,Karakaqalpagistonning Elliqkalla, Beruniy, Душанба шаҳарларининг тарихий ерларига саёҳат қилди.
Афсуски Тожикистондаги ички уруш туфайли у ерда шаҳид тушган катта бобоси Низомиддин Урганжийнинг қабрини зиёрат қила олмасдан Туркияга қайтиб кетишга мажбур бўлди.
1992 йил август ойининг охирлари эди унитмаган бўлсам…
-Уйга “Шарқ юлдузи” журналининг публистика бўлими бошлиғи бўлиб ишлайдиган Эгамназар Сойибназаров келди ва Сафар ака билан Низомиддин Урганжийнинг ҳаёти ва Бухора Амири Олимхоннинг фарзандлари тақдири, уларнинг қандай яшашлари ҳақида суҳбатлашди.
Кейинчалик мазкур суҳбатни:
“Ўзбекистон Адабиёти ва Санъати” газетасида каттагина мақола тарзида эълон қилди. Мазкур мақолани ўқиган: Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот котиби Файзулло Қиличовнинг бирданига ўзининг келиб чикиши Амир Олимхон авлодларидан экани эсига тушиб Сафар ака билан танишиш истаги пайдо бўлади.
Бу истагини амалга оширишга ёрдам беришини сўраб,олдиндан Сафар акани яхши танийдиган ва ундан Амир Олимхон ва унинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақида интевъю (суҳбат)олган журналист Эгамназар Сойибназаровдан Сафар ака билан таништиришни илтимос қилади.
1992 йил сентябрь ойининг ўрталари эди кўча дарвоза таққиллаганини эшитдим.
Бориб эшикни очдим.
Эшик олдида Эгамназар Сойибназаров билан бирга узун бўйли, савуқ башарали қўлида катта картон қути кўтариб олган бир одам турар эди.
Эгамназар Сойибназарорв мен қуйуқ сўрашди .
-Сафаржон уйдами келин?
-Йўқ...ҳали ишдан келмадилар.
-Уйингизга кирсак бўладими?
-Киринглар.
-Ҳамроҳ бўлиб келган “савуқ башара” одам диққатимни тортди мен уни қаердадир кўргандай эдим лекин эслай олмадим....
-Ҳайронлигим баттар ошиб бу одам ким дегандай Эгамназар акага қарадим
- Эгамназар ака ҳамроҳини менга бу киши сизларнинг “қариндош”ларингиз Файзулла Қиличов бўладилар деб таништирди.
-Янги қариндош қўлидаги “картон қути”ни қўлтғига қисиб ғўдайиб турар эди.
-Файзулла мендан Сафаржон билан таништиришимни сўради.
-Менда сизларникига бошлаб келавердим икки қариндошни бир-бировига таништирай савоб бўлади .
-Мен янги "қариндошимизга” бошдан оёқ қарадим .
-Фамилиясини эшитганимдан у кишини қайсидир журналда чиққан мақоласини ўқиганим эсимга тушди мақоланинг тагида берилган изоҳда у кишиниг Ўзбекистон прокуратурасида ишлашлиги ёзилган эди.
-Бирданига кайфиятим бузилди демак Сафар аканинг “қаридоши” пракратурада ишлар экан-да .
Янги қариндошга бошдан оёқ қарадим:
Файзулло Қиличов деганлари узун бўйли, сочлари қалин, оқ сариқдан келган одам экан.
Эгамназар Сойибназаров эса қисқа бўйли, гавдалик одам эди.
Мен “қариндошликка даъвогор”, даррозни қўлида картон қути ушлаб ғўдайиб, туришини бойнинг орқасидан оғир юкларини кўтариб юрадиган хизматкорга ўхшатдим.
Бу ўхшатмамдан кулгум келди, лекин кулсам уят бўлар деб кулгумни ичимга ютдим.
Унинг гапидан шу нарса маълум бўлдики: Fayzulla Qilichov “хизматкор” эмас, балки Сурхондарё вилоятининг Бойсун туманидаги битта бекнинг невараси экан.
Бекнинг номини негадир тилига олмади.
Яънада унинг гапларини аниқроқ қилиб тушунган бўлсам бу жаноб Бухора Амири Олимхоннинг укаларидан биттасининг “невараси” эканлигига давогар ham экан.
Хулласи калом, хаёлимда жонлантирганим “бой- хизматкор” эпизодини бироз бўлсада унитишга, хаёлга эмас, ҳаётга боқишга ҳаракат қилдим.
Ташқарида узум сўрисининг устига кўрпача ёйдим ва уларни ўтиришга таклиф қилдим.
Файзулло Қиличов, яъни бизнинг . “янги қариндош” қўлидаги картон қутуни менинг қўлимга узатди.
Ҳайрон бўлдим…
-Бу нима дегандай Эгамназар акага қарадим.
-Олинг, бу сизларга, Файзулло акангиз қуруқ бормай деб олиб келдилар.
.Эгамназар ака Fayulla Kilichovni хижолатдан қутқариш учун.
.Шошқинлик ичида эдим, олишни ҳам, олмасликни ҳам билмасдим.
-Шу пайтгача оғзига талқон солгандай жим турган одамдан садо чикди:
-Олинг, қўрқманг, ичида бўмба йўқ.
.Мен эса шубҳа ичида эдим.
-Олсами-олмасамми?
-Ҳудди ҳаёлимдан ўтганни ўқигандай “бўмба” йўқ дегани-ю, "пракратура"да, ишлаганлигини билганим учун қўлидаги картон қутини олишга иккиланардим.
-Ноилож қутини олдим, уйга киритиб стол устига қўйдим.
-Нон,чой қўйдим олдиларига.
-Бир соат чамаси ўтирдилар.
Сафар ака ҳам ҳа... дегунча келавермагандан кейин: яънада қуюқроқ хайрлашиб чиқиб кетар “янги қариндош” Сафар акани иш ерида кутажагини айтиб, қўлимга иш ва уй адреси ёзилган "ташриф қоғоз"ини ташлаб кетди.
Улар кетгандан кейин кўп ўтмаcдан Сафар ака ишдан қайтиб келди.
Мен унга бўлган воқеани айтиб; “янги қариндоши” билан табрикладим.
Тошкент каби тош қотган шаҳарда сиз ҳали танимаган лекин энг яқин қариндошингиз бор экан -у, ўзингиз танимаганингиз ёмон эканда.
Мана энди танишасиз ҳатто совға ҳам олиб келибди деб стол устида турган қутуни кўрсатдим.
-Ичида нима бор экан?
-Очиб кўрайлик-чи, дедим.
-Қутуни ташқарига чиқариб очдик.
"Бир бўлак қайнатилган қўй гўшти, бир шиша ароқ, икки-уч шиша Тошкент суви, иккита нон, уч тўрта памидор, иккита бодринг" бор экан.
Сафар ака бир -икки кундан кейин Файзулло Қиличовнинг иш ерига бориб учрашди.
Файзулла ака уйига меҳмонга чақирибди.
Уйига меҳмонга кетди.
Ораларида қандай суҳбат бўлган бундан менинг ҳабарим йўқ.
Чунки мен:Сафар ака уйдан бир ерга кетадиган бўлса:
-Қаерга борасиз?
-Соат нечада уйга қайтасиз?
-Борган ерингизда нима ҳақида гаплашдингиз деб сўрамасдим.
Бу менинг хатом эдими?...
-Қамалиб кетганларидан сўнг кўп марта ўзимга шу саволни берганман.
Лекин мантиқли жавоб тополмаганман.
Балким...олдиндан бошига келажак фожиаларни билганимда...
Файзулло Қиличовни яқиндан бўлмаса ҳам ҳар қалай бир марта кўрганим учун танирдим.
Ҳозир ҳам кутилмаган терговдан кейин ўзимча ўйладим:
Мен қонун қоидани яхши ўрганмас эканман, булар билан қандай қилиб ҳуқуқ талашаман?
Агар ҳақ-ҳуқимни ўрганмасам, улар нима деб айтса кар- кўр инсон каби кўниб, яшайвераман!
Яхшиси мен ўша кишига, яъни Файзулло Қиличовга телефон қилиб ундан
“Ўзбекистон Жиноят” кодекси китобини сўраб олай!
Сафар акани телефон дафтаридан Файзулло Қиличовнинг уйига телефон қилдим.
Гўшакни унинг хоними олди.
Мен ўзимни таништириб: “Файзулло ака уйда борми?” деб сўрадим.
Хоними жуда очиқ кўнгил аёл экан, Сафар акани исмларини эшитиб, жуда хурсанд бўлди.
-Файзулло акам уйда йўқ.
- Америкага кетгандилар эртага келади.
-Мен яхши унда эртага телефон қиламан деб гўшакни жойига қўйдим.
Китоб, яъни “Жиноят кодекси”ни топишим учун бир кун кутишим керак эди.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Бошимга тушган кутилмаган бу жудолик мени паришон қилганди.
Телевизорни очдим, оламда нима гап экан, дея.
“Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан.
Хабарлар бошланиши олдидан телевизор сухандони Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим бир хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлдийкин, деб диққат билан қарасам.
-Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради:
“Эрк” Демократик партияси фаоли Сафарбой Бекжонов "ноёб танга"ни ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
31.07. 2013 yil. Lausanne.
Еттинчи қисм.
27 Июлъ оқшомида Сафар ака ҳар кунги ишидан қайтадиган вақтидан кечика бошлади.
Мен унинг кечикиб келишларига ўрганганим учун унча ҳавотир олмадим.
Ҳа.... энди келиб қолар иши кўпайиб кетгандир деб ўз-ўзимга далда берардим лекин кўнглим ғаш эди...
Кечки соат беш ярим ёки олтилар эди , дарвоза эшиги тақиллади:
“Сафар ака келди чоғи” деган хаёл билан дарвозанинг эшигини очдим.
Дарвоза олдида кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
Ҳайрон бўлдим.
(Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси турарди)
Мен Мақсуд Бекжонни яқиндан танимасдим.
Уни бир марта акаси Муҳаммад Бекжон
( 1955 йил Хоразм Вилоятининг Янгибозар туманида туғилган. ЭРК Деморкратик Партиясининг фаоли. 1999 йилда уюштирилган портлашларга алоқадорликда айбланиб қамоқга олинган. Айни кунда ҳам банди зиндондир. )
билан уйга келган пайтида кўргандим.
Унинг шоир эканини билардим менда : “Муътадил ранглар” номли китоби ҳам бор эди. Шеърларини ўқигандим хотирамда қолган икки мисра шеър эди :
“Тушунмади, тушунмади улар бир-бирин”.
Менинг ғалати ҳотирам бор эди бирон шоирнинг шеърини ўқисам, ҳеч бўлмаса икки сатри хотирамда муҳрланиб қолар эди.
Мақсуд Бекжоннинг юзида саросима аралаш қўрқув сояси бор эди:
-Сафарбой келдимми?
Ҳайратландим: “аҳир бир ерда ишлайдилар қаерга кетган бўлса мендан яхши билади-ку, яъна нимага мендан сўрайди?” деб…
-Лекин хаёлимдан ўтган саволни унга бермадим.
-Йўқ ҳали ишдан келмади нима эди?
Саволимга, савол билан жавоб берди.
-Милиция келдими уйингизга …
-Нимага унақа деб сўраяпсиз тинчликми?
Бугун Сафарбойни Эргаш Жўраевни одамлари келиб олиб кетганди гаплашадиган гапимиз бор деб.
Ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб сўрадим Эргаш Жўраев ким ?
- Эшитмаганмисиз у кишини?!
-Йўқ.
-Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар прокурори бўлади
Устимдан қайноқ сув тўкилгандай бўлди.
Мақсуд менинг холатимни сездими ўзича далда берган бўлди.Ҳавотир олманг кечгача келиб қолар.
Ҳа, келиб қолар-да, дедим ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб, совуққонлилик билан
-Мақсуд Бекжон кетгач, уйга кириб, Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердим-да, кечки овқатга уннадим.
Овқат пишди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ.
Пишган овқатни емай кутиб ўтиравердим келиб қолар деб .
Кечки соат еттилар эди , дарвоза эшиги тақиллади.
Сафар ака келди чамаси деб эшик олдига югуриб бориб эшикни очдим, ким деб сўрашга ҳам сабрим чидамай.
Яна кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
-Келмадими Сафарбой дея интиқлик билан сўради у.
Саволига йўқ деган жавобни эшитди.
-Кутинг соат 12 гача келиб қолар…
-Яхши, дедим умид билан.
У кетди…
Мен қолдим ҳувиллаган уйда ёппа-ёлғиз.
Қозондаги овқат музлади, томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмади.
Соат тунги 12 дан ўтди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ эди.
Хаёлимдан Сафар акани биринчи кўрган кунимдан, то шу кунгача бўлган воқеа – ҳодисалар бир-бир кечди. Оғир хаёллар исканжасида ўтирарканман, яна эшик таққиллади. Девордаги соатга қарадим, соат тунги 1.30 ни кўрсатиб турарди.
“Мутлоқо келди бу гал”, дедим ўз-ўзимга ички бир қувонч билан.
Эшикни очдим.
Остонада эса Мақсуд Бекжон турарди.
Яна олдинги савол -жавоб такрорланди;
-Келмади?
-Йўқ…
-Кутинг эрталаб келар.
У кетди.
Жалолиддин ухлади.
Мен эса беором эдим, кўзимга уйқу келмасди.
Инсон ғалати-я,ҳеч вақт ҳамнафас бўлиб бирга яшаган инсон ҳақида тузукроқ ўйлаб ҳам кўрмайсан мангуга бирга яшайдайдигандек, ҳар бир ўтган кунингдаги такрорланмас лаҳзаларни қадр қийматини ҳам билмайсан. Вақти келиб ёнингдаги ҳамрорҳинг сендан узоқлашса ёки бошингга кутилмаган ташвиш тушсагина ўша гўзал кунларингни қадрига етасан.Қани дейсан ҳаёлан ўша кунга яъна бир мартагина қайтсам... қайта олсам...
Бир лаҳза бўлсада илк баҳорда очилган лоланинг қаршисида ўтириб келажакдан ҳозирги ўтаётган кунлардан суҳбат қурсам деб орзу қиласан...
Афсуски, орзуйинг осман қадар узоқ, юлдуз каби сўлғин узоқлардан милтиллабгина кўринади на ёруғи бор на нури...
Сафар акасиз биринчи марта ёлғиз қолаётганим йўқ.Олдинлари ҳам Вилоятма- Вилоят юрганларида иш билан; бир ўзим қолар эдим ва бунга ўрганган ҳам эдим. Сафар ака унда иш билан кетарди, кетган ерларини ҳам билар эдим.
Бугунги каби миршаблар келиб катта қозининг олдига олиб кетмасди ...
Уйқусиз иммиллаб ўтаётган қоранғу тунда кўз олдимга Сафар акани биринчи марта кўрган куним келди.
Ўшанда Самарқанддан Тошкентга дугонам Малоҳат Эшонқулова (Самарқанд Вилояти Оқдарё туманида туғилган “Бирдамлик”Халқ Ҳаракатининг Ўзбекистон бўлими етакчиси) билан боргандик.
Малоҳатнинг ўз ишлари билан машғул экан мен Ёзувчилар уюшмасига келиб Муҳаммад Солиҳ билан учрашдим. Чунки бир “бетамиз” курсдошим бор эди Абдиқаюм Йўлдошев деган асли келиб чиқиши (Бухора Вилоятининг Қоракўл туманидан) ўша билан М. Солиҳ ҳақида тортишиб қолгандим.
У менга Муҳаммад Солиҳ сотқин Бирлик Халқ Харакатини “2 та квартира учун” сотди деди..
Менинг жаҳлим чиқди шу гапингиз учун мен эртага Тошкентга кетаман М. Солиҳ билан учрашаман дедим.
Нуриддин Шукуров Филология фанлари доктори.Самарканд Давлат Университетининг Филорлогия факултетининг декани эди . Men domlamdan Toshkentga borib kelish uchun ruhsat suradim.
Menga ruhsat berdi.
(Самарқанд шаҳрида Туркман қишлоқида туғилган. )
Тошкентга келиб Муҳаммад Солиҳнинг ish eriga kelib: котибасидан руҳсат олиб кирдим бўлган воқеани айтиб изоҳ беришини сўрадим.
У киши эса бу янгилиш ҳабар биз баъзи бир сиёсий қарашларимиз тўғри келмагани сабабли биз икки ташкилотга бўлиндик.
Аммо мақсадiмiз Ўзбекистонда Демократик жамият қуриш деди.
Мендан қайси ташкилотга аъзо эканимни сўради...
Мен 1989 йилдан “Бирлик” Халқ Ҳаркатида сафида фаолият кўрсатишимни . “Бирлик”нинг чиқарган газеталарини Самарқандда Университет ва Институтларга тарқатишимни бугун бу ерга келишдан мақсадим сиз билан учрашиш ҳамда газета сотишидан йиғилган пулларни бериб кетмоқчи эканини айтдим..
Унда сиз ЭРК партиясига аъзо бўасизми?
Бўаман дедим қаътий оҳангда.
М.Солиҳ котибасига айтиб Шавқиддин Жўраевни чақиртирди.
(Ш. Жўраев Бухора вилоятида туғилган)
Мен у кишига ариза ёзиб топпширдим.
Менинг қўлимга ЭРК партиясининг билетини берди.
Муҳаммад Солиҳни олдидан чиқсам Малоҳат мени кутиб ўтирган экан.
Иккаламиз Қудрат Бобожонни излаб топдик.
(Қ. Бобожон Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида 1965 йил туғилган ТОШГУнинг журналистика факултетинин тугатган. Ҳозирги кунда Шеведцияда сиясий муҳоржир бўлиб яшайди)
Қудратга газета сотилишидан тўпланган пулларни бердим.
Ҳозирги сиёсий вазият бундан кейин қилинадиган ишлар ҳақида гаплашиб ўтиргандик биттаси келиб рўпарамда туриб олди.
Жаҳлим чиқди унинг қараб туришига.
Бир икки марта ҳўмрайиб қараб қўйдим.
Менинг ҳўмрайиб қараганимдан финакини ҳам бузмасди .
Қудрат менинг жахлим чиққанини сездими вазиятни юмшатиш учунми : сизларни таништиришни унитибман бу киши
Сафар Бекжон Урганжий асли Хорразмлик.
Урганжий номини эшитганимдан кейин қайта баттар жаҳлим чиқди.
Сиз нима кинояли оҳангда ўзингизни Хоразмлик бўлганингиз учун Урганжий деб “лақаб” олганмисиз?
Йўқ мен ҳақиқатдан ҳам Бухора Амирининг вазири Низомиддин Урганжий оиласидан бўламан.
Ҳм.
Лекин ичимдан ишонмадим.
Қудрат билан суҳбатимизга давом қилдик Урганжий жаноблари эса кетишни ҳаёлига ҳам келтирмасди .
Кетмагани етмагани каби гапимизга ҳам аралаша бошлади.
Мен жаҳлим чиққани учун эътибор бермасликга ҳаракат қилдим.
Қудратга тез орада ёзги таътил бошланишини мен эса ўз қишлоқимга кетишимни Берунийда ҳам ЭРК партиясини танитиб иложи бўлса газеталар тарқатишим мумкинлигин айтсам...
Яъна гапга “кутилмаган меҳмон” Урганжий аралашди.
Менга адресингизни беринг мен юбориб туришим мумкин газета деди ярим Тошкентча. ярим Хоразм лаҳчасида.
Яхши дедим.
Ичимдан менга нима кўпроқ газета юборса балким Берунийдаги редакцияга ҳам олиб бориб ЭРКни танитарман деб ўзимча план қилдим.
Уй адресимни ёзиб қўлига тутқаздим. Аслида мен ўшанда уй адресимга қўшиб тақдиримни қўлига топширган эканман.
Самарқандга қайтишда бир груҳ қалам аҳли худо раҳматли шоир Назар Шукурнинг “хотирлаш” учун Қашқадарёга кетиб бораётган эканлар.
Бизни ҳам ўзлари билан Самарқандга қадар бирга кетишга таклиф қилишди.
Малоҳат билан рози бўлиб улар билан бирга қайтдик .
Ўшанда шоир Мирзо Кенжа(бек)баев айтган насиҳатини йиллар ўтсада унитмадим.“Қурбоной шоирлардан узоқ юринг”
нима учун деб мен сўрамадим.
Мирзо ака ҳам сабабини айтмади...
4.08.2013 yil. Lausanne.
( ўғлим Jaloliddinga bagishlayman)
2007 йил 27 феврaль
Швецария.
Биринчи қисм
1994 йилнинг 3 мартида ҳаётимнинг энг қора кунларидан бирининг тонги отганди. Аслида турмуш ўртоғим Сафар Бекжон нохақ туҳматнинг тўрига илиниб қамоққа олингандан кейин, менинг ҳаётимда гўёки ҳеч қачон кулиб тонг отмаётганга ўхшарди.
Зулматга айланган дунёмдан зиё кутмай қўйгандим.
Шу қадар тушкунликка тушгандимки, ўзимни тубсиз жарлик ичида ҳис этардим.
Бу жарлик шу қадар чуқур эдики мен на кечанинг на кундузнинг фарқини билардим.
Ўша куни тиш тирноғигача қуролланган одамларни кўча дарвозанинг олдида кўрганимда ҳам ажабланмадим, гўёки шундай бўлиши керакдай туюлди менга.
Келган одамлар шу қадар сурбет эдиларки менга ўзларини таништиришни ҳам эп кўришмади.
Ичларидан бадқовоқ биттаси;
“Тезда кийиниб чиқинг, эрингиз билан Ички Ишлар вазирлигида учрашасиз”, деди.
Мен бу турқи совуқ кимсанинг гапига ишонишни ҳам, ишонмасликни ҳам билмасдим. Ичимда титроқ аралаш ҳаяжон бор эди: “Наҳотки бу одамлар тўғри гапираётган бўлса, унда нега мени олиб кетиш учун қуролланиб келишди?
Сафар Бекжонниг қамалганига бир йилга яқинлашаётганига қарамай у билан кўришиш у ёқда турсин ҳатто озиқ-овқат беришга ҳам рухсат беришмаганди-ку?”
Улар менинг тарадудланиб қолганимни сезишди шекилли;
“Тезлашинг, бизнинг вақтимиз йўқ! -деди дағал овозда яна ўша бадқовоқ нусха.
Уйга кириб, ширин уйқуда ётган Жалолиддинни, “Дадангга борамиз”, , дея уйқусидан уйғотдим.
Жалолиддиннинг уйқули кўзларида қувонч акс этди.
Болада уни алдаганимга ишонганди, лекин мен ўз-ўзимни алдай олмасдим.
Улар тамоман бошқа ниятда келишганини кўнглим сезиб турарди. “Ё қудратли Аллоҳим! Менга ўзинг ёрдамчи бўл!” дея ич-ичимдан илтижо қилардим.
Шунга қарамай ўзимни мағрур кўрсатишга ҳаракат қилиб, дарвозанинг олдига чиқдим.
Шу онда уларни иккита машинада келишганини кўрдим. Машинадагиларнинг ҳаммаси қуролланган одамлар эди.
Улар мени Сафар Бекжон билан учраштиришга эмас, балки ашаддий жиноятчини қамоққга олиш учун келишганга ўхшарди. Маҳзун хаёллар исканжасида машинага ўтирдим. То Ички Ишлар Вазирлигига етиб келгунимизча, рус миллатига мансублиги юзига ёзилган биттаси қўлидаги “Калашников”ини менга тўғрилаб ўтирди.
Бечора Жалолиддин бу ваҳшийларнинг дарғазаб башарасини кўргандан кейин, титрай бошлади. Мен уни маҳкам бағримга босиб ўтирдим.
Ўзбекистон Ички Ишлар вазирлигининг олдида машинадан тушиб ичкарига киргандан сўнг, эшик олдида ўтирган сержант формасини кийган қоровул йигитга қараб;
“Биз Сафар Бекжоннинг оиласини олиб келдик”, – дея рапорт беришди.
У йигит қандайдир узун рўйхатни ўқиб кўрдида, мендан фамилямни сўради.
- Реимова Қурбаной, – дедим асабий оҳагда.
-Турмуш ўртоғингизни фамилиясига ўтмаганмисиз?, деди дағал оҳангда сержант.
-Йўқ ўтмаганман, нима бўлибди, бу ҳам бир жиноятми? – дедим унга.
Қоровул бола кутилмаган саволдан саросимага тушди шекилли,
“Йўқ, бу сизниг шахсий ишингиз, мен шунчаки сўрадим”, деди.
Вазирлик биносининг ичкарисида ҳам мени қуролли бир милисионер муҳофаза қилиб турди.
У бир пасдан кейин ёнидан аскарга “Қодиржонов, сиз шу ерда қолинг, мен ҳозир келаман”, -деб ичкарига кириб кетди.
Бир неча дақиқалардан кейин у яна бир бошқа ходим билан қайтиб келди.
Бу аёлни тўртинчи қаватга олиб чиқинг”, -деди мени олиб келган миршаб.
Ички Ишлар вазирлигининг биноси мен учун эскидан таниш эди.
Сафар Бекжонни Ички Ишлар вазирлигида тергов қилaганида мени ҳам бу ерда Ҳусан Аҳмедов билан Мирзо Худоёров исмли терговчилар олти соат тергов қилишганди. Бу гал ҳам ўша кабинетлардан бирига олиб киришди.
Бу ерда ҳеч ким йўқ эди.
Жалолиддинни маҳкам бағримга босиб ўтиравердим.
Қанча вақт ўтгaнини билмайман.
Охири улардан бири кириб келди. қўлида қандайдир бир даста қоғоз бор эди.
-Демак, сиз, Сафар Бекжоннинг оиласи ва бу бола унинг ўғлими?, –деди фуқоро кийимидаги одам.
-Нега болани уйингизга ташлаб келмадингиз? –деди у яна менинг жавобимни кутмай.
-Дадасини кўришсга олиб кетяпмиз дейишганди менга, -дедим ўзимни соддаликка солиб.
-Сиз бу гапга ишондингизми? –деди заҳарханда билан миршаб.
-Ишондим,- дедим, жаҳлимни ичимга йутиб.
(иккинчи қисм)
У одам бир менга, бир қўлимда кўзлари мўлтиллаб турган Жалолиддинга қарадида, хонадан чиқиб кетди.
Мен ваҳшийлар олдида кўз ёш тўкишни ҳеч қачон истамасдим.
Йиғи бу – инсоннинг энг сўнгги чораси.
Мен эса ҳамиша кўзимнинг қонли ёшини юрагимга тўкканман, ўз инсоний қийфасини йўқотган ваҳшийларнинг олдида кўз ёш қилиб ўзимни ожиздек кўрсатишни истамасдим.Шунданми юрагим кейинги вақтларда сезиларли даражада заифлашганди.
Тез-тез юрагимда оғриқ пайдо бўладиган бўлганди ҳамиша сумкачамда бирорта "юрак дориси" олиб юрардим. Аксига олиб дорим тамом бўлганди. Олишга эса пулим йўқ эди.
Ҳозир ҳам юрагим санчиб оғрий бошлади…
Кўзларимни юмиб чуқур-чуқур нафас ола бошладим.
Кейин нима бўлганини билмайман.
Узоқлардан кимнидир “Сизга нима бўлди?”, деган овози эшитилгандай бўларди.
Зўрга кўзимни очдим ва ерда ётганимни, тепамда кимдир турганини элас-элас кўрдим.
-Кўзингизни очинг, ўғлингиз қўрқиб йиғлаяпти, -деди ўша одам.
“Юрагим”, дея олдим холос, аммо овозим чиқмади.
Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни бағримга босдим.
Қўлимга сув билан қандайдир дори узатишди .
Дорини ичгач орадан чамаси беш ёки ўн дақиқа ўтгач ўзимга келдим.
-Ҳозир сиз терговчининг олдига кирасиз, ўғлингиз мен билан қолади, -деди дори берган одам.
-Йўқ, -дедим қатъий оҳангда,- ўғлимни ҳеч кимга ишонмайман ва сизга ҳам қолдирмайман, ҳаққингиз йўқ ўғлимни тортиб олишга!
-Ҳаққимиз бор, қонунни биз чиқарганмиз, уни бизга ўргатманг, -деди у ҳам ғазабнок оҳангда.
-Жиноят кодексининг қайси бандида ёзилган ? –дедим мен ҳам жаҳл билан?...
-Қонун сизлар учун ёзилган, ўқийсизлар, ишонасизлар. Биз эса ўзимизнинг ёзилмаган қонунларимизга бўйсинамиз.
Агар истамасангиз, ўғлингизни қўлингиздан тортиб оламиз, -деди миршаб.
Кўзлари ёшга тўла Жалолиддинни золимнинг қўлида қолдириб, оғир изтироб ичинда терговчининг кабинетига кирдим.
У қадар катта бўлмаган хонада ёзув столи ва уч ёки тўрт стул бор эди.
Терговчининг ёши тахминан қирқ беш- элликлар атрофида, кўзларининг ости салқиган, башараси жуда совуқ эди.
Ўзини ҳатто менга таништиришни ҳам эф кўрмади.
Овози ҳам башарасига ўхшаган совуқ .
У менга саволлар бера бошлади.
Кимман, қаерда қачон туғилганим, маълумотим қандай, қачон ва кимга турмушга чиққанман?
Дастлаб у шулар ҳақида маълумот олмоқчи экан.
Мен 1962 йил Қорақалпағистоннинг Беруний туманида туғилганимни, дадам бир умр тарактр хайдаганини,онам оддий пахтакор булиб умри пахта даласида утганини, бугунги кунда иккалси хам нафақахўр эканликларини айтиб, ўзимни еса маълумотим олийлигини, 1991 йилда Самарқанд Давлат Университетасининиг Филология факултетини тамомланимни ҳам билдирдим.
-Бирон бир партияга аъзомисиз? –деди терговчи .
-”"Эрк”" партиясига 1990 йил 11 апрелда аъзо бўлганман, -дедим.
Терговчи берган саволларга жавобимни юзимга қарамай тез-тез ёзаётганди, лекин, “”Эрк”" партиясига аъзоман” деган жавобимни эшитиб бирданига чаён чаққандай сесканиб, менга қаради.
-Сиз ҳам “”Эрк”" партиясизданмисиз? –деди.
Унинг саросимага тушиши менга ғалати таъсир қилди.
Шу вақтга қадар ичимда бир қўрқув бор эди.
Бу ваҳшийларнинг терговига иродам дош берадими-йўқми, деган андишам бор эди.
Энди терговчининг бу аҳволи менда қандайдир куч пайдо қилди.
Демак, менинг “”Эрк”" партиясига аъзолигимнинг ўзиёқ буларга қаттиқ таъсир қила олар эканда.
Бу вазиятдан кейин мендаги қўрқув туйғуси узоқлашган эди.
Учинчи қисм
-Турмуш ўртоғингиз ким бўлиб ишлайди? –деди.
-Турмуш ўртоғим Сафар Бекжон, “”Эрк”" партиясининг Марказий Кенгаши аъзоси, ноҳақ туҳматга учраб, 1993 йил 27 Июлдан буён қамоқда сақланмоқда.
Мени бу ерга у киши билан учрашасиз деб олиб келишганди,- дедим.
Терговчи менга қаради ва кутилмаганда жахл билан гапира бошлади.
-Сен бу ерга эринг билан учрашишга эмас, шаҳарда тарқатилган “Эрк” партиясининг газетаси хақида сўраш учун чақирилгансан!.
Чунки, газета тарқатганлардан биттаси сен бўласан!, –деди у жаҳл билан.
Хозиргина "сиз"лаб мени узинча хурматимни қилиб гапираётган "чаён" яьна уз асл яияфасига қайтганди...
Нега мени бу ерга олиб келишди деб десам…Демак, газета…
Шуларни ўйлаб бироз енгил тортдим. Ҳарқалай, қўйнингдан наша чиқди, уйингдaн “қорa дoри” демаяптику бу муттаҳамлар.
Терговчи синчковлик билан менга қараб:
-Сенга бу газетани ким олиб келди? –деди.
-Менинг газетадан ҳеч хабарим йўқ, ҳозир сиздан эшитяпман газета ҳақида
-Ёлғон, сенинг уйинга ҳам газета келган ва уйингдан келиб олиб кетишган « ЭРК”чилар.
-Тошкентдаги “Эрк” Партиясиянинг аъзоларидан ҳеч кимни танимайман, чунки мен Самарқандда ўқиганман ва бу ерга, Тошкентга келганимга ҳали уч йил ҳам бўлмаган.
Бундан ташқари турмуш ўртоғим қамалгандан буён уйга ҳеч ким ҳам келмади.
-Демак эринг қамалмасдан олдин уйингга келишган, шундайми?
-Келишган бўлса ҳам мен кўрмаганман, кичкина чақалоғим бор..
Уйдан ташқарига чиқмаганман.
-Партиянгиз аъзоларидан кўпчилиги сени уйинга келиб газета олишганини тасдиқлашяпти.
-Мен уларнинг ҳеч бирини танимайман.
-Улар сени танишади.
-Мен эса танимайман,- дедим такрор жаҳлим чиқиб.
-Сендан газета олишганини тан олаяптику улар!
-Ёлғон гапиришяпти демак…
-Сени улар билан юзлаштирайликми?
-Юзлаштиринг,- дедим қатъий оҳангда "ўладиган ҳўкиз болтадан қайтмайди”...
Коридорга чиқдик…
Терговчи иккинчи бир эшикни очди.
У ерда рангги оқариб кетган "ЕРК" партиясининг котибларидан бири Ҳамидулла Нурмуҳаммадга кўзим тушди…
Треговчи еса қандай тезликда очган булса эшикни уша тезликда дарров ёпди.
Кўрдингми ўша одам айтаяпти келиб уйингдан "ЕРК" партиясининг газетасини олиб кетганини.
Мен бу одамни биринчи марта кўриб турибман.У одам "ЕРК" партиясиданми?
"ЕРК" патиясининг Ташкилий Ишлар буйича Бош Котиби булиб ишлаган наҳот танимасангиз?
Бу буқоламан терговчи яъна сизлашга утганди.
Сафар ака қамалганига сал кам бир йил булай деди, бирон марта оиласининг холидан хабар олмаган одам энди бошига ташвиш тушганда мени танигани эсигa тушубдими? ...
Тергoвчи менгa ҳaйрaтлaниб қaрaди...
Мен уни хаётимда биринчи марта кўриб турибман бошқа айтадиган гапим йўқ дедим қаътий оҳангда.
Бу мудҳиш воқеалар булиб утгандан кейин эшитсам Ҳамидулло Нурмуҳаммад "Сафарнинг хотини мени КГБга сотди" деб айтганмиш.
Балки бу шунчаки миш-мишдир...
Аммо шу баҳонада айтиб қўяй, Оллоҳга шукр, мен ҳеч кимни КГБга сотмадим ва сотганлардан ҳам нафратланаман.
Бу гапларни бугунга келиб ўзимни оқлаш учун ёзаётганим йўқ.
Ўша куни, яъни 1994 йилнинг 3- мартида терговчининг саволларига қандай жавоб берган бўлсам, бу ерда ҳам айнaн шу воқеаларни безамай бўймай ёзаяпман.
Мен турмуш ўртоғим Сафар Бекжонсиз яшаган уч йилимни ҳар бир кунини "хотира дафтар”ига ёзганман. Албатта бир кун уйдан “ишга қандай қандай чиқиб кетган бўлса эрталаб “ ҳудди шу ҳолатда кириб келади ва ёзган ҳотираларимни ўқийди деб умид қилганман...
Тақдиримнинг тош сўқмоқларида битилган бу ёзувлар шу онда ёзаётган бу хотираларимга ҳам асос бўлмоқда.
Ўз ўтмишини унутган инсон келажакдан қўрқади, мен эса келажагимни ўтмишим билан бирга кўраман ва ўғлим Жалолиддинни кимлар тарафидан исканжага олинганлигини унутирмасликка, унитмасликга ҳаракат қиламан.
-Энди ишондингизми? Улар эркак одамлар, тан олиб туришганида сиз аёл бўлиб.. ўғлингиз бор.. ўйлаб кўринг, – деди.
Ҳаёлимни бир ерга жамлаб қаьтий оҳанга дедим ки
Худди шу ўғлим бор бўлгани учун хам хеч қачон бировга тухмат қилмайман. Келажакда ўғлим мендан нафрат қилмаслиги учун тушундингизми?...
Кўзига тикка қарадим.
Мен унинг учун, унинг келажаги учун яшайман.
Терговчи нима дейишни билмадими ёки саволимга жавоб беришни истамадими хайтавур овази ўчди.
Терговчининг хонасига беш-ўн дақиқадан кейин яна бир киши кирди ва юринг мен билан деди.
Биз коридорга чиқиб лифтнинг эшиги олдига келдик.
Шунда орқа томондан “Вой келин, сиз ҳам шу ердамисиз?”,-деган таниш овозни эшитдим.
Қайрилиб қарасам. У ерда Дилором Исҳоқова турарди.
-Вой келин, сизниям бу ерга олиб келишдими?
Дилором опанинг овозида ҳайрат аралаш қўрқув бор эди.
Саволига жавиб бермасимдан ...
-Ўғлингиз қаерда? –деди Дилором Исҳоқова.
Дилором бу ерда худди ўз уйида юргандай,юрганини кўриб ҳайрон қолдим.
Кейинчалик айтишларича юрагим ёмон бўлиб қолганини эшитиб ёрдам бергани келган экан.
Бадқовоқ миршаблардан биттаси “Сизларга суҳбатлашиш мумкин эмас”, деб уни олиб кетди.
Шундан сўнг лифтда нечанчидир қаватга кўтарилдик.
Мени бир кабинетга олиб киришди. У ерда Қодиржонов ўтирарди.
-Ўғлим қани? –дедим.
-Беш минутда олиб келишади.,- дейишди.
Жаҳлим чиққанини яшириш учун деразадан ташқарига қарадим.Атрофга зил- замбил қоронғулик чўкканди. Эшик очилди ва Жалолиддиннинг “Ая” деган овозини эшитдим.
Кўзларим ёшга тўлди. Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
-Сизни уйингизга Ҳамидов олиб бориб қўяди.,-деди Қодиров.
Уйга қайтганимда елкамдан оғир юк яънада оғирлашгандай бўлди.
Сафар аканинг ғами етмагани каби бирда устига қўшимча бўлиб устимдан жиноий иш очилди.ЭРКДемократик Партиясининг газетасини Тошкент шаҳрида тарқатдинг деб.
Яратган тангрим бандасининг устига бир бало-қазо ёғдирмакга бошласа тўҳтатмас экан бандам менинг юборганим ғам-аламларга бардош берадими ёки кўксини парам-парча қилиб дод соладими ёки елкасини елкан қилиб оғир юкни манзилгача кўтариб олиб борадими деб...
Мен эса тақдиримнинг мислсиз азоб уқибатларига кўксимни қалқон, елкамни елкан қилгандим. Сафар ака қамалгандан кейин на юзим кулди на баҳорим. Елкамдаги оғир юк кундан- кунга оғирлашса -оғирлашар эди -ки, енгиллашмасди ўзимни ҳудди тошбақага ўҳшата бошлагандим.
Балким биз тошбақа деб таниганимиз жорниварнинг елкасидаги тош ҳам аслида унинг айтолмаган ғами, ёзилмаган дардидир.Шунинг учун йилдан- йилга оғирлашиб, бу дард алф каби қаддини дол каби эзгандир. Ғамдан юзи буришиб кўримсиз аҳворлга тушгандир... Менинг ҳам елкамдаги юк кундан кунга каттайиб тош каби оғирлашиб бормоқда эди. Дардимни айтгани Тошкентдек тош қотган шаҳри азимда на дўстим на дугонам бор эди. Ягона оғунчоғим мурғаккина Жалолиддин ва қалам ва қоғаз.
Ўша даврда қаламга олганим мана шу сатрларимдаги каби ўзим ҳам асте секин торшга айланаётган эдим.
Мен тошга айландим саҳар
Ёмгирлар кор қилмас,
Ҳатто бўронлар!
Вуждим тош
Юрагим тош
Нигоҳим тош
Қўлларим тош
Ёмгир савалама бўлди етади,
Бўрон ҳайқирма менинг бошимда.
Шамоллар куйламанг эзгулик қўшиқин,
Мен тошман заминнинг кўҳна дардиман!
Аслида нима бўлганди ўзи?...
Тақдиримнинг тош босган эгри - бугри сўқмоқларида ўтган ҳаёт ҳикоямни ёзар эканман ҳақиқатдан ҳам чалғиб кетдим, негаки ҳалигача мен Сафар акани қандай қилиб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолганини сизларга ҳикоя қилишни унитдим.
Яънада аниқроғи Сафар Бекжон ким`?
У билан қаерда қандай танишганман...
Қачон турмуш қурганман?
Жалолиддин қачон туғилган ?
Ҳаммасига кейинроқ жавоб ёзаман...
Аслида ўша маъшум кун яъни 1993 йил 27 Июлда нима воқеа юз берганди?...
1993 йил 27 Июль душанба куни эди.(ҳалигача душанба кунини жиним суймайди)
Ўша куни ҳар дойимгидай Сафар ака эрталаб ишга кетиш учун уйдан чиқди мен эса ҳам уни кузатай ҳам дарвозани қулфлай деб дарвозанинг олдига келдим.
Сафар ака ҳар кун ишга кетишидан олдин Жалолиддинни бағрига босиб ўпиб ҳайрлашадиган одати бор эди.
Ўша куни ҳам Жалолиддинни қўлига олиб икки яноқидан ўпди.
Ҳеч вақт дадасининг изидан йиғламайдиган Жалолиддин ўша куни овази чиққанича бақириб йиғлай бошлади.Дадасининг маҳкам бўйнидан қучоқлаб қўйиб юборгиси келмасди.
Иккаламиз ҳам унинг тушуниб бўлмас ҳолатидан ҳайрон эдик.
Кўз ёшига бўғилган Жалолиддинни зўрға дадасининг қўлидан олдим.
Балким гўдак руҳи , бошимизга билдирмай одим-одим яқинлашаётган фожиани олдиндан ҳис қилгандир...
Лекин биз уни сезмагандирмиз...
Ҳеч вақт иш ерининг калитини унитмайдиган одам ўша куни биринчи марта уйда калитини унитиб қолдирган экан орадан беш минут ҳам ўтмай уйга қайтиб келди калитини олиб кетгани.
Йиғлаб дунёга жар солган Жалолиддин энди бепарво бўлиб қолганди дадасининг юзига ҳам қайрилиб ҳам қарамади...
Сафар ака “ишга кетди”...
Мен эса ҳаёл дарёсига ғарқ бўлдим.
Ўзи ким эди Сафар Бекжон?...
ЭРК Пратиясини қандай ташкил қилганлар бу ҳақда ўзи ёзар менинг билганларим:
ЭРК Демократик Партияси 1990 йил Апрел ойида 7 одам тарафидан қурилган бўлиб ўша қурувчи уялардан еттинчи рақамдаги инсон Сафар Бекжон эди.
ЭРК партияси 1991 йил унитмаган бўлсам Сентябрь ойида расмий рўйҳатдан ўтди ўшанда ЭРК партиясининг ассосчиларидан бўлган 7 аъзосидан 6 таси Сафар акага ишонч билдириб Ўзбекистон Марказий Банки ва Адиля вазирлигига унинг имзоси расмий ЭРК партиясиниг “имзоси” бўлишини ва “муҳр” ҳам унинг номига олиниши ҳақида ишонч билдиргандилар.
Ва Сафар Бекжэорн ЭРК партиясининг “муҳр”ини ташийдиган расмий жавобгар одамга айланди.
Кейин эса партия ичида келишмовчиликлар бошланди...
Ўша жанжалнинг бошида ЭРК Марказий Комитетиниг бош котиби Аҳмад Аъзам (Самарқанд Вилоятининг Жомбой туманида туғилган ЭРК Пратиясидан воз кечибдиктатор Ислом Каримовнинг маддорҳига айланиб Ўзбекистон ТВ.сида ишлаган)
ва МК аъзоси Содиқжорн Йигиталиев эди.
(Содиқжорн Йигиталиев собиқ Ўзбекистон Судининг раиси 1980 йилларнинг иккинчи яримида бошланган ”паҳта иши” деб русларнинг ўйлаб топган қоралама компаниясида минглаган бегуноҳ инсонларни қамалиб кетишига сабачи бўлган у ҳам етмагандай қамалган инсонларнинг топган тутган бойликларини тортиб олиб Гдилян ва Ивоновларнинг қўлига қўш қўллаб топширган миллат хойини .1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган соҳтакор)
Уларнинг жанжалиниг сабаби: нима учун Сафар Бекжон “муҳир”ни ташийди ҳамда “имзо “ қўйиш ҳуқуқига эга бўлди биз турганимизда.
Чунки Партия ичида ва ташқарсида олинган муҳим қарорларга “муҳр” қўйиш каби муҳим бўлган (муҳрдорлик) руҳсати Адилия Вазирлигидан Сафар Бекжоннинг номига берилганди .
Кейинчалик уларнинг сафига ЭРК Партиясининг маътбуот котибаси Дилорам Исоқова ҳам қўшилди.
(Дилорам Исоқова Тошкент шаҳрида туғилиб катта бўлган)
Партия раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси вазифасида ишлаган Сафар ака эса бу вазифага тайинлаганди. Олдинига бу каби миш-мишларга эътибор бермай ўз ишига давом қилди.
Ўша вақтда жуда кўп ташкилотлардан ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак” пули ўтказилишини сўраб Сафар ака вилоятма -вилоят сафарга кетарди.
Мен эса уйда эндигина туғилган ўғилчам билан ёлғиз қолар эдим.
Ёлғизликдан шундай қўрқар эдимки, баъзи тунлари маҳалламизнинг имоми тонги азонни ўқигандан сўнг уҳлар эдим. Ёстиқимнинг тагига эса ҳар эҳтимолга қарши (болға,болта, катта тош, пичоқ ва қўл лампаси) қўйиб ётар эдим.
Лекин мен ўзимнинг айнчли ҳолатимдан шикоятчи шикоятчи эмас эдим.
Билар эдимки бу инсон миллатимизнинг ҳамда болаларимизнинг келажаги учун эзгу ишлар қилаяпти.
Сафар ака эса бориб мурожат қилган ташкилот ва корҳоналардан қуруқ қўл билан қайтмасди, улар юкли миқдорда ЭРК Партиясининг ҳисоб рақамига "кўмак" учун пул ўтказар эдилар.
Йиғилган пуллардан ЭРК партиясининг фаолларининг яшашлари учун уй-жой,мол -мулк сотиб олинди. Газета ва телвидинияда кўрсатувлар ташкил қилинди.
Бир сўз билан айтадиган бўлсам: Ўзбекистоннинг кўплаб Вилоятларида ЭРК Партиясининг офислари очилиб газеталари нашр қилина бошлаган эди.
Лекин ЭРК Партияси оддий инсонларва Ўзбекистон бўйлаб танилиб бораётгани билан ташқаридан мустаҳкам бўлиб кўринган деворлари ич -ичидан дарз кетмакга бошлаган эди.
Ўша “муҳр”ни мен босаман, “имзо”ни мен чеккаман ...ва яъна қанқадир “ғиди-бидилар” кўпайиб энг сўнгида портлайдиган бомба ҳолига келганди.
1992 йил Январь ойида бўлган жанжал ва Партия ичидаги фисқи -фасоддан чарчаган Сафар ака партияни тарк қилди. Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашуллаларнинг моҳир ижрочиси. Лекин инсоний ҳарактерини кейин ёзаман... Бошингга кулфат тушмаса ҳамма дўст бўлар экан... бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган одам ҳам орқасига қарамай қочар экан. У киши ҳозирги кунда Баҳром Эгамбердиев Канададан сиёсий борпана олиб яшаяпти)
1992 йил 7 Майда Туркиядан қайтди лекин ёлгиз эмасди...
19.07.2013 yil. Lausanne.
бешинчи қисм
Аслида Сафар ака Туркияга 1992 йилда икки бор сафарга кетди.
Биринчиси олдин ёзганим каби Февралда кетиб Май ойида 3 ойда қайтган бўлсалар иккинчи марта кетганларида ҳар қалай бир ойда.
Октябрда кетиб Ноябрда қайтдилар.
Мен эса уйда ёлғиз қолгандим ҳар дойимгидек.
Ҳамрорҳим мурғаккина Жалолиддин ҳимоячиларим: « болта ,болға, тош, ва каттакон ричоқ” яхшиям ўша маҳаллар маҳалламиз тинч эди ҳеч ким “ бировнинг мушигига ҳам пишт “ демасдилар.
Қўрқмайди эмас жуда қўрқардим.
Лекин кимга “дод дейишимни билмасдим”
Ота-онамга ҳам шикоят қила олмасдим чунки Сафар акани ўзим танлагандим.
“Ўзи йиқилган йиғламас” деганларидай ўзимнинг “пиширган аччиқ бирда ширин ошим” эди.
Энди айланиб ҳам ўргилиб ичишга мажбур эдим.
Тунларим уйқусиз кундузларим беҳаловат эди.
Сафар аканинг Туркиядан қайтиши кўнгилимни торғдай кўтарди.
Ҳаёт бир маромда оқар эди.
Сафар ака бутунлай ЭРК партиясидан кетгани учун вақти бемалол бўлганидан баҳор келиши билан янги уй қуриш учун тайёргарлик кўра бошладик.
Қурилиш материалларини сотиб олдик.
Янги уйнинг лойиҳасини амакиси Асадулло Урганжий чизган эди икки қаватли қилиб.
Фундаментини бошладик уни битириб устини қуришни бошлаймиз деб тайёргарлик кўраётган маҳалда ...
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга чиқиб кетишидан олдин:
- Сафар акага телефон қилиб.
-Партиянинг бошига қайтиб келишини "цейф"ни калитини , "муҳр"ни, ЭРК Партиясининг “Адиля Вазирлигидан” рўйҳатдан ўтган ҳужжатларини ўз қўлига олиб партиянинг мол-мулкига соҳиб чиқишини сўрайди.
Шундай қилиб Сафар ака 1993 йил Март ойида ЭРК Партиясининг сўримлилигини ўз қўлига олди.
Бу вақтга келиб ЭРК партиясининг офиси Ёзувчилар даргоҳидан бадарға қилиниб “Қорасув”да кичик бир маконга жойлаштирилган экан.
Кўплаб мебллар ва бошқа партиянинг мол мулклари ЭРК партиясининг ходимлари орасида тарқатилган бўлиб “кимни қўли кимнинг чўнтагида” эканлиги билинмаган бир ҳолатда экан ЭРК Деморкратик Партияси.
Сафар ака ишга шўнғиб кетди.
Яъна шу орлдингидай ишга тонг саҳарлаб кетиб кечқурун баъзан эса кечасига қайтиб келар эди.
Ҳар кун ишдан қайтар экан Жалолиддинни унитмасди. “шаколодми”, “ширин кулчатойми” албатта олиб келарди.
Партиянинг Марказий Кенгаши бутунлай инқирозга юз тутган бўлиб: Шоди Каримов,Содиқжон Йигиталиев, Абдулҳай булар очиқдан очиқ партия раисига ва ЭРК Партияси тутган позицияга қарши эканликларини яширмасдан Ислом Каримов тарафдорига айланган эканлар .
Отаназар Орифов эса қамоқда эди.
Матбъуот котибаси Дилорам Исоқованинг ҳам қайси тарафга ҳизмат қилишини ўзидан бошқа ҳеч кимса билмас экан.
Дилором Исоҳоқовани ни ҳар куни ишдан СНБ нинг “сиёсий ишлардан” сўримли фолковники Идрисов келиб олиб кетар экан.
Сафар ака менга бу воқеаларни орадан ўтган 17 йилдан кейин яъни 2013 йил 24- Июлда ҳикоя қилиб берди.
Ўша вақтларда мен партия ичидаги инқироздан ҳабарим йўқ эди.
Мен ўша маъшум 1993 йил илк баҳорида Сафар аканинг ЭРК Партиясига қайтганига норози эканимни айтмаганман.
ЭРК партиянинг бош котиби бўлиб ишлаган Аҳмад Аъзам аллақачон президент Ислом Каримовнинг этагини ўпиб оқ саройда оқ отга миниб уста чавондоз каби устамонлик билан мансаб пиллапояларидан кўтарилмоқда эди.
Уни қачонлардир “дўстим” дегани М. Сорлиҳнинг тақдири ҳам ЭРК Деморкратик Партиясининг айнчли ҳолати ҳам қизиқтирмасди.
Бир куни Сафар ака ишдан ҳар кунигидан ҳам кечроқ қайтди. У ҳам етмагандай жуда асабийлашган эди.
Аслида Сафар ака жуда сокин инсон бўлгани учун унча-бунча ҳодисага қизмасди.
-Ҳайронлигим ортди ҳар кунги одатимни бузиб:
-Нима бўлди тинчликми?....
-Э...иккитаси шу ергача кузатиб келишди.
-Сизни кузатиб юрган эканми?
-Ҳа .
Мен уларни адаштириб боши “берк кўча”га киритиб юбориб маҳалланинг болаларини чақирдим кейин “тупик “ (боши берк) кўчага сиқиштириб қўлидан бутун ҳужжатларини тортиб олиб қўйдик.
Яхши қилибсиз буям оз у “ит эмганлар”га
-Биласизми?
-Нимани?
-Ҳар кун Жалолиддини кўтариб (болалар арвачаси йўқ бўлгани учун)магазинга нон олишга борсам мени ҳар ҳил машиналар кузатади.
-Уларнинг ранги ва маркаси ҳар кун ўзгаради.
Маҳалла комитетининг олдида туради бу машиналар.
-Номерини биласанми?
-Йўқ эътибор бермандим.
-Нега шу вақтгача айтмадинг?
-Айтсам бир нима ўзгарадими?
-Сафар ака ялт этиб бир қаради...
-Бошқа гапирмади.
Чунки иш билан кетганида бир марта шикоят қилгандим "қўрқаман" битта ўзим қолишга деб эътибор бермаганди.
Кейин мен ҳам “ёлғизнинг ёри худо” яратгани ўзи сақласин деб ёлғиз яшашга ўргандим ва шикоят қилмайдиган бўлдим.
Эртаси куни ишга борганидан кейин Сафар ака “СНБ”никлардан тортиб олган ҳужжатларини цейфга солиб қўйяди.
Лекин иш ерига ўша Идрисов келиб ҳужжатларни қайтариб беришни Сафар акадан талаб қилади.
Сафар ака бермайман деб туриб олади.
Лекин орага Содиқжон Йигиталиев билан Абдулҳай ҳужжатларни қайтиб беришимиз керак дейишади улар.
Ўртада жанжал бошланади...
Жанжалга аралашган Дилоррам Исоқова ҳам “ҳужжат”ларни қайтариб беришимиз керак Сафар дейди... (Дилорам опа мени ҳақорат қилганди1994 йил “Сафар партияни сотди” деб аслида ўзи 1993 йил Июнь ойида СНБ никларнинг “лайча”сига айланган экан-да, мен билмаган эканман олдиндан шу ворқеаларни Сафар ака айтганида эди ...)
Ёлғиз қолган Сафар ака “ҳужжат”ларни қайтариб беришга мажбур бўлади.
Ўша “кўнгилсиз” воқеадан Сафар ака ўзига бир “тан қўриқчи”си, тутди ўз маҳалламиздан.
( у йигитни ҳам Сафар ака қамалгандан кўп ўтмасдан қамаб юбордилар.)
Ҳам ишга бориб келишини ҳамда Жалолиддин билан менинг тинчлигимни ўйладими яшаб ўтирган маҳалламиздан Тошкент шаҳрига кўчишга қарор қилди.
Бизнинг уйимиз Бектамир туманида “Бузовчи” маҳалласида эди.
ЭРК партиясига кўмак учун берилган пуллардан сотиб олинган уйлардан бирисига биз
1993 йил 20 Июлда кўчиб ўтдик.
-Бу уй Тошкентнинг Якуб Колос кўчасида жойлашган бўлиб “Борғи Эрам” паркининг рўпарасида эди.
Икки хонали,битта ошхона ва олдида катта терасдан иборат бўлган унча ҳам эски бўлмаган уй эди.
Яшаш учун бир мунча қулайликларига эга эди.
Энг муҳими эса телефон ҳам бор эди.
Хулласи калом, бу уйда яшашни бошладик.
Кўчиб ўтганимизга энди бир ҳафта бўлган ҳатто уйни Сафар ака ўз номига ҳужэжатлаштиришга ҳам улгурмаганди.
Ўша машъум:
1993 йил 27 Июлда.
27. 07. 2013 yil. Lausanne.
(Олтинчи қисм )
Бир оз дам олганидан кейин яъни 1992 йил 5-Февралда Туркияга ўртоғи Баҳром Эгамбердиев билан кетди. (Б.Эгамбердиев Қашқадарё Вилоятининг Муборак туманида туғилган классик ашулаларниniнг моҳир ижрочиси).
Афсуски йиқилган инсонни дўсти бўлмас экан...
Бошингга кулфат тушса энг яқин дўстингман деб юрган инсон биринчи бўлиб қўрқиб қочар экан.
Баром оға ҳам ўшандай қўрқоқлардан биттаси бўлиб унинг асл қияфасини кўришим учун 3 йил керак экан...
Минг афсус...
Туркияда Сафар ака Бухора амири Амир Олимхоннинг ўғиллари ва Амир Олимхонинг бош вазири амкиси Низомиддин Урганжийнинг авлодлари билан учрашади.
Туркиянинг Ғазиянтаф шаҳрида.
Амир Олимхонинг авлодларини Туркия давлати 1982 йил Рус босқинчиларининг ҳужумидан сақлаш учун Афғанистондан кўчириб олиб келиб уй-жой, мол-мулк билан таъминлаган экан.
Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган қариндош уруғларининг ҳаммаси Сталин зулмига учраб қатли-ом қилингандир.
Тирик қолганлари эса Сибрга сургун қилинган.
Бу авлодан тирик қолган ёлғизгина Бекжон Бек Урганжийдир.
Сафар ака эса ўша одамнинг невараси.
Низомиддин Урганжийнинг невараси Амир Олимхонинг куёви Асадулло Урганжий Ўзбекистонга келиб:
Бобоси Низомиддин Урганжийнинг авлодларидан ҳаётда қолган ёлғиз инсон Бекжон Бек Урганжий билан учрашиш орзусi borligini Сафар акага айтади.
Сафар ака уни Хоразмга таклиф қилади.
Шундай қилиб Сафар ака Туркиядан битта ўзи эмас Асадулло Урганжий Тошкентга келганди.
Мен учун Асадуллор Урганжийни келиши кутилмаган ҳолат эди.
Гапнинг рости Сафар ака ўз аждодлари ҳақида хикоя қилса ҳудди бир хикояни тинглагандай тинглардим лекин ишонгим келмасди.
Чунки Амир Олимхоннинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақидаги “Инқилоб тонги” спектаклинин кўрганим учунми ё Амир Орлимхон ҳақида ўша вақтларда эълон қилинган ҳар ҳил мақола кўрсатилган кино филмларни кўрганим учунми,Амир Олимхонинг авлодларининг тирик яшашлари энг қизиқарлиси Низомиддин Урганжийнинг авлодларининг ҳаётда қолгани мен учун ишонилмас ҳодиса эди.
Men esa Ўқиганим китобда ёки мақолада эмас ҳаётда тирик гувоҳ Низомиддин Урганжийнинг неварасини кўриб турар эдим.
Шунинг учун ҳам Асадулло акага жуда кўп саволларни берганман . Мени энг кўп диққатимни чеккани эса Nizomiddin Урганжийнинг гапирганда қулоқига қўлини олиб бориши эди.
Ҳаётда ҳам шунақа эканми бобонгиз?
-Ё бу ҳаракатини “Инқилоб Тонгини” ёзган Комил Яшин ўйлаб топганми?
-Деб савол ҳам берganдим.
Йўқ Раҳматли Бобомнинг шундай одатлари бор экан.
Мен дадамдан эшитганман деб саволимга жавоб берганди.
-Шундан кейин бутунлай ишондим.
Асадулло ака Хоразмга бориб Сафар аканинг катта бобоси Бекжон Бек Урганжий билан учрашди. (Бекжон Бек Урганжий Бухора Амирi Олимхонинг вазири Низомиддин Урганжийнинг Хоразмда қолган Совет босқинчилари томанидан қатлиом қилинган авлодларидан тирик қолган якка-ягона инсон .
Бекжон Бек Урганжий табаррук 103 ёшида 2011 йил фоний дунёдан боқий дунёга риҳлат қилди. Руҳи шод макони жаннат бўлсин)
-Асадулло Урганжий икки ойга қадар меҳмон бўлиб: Хива, Бухора, Самарқанд, Тошкент ,Karakaqalpagistonning Elliqkalla, Beruniy, Душанба шаҳарларининг тарихий ерларига саёҳат қилди.
Афсуски Тожикистондаги ички уруш туфайли у ерда шаҳид тушган катта бобоси Низомиддин Урганжийнинг қабрини зиёрат қила олмасдан Туркияга қайтиб кетишга мажбур бўлди.
1992 йил август ойининг охирлари эди унитмаган бўлсам…
-Уйга “Шарқ юлдузи” журналининг публистика бўлими бошлиғи бўлиб ишлайдиган Эгамназар Сойибназаров келди ва Сафар ака билан Низомиддин Урганжийнинг ҳаёти ва Бухора Амири Олимхоннинг фарзандлари тақдири, уларнинг қандай яшашлари ҳақида суҳбатлашди.
Кейинчалик мазкур суҳбатни:
“Ўзбекистон Адабиёти ва Санъати” газетасида каттагина мақола тарзида эълон қилди. Мазкур мақолани ўқиган: Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот котиби Файзулло Қиличовнинг бирданига ўзининг келиб чикиши Амир Олимхон авлодларидан экани эсига тушиб Сафар ака билан танишиш истаги пайдо бўлади.
Бу истагини амалга оширишга ёрдам беришини сўраб,олдиндан Сафар акани яхши танийдиган ва ундан Амир Олимхон ва унинг вазири Низомиддин Урганжий ҳақида интевъю (суҳбат)олган журналист Эгамназар Сойибназаровдан Сафар ака билан таништиришни илтимос қилади.
1992 йил сентябрь ойининг ўрталари эди кўча дарвоза таққиллаганини эшитдим.
Бориб эшикни очдим.
Эшик олдида Эгамназар Сойибназаров билан бирга узун бўйли, савуқ башарали қўлида катта картон қути кўтариб олган бир одам турар эди.
Эгамназар Сойибназарорв мен қуйуқ сўрашди .
-Сафаржон уйдами келин?
-Йўқ...ҳали ишдан келмадилар.
-Уйингизга кирсак бўладими?
-Киринглар.
-Ҳамроҳ бўлиб келган “савуқ башара” одам диққатимни тортди мен уни қаердадир кўргандай эдим лекин эслай олмадим....
-Ҳайронлигим баттар ошиб бу одам ким дегандай Эгамназар акага қарадим
- Эгамназар ака ҳамроҳини менга бу киши сизларнинг “қариндош”ларингиз Файзулла Қиличов бўладилар деб таништирди.
-Янги қариндош қўлидаги “картон қути”ни қўлтғига қисиб ғўдайиб турар эди.
-Файзулла мендан Сафаржон билан таништиришимни сўради.
-Менда сизларникига бошлаб келавердим икки қариндошни бир-бировига таништирай савоб бўлади .
-Мен янги "қариндошимизга” бошдан оёқ қарадим .
-Фамилиясини эшитганимдан у кишини қайсидир журналда чиққан мақоласини ўқиганим эсимга тушди мақоланинг тагида берилган изоҳда у кишиниг Ўзбекистон прокуратурасида ишлашлиги ёзилган эди.
-Бирданига кайфиятим бузилди демак Сафар аканинг “қаридоши” пракратурада ишлар экан-да .
Янги қариндошга бошдан оёқ қарадим:
Файзулло Қиличов деганлари узун бўйли, сочлари қалин, оқ сариқдан келган одам экан.
Эгамназар Сойибназаров эса қисқа бўйли, гавдалик одам эди.
Мен “қариндошликка даъвогор”, даррозни қўлида картон қути ушлаб ғўдайиб, туришини бойнинг орқасидан оғир юкларини кўтариб юрадиган хизматкорга ўхшатдим.
Бу ўхшатмамдан кулгум келди, лекин кулсам уят бўлар деб кулгумни ичимга ютдим.
Унинг гапидан шу нарса маълум бўлдики: Fayzulla Qilichov “хизматкор” эмас, балки Сурхондарё вилоятининг Бойсун туманидаги битта бекнинг невараси экан.
Бекнинг номини негадир тилига олмади.
Яънада унинг гапларини аниқроқ қилиб тушунган бўлсам бу жаноб Бухора Амири Олимхоннинг укаларидан биттасининг “невараси” эканлигига давогар ham экан.
Хулласи калом, хаёлимда жонлантирганим “бой- хизматкор” эпизодини бироз бўлсада унитишга, хаёлга эмас, ҳаётга боқишга ҳаракат қилдим.
Ташқарида узум сўрисининг устига кўрпача ёйдим ва уларни ўтиришга таклиф қилдим.
Файзулло Қиличов, яъни бизнинг . “янги қариндош” қўлидаги картон қутуни менинг қўлимга узатди.
Ҳайрон бўлдим…
-Бу нима дегандай Эгамназар акага қарадим.
-Олинг, бу сизларга, Файзулло акангиз қуруқ бормай деб олиб келдилар.
.Эгамназар ака Fayulla Kilichovni хижолатдан қутқариш учун.
.Шошқинлик ичида эдим, олишни ҳам, олмасликни ҳам билмасдим.
-Шу пайтгача оғзига талқон солгандай жим турган одамдан садо чикди:
-Олинг, қўрқманг, ичида бўмба йўқ.
.Мен эса шубҳа ичида эдим.
-Олсами-олмасамми?
-Ҳудди ҳаёлимдан ўтганни ўқигандай “бўмба” йўқ дегани-ю, "пракратура"да, ишлаганлигини билганим учун қўлидаги картон қутини олишга иккиланардим.
-Ноилож қутини олдим, уйга киритиб стол устига қўйдим.
-Нон,чой қўйдим олдиларига.
-Бир соат чамаси ўтирдилар.
Сафар ака ҳам ҳа... дегунча келавермагандан кейин: яънада қуюқроқ хайрлашиб чиқиб кетар “янги қариндош” Сафар акани иш ерида кутажагини айтиб, қўлимга иш ва уй адреси ёзилган "ташриф қоғоз"ини ташлаб кетди.
Улар кетгандан кейин кўп ўтмаcдан Сафар ака ишдан қайтиб келди.
Мен унга бўлган воқеани айтиб; “янги қариндоши” билан табрикладим.
Тошкент каби тош қотган шаҳарда сиз ҳали танимаган лекин энг яқин қариндошингиз бор экан -у, ўзингиз танимаганингиз ёмон эканда.
Мана энди танишасиз ҳатто совға ҳам олиб келибди деб стол устида турган қутуни кўрсатдим.
-Ичида нима бор экан?
-Очиб кўрайлик-чи, дедим.
-Қутуни ташқарига чиқариб очдик.
"Бир бўлак қайнатилган қўй гўшти, бир шиша ароқ, икки-уч шиша Тошкент суви, иккита нон, уч тўрта памидор, иккита бодринг" бор экан.
Сафар ака бир -икки кундан кейин Файзулло Қиличовнинг иш ерига бориб учрашди.
Файзулла ака уйига меҳмонга чақирибди.
Уйига меҳмонга кетди.
Ораларида қандай суҳбат бўлган бундан менинг ҳабарим йўқ.
Чунки мен:Сафар ака уйдан бир ерга кетадиган бўлса:
-Қаерга борасиз?
-Соат нечада уйга қайтасиз?
-Борган ерингизда нима ҳақида гаплашдингиз деб сўрамасдим.
Бу менинг хатом эдими?...
-Қамалиб кетганларидан сўнг кўп марта ўзимга шу саволни берганман.
Лекин мантиқли жавоб тополмаганман.
Балким...олдиндан бошига келажак фожиаларни билганимда...
Файзулло Қиличовни яқиндан бўлмаса ҳам ҳар қалай бир марта кўрганим учун танирдим.
Ҳозир ҳам кутилмаган терговдан кейин ўзимча ўйладим:
Мен қонун қоидани яхши ўрганмас эканман, булар билан қандай қилиб ҳуқуқ талашаман?
Агар ҳақ-ҳуқимни ўрганмасам, улар нима деб айтса кар- кўр инсон каби кўниб, яшайвераман!
Яхшиси мен ўша кишига, яъни Файзулло Қиличовга телефон қилиб ундан
“Ўзбекистон Жиноят” кодекси китобини сўраб олай!
Сафар акани телефон дафтаридан Файзулло Қиличовнинг уйига телефон қилдим.
Гўшакни унинг хоними олди.
Мен ўзимни таништириб: “Файзулло ака уйда борми?” деб сўрадим.
Хоними жуда очиқ кўнгил аёл экан, Сафар акани исмларини эшитиб, жуда хурсанд бўлди.
-Файзулло акам уйда йўқ.
- Америкага кетгандилар эртага келади.
-Мен яхши унда эртага телефон қиламан деб гўшакни жойига қўйдим.
Китоб, яъни “Жиноят кодекси”ни топишим учун бир кун кутишим керак эди.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Бошимга тушган кутилмаган бу жудолик мени паришон қилганди.
Телевизорни очдим, оламда нима гап экан, дея.
“Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан.
Хабарлар бошланиши олдидан телевизор сухандони Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим бир хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлдийкин, деб диққат билан қарасам.
-Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради:
“Эрк” Демократик партияси фаоли Сафарбой Бекжонов "ноёб танга"ни ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
31.07. 2013 yil. Lausanne.
Еттинчи қисм.
27 Июлъ оқшомида Сафар ака ҳар кунги ишидан қайтадиган вақтидан кечика бошлади.
Мен унинг кечикиб келишларига ўрганганим учун унча ҳавотир олмадим.
Ҳа.... энди келиб қолар иши кўпайиб кетгандир деб ўз-ўзимга далда берардим лекин кўнглим ғаш эди...
Кечки соат беш ярим ёки олтилар эди , дарвоза эшиги тақиллади:
“Сафар ака келди чоғи” деган хаёл билан дарвозанинг эшигини очдим.
Дарвоза олдида кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
Ҳайрон бўлдим.
(Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси турарди)
Мен Мақсуд Бекжонни яқиндан танимасдим.
Уни бир марта акаси Муҳаммад Бекжон
( 1955 йил Хоразм Вилоятининг Янгибозар туманида туғилган. ЭРК Деморкратик Партиясининг фаоли. 1999 йилда уюштирилган портлашларга алоқадорликда айбланиб қамоқга олинган. Айни кунда ҳам банди зиндондир. )
билан уйга келган пайтида кўргандим.
Унинг шоир эканини билардим менда : “Муътадил ранглар” номли китоби ҳам бор эди. Шеърларини ўқигандим хотирамда қолган икки мисра шеър эди :
“Тушунмади, тушунмади улар бир-бирин”.
Менинг ғалати ҳотирам бор эди бирон шоирнинг шеърини ўқисам, ҳеч бўлмаса икки сатри хотирамда муҳрланиб қолар эди.
Мақсуд Бекжоннинг юзида саросима аралаш қўрқув сояси бор эди:
-Сафарбой келдимми?
Ҳайратландим: “аҳир бир ерда ишлайдилар қаерга кетган бўлса мендан яхши билади-ку, яъна нимага мендан сўрайди?” деб…
-Лекин хаёлимдан ўтган саволни унга бермадим.
-Йўқ ҳали ишдан келмади нима эди?
Саволимга, савол билан жавоб берди.
-Милиция келдими уйингизга …
-Нимага унақа деб сўраяпсиз тинчликми?
Бугун Сафарбойни Эргаш Жўраевни одамлари келиб олиб кетганди гаплашадиган гапимиз бор деб.
Ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб сўрадим Эргаш Жўраев ким ?
- Эшитмаганмисиз у кишини?!
-Йўқ.
-Эргаш Жўраев Тошкент шаҳар прокурори бўлади
Устимдан қайноқ сув тўкилгандай бўлди.
Мақсуд менинг холатимни сездими ўзича далда берган бўлди.Ҳавотир олманг кечгача келиб қолар.
Ҳа, келиб қолар-да, дедим ичимдаги титроқни унга сездирмасликга ҳаракат қилиб, совуққонлилик билан
-Мақсуд Бекжон кетгач, уйга кириб, Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердим-да, кечки овқатга уннадим.
Овқат пишди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ.
Пишган овқатни емай кутиб ўтиравердим келиб қолар деб .
Кечки соат еттилар эди , дарвоза эшиги тақиллади.
Сафар ака келди чамаси деб эшик олдига югуриб бориб эшикни очдим, ким деб сўрашга ҳам сабрим чидамай.
Яна кутилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон турарди.
-Келмадими Сафарбой дея интиқлик билан сўради у.
Саволига йўқ деган жавобни эшитди.
-Кутинг соат 12 гача келиб қолар…
-Яхши, дедим умид билан.
У кетди…
Мен қолдим ҳувиллаган уйда ёппа-ёлғиз.
Қозондаги овқат музлади, томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмади.
Соат тунги 12 дан ўтди.
Ҳалиям Сафар акадан ҳабар йўқ эди.
Хаёлимдан Сафар акани биринчи кўрган кунимдан, то шу кунгача бўлган воқеа – ҳодисалар бир-бир кечди. Оғир хаёллар исканжасида ўтирарканман, яна эшик таққиллади. Девордаги соатга қарадим, соат тунги 1.30 ни кўрсатиб турарди.
“Мутлоқо келди бу гал”, дедим ўз-ўзимга ички бир қувонч билан.
Эшикни очдим.
Остонада эса Мақсуд Бекжон турарди.
Яна олдинги савол -жавоб такрорланди;
-Келмади?
-Йўқ…
-Кутинг эрталаб келар.
У кетди.
Жалолиддин ухлади.
Мен эса беором эдим, кўзимга уйқу келмасди.
Инсон ғалати-я,ҳеч вақт ҳамнафас бўлиб бирга яшаган инсон ҳақида тузукроқ ўйлаб ҳам кўрмайсан мангуга бирга яшайдайдигандек, ҳар бир ўтган кунингдаги такрорланмас лаҳзаларни қадр қийматини ҳам билмайсан. Вақти келиб ёнингдаги ҳамрорҳинг сендан узоқлашса ёки бошингга кутилмаган ташвиш тушсагина ўша гўзал кунларингни қадрига етасан.Қани дейсан ҳаёлан ўша кунга яъна бир мартагина қайтсам... қайта олсам...
Бир лаҳза бўлсада илк баҳорда очилган лоланинг қаршисида ўтириб келажакдан ҳозирги ўтаётган кунлардан суҳбат қурсам деб орзу қиласан...
Афсуски, орзуйинг осман қадар узоқ, юлдуз каби сўлғин узоқлардан милтиллабгина кўринади на ёруғи бор на нури...
Сафар акасиз биринчи марта ёлғиз қолаётганим йўқ.Олдинлари ҳам Вилоятма- Вилоят юрганларида иш билан; бир ўзим қолар эдим ва бунга ўрганган ҳам эдим. Сафар ака унда иш билан кетарди, кетган ерларини ҳам билар эдим.
Бугунги каби миршаблар келиб катта қозининг олдига олиб кетмасди ...
Уйқусиз иммиллаб ўтаётган қоранғу тунда кўз олдимга Сафар акани биринчи марта кўрган куним келди.
Ўшанда Самарқанддан Тошкентга дугонам Малоҳат Эшонқулова (Самарқанд Вилояти Оқдарё туманида туғилган “Бирдамлик”Халқ Ҳаракатининг Ўзбекистон бўлими етакчиси) билан боргандик.
Малоҳатнинг ўз ишлари билан машғул экан мен Ёзувчилар уюшмасига келиб Муҳаммад Солиҳ билан учрашдим. Чунки бир “бетамиз” курсдошим бор эди Абдиқаюм Йўлдошев деган асли келиб чиқиши (Бухора Вилоятининг Қоракўл туманидан) ўша билан М. Солиҳ ҳақида тортишиб қолгандим.
У менга Муҳаммад Солиҳ сотқин Бирлик Халқ Харакатини “2 та квартира учун” сотди деди..
Менинг жаҳлим чиқди шу гапингиз учун мен эртага Тошкентга кетаман М. Солиҳ билан учрашаман дедим.
Нуриддин Шукуров Филология фанлари доктори.Самарканд Давлат Университетининг Филорлогия факултетининг декани эди . Men domlamdan Toshkentga borib kelish uchun ruhsat suradim.
Menga ruhsat berdi.
(Самарқанд шаҳрида Туркман қишлоқида туғилган. )
Тошкентга келиб Муҳаммад Солиҳнинг ish eriga kelib: котибасидан руҳсат олиб кирдим бўлган воқеани айтиб изоҳ беришини сўрадим.
У киши эса бу янгилиш ҳабар биз баъзи бир сиёсий қарашларимиз тўғри келмагани сабабли биз икки ташкилотга бўлиндик.
Аммо мақсадiмiз Ўзбекистонда Демократик жамият қуриш деди.
Мендан қайси ташкилотга аъзо эканимни сўради...
Мен 1989 йилдан “Бирлик” Халқ Ҳаркатида сафида фаолият кўрсатишимни . “Бирлик”нинг чиқарган газеталарини Самарқандда Университет ва Институтларга тарқатишимни бугун бу ерга келишдан мақсадим сиз билан учрашиш ҳамда газета сотишидан йиғилган пулларни бериб кетмоқчи эканини айтдим..
Унда сиз ЭРК партиясига аъзо бўасизми?
Бўаман дедим қаътий оҳангда.
М.Солиҳ котибасига айтиб Шавқиддин Жўраевни чақиртирди.
(Ш. Жўраев Бухора вилоятида туғилган)
Мен у кишига ариза ёзиб топпширдим.
Менинг қўлимга ЭРК партиясининг билетини берди.
Муҳаммад Солиҳни олдидан чиқсам Малоҳат мени кутиб ўтирган экан.
Иккаламиз Қудрат Бобожонни излаб топдик.
(Қ. Бобожон Хоразм вилоятининг Урганч шаҳрида 1965 йил туғилган ТОШГУнинг журналистика факултетинин тугатган. Ҳозирги кунда Шеведцияда сиясий муҳоржир бўлиб яшайди)
Қудратга газета сотилишидан тўпланган пулларни бердим.
Ҳозирги сиёсий вазият бундан кейин қилинадиган ишлар ҳақида гаплашиб ўтиргандик биттаси келиб рўпарамда туриб олди.
Жаҳлим чиқди унинг қараб туришига.
Бир икки марта ҳўмрайиб қараб қўйдим.
Менинг ҳўмрайиб қараганимдан финакини ҳам бузмасди .
Қудрат менинг жахлим чиққанини сездими вазиятни юмшатиш учунми : сизларни таништиришни унитибман бу киши
Сафар Бекжон Урганжий асли Хорразмлик.
Урганжий номини эшитганимдан кейин қайта баттар жаҳлим чиқди.
Сиз нима кинояли оҳангда ўзингизни Хоразмлик бўлганингиз учун Урганжий деб “лақаб” олганмисиз?
Йўқ мен ҳақиқатдан ҳам Бухора Амирининг вазири Низомиддин Урганжий оиласидан бўламан.
Ҳм.
Лекин ичимдан ишонмадим.
Қудрат билан суҳбатимизга давом қилдик Урганжий жаноблари эса кетишни ҳаёлига ҳам келтирмасди .
Кетмагани етмагани каби гапимизга ҳам аралаша бошлади.
Мен жаҳлим чиққани учун эътибор бермасликга ҳаракат қилдим.
Қудратга тез орада ёзги таътил бошланишини мен эса ўз қишлоқимга кетишимни Берунийда ҳам ЭРК партиясини танитиб иложи бўлса газеталар тарқатишим мумкинлигин айтсам...
Яъна гапга “кутилмаган меҳмон” Урганжий аралашди.
Менга адресингизни беринг мен юбориб туришим мумкин газета деди ярим Тошкентча. ярим Хоразм лаҳчасида.
Яхши дедим.
Ичимдан менга нима кўпроқ газета юборса балким Берунийдаги редакцияга ҳам олиб бориб ЭРКни танитарман деб ўзимча план қилдим.
Уй адресимни ёзиб қўлига тутқаздим. Аслида мен ўшанда уй адресимга қўшиб тақдиримни қўлига топширган эканман.
Самарқандга қайтишда бир груҳ қалам аҳли худо раҳматли шоир Назар Шукурнинг “хотирлаш” учун Қашқадарёга кетиб бораётган эканлар.
Бизни ҳам ўзлари билан Самарқандга қадар бирга кетишга таклиф қилишди.
Малоҳат билан рози бўлиб улар билан бирга қайтдик .
Ўшанда шоир Мирзо Кенжа(бек)баев айтган насиҳатини йиллар ўтсада унитмадим.“Қурбоной шоирлардан узоқ юринг”
нима учун деб мен сўрамадим.
Мирзо ака ҳам сабабини айтмади...
4.08.2013 yil. Lausanne.
8-qismiga ilova.
Ҳурматли дўстларим сиз ўқиб бораётган мазкур “хотира”ларимда мен унитганим бир лавҳани энди сизнинг ҳукмингизга ҳавола қилмоқчиман. Гап шундаки; бизнинг никоҳ тўйимизга қатнашган меҳмонларимизнинг тақдири кўпчиликни қизиқтирса керак деган фикрга келдим. Ва уларнинг кейинги тақдири ҳақида сизларга ёзмоқчиман.
Мурод Жўраев Қашқардарё Вилоятининг Мубарак Туман ҳокими. Ўзбекистон Халқ депутати 1994 йилдан то шу кунгача айбсиз- айбдор бўлиб банди зиндон қилинган.
Шовруҳ Рўзимудов Ўбекистон Халқ депутати. Қашқадарё Вилояти Якабоғ туманида туғилган. 2001 йил 6 Июлъ куни Ўзбекистондаги турмалардан бирида ваҳшиёна тарзда ўлдирилган.
Ўзбекистон СНБ тарафидан ўлими ҳақидаги ҳужжатга “ўзини-ўзи осиб “ўлдирган деган соҳта ҳужжат тайёрлаганлар.
Эломан Шукуров қамоқхонада ўлдириlган.
Миллий шоиримиз Рауф Паrфи 2005 йил ҳақнинг раҳматига қовушган маккони жаннат бўлсин.
Қадам Сайидмуродов шоир Хоразм Вилоятиning Урганч шаҳрида туғилган. 2013 йил ўлим ҳабарини эшидик. Жойи жаннатдан бўлсин.
Насрулло Сайид Бухоро Вилоятида туғилган Ўзбекитон Халқ депутати ҳозирги вақтда Канадада сиёсий муҳожирликда ҳаёт сурдурмакда.
ЭРК Демократик Пратиясининг собиқ бош котиби Аҳмад Аъзам Самарқанд Вилояти Жонбой туманида туғилган. Тошкент шаҳрида истиқомат қилади.
Мирза Кенжабек(Мизо Кенжабаев) Сурхандарё Вилоятида туғилган Тошкент шаҳрида яшайди.
25.08.2013 yil.Lausanne.
9-қисм.
28 Июнъ ҳеч вақт оппоқ бўлиб отмайдиган тонгим отди.
Эрталаб яъна чақирилмаган меҳмон Мақсуд Бекжон келди.
Одатдаги савол жавоб:
Келмадими?
Йўқ.
Ичимни “ит тирнар”эди.Туни билан ухламай тонгим отганди.
Келмаса-я, қамаб қўйса унда менинг шўримга шўрва тўкилади-ю, нима қиламан бир бошимга тош қотган шаҳарда, кими-кимсам бўлмаса, қўлимда чирқиллаган кичкинагина бола билан? Ич-ичимдан ўз-ўзимни емакга бошладим .Мен банда эдим. Кўп нарсани даъво қилмасдим. Лекин кўрганим ноҳақликлар олдида бўйин эгишни ҳам истамасдим…курашаман дедим ўз-ўзимга. Нима ҳақлари бор сабабсиз бир одамни иш еридан олиб кетадилар ва уйига қайтишга руҳсат бермайдилар?
Бундан икки кун олдин кўрган мудҳиш тушумни эсладим.Тушумда қоп-қора ялмоғизга ўхшаган кампир уйга кириб, остонада турган Сафар аканинг туфлисининг бир пойини олиб чиқиб кетганди.
Эрталаб: Сафар оға (баъзан унга ҳазил оҳангида шундай мурожаат қилар эдим),ишга кетаётганда
жуда ёмон туш кўрдим, эҳтиёт бўлинг!, дедим.
Энди эса бу кутилмаган мудҳиш ҳодисага дуч келгандим.
На эртасига, на кейинги кунларда Сафар акадан хабар бўлмади.
Ҳайҳотдек ҳувиллган ҳовлида бир ўзим сўпайиб қолгандим. Дардимни, ҳасратимни кимга айтишни билмасдим. Ер қаттиқ осман узоқ мен ўртада муаллақ қолгандим. Эсимга “Бузовчи” маҳалла қўмитасининг ёнида (уйимиз маҳалла қўмита биносининг рўпарасида эди) ҳар куни “қоравул” бўлиб турадиган яшил рангдаги “Жигули” маркали машина тушди. Балким яъна пайдо бўлгандир пойлоқчи машина деб дарвозанинг олдига чиқиб qарасам “Боғи эарам” паркининг олдида икки -уч милисия ходими айланиб юрган экан.
Машина кўзимга кўринмади.
Балким ўзлари юргандир катта шаҳар бўлса бу ер деб ичкари кирдим.
Нима қилишга ҳайрон эдим.Қаерга боришни кимдан сўрашни ҳам билмасдим.
Хаёлимда эса бундан ўн кунча олдин бўлган бир воқеа жонланди…
Шаҳардаги уйга кўчиб келишдан олдин, уй кўришга келганимизда, “Боғи эрам” паркида музқаймоқ ерканмиз, рўпарамиздаги столда ўтирган икки милиция ҳодимига кўзим тушди. Улар ҳам музқаймоқ ялаб, атрофни диққат билан кузатиб ўтиришарди.
Бирдан Сафар ака менга қараб, “Ҳозир шу “мент”лар ёнимизга келиб, “Ўртоқ Бекжoнов, сиз қамоққа олиндингиз!”, дейишса нима дейсан?” деб қолдилар.
Мен шунчаки ҳазил қилаяпти деб тушундим ва бепарвогина жавоб бердим;
“Тош каби қотсам керак”.
Кейин уйга келгунча на у киши гапирди на мен.
Афсуски, бу гаплар ҳазил эмас экан, оқибати ўн кундан кейин маълум бўлди. Мен гумроҳ банда тушунмаган эканман. Сафар ака ниманидир ҳис қилган экан-да… Мен эса бемалол музқаймоқ ялаб ўтираверибман...
Ҳаётим эса шу музқаймоққа қўшилиб музлашини ўшанда билмаган эканман.
Тошкент шаҳарини деярли билмасдим. Сафар аканинг атрофидаги инсонларни-ку,
айтмаса ҳам бўлади фақат бир-иккисини танирдим ҳолос.
Бошим қотганди.
Қаерга бориб кимдан сўрасам ?...
Нима қилсам экан?
Кимдан қандай маслаҳат сўрай?
Ёки қайси ташкилотга мурожаат қилай?
Кунлар оёғига тош боғлангандек узун, кечалар эса зимистон қоранғуликига чўккан даҳшатли эди. Кап-катта уй ютиб юбораман дегандек савуқ кўринарди кўзимга.
Бир куни уйга узун қисқа бўлиб, икки эркак ва битта аёл киши кириб келди. Улардан Дилором Исҳоқовани ва Муҳаммад Бекжонни олдиндан кўрганим учун зўрға танидим. Ўрта бўйли, кўзида қандайдир ўзига яраша меҳр нури балқиб турган бу одамни умуман кўрмаганим учун танимадим.
У кишини Дилором опа танитди;
-Бу киши профессор Отаназар Орифов бўладилар.
Бирдан ичимга илиқлик югурди.
Э, бу кишининг суди бўлса Сафар ака ҳамиша қатнашар эди. Мен эса ҳар куни суднинг натижасини сўрар эдим. Демак шу киши эканларда Отаназар Орифорв деганлари.
Мен улардан нима қилишим кераклиги хақида маслаҳат сўрадим?
Менга шаҳар ичидаги вақтинча қамалганлар сақланадиган қамоқхоналарнинг адресини беришди.
Тонг отди…
Жалолиддинни бағримга босиб ўша берилган адресма-адрес сарсон бўлиб сўраб чиқдим , минг афсус… ҳеч бири жўяли жавоб бермади.
Ҳаво жуда иссиқ , бола билан юриш эса жуда қийин…
Ўлганни устига тепгандай Жалолиддин иссиқ ҳавода юраверганданми касал бўлиб қолди, ўзим ҳам ўлгудай чарчагандим. Осмон узоқ, ер қаттиқ. Додимни ўзимдан бошқа кимса йўқ эди эшитадиган. Таксида юрай десам ёнимда нон олишдан бошқага етадиган пулим йўқ. Пул қарз олай десам ҳеч кимни танимайман.
Излаб овора бўлиб юрганимни нечанчи куни эди билмайман.
Ишқилиб терговхоналарнинг бирисида ишлайдиган одам сарғайиб сўлган Жалолиддингами,ёки менгами раҳми келдими, ишқилиб…
-Сизнинг хўжайнингизни қайси прокуратурадан олиб кетган дедингиз?
Сўраб қолди.
-Эргаш Жўраев деган прокурорнинг одамлари олиб кетганмиш, иш еридан..
-Унда сиз Собир Рахимов туманига боринг!
-Кечирасиз, мен у ерни билмайман.
Бу суҳбатдан сўнг у киши менга адресни тушунтириб ёзиб берар экан, қўшиб қўйди:
-Бугун бориб овора бўлманг, энди кечикдингиз…
Миямга гурзи тушгандай гангиб қолдим.
Томоғимга муштдай нарса келиб қадалди. Кўз ёшимни ичимга ютдим…
Умидсиз уйга қайтдим.
Жалолиддиннинг иситмаси чиқиб, кўзларини очолмай қолди. Ёғни бир оз илитиб массаж қилган бўлдим ва ўрнига ётқиздим.
Ҳассасини йўқотиб қўйган кўрга ўхшардим.
Томоғимдан бир қултум сув ҳам ўтмасди, ҳорғин ётоққа чўзилдим.
Эртасига айтилган адресни зўрға топиб бордим. У ердан ҳам керакли жавобни ололмадим. Жалолиддиннинг эса кундан-кунга соғлиги орқага кетарди. У дадасига жуда ўрганган эди. Ҳар кун уйга қайтаркан, албатта ўғлига бир нима кўтариб келарди. Ўйинчоқми, биронта шокаладми, ишқилиб ўғлини кўнглини оларди. Энди эса ҳеч кимса йўқ эди. Ўпиб эркалайдиган, ўғлига бир нима кўтариб уйга қайтадиган…
Менинг ичим парчаланарди , ўғлимнинг мунгли кўзларига кўзим тушганда…
Оллоҳ ҳеч кимсанинг ўғли ёки қизига дадасиз яшашни раво кўрмасин!!!
Унинг нигорҳидаги “Дадам қани? Қаерга кетган?” деган саволга жавоб топишга тилимдаги калималарнинг сони етмасди …
Бу бизнинг учунчими , тўртинчими боришимиз эди шаҳар прокуратурасига. Лекин ҳеч ким қабул қилмади. “Сенам одаммисан” деб ноламизга қулоқ соладиган бўлмади. Аҳийри жонимга текканларидан кейин жанжаллашдим.
“ 1937 йил эмас 1993 йил ҳозир Сталин замони эмас-ку, нимага саволимга жавоб бермайсизлар, Сафарбой Бекжонов қаерда?” дея зарда қилдим.
“Ўлик бўлса ўлигини, тирик бўлса тириклигини айтинглар?”
Менинг жанжаллашганим учунми ёки Жалолиддининг сарайган юзи учунми ёки ўғли проакртура орлдида ўлиб қолса боршимизга бало бўлмасин дедиларми энг сўнггида Эргаш Жўраевнинг ёрдамчиси Раҳим Айдешовнинг(Раҳим Айдешов Хоразм Вилоятининг Хонқа туманида туғилган) ҳузурига киришга муваффақ бўлдик. У киши қанчалик Тошкент шевасида гапирмасин, Хоразмлик экани юзининг тузилиши ва гапириш оҳангидан сезлиб турар эди. . Дардимни дастурхон каби ёйдим олдига. У кишини Сафар аканинг сал кам бир ойдан бери дом-дараксиз йўқолиб қолгани эмас менинг фамилиям билан қизиқди холос,.
Фамилангиз нима ўзи ?
Айтдимдим-ку, Реимова деб.
Ҳа шунақами бепарвогина сўради. Аслида менинг исмим ҳам Рейим эди, мен паспорт олар эканман алмаштириб олдим.
Сиз нимага алмаштирмадингиз?
Жаҳлим чиқди; биласизми мани ҳозир мени фамилям эмас ўғлимнинг дадасининг тақдири қизиқтиради.
У қаерда?
Жаҳлданми, аламданми, қўлларим титрай бошладим. Асабларим жуда қаттиқ чарчаганди яъна бир оғиз ноўрин гапирса додлаб йиғлаб юборадиган ҳолатга келгандим кабинентни бошимга кўтариб . Мен “не дейман қўбизим не дейди” деганларидай ҳар кун кўзи ёшли, бағри тошли, ота-оналарни, эрлари қамалган ёш келинчакларни кўравериб кўзи кўр, дардини эшитавериб қулоғи кар бўлганди Раҳим Айдешовнинг. Оҳир оқибат ўзи ҳам тошдан йўнилган ҳайкал, Раҳим Айдешов инсон қияфасига кирган шайтон.
Унинг учун менинг пашша қадар қийматим йўқ эди. Менинг портлайдиган “бомба” каби шишганими ҳис қилдими Бахтиёр Сайфуллаев деган "яъна бир ўзига ўҳшаган шайтонинг малай”нинг” қабулига юборди. “Фақат ўша кишигина сизга турмуш ўртоғингизни қаерда эканини айта олиши мумкин” деб.
Ташқарига чиқиб, эшик олдида ўтирган бадқовоқ формали “жаллод”дан: Бахтиёр Сайфуллаевни чақириб беришини сўрадим?
У бир менга, бир касаллиқдан ранги заъфарондек сарғайиб сўлган Жалолиддиннинг рангига қараб эртага келинг деди.
Эрталаб келдим. Кечаги “бадқавоқ” ўтирган экан
У ташқарига чиқиб кутиб туришимизни буюриб, ўзи телефон рақамини тера бошлади.
Биз ташқарига чиқиб кута бошладик. Кўча эшиги қалин шиша билан қопланган, ичкари кўринарди-ю, аммо овоз эшитилмасди. Жалолиддин билан бир ярим соат чамаси кутдик, бир пайт сочлари жингалак, ёш бўлса ҳам тарвуз каби думалоқ қорин қўйган, 35-40 ёшлар атрорфидагидаги бир киши чиқди.
Қоровул йигит бизни кўрсатиб бир нималар деди.
У киши бизни ёнимизга келиб совуқ оҳангда мен Баҳтиёр Сайфуллаев бўламан сизлар кимни излаб юрибсизлар? ...
Мен унга хўжайиним, Сафарбой Бекжоновни ЭРК партиясининг оfисидан1993 йил 27 Июль куни сиз билан “сиз билан Эргаш Жўраев суҳбатлашмоқчи” деб иш жойидан olиб кетишган сал кам бир ярим ойдан бери излаб топа олмаяпман.
Кап-катта одам дом-дараксиз йўқолиб кетса? Ҳозир 1937 йил эмас, давлат тепасида “халқлар отаси” Сталин ўтиргани йўқ, "адолатли ва демократ " Ислом Каримов ўтирибди?! Қачонгача қўлимда гўдак билан сарсон-саргардон юрийман?
Ўлик бўлса ўликкини тирик бўлса тириккини айтинглар.Излайвериб чарчаб кетдим.
Инсоф борми сизларда,ўғлим касал ҳар куни келаман ҳар куни...
"эртага"! дейсизлар,"эрта" ларингиз , қачон битади?...
Шу пайтгача сабр билан гапимни тинглаб турган одам, бирданига чаён чаққандай бақрайди:
-Гапириб бўлдингизми, "эртага" келинг!
Бу менинг нечанчи марта эшитавериб бадимга уриб кетган "эртага” деган жавобни яъна эшитган эдим. Баҳтиёр Сайфуллаев “эртага келинг” деб жаҳл билан орқасига қайтиб кетди.
Қалбимда алам, юзимда ғам, кўзимда ёш оёқ ости бўлган ғурурим... Ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун ҳозир ҳам сўз тополмайман. Орадан 20 йил ўтган бўлсада ҳoзир ҳам ўша кунларимни эсласам кўзим ёшга тўлади. Мен инсон эдимку улардан ҳеч нима ортиқча сўрамагандим. Фақт изсиз йўқолган ҳаёт орқадошимни излаётган эдим. Менинг нима гуноҳим бор?! Кичкинагина ҳали ҳаёт нималигини англаб етмаган боланинг не гунаҳи бор...Оғир хаёл исканжасида, қаддим дол каби эгилиб, кўзимда ёш билан изимга қайтдим.
"Эрталар" эса узундан узоқ ҳеч битмасди.
Уйга келдим нотабий холатда эканлиги диққатимни тортди. Уйга бирorтаси кирибдими деган савуқ гумон кўнглимдан ўтди. Бизнинг унақа тўлиб тошган бойлигимиз ҳам йўқ содача минглаган жилд китобимиз бор эди холос. Қарадим баъзи ноёб китоблар йўқ эди китоб жавонида.”дипломат” турганмикан ёки уни ҳам “чақирилмаган” меҳмонлар кўтариб кетдимикан?...
Сафар ака мудҳиш воқеа юз бермасидан олдин менинг студентлик чоғимдан қолган “дипломат”имни олиб иш ерига кетганди. Кейин қайтариб олиб келиб яшириб қўйганди. Рости ичида нима борлигини билмасдим. “Дипломат”ни бекитиб кўзга ташланмайдиган ерда қўйишимиз керак дегани эсимга тушди. Бошимга тушган кутилмаган ваҳшатдан мен “дипломат”ни унитгандим. Ҳозир терrаснинг ғариб ҳоли ўртадаги турган нарсаларнинг жойи ўзгаргани бази китобларнинг йўқолганидан юрагим музлади. Балким “дипломат”да бирорта муҳим ҳужжат бордир. Кирган одамлар “дипломат” учун киргандир.
Қарайчи.
Жалолиддинни қўлига онамнинг қишлоқдан юборган “сариёғ” ни нонга суртиб бердим .
Бу уйнинг бир фарқлилиги шунда эди-ки, бир эмас икки “ ер тўласи” бор эди. Бириси эшик олдида жойлашган террасда, иккинчиси меҳмонларга мўжалланган катта салонида эди. Сафар ака “дипломат”ни, террасдаги “ер тўла”да, эмас салондаги унча -бунча одамнинг ақлининг кўчасига кириб чиқмайдиган “ер тўла”га қўйганди. Менга айтганди эсингдан чиқарма “дипломат”ни, мен шу ерга қўйдим деб. Бошимга тушажак фожиаларни олдин билган каби. Балким Муҳаммад Солиҳ кетгандан ЭРК Партиясининг сўримлигини олганди балким...ичида “муҳим ҳужжатлар” бордир. Ҳозир "ертўлани” эшикини очиб қарасам турган экан.
Худога шукур...
Демак “дипломат”да нимадир сир бор Сафар ака бекорга яшириб қўйгани йўқ .
Бўлмаса нима қилар эди “ит эмган” ментлар уйга кириб деган аламли фикр ўтди ҳаёлимдан .
“Кечиринг Сафар ака биринчи бор сиздан беруҳсат бир иш қилаяпман” деб ҳаёлан кечирим сўрадим-da, kейин калитни олиб “дипломат”ни очдим.
Не кўз билан кўрайки; “дипломат”нинг ичида ЭРК Демократик Партиясининг Адилиядан Вазирлигидан ўтганда берилган расмий ҳужжати, Паратиянинг муҳри, қандайдир калитлар ва 300 донача расм бор эди.
Бошимга гурзи билан урилгандай гангиб қолдим.
Энди нима қиламан?
Кимга айтаман , кимга бераман?
Бир шу “дипломат” етишмай турганди ўзи.
22.08.2013 yil. Lausanne.
Кимининг турмуш ўртоғи, кимининг кўзининг оқу- қораси ёлғиз ўғли,
кимининг эса дилбанди бўлган қизи арзимаган "жиноят" ёки туҳмат тўрига
илиниб қамоқларда қон ютиб ўтирибди.
14 қисм.
Кейинчалик эшитсам ўзини яхши кўрсатиш учун “ сохта невара" қияфасига кирган Файзулла Қиличов президент Ислом Каримовга, Сафар ака хақида тухмат тўла мактуб ва мақолалар ёзган экан . Берилган “топшгиқни” уддалай олмаганидан кейин...
(менинг ҳеч қаерда айтилмаган, ёзилмаган бу сирларни билишимга сал кам 6 ой бор эди)
Амир Олимхоннинг Авлодлари Туркияга борган Файзулла Қиличовни ; ҳуш келдинг сафо келдинг деб жуда "хурсанд" бўлиб кутиб оладилар.
Файзулла Қиличовнинг қилган" расмий таклифини "ерда қолдирмай" Ўзбекистонга келишга рози бўладилар.
Оила 1994 йилнинг унитмаган бўлсам баҳор ойларидан бирида Ўзбекистонга қўхна Ота юртлари Бухорага келиб , муқаддас қадамжоларни зиорат қилишиб дуои-фотиҳа ўқишиб Туркияга қайтиб кетгандилар.
Файзулла Қиличов асл нияти бўлган Амир Олимхоннинг бойликларини Ўзбекистонга қайтариб олиб келдиндими деб сўрасангизлар?..
Йўқ!... деган жавобни эшитасизлар.
Олдинги бобларда хикоя қилганим каби “ўз тамсилчи”ларининг, банди зиндон қилинганидан сўнг Ўзбекистонга келишга "рози бўладилар" аммо... бойликларини қайтаришга эмас...
Амир Олимхоннинг авлодлари то Ўзбекистонга келиб кетгунча ўзларининг асл ниятлари ҳақида оғиз очмагандилар.
Амир Олимхоннинг авлодлари келганларида асл манзарани ўз кўзлари билан кўргандан кейин қадим Туркистон (Ўзбекистон)нинг “қоғаз”дагина мустақил давлат эканини , аслида миллат ҳалиям чор -ночар бир бурда нонга зор бўлиб яшаётганини, кўчаларда ҳалиям “қўрқув салтанати” ҳукмрон эканлигиним ўз кўзлари билан кўрган -дилар. Турк (ўзбек) миллатини олдин босқинчи русларга “қул” бўлган бўлса ҳозир ўз миллатининг “мехробидан чиққан чаёнлар” қонини зулукдай сўраётганлигининг гувоҳи бўлган эдилар.
Бу холатни уз кузлари билан курган Амир Олимхоннинг авлодлари афсус ва надоматлар билан Туркияга яаытиб кетганлар.
Бу нозик “дипломатик ўйин”ни, тушунмаган Файзулло Қиличов олдинига ўзига ишониб топширилган вазифани қойил мақом қилиб бажардим деб хурсанди бўлади орадан утган бир мунча вақтдан урганганида еса Фаызулла Яиличовнинг ...“холига маймунлар йиглаыди.”.
Сафар акага қилган “хиёнати”нинг, жазосини тиш тирноқи билан ҳимоя қилган режимнинг узи берганди.
Кўп ўтмасдан Файзулла Қиличов Ўзбекистон Пракратурасининг Матбуот Котиблиги вазифасини "маромига етказиб бажара олмаганлик" айби билан эгаллаб турган лавозимидан ҳайдалади.
“Амир Олимхоннинг бойлигини Ўзбекистонга қайтариш “ коммисияси ҳам маълум бир муддатдан кейин тарқалиб кетади.
Комиссияни ташкил қилган раҳбарларидан бириси Ўзбекистон Адилия вазири Бобур Маликов Ўзекистоннинг Америка Қўшма Штаталаридаги Элчилик лавозимга ишга юборилади.
“элчилик” муддати тўлгандан сўнг Ўзбекистондаги сиёсий вазият кескинлашаётганини ўрганган Бобур Маликов ўз вазифасидан исътефо бериб Америка Қўшма штатларидан сиёсий бошпана олиб уша ерда қолиб кетди.
Бобур Маликов ҳақида ўша вақтдаги газета саҳифаларида кўплаб танқидий фелетонлар эълон қилинди.
Танқидий фелетонлардан бирисининг авторини ҳали ҳам униганим йўқ Тарих Фанлари Доктори Гого Хидоятов ёзганди. (афсуски газетанинг номини унитдим). .
Ўзига ишониб топширилган “вазифа”ни, удалай олмаган шўрлик “сохта невара” Файзулла Қиличов бор -будидан масуво бўлиб "кенг далада якка ўзи ўрилмай қолиб кетган макажўҳори сўтаси каби” шумшайиб қолиб кетди ўртада....
Бугун ҳам юқсак лавозимли креслонинг эгасиман ким ҳам “менинг мушукимга ришт” дейди деб мансабига ишонган бошига ташвиш тушган дўстларини “қайда кўрдим қора эшак” деб бир тепиб ўтиб кетаётган валломатлар, ишонинг сизнинг "бир планингиз бўлса оллоҳники ҳам бор." хаянинг одил тарозиси бор.
Мен бунга ўзим гувоҳман ҳоҳ “сувга ботмаган ўпка” Файзулла Қиличов ёки Сафар аканинг ўша вақтда ЭРК Демократик Пратиясини сотиб президентлик аппаратига ишга ўтиб кетган собиқ “партиядош"ларининг тақдири ҳам Файзулла Қиличовникидан айрича бўлмади.
Фарқи Файзулла Қиличовдан кўра нисбатан узун муддатга қолдилар сотиб олган мансаб креслоларида...
Уларни ҳар кун эрталаб эшигининг тагида хизмат машиналарининг шофёрлари кутиб оларди,
Қисқа вақтнинг ўзида данғиллама ҳовли -жойлар, қуришиб кайф-у, сафода умр кечирмоқга бошладилар.
Аыни шахарда яхсаыдиган “ўз ҳамкасбларидан” ЭРК Демократик Пратиясининг қурувчиларидан бўлган Сафар Бекчоннинг оиласининг ҳолидан ҳеч бири инсонийлик номига хабар олай демас едилар.
Эрк Демократик Партиясининг собиқ аъзолари эртакларда аытилгани каби сандиқсоз устага қирта катта -кичик сандиқ тузаттирдилар.
Яирқ биринчи сандиқни жуда кичгагина қилиб ичига; “ЭРК, Озодлик ,Демократия, Тенглик “ деган тушунчаларни йиғиб териб ичига солиб устидан қулфлаб сандиқнинг калитини ҳеч ким тополмасин деб кўр қудуқнинг ичига отдилар.
ЭРК Демократик Партиясини сотиб мансаб отига минган “нўноқ чавондозлармаррага етмасдан “ минган от"ларидан, бирин-кетин йиқилиб майиб- мажруҳ бўлдилар.
Улар учун президент Ислом Каримов “худонинг ердаги сояси” еди.
Сояни эса ҳеч вақт адолат шамоли тарқата олмайди деб ишонгандилар... ишончлари гулдурос солиб эсган тўфондан туман каби бир зумда тарқалиб кетди..
Бошларида на суянгани “чинорлар”ининг сояси қолди, на вақтинча утириб турсин деб берилган "кресло"лар .
Чинорлар кесилиб сотилиш учун бозорга; ястаниб утирган мансаб "кресло"лари еса тўпланиб "Оқ сарой"нинг, ер тўласининг қоранғу бурчакларидан тарихиы експанат сифатида уз ўринларини олди.
Адолат нуридан ўт -ўланлари; қуриб- қаҳшаган, бийдай далада қолиб кетган собиқ ЭРК Демократик Партияси аъзоларининг на олдинга юришга мажоли, на орқага қайтай деса манзили бор эди...
Ўз мансабининг “шайтоний васвасига” алданиб қулоқи кар, кўзлари кўр бўлган бу даҳрийлар миллатимзнинг чекаётган ғам-аламларини кўрмасдилар қулоқлари кар бўлгани учун уларниг фарёдларини эшитмасдилар.
Эшитиганларида эса кеч бўлганди...
Каримовнинг оёғини ўпиб, "салла деса калла” олмоқга бошлаган манасабпарастлар олдинига Ислом Каримовга “отам” дедилар бу ўҳтатиш камлик қилди чамаси “халқ бўла олмаган бу оломон” Ислом Абдуғаниевич Каримовга “Юрт боши” унвонини бердилар.
Ўз мансабининг пирига айланган Ислом Каримов аста -секин асл башарасини кўрсата бошлади. Энди у киши “юртбоши” эмас, юртнинг бошини ейдиган икки елкасидан икки илон ўсиб чиққан "зуҳакоҳ моронга” айланганди.
Ҳар кун, бир бегуах бир одамнинг бошини еб, қонини ичмаса тураолмайдиган дардга йўлиқганди.
Миллатимизнинг бегуноҳ фарзандлари; Оллоҳ йўлида тавба тазарру қилган ёшгина йигитлар: Ерк ,Тенглик , Озодлик деб Миллатимиз учун курашаётган инсонлар арзимаган "жиноят” сенериолари ёзилиб банди зиндон қилинмоқга бошланган эди ўша маъшум 1993 йилларда.
Ўғил учун ота, қиз учун она жавобгар бўлса; эр учун хотин жиноий жавобгарликга тортилаёганди.
Хатто мурғак гўдаклар ҳам гаров сифатида чирқирратиб оналарнинг қўлидан тортиб олиниб кўз кўриб, қулоқ эшитмаган жазоларга тортилаётган давр эди ўшанда.
Фарзандлари банди зиндон бўлган муштипар ота -оналар энг сўнг нафасини берар чоғида ўз ўғил -қизларининг дидорига тўя олмасдан бу фоний дунёдан армон билан кўзлари очиқ кетмоқда эди.
Ўзбекистон дея аталган жаннат макон маскан
яарға ва қузғунларга макон булганди.
30.09.2013 й.
Лозан.
15 -қисм.
Оғир изтиробли ҳаёлдан юрагим сиқилди .Оламда нима гап экан деб телевизорни очдим, “Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан хабарларни бошланишидан олдин телевизор спикери Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлди экан деб диққат билан қулоқ солсам;
Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради: Ўзбекистон “Эрк” Демократик Партиясининг фаоли Сафарбой Бекжонов Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Элликқаълла туманидаги Тарих Музейидан тарихий ноёб "танга"ни, ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
Телевизорда тантанали равишда эълон қилинган хабарни эшитиб,тош каби қотиб қолдим.
Бундан бир – икки, ой олдин жаноб Абдимўмин Ўтбосаров “тухмат " тўла ҳабарни эълон қилганида , гапнинг тўғриси балким қувонган бўлармидим… Сафар акани қаерда эканлиги топилди деб.
Қоп- қора тонг отмасдан Ўзбекистон Давлат Бош Пракратураси жойлашган бинонинг олдига бориб сўраб суриштирмас эдим-ми?...
Ойларча сарсон -саргардон бўлиб юрмай...
Орадан 20 йил ўтган бўлса ҳам na қаламимнинг, кучи на ўзимнинг сабрим етади ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун .
Жимжитликка кўмилган қоронғу дунёмда тўфон кўтарилиб ер -кўк, чирпирак бўлиб айланмоқга бошлади.
Qулоқларим шанғиллаб ҳеч нимани эшитмасдим; эшитсам ҳам ақлан идрок қила олмасдим.
Бошим айланиб ёнимдаги ёстиқга бош қўйдим...
Абдимўмин Ўтбосаровнинг овазидаги ишонч оханги шу қадар кучли эдики , Сафар акани яқиндан танимаган -билмаган , уйдирмадан иборат “туҳмат тўла “ тўла ҳабарни эшитган ҳар қандай одам ҳақиқатдан ҳам Қарқалпағистон Автоном Республикасининг Эллиққалла туманида жойлашган тарих музейидан ЭРК Демократик Пратиясининг фаолининг "танга ўғирлаганига" ишонар эди.
Сафар ака бир парча занглаган темир “танга”чани, цейф (темир қутча)ни, бузиб ўғирлаётганида ёнида қоравул бўлиб Абдимўмин Ўтбосаровнинг ўзи тургандай ишонч билан гапираётганди ...
Қўлидаги бор йўқ бойлиги микрафондан иборат бўлган ҳукуматнинг ўргатилган “тўтиқуш”и, “исботланмаган жиноят ишини” Ўзбекистон Пракратураси бир парча қоғазга ёзиб берди деб оламга жар солиб эълон қилмоқ мажбуриятидами?
Нимага мендан бир оғиз сўрамади?
Инсонга ақл фаросат берганида оллоҳ Абдимўмин Ўтбосаров четда қолганми ё... одамларнинг тақдири менга нима; етарки ўз касбимда ишласам бўлди- деб ўйлайдиганларданми tuhunmadim?
Қўлига ёзиб берилган мантини кар -кўр каби текширмай тўғрими ёки нотўғрими деб ўйлаб кўрмасдан эълон қилаверадими ?
Бир бегунаҳ инсонниng ҳаёти, оиласи Ўзбекистон Телвидинясининг спекири Абдимўмин Ўтбосров учун "ўйинчоқ” бўлдимикан?
Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Сафар ака ҳақида очилган "дося"сига, “ўғри” деб ёзмаганди Абдимўмин Ўтбиосаров Сафар акани “ўғри” деб эълон қилганида.
Журналист дегани ҳақиқатни ёзадиган тарафсиз инсон бўлмайдими?
Қўлига ёзиб берилган “матн”га, эмас ; бир оз бўлсада виждонига (агар виждон)ни ,қолган бўлса қулоқ тутмайдими?
Бирisiни қораламоқчи бўлиб ҳабар айтмоқчи бўлса, иккинчи тарафга ҳам микрафон узатмайдими...
Абдимўмин Ўтбосаров исмли инсон қиyaфасига кирган шайтон.
Zаррача виждонни бўлганида мендан бир оғиз сўраган бўлар эди ...
Қўлимда рад қилиб бўлмайдиган далилим бўлиб ; лаънати “танга”ни Сафар ака ўғирламагани аксинча Қарақалпағистон Республикаси Элликқаълла туман тарих музейининг директори Ўразали Жумаевнинг ўз қўли билан “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзилган тилхатини кўрсатмас эдимми?
Мен журналистика факультетини битирмагангандим, лекин шундай бўлса ҳам озми,кўпми журналистик қонун -қоидаларидан хабарим бор .
Ҳар қандай журналист қўлига берилган , “хабар”ни ўқиб эшиттирмоқчи ёки газетага фелетон ёзмоқни талаб қилганларида "қораланган" тарафга ҳам микрафон тутиб фикрлари тингланиши керак эмасми ?
Ё мен журналистлик қонун қоидаларини нотўғри тушунаманми?
Аммо бу менинг сўраганларим аниқроғи журналистлардан талаб қилаётганим Ўзбекистон каби корупцияга ботган, диктатура ривожланган давлатда ўз ҳақ- ҳуқуқимни излашим кундуз куни “қўлимга чироқ ёқиб” излаб топа олмайдиганим ноёб бир матоҳ эди “ҳақиқат” деганлари ўшанда..
Энг ачинарлиси орадан ўтган 20 йил мабойнида вазият ҳалиям ўзгармади.
"Замона зўрники , паймона кўрники" деганларидай,телевидиния ҳам, унда ишловчи спикерлардан тортиб, телвидинянинг директоригача Президент Ислом Абдиғаниевич Каримов бошчилигидаги қўрқув салтанатининг ювиндихўрлари эдилар.
Уларда на инсонийлик, на виждон қолганди.
Эгасининг ташлаган суягига алданиб оёқларини ялаётган ялоқхўр "итлар" галаси, кечқурун нечук ҳотиржам ёстиқга бош қўйиб ухлар экан?
-Нима қилсам экан?
-Кимдан маслаҳат сўрай?
-Кимга дардимни айтай?
-Жавобсиз саволлар бўйимдан баланд тепамда “дор”нинг, ипи каби салонниб турарди. "осман узоқ, ер эса қаттиқ “ нима қилишимни ким билан маслаҳатлашиб иш қилишимни билмасдим .
Тошкентда яқин кими -кимсам йўқ эди.
Бирга ўқиган курсдош дўстларим ҳаммаси Самарқандда қолганди.
Ота -.онам, қариндош уруғларим Қарақалпағистоннинг Беруний туманида яшашгани -ю, шу кунгача қадар уларнинг куёвининг қамалганидан ҳабарлари йўқ; айтмагандим онамнинг юраги сиқилмасин деб...
Энди нима бўлади?
Қишлоқимизда свет ўчмаган бўлса ҳамма телвизор томаша қилади.
Айниқса; худо раҳматли дадам ҳеч нима кўрмаса ҳам “ахборат” праграммасини қолдирмай кўрадиган одати бор бугун "ахборат”ни кўрган бўлса?
Мен ўлдим...
Ҳамма қариндош -уруғларим, ҳамқишлоқларим, синфдош дўстларим ҳаммаси эшитишади қишлоқимизда Камол аканинг куёви “ўғри” эканда билмабмиз; ўқиб ақли кирмаган қизи оҳирида; “ўғрини” топган экан-да, деб гап- сўз тарқалиб кетмайдими?
Чунки бутун ҳамқишоқларим; бир -биримизга бегона эмасдик .
Барчамиз битта чинорнинг илдизи,yaproqi яъни катта бобом Рейимбой бобонинг авлодлари эдик.
Қисқача тушунарли қилиб айтсам қишлоқимизда 100 тача хонадон бор.
Ҳаммамиз бир -биримизга: амаки, хола, амма, тоға, жиян қолганлари эса қуда -анда бўлиб томирларимиз боғланиб кетганди.
Кимининг ўғли , кимининг қизи бўлса ўзора қуда -анда бўлиб бегонадан на келин олардилар на бегонага қиз берардилар.
Қишлоқимизнинг ва оиламизнинг урф одатларини бузган осийси мен эдим.
Тамоман бегона оилага келин бўлиб кетгандим.
Сафар ака “бегона” бўлганилиги учун ҳамaн кўзга ташланиб, шу қисқа вақт мабойнида бутун ҳамқишлоқларим, қариндош - уруғларим ҳаммаси танишди .
Ўзиниям харектери киришимли бўлганиданми ҳамма ақробаларим bilan бирданига апоқ -чапоқ бўлиб кетганди. Қамалишидан олдин сўнги марта уйга борганимизда жияним уйланаётган экан ;тўйда ўзи ёзган "temur hotin" deb nomlangan ҳазил шеърни ўқиб ҳаммани хурсанди қилганди.
Хулласи калом тўй ҳашамга аралашиб ўзини бегона каби олиб қочмагани учунми ақробаларимизнинг севимли домадига айлагanди.
Қишлоқимизда Сафар акани 7 ёшдан 70 ёшгача ҳамма танирди.
Энди қайси юз билан уйга- қишлоқимизга, бораман?
Бир нондан берса тўйдирадиган бир муштдан урса ўлдирадиган беш акам бўлса?...
Уларнинг юзига қандай қарайман?
Менинг бежавоб шавқатсиз саволларга топадиган жавобим, на дардимга топажак чорам бор эди. Қўлларим калта узатсам османга етмасди , оёқларим эса кундан -кунга қаттиқ ерни тешиб ботиб бораётгандим.
Сиғинай десам тоғим, бекинай десам ўрмоним йўқ эди.
Ҳаммасидан бира тўла қутилиб бош олиб кетай; қайтмас макконга десам 1.5 ёшига ҳам етмаган Жалолиддинни нима қиламан?...
Унинг айби нима ?....
Атрофимни ўраб олаётган зулм занжири тоборо таранг тортилиб нафас олишим оғирлашётганди.
Мен кимман?
Нимадан менинг бошимга бу маломат тошлари отилди?
Бузоқнинг ҳаққи бор деб “сигирнинг сутини ичмайдиган” одам нечук ўғри деб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолди ?
Кеча кундуз ухламай жавоб изласам ҳам жавобини топа олмайдиган саволлар мўр малаҳ каби бостириб келаётганди.
Ўзимни тубсиз жарлик ичида оёқ қўли занжирланган ҳолда ҳис қилардим.
Фақат юлдуз тўла чексиз осмон ва қоронғу кечанинг ёлғиз малаги ярим ой чарақлаб тураради бош учимда.
***
Ой ярим, дил ярим ,
Ғуссадан тўлмас ҳеч қачон.
***
Бошим айлана бошлади, кўз олдим қоронғулашди, ҳолсиз ёстиқга бош қўйдим.
Тунданда қора тонгим отди.
Оғир изтиробли ҳаёлдан юрагим сиқилди .Оламда нима гап экан деб телевизорни очдим, “Ахборат” кўрсатуви бошланаётган экан хабарларни бошланишидан олдин телевизор спикери Абдумўмин Ўтбосаров жуда муҳим хабар ўқиб эшитирилиши ҳақида маълум қилди.
Нима бўлди экан деб диққат билан қулоқ солсам;
Ўзбекистон Республикаси Бош Прокуратураси хабар беради: Ўзбекистон “Эрк” Демократик Партиясининг фаоли Сафарбой Бекжонов Қарақалпағистон Автоном Республикасининг Элликқаълла туманидаги Тарих Музейидан тарихий ноёб "танга"ни, ўғирлаганлик айби билан қамоққа олинди…
Телевизорда тантанали равишда эълон қилинган хабарни эшитиб,тош каби қотиб қолдим.
Бундан бир – икки, ой олдин жаноб Абдимўмин Ўтбосаров “тухмат " тўла ҳабарни эълон қилганида , гапнинг тўғриси балким қувонган бўлармидим… Сафар акани қаерда эканлиги топилди деб.
Қоп- қора тонг отмасдан Ўзбекистон Давлат Бош Пракратураси жойлашган бинонинг олдига бориб сўраб суриштирмас эдим-ми?...
Ойларча сарсон -саргардон бўлиб юрмай...
Орадан 20 йил ўтган бўлса ҳам na қаламимнинг, кучи на ўзимнинг сабрим етади ўша вақтдаги ҳолатимни ифодалаш учун .
Жимжитликка кўмилган қоронғу дунёмда тўфон кўтарилиб ер -кўк, чирпирак бўлиб айланмоқга бошлади.
Qулоқларим шанғиллаб ҳеч нимани эшитмасдим; эшитсам ҳам ақлан идрок қила олмасдим.
Бошим айланиб ёнимдаги ёстиқга бош қўйдим...
Абдимўмин Ўтбосаровнинг овазидаги ишонч оханги шу қадар кучли эдики , Сафар акани яқиндан танимаган -билмаган , уйдирмадан иборат “туҳмат тўла “ тўла ҳабарни эшитган ҳар қандай одам ҳақиқатдан ҳам Қарқалпағистон Автоном Республикасининг Эллиққалла туманида жойлашган тарих музейидан ЭРК Демократик Пратиясининг фаолининг "танга ўғирлаганига" ишонар эди.
Сафар ака бир парча занглаган темир “танга”чани, цейф (темир қутча)ни, бузиб ўғирлаётганида ёнида қоравул бўлиб Абдимўмин Ўтбосаровнинг ўзи тургандай ишонч билан гапираётганди ...
Қўлидаги бор йўқ бойлиги микрафондан иборат бўлган ҳукуматнинг ўргатилган “тўтиқуш”и, “исботланмаган жиноят ишини” Ўзбекистон Пракратураси бир парча қоғазга ёзиб берди деб оламга жар солиб эълон қилмоқ мажбуриятидами?
Нимага мендан бир оғиз сўрамади?
Инсонга ақл фаросат берганида оллоҳ Абдимўмин Ўтбосаров четда қолганми ё... одамларнинг тақдири менга нима; етарки ўз касбимда ишласам бўлди- деб ўйлайдиганларданми tuhunmadim?
Қўлига ёзиб берилган мантини кар -кўр каби текширмай тўғрими ёки нотўғрими деб ўйлаб кўрмасдан эълон қилаверадими ?
Бир бегунаҳ инсонниng ҳаёти, оиласи Ўзбекистон Телвидинясининг спекири Абдимўмин Ўтбосров учун "ўйинчоқ” бўлдимикан?
Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Сафар ака ҳақида очилган "дося"сига, “ўғри” деб ёзмаганди Абдимўмин Ўтбиосаров Сафар акани “ўғри” деб эълон қилганида.
Журналист дегани ҳақиқатни ёзадиган тарафсиз инсон бўлмайдими?
Қўлига ёзиб берилган “матн”га, эмас ; бир оз бўлсада виждонига (агар виждон)ни ,қолган бўлса қулоқ тутмайдими?
Бирisiни қораламоқчи бўлиб ҳабар айтмоқчи бўлса, иккинчи тарафга ҳам микрафон узатмайдими...
Абдимўмин Ўтбосаров исмли инсон қиyaфасига кирган шайтон.
Zаррача виждонни бўлганида мендан бир оғиз сўраган бўлар эди ...
Қўлимда рад қилиб бўлмайдиган далилим бўлиб ; лаънати “танга”ни Сафар ака ўғирламагани аксинча Қарақалпағистон Республикаси Элликқаълла туман тарих музейининг директори Ўразали Жумаевнинг ўз қўли билан “экспертиза қилдириб беринг” деб ёзилган тилхатини кўрсатмас эдимми?
Мен журналистика факультетини битирмагангандим, лекин шундай бўлса ҳам озми,кўпми журналистик қонун -қоидаларидан хабарим бор .
Ҳар қандай журналист қўлига берилган , “хабар”ни ўқиб эшиттирмоқчи ёки газетага фелетон ёзмоқни талаб қилганларида "қораланган" тарафга ҳам микрафон тутиб фикрлари тингланиши керак эмасми ?
Ё мен журналистлик қонун қоидаларини нотўғри тушунаманми?
Аммо бу менинг сўраганларим аниқроғи журналистлардан талаб қилаётганим Ўзбекистон каби корупцияга ботган, диктатура ривожланган давлатда ўз ҳақ- ҳуқуқимни излашим кундуз куни “қўлимга чироқ ёқиб” излаб топа олмайдиганим ноёб бир матоҳ эди “ҳақиқат” деганлари ўшанда..
Энг ачинарлиси орадан ўтган 20 йил мабойнида вазият ҳалиям ўзгармади.
"Замона зўрники , паймона кўрники" деганларидай,телевидиния ҳам, унда ишловчи спикерлардан тортиб, телвидинянинг директоригача Президент Ислом Абдиғаниевич Каримов бошчилигидаги қўрқув салтанатининг ювиндихўрлари эдилар.
Уларда на инсонийлик, на виждон қолганди.
Эгасининг ташлаган суягига алданиб оёқларини ялаётган ялоқхўр "итлар" галаси, кечқурун нечук ҳотиржам ёстиқга бош қўйиб ухлар экан?
-Нима қилсам экан?
-Кимдан маслаҳат сўрай?
-Кимга дардимни айтай?
-Жавобсиз саволлар бўйимдан баланд тепамда “дор”нинг, ипи каби салонниб турарди. "осман узоқ, ер эса қаттиқ “ нима қилишимни ким билан маслаҳатлашиб иш қилишимни билмасдим .
Тошкентда яқин кими -кимсам йўқ эди.
Бирга ўқиган курсдош дўстларим ҳаммаси Самарқандда қолганди.
Ота -.онам, қариндош уруғларим Қарақалпағистоннинг Беруний туманида яшашгани -ю, шу кунгача қадар уларнинг куёвининг қамалганидан ҳабарлари йўқ; айтмагандим онамнинг юраги сиқилмасин деб...
Энди нима бўлади?
Қишлоқимизда свет ўчмаган бўлса ҳамма телвизор томаша қилади.
Айниқса; худо раҳматли дадам ҳеч нима кўрмаса ҳам “ахборат” праграммасини қолдирмай кўрадиган одати бор бугун "ахборат”ни кўрган бўлса?
Мен ўлдим...
Ҳамма қариндош -уруғларим, ҳамқишлоқларим, синфдош дўстларим ҳаммаси эшитишади қишлоқимизда Камол аканинг куёви “ўғри” эканда билмабмиз; ўқиб ақли кирмаган қизи оҳирида; “ўғрини” топган экан-да, деб гап- сўз тарқалиб кетмайдими?
Чунки бутун ҳамқишоқларим; бир -биримизга бегона эмасдик .
Барчамиз битта чинорнинг илдизи,yaproqi яъни катта бобом Рейимбой бобонинг авлодлари эдик.
Қисқача тушунарли қилиб айтсам қишлоқимизда 100 тача хонадон бор.
Ҳаммамиз бир -биримизга: амаки, хола, амма, тоға, жиян қолганлари эса қуда -анда бўлиб томирларимиз боғланиб кетганди.
Кимининг ўғли , кимининг қизи бўлса ўзора қуда -анда бўлиб бегонадан на келин олардилар на бегонага қиз берардилар.
Қишлоқимизнинг ва оиламизнинг урф одатларини бузган осийси мен эдим.
Тамоман бегона оилага келин бўлиб кетгандим.
Сафар ака “бегона” бўлганилиги учун ҳамaн кўзга ташланиб, шу қисқа вақт мабойнида бутун ҳамқишлоқларим, қариндош - уруғларим ҳаммаси танишди .
Ўзиниям харектери киришимли бўлганиданми ҳамма ақробаларим bilan бирданига апоқ -чапоқ бўлиб кетганди. Қамалишидан олдин сўнги марта уйга борганимизда жияним уйланаётган экан ;тўйда ўзи ёзган "temur hotin" deb nomlangan ҳазил шеърни ўқиб ҳаммани хурсанди қилганди.
Хулласи калом тўй ҳашамга аралашиб ўзини бегона каби олиб қочмагани учунми ақробаларимизнинг севимли домадига айлагanди.
Қишлоқимизда Сафар акани 7 ёшдан 70 ёшгача ҳамма танирди.
Энди қайси юз билан уйга- қишлоқимизга, бораман?
Бир нондан берса тўйдирадиган бир муштдан урса ўлдирадиган беш акам бўлса?...
Уларнинг юзига қандай қарайман?
Менинг бежавоб шавқатсиз саволларга топадиган жавобим, на дардимга топажак чорам бор эди. Қўлларим калта узатсам османга етмасди , оёқларим эса кундан -кунга қаттиқ ерни тешиб ботиб бораётгандим.
Сиғинай десам тоғим, бекинай десам ўрмоним йўқ эди.
Ҳаммасидан бира тўла қутилиб бош олиб кетай; қайтмас макконга десам 1.5 ёшига ҳам етмаган Жалолиддинни нима қиламан?...
Унинг айби нима ?....
Атрофимни ўраб олаётган зулм занжири тоборо таранг тортилиб нафас олишим оғирлашётганди.
Мен кимман?
Нимадан менинг бошимга бу маломат тошлари отилди?
Бузоқнинг ҳаққи бор деб “сигирнинг сутини ичмайдиган” одам нечук ўғри деб туҳматнинг тўрига илиниб қамалиб қолди ?
Кеча кундуз ухламай жавоб изласам ҳам жавобини топа олмайдиган саволлар мўр малаҳ каби бостириб келаётганди.
Ўзимни тубсиз жарлик ичида оёқ қўли занжирланган ҳолда ҳис қилардим.
Фақат юлдуз тўла чексиз осмон ва қоронғу кечанинг ёлғиз малаги ярим ой чарақлаб тураради бош учимда.
***
Ой ярим, дил ярим ,
Ғуссадан тўлмас ҳеч қачон.
***
Бошим айлана бошлади, кўз олдим қоронғулашди, ҳолсиз ёстиқга бош қўйдим.
Тунданда қора тонгим отди.
6.10.2013 yil. Lausanne.
16 қисм.
Бугун нима қилсам экан?...
22- қисм.
Ҳа, менинг гапимдан Ҳамидулло ака тош каби қотганди. ..
-Балким биринчи марта эшитаётгандир, бир ҳимоячининг ўзи ҳимоя қилаётган одамнинг хотиннига "эрингизнинг иши ҳақида гаплашмиман” деб айтganишини?...
-Энг сўнгги модада кийинадиган “тош қўғирчоқ” Dildora Muhammedova ўзи билиб- билмадан , кимларингдир топшириқини бажараётганини ўзи фош қилганди .
-Ўша олалча қоранғулик босган кунларимда Дилдоранинг нега унақа деб айтганини ўйлаб мушоҳада қилишга вақтим йўқ эди. Usha kunlarda худонинг берган куни meni ташвишлар карвони эрта тонгда эшигимнинг олдида пойлаб туришарди.
- Бисмаллоҳ деб эшикни очсам изн сўрамасдан ichkariga кириб келишарди...
-Қисқача ўзатласам мenнинг дардим ўзиmнинг бўйимдан баланд.
-Ўша маъшум учрашувда: пракурор Эргаш Жўраев eringiz “тангани топsin” деб дағал овазда буйруқ берганида ҳам Дилдора Саидмуҳаммедова алланечук холга келганди.
- Йўлда келар эканмиз Дилдора мени юботишга ҳаракат қилиб ;
-Хафа бўлманг Эргаш Жўраевдан, Каримовга яхши кўринмоқчи бўлаяпти ўзи жудаям лаганбардор, қўрқоқ одам. ..
-Ташқаридан қараганда ” шоҳона либослар” ichidagi бу аёл ўзини жуда баҳтиёр кўрсатарди.
- Aслида -чи, юзида чаплаб ташлаган бўйёқидан асл башарасини йўқотган; Dildoraнинг айта олмаган дардлари бошидан ошиб- тошиб, ётганини ҳис қилгандим ўшанда.
-Ҳамидулло акага хаёлимдан ўтган гапларни айтмадим.
-Сизга Сафарни досясини бераман ўқиб ўрганинг деб қўлимга тутқизди.
Очиб ўқисам jinoyat ishi икки одам учун очилган экан.
ЭРК Демократик Партиясиниг раиси Муҳаммад Солиҳ ва унинг ёрдамчиси Сафарбой Бекжонов (ўша маъшум йилларда Ўзбекистон мустақил давлат бўлганига 2 йил бўлган бўлсада жиноят кодекслари ўзгармаганми эдими аниқ эсимда йўқ. ) Ўзбекистон ССР Жиноят кодексиниг 129 моддасиниг 3 банди айбдор деб топилган деб ёзилганди.
-Жиноий ишнинг
ERK Demokratik Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳ uchun ochilgan қисми “жиноятчининг Ўзбекистондан қочиб” кетгани муносабати билан вақтинча ёпилган деб yozilилганди.
-Ўқиб ўргандингизми?
-Ҳа.
-Олдин иккаламиз келишиб олайлик.
-Нимага, ҳайратланиб сўрадим?
-Мен аслида Муҳаммад Солимхнинг адвокатиман агар эрингиз Муҳаммад Солиҳга қарши кўргазма берса мен унга адвокатлик қилмайман.
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим...
-Ҳамидулло ака... Сафар ака Муҳаммад Солихга қарши кўргазма берганида ҳозиргача қамоқда ётмаган бўларди... Прокурор Эргаш Жўраев ҳам менга нимага эрингиз “дордан қочган” Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қилади деб жахли чиқди.
-Менинг ҳаммасидан ҳабарим bor hatto телвизондаги “ахборот” прагарммасида ҳам эшигандим бу ҳақида.
-Сизни огоҳлантириб айтаяпман.
-Учрашганингизда айтинг Сафарга.
-Учрашув дейсизми?...
-Қачон учрашаман?
....
-Кейин бошимдан ўтган ҳамма воқеаларни айтиб бердим.
-Шунақами?
-Шундай.
-Ҳафа бўлманг бундан кейин ҳаммаси яхши бўлади.
-Рахмат.
-Менга бир хафталардан кейин телефон қилинг деб ўзининг иш ери телефон номерини берди.
-Яхши.
-Кўнглим тоғдай кўтарилиб Ҳамидулло аканинг ёнидан қайтдим.
-Шу орада айтиб қўйяйин энди мен ёлғиз эмас эдим.
-Адабиёт ўқувтувчимнинг ўғли қишлоқимиздан Тошкетда Университет ва -Инстутларда ўқийдиган болаларни ҳаммасини тўплаб уйга олиб келди.
-Олдин ёзганим каби бизнинг қишлоқиимiзda ҳеч ким бир бировга бегона эмас.
-Ҳаммамиз улкан бир чинорнинг илдиз-u, yaproqларимиз.
-Бир- биримизга туташиб кетганmiz.
- Aка-ука, опа- сингил, тоға, амма, почча, холаларнинг фарзандларимиз.
-Уларнинг ичида биргина мен begonalashgan edim yani қишлоқимиздан chiqib Хоразмнинг Хозарасп туманига эрга тегиб кетганман тамоман бегона оилага.
-Улар менинг ҳолимдан тез- тез , хабар олиб туришадаиган бўлишди.
.-Мен учун яхши бўлгани шу бўлдики энди олдингидай моддий тарафдан сиқинти чекмасдим.
-Студент ukаларim қишлоқимизга қайтганларида онам “ тузланиб қуритилган гўшт ,ёғ , груч пул “ хуллоси калом bir oilaning nima ehtiyoji бўлса ҳаммасини бериб yborardi.
Xатто Жалолиддин ва ўзимга yozlik, qishlik кийим кечакlar ...хуллоси калом олдингидай сиқилмасдим йўқик ва етар -етмасликдан.
-Уйимизнинг атрофида юрган “искович ит”лар уkamlarнинг бошига бало ёғдирмасин деб жуда қўрқардим.
-Уларга ҳам эҳтиёт бўлишларини такидлардим.
-Шу орада КГБ ҳам бўш туришни истамадими?...
-Ўзбекистон Маданият уюишмасида ишлайдиган Раҳмон Ҳожимуродni (олдинги бобларда кимлигини ёзгандим) уни қанdaй танидим мен ?
Сафар ака қамалмасидан один бир куни тушлик вақтида уйимизга иккита одамни бошлаб келди менga таништирди .
Рахмон бизнинг партияда ишлаган, унисини kimligini ham исмини эсимдан чиқардим chunki safar aka qamalganidan keyin bir marta ham kurmadim.
Шундан эслаб қолгандим.
-Сафaр ака қамалib oylar utganдан кейин келди bir kuni keldi yonida ўрта бўйли нозик қоматли, sochlari juda uzun жуда чиройли бир қиз билан келди.
-Бу қиз бизда yani Madniyat Jamjarmasida секратарка бўлиб ишлайди исми Соламат Қурбонова.(Қашқадарё Вилояти Китоб туманида туғилган)
-Rahmon aka menga qarab янга сиз ёлғиз қолманг деб Соламатни олиб келдим siz bilan tanishtirishga Соламат aslida Сергейлида Муҳаммад Бекжоннинг уйида ижарада яшайди.
- Бaъзи кунлари сизнида қоlsa kечалари ёлғиз ўзингиз қўрқmasсиз shunda.
-Майли дедим.
-Муҳаммад аканинг уйида турар экан-ку ,КГБ нинг лайчаси эмасдир деб ишондим.
-Уларнинг иккаласи ҳам яъни Раҳмон ака билан Соламат ўйиннинг бир парчаси иккаласи ҳам КГБ нинг ажани эканлар. ..
(алданганимни кейин билдим билганимда кеч эди афсус)
Муҳаммад ака ҳам жуда содда hokisor одам бўлган эканда уларга ишонган va uz uyida bir tiyin pul olmadan yillarcha yashatgan.
-Мен баъзи нарсалардан шубҳалангандим...аммо қўлимда исботим бор лекин кўзим билан кўрмаганим учун туҳматчи бўлмай деб ичимга ютгандим.
-Қандай дейсизми?
-Соламат бизнинг уйда туриб бошлаганидан кейин Сафар аканинг уйда турган архиви , ноёб китоблари ҳаммаси изсиз йўқолди.
Аниқ биламанки китоблар ҳужжатлар ва ўша вақтда бўлиб ўтган студентлар қатнашган митингларнинг жуда кўп расмлари ва Сафар аканинг оиласига оид жуда кўп тарихий расмлар бор эди.
-Ноёб қўлёзмалар...
Уйнигнг калитидан бир дона Соламатга бериб қўйгандим.
-Мен бор-u, йўқ uyga келганингизда ташқарида қолманг деб
-Ҳаммаси izsiz кетганди.
-КГБ никлар уйимизни тинтув қилишган лекин бу уйни эмас.
-Боғишамол тумани Якуб Колос кўчасидаги 22 уйни эмас
-Бектемир Туманидаги Муҳтор Авезов кўчасидаги жойлашган биз яшаган Сафар аканинг қонуний уйини тинтув қилishганди
-Тошкент шаҳридаги уй расман Сафар аканинг номига ўтмагани ularning yani
Ўзбекистон КГБсининг бу уйни тинтув қилишга қонунан ҳаққи йўқ эди..
Арҳив йўқолганини кимга айтишни билмаsдим.
Солматдан шубҳа қилай десам Муҳаммад ака унга шундай ишониб уйида ижарада бир тийин пул ҳам тўлатмасдан яшатиб қўйибди мен шубҳаланганимни айтсам жахли чиқар деб дамимни ичiмга ютдим.
-Муҳаммад ака Муҳаммад Солиҳнинг укаси деб ҳеч қаерга ишга олмас эдими билмайман ҳеч қаерда ишламасди.
-Хотини Нина опа ҳам кичкина қизига ҳомиладор бўлгани учун ishlamasdi shekilli moddiy tarafdan жуда қийин эди уларга.
-Муҳаммад ака бир куни уйга ёлғиз ўзи келди.
Bўлмасa ҳар келганида анаву турқи савуқ Аҳтам оға Розиқов билан etaklashib kelishar edi.
- Қурбоной деди жуда ғамгин овазда подезимизда қарз олмаган қўни- qўшнимиз, қолмади энди кимдан қарз сўрашни ҳам билмаяпмиз уйда на егани нон бор на боshқа нарса болалар сал кам оч ўтирибди...
-Бу гапни эшитиб юрагим парчаланди.
- Муҳаммад ака онамлар менга жуда кўп продукти (озиқ овқат) бериб юборишибди. Кеча жиянимнинг эри Тошкентга келган экан олиб келди.
-Сизга ҳам бераман iкки оилага етиб ортади.
-Ошхонага кирдимда Онам жиянимнинг эри орқали бериб юборган нима бўлса иккига бўлдим.
-Ҳатто онам бериб юборган пулни ҳам яримни Муҳаммад аканинг қўлига тутқаздим янгамга бир нима олинг деб.
-Орадан кўп вақт ўтмадан Муҳаммад ака kurinmay qoldi. Keyin Туркияга кетганини Соламатдан эшитдим.
-Муҳаммад акага кетишидан олдин акаси Муҳаммад Солиҳ унга қанчадир миқдорда $ юборган.
У эса ўша юборилган доллардан 1000$ ини, Ўзбекистон Маданият Фондида ишлайдиган шоир Ҳамроқул Асқаргами ёки Раҳмон Ҳожимуродгами берган буни xam менга воқеанинг шоҳиди бўлган Соламат айтди.
Сабаб мазкур ташкилотда ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг опасининг ўғли яъни жияни Маҳмуд ишларди.
Пулни берар экан Муҳаммад Бекжон уларга бу пулни бизнесда ишлатинглар кейин ҳар ойда ойлик ҳисобидан жияним Маҳмудга тўлаб боринглар деган.
-Менга номига бўлса ҳам 1. $ бермади...
-Йўқ мен унақа очапат эмасман ўшанда ҳам ҳозир ҳам Муҳаммад Бекжондан хафа эмасман мен кимман-ки?...
-Яқин қариндош бўлмасам?
-Етти ёт беgона бўлсам.
Chалғанда қоним қўшилмайди шоир Муҳаммад Солиҳнинг оиласига.
Муҳаммад Бекжонга ҳам Муҳаммад Солиҳга ҳам eng яқин одамлар Жиззахлик шоир Ҳамроқул Асқар билан Самарқандлик Раҳмон Ҳожимурод.
Safar Bekjon ularga kim bulibdi?...
Qamoqda qon yutib utirgan birisi.
Oilasi ochlikdan, yuqlikdan , uzi esa qamoqda chirib ulib ketmaydimi ularga nima...
Biri aka bulgan ham shoir hamda ERK Demokrtaik Partiyasining raisi Muhammad Solih birisi esa ukasi bulgan Muhammad Bekjon ushanda shunday uylagandirlar...
Bugungi kunda alohimga ming bor shukur qilmanki, eng ogir kunimda ham ulardan bir tiyin yordam suramaganim, ular ham uzlari aytib uzlari bermagni uchun. Advokatning pullarini esa oldin yozganimday hudo rahamtli Shukurulla Mirsayidocv tulagandi.
Hali keyingi boblarda jannatmakon inson Shukurullo Mirsayidov haqida tuliq yozaman.
Биз ҳозир тақдирнинг тақозаси билан Shevedsariyada яшаймиз ва Муҳаммад аканинг изидан қамоқхонага ҳолини хотирини сўраб бора олмамймиз...
Bildigim qadari ila Ҳамроқул Асқар билан Раҳмон Ҳожимурод Uzbekistonda yashashadi ular har uch oyda bir Муҳаммад Бекжоннинг изидан бораётгандирлар қамоқҳонага hol-hotir suragani...
Egan ogiz uyalar degan gap borku millatimizda.
-Муҳаммад Бекжон ўшанда оғир вазиятда эди болаларининг ейиши учун нон сотиб олишга пули йўқ менда эса боr.
-Онам жиянимнинг эри билан бериб юборган нима бўлибди берсам ...
-Muhimi пул emas ehtiyoji bor oilanimg ogir kunida yordamchi bulganim uchun bugun ham hudoga shukur qilaman берganiм озиқ овқат ҳам ҳалоли ҳўш бўлсин.
Oradan kup vaqt utdi -bир куни уйга ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солҳнинг жияни Маҳмуд ҳовлиқиб келиб қолди.
Биласизми Раҳмон ака ҳам Соламат opa ҳам КГБнинг ажанлари эканlar eнди ўргандик кимлигни.
-Мен сезгандим деб бўлган воқеаларни айтсам...
-Nимага олдин айтмадингиз?
-Айтсам Муҳаммад ака менга ишонармиди?...
Маҳмуд uylanib qolди.
2.12.2013 yil. Lausanne.
Ҳа, менинг гапимдан Ҳамидулло ака тош каби қотганди. ..
-Балким биринчи марта эшитаётгандир, бир ҳимоячининг ўзи ҳимоя қилаётган одамнинг хотиннига "эрингизнинг иши ҳақида гаплашмиман” деб айтganишини?...
-Энг сўнгги модада кийинадиган “тош қўғирчоқ” Dildora Muhammedova ўзи билиб- билмадан , кимларингдир топшириқини бажараётганини ўзи фош қилганди .
-Ўша олалча қоранғулик босган кунларимда Дилдоранинг нега унақа деб айтганини ўйлаб мушоҳада қилишга вақтим йўқ эди. Usha kunlarda худонинг берган куни meni ташвишлар карвони эрта тонгда эшигимнинг олдида пойлаб туришарди.
- Бисмаллоҳ деб эшикни очсам изн сўрамасдан ichkariga кириб келишарди...
-Қисқача ўзатласам мenнинг дардим ўзиmнинг бўйимдан баланд.
-Ўша маъшум учрашувда: пракурор Эргаш Жўраев eringiz “тангани топsin” деб дағал овазда буйруқ берганида ҳам Дилдора Саидмуҳаммедова алланечук холга келганди.
- Йўлда келар эканмиз Дилдора мени юботишга ҳаракат қилиб ;
-Хафа бўлманг Эргаш Жўраевдан, Каримовга яхши кўринмоқчи бўлаяпти ўзи жудаям лаганбардор, қўрқоқ одам. ..
-Ташқаридан қараганда ” шоҳона либослар” ichidagi бу аёл ўзини жуда баҳтиёр кўрсатарди.
- Aслида -чи, юзида чаплаб ташлаган бўйёқидан асл башарасини йўқотган; Dildoraнинг айта олмаган дардлари бошидан ошиб- тошиб, ётганини ҳис қилгандим ўшанда.
-Ҳамидулло акага хаёлимдан ўтган гапларни айтмадим.
-Сизга Сафарни досясини бераман ўқиб ўрганинг деб қўлимга тутқизди.
Очиб ўқисам jinoyat ishi икки одам учун очилган экан.
ЭРК Демократик Партиясиниг раиси Муҳаммад Солиҳ ва унинг ёрдамчиси Сафарбой Бекжонов (ўша маъшум йилларда Ўзбекистон мустақил давлат бўлганига 2 йил бўлган бўлсада жиноят кодекслари ўзгармаганми эдими аниқ эсимда йўқ. ) Ўзбекистон ССР Жиноят кодексиниг 129 моддасиниг 3 банди айбдор деб топилган деб ёзилганди.
-Жиноий ишнинг
ERK Demokratik Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳ uchun ochilgan қисми “жиноятчининг Ўзбекистондан қочиб” кетгани муносабати билан вақтинча ёпилган деб yozilилганди.
-Ўқиб ўргандингизми?
-Ҳа.
-Олдин иккаламиз келишиб олайлик.
-Нимага, ҳайратланиб сўрадим?
-Мен аслида Муҳаммад Солимхнинг адвокатиман агар эрингиз Муҳаммад Солиҳга қарши кўргазма берса мен унга адвокатлик қилмайман.
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим...
-Ҳамидулло ака... Сафар ака Муҳаммад Солихга қарши кўргазма берганида ҳозиргача қамоқда ётмаган бўларди... Прокурор Эргаш Жўраев ҳам менга нимага эрингиз “дордан қочган” Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қилади деб жахли чиқди.
-Менинг ҳаммасидан ҳабарим bor hatto телвизондаги “ахборот” прагарммасида ҳам эшигандим бу ҳақида.
-Сизни огоҳлантириб айтаяпман.
-Учрашганингизда айтинг Сафарга.
-Учрашув дейсизми?...
-Қачон учрашаман?
....
-Кейин бошимдан ўтган ҳамма воқеаларни айтиб бердим.
-Шунақами?
-Шундай.
-Ҳафа бўлманг бундан кейин ҳаммаси яхши бўлади.
-Рахмат.
-Менга бир хафталардан кейин телефон қилинг деб ўзининг иш ери телефон номерини берди.
-Яхши.
-Кўнглим тоғдай кўтарилиб Ҳамидулло аканинг ёнидан қайтдим.
-Шу орада айтиб қўйяйин энди мен ёлғиз эмас эдим.
-Адабиёт ўқувтувчимнинг ўғли қишлоқимиздан Тошкетда Университет ва -Инстутларда ўқийдиган болаларни ҳаммасини тўплаб уйга олиб келди.
-Олдин ёзганим каби бизнинг қишлоқиимiзda ҳеч ким бир бировга бегона эмас.
-Ҳаммамиз улкан бир чинорнинг илдиз-u, yaproqларимиз.
-Бир- биримизга туташиб кетганmiz.
- Aка-ука, опа- сингил, тоға, амма, почча, холаларнинг фарзандларимиз.
-Уларнинг ичида биргина мен begonalashgan edim yani қишлоқимиздан chiqib Хоразмнинг Хозарасп туманига эрга тегиб кетганман тамоман бегона оилага.
-Улар менинг ҳолимдан тез- тез , хабар олиб туришадаиган бўлишди.
.-Мен учун яхши бўлгани шу бўлдики энди олдингидай моддий тарафдан сиқинти чекмасдим.
-Студент ukаларim қишлоқимизга қайтганларида онам “ тузланиб қуритилган гўшт ,ёғ , груч пул “ хуллоси калом bir oilaning nima ehtiyoji бўлса ҳаммасини бериб yborardi.
Xатто Жалолиддин ва ўзимга yozlik, qishlik кийим кечакlar ...хуллоси калом олдингидай сиқилмасдим йўқик ва етар -етмасликдан.
-Уйимизнинг атрофида юрган “искович ит”лар уkamlarнинг бошига бало ёғдирмасин деб жуда қўрқардим.
-Уларга ҳам эҳтиёт бўлишларини такидлардим.
-Шу орада КГБ ҳам бўш туришни истамадими?...
-Ўзбекистон Маданият уюишмасида ишлайдиган Раҳмон Ҳожимуродni (олдинги бобларда кимлигини ёзгандим) уни қанdaй танидим мен ?
Сафар ака қамалмасидан один бир куни тушлик вақтида уйимизга иккита одамни бошлаб келди менga таништирди .
Рахмон бизнинг партияда ишлаган, унисини kimligini ham исмини эсимдан чиқардим chunki safar aka qamalganidan keyin bir marta ham kurmadim.
Шундан эслаб қолгандим.
-Сафaр ака қамалib oylar utganдан кейин келди bir kuni keldi yonida ўрта бўйли нозик қоматли, sochlari juda uzun жуда чиройли бир қиз билан келди.
-Бу қиз бизда yani Madniyat Jamjarmasida секратарка бўлиб ишлайди исми Соламат Қурбонова.(Қашқадарё Вилояти Китоб туманида туғилган)
-Rahmon aka menga qarab янга сиз ёлғиз қолманг деб Соламатни олиб келдим siz bilan tanishtirishga Соламат aslida Сергейлида Муҳаммад Бекжоннинг уйида ижарада яшайди.
- Бaъзи кунлари сизнида қоlsa kечалари ёлғиз ўзингиз қўрқmasсиз shunda.
-Майли дедим.
-Муҳаммад аканинг уйида турар экан-ку ,КГБ нинг лайчаси эмасдир деб ишондим.
-Уларнинг иккаласи ҳам яъни Раҳмон ака билан Соламат ўйиннинг бир парчаси иккаласи ҳам КГБ нинг ажани эканлар. ..
(алданганимни кейин билдим билганимда кеч эди афсус)
Муҳаммад ака ҳам жуда содда hokisor одам бўлган эканда уларга ишонган va uz uyida bir tiyin pul olmadan yillarcha yashatgan.
-Мен баъзи нарсалардан шубҳалангандим...аммо қўлимда исботим бор лекин кўзим билан кўрмаганим учун туҳматчи бўлмай деб ичимга ютгандим.
-Қандай дейсизми?
-Соламат бизнинг уйда туриб бошлаганидан кейин Сафар аканинг уйда турган архиви , ноёб китоблари ҳаммаси изсиз йўқолди.
Аниқ биламанки китоблар ҳужжатлар ва ўша вақтда бўлиб ўтган студентлар қатнашган митингларнинг жуда кўп расмлари ва Сафар аканинг оиласига оид жуда кўп тарихий расмлар бор эди.
-Ноёб қўлёзмалар...
Уйнигнг калитидан бир дона Соламатга бериб қўйгандим.
-Мен бор-u, йўқ uyga келганингизда ташқарида қолманг деб
-Ҳаммаси izsiz кетганди.
-КГБ никлар уйимизни тинтув қилишган лекин бу уйни эмас.
-Боғишамол тумани Якуб Колос кўчасидаги 22 уйни эмас
-Бектемир Туманидаги Муҳтор Авезов кўчасидаги жойлашган биз яшаган Сафар аканинг қонуний уйини тинтув қилishганди
-Тошкент шаҳридаги уй расман Сафар аканинг номига ўтмагани ularning yani
Ўзбекистон КГБсининг бу уйни тинтув қилишга қонунан ҳаққи йўқ эди..
Арҳив йўқолганини кимга айтишни билмаsдим.
Солматдан шубҳа қилай десам Муҳаммад ака унга шундай ишониб уйида ижарада бир тийин пул ҳам тўлатмасдан яшатиб қўйибди мен шубҳаланганимни айтсам жахли чиқар деб дамимни ичiмга ютдим.
-Муҳаммад ака Муҳаммад Солиҳнинг укаси деб ҳеч қаерга ишга олмас эдими билмайман ҳеч қаерда ишламасди.
-Хотини Нина опа ҳам кичкина қизига ҳомиладор бўлгани учун ishlamasdi shekilli moddiy tarafdan жуда қийин эди уларга.
-Муҳаммад ака бир куни уйга ёлғиз ўзи келди.
Bўлмасa ҳар келганида анаву турқи савуқ Аҳтам оға Розиқов билан etaklashib kelishar edi.
- Қурбоной деди жуда ғамгин овазда подезимизда қарз олмаган қўни- qўшнимиз, қолмади энди кимдан қарз сўрашни ҳам билмаяпмиз уйда на егани нон бор на боshқа нарса болалар сал кам оч ўтирибди...
-Бу гапни эшитиб юрагим парчаланди.
- Муҳаммад ака онамлар менга жуда кўп продукти (озиқ овқат) бериб юборишибди. Кеча жиянимнинг эри Тошкентга келган экан олиб келди.
-Сизга ҳам бераман iкки оилага етиб ортади.
-Ошхонага кирдимда Онам жиянимнинг эри орқали бериб юборган нима бўлса иккига бўлдим.
-Ҳатто онам бериб юборган пулни ҳам яримни Муҳаммад аканинг қўлига тутқаздим янгамга бир нима олинг деб.
-Орадан кўп вақт ўтмадан Муҳаммад ака kurinmay qoldi. Keyin Туркияга кетганини Соламатдан эшитдим.
-Муҳаммад акага кетишидан олдин акаси Муҳаммад Солиҳ унга қанчадир миқдорда $ юборган.
У эса ўша юборилган доллардан 1000$ ини, Ўзбекистон Маданият Фондида ишлайдиган шоир Ҳамроқул Асқаргами ёки Раҳмон Ҳожимуродгами берган буни xam менга воқеанинг шоҳиди бўлган Соламат айтди.
Сабаб мазкур ташкилотда ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг опасининг ўғли яъни жияни Маҳмуд ишларди.
Пулни берар экан Муҳаммад Бекжон уларга бу пулни бизнесда ишлатинглар кейин ҳар ойда ойлик ҳисобидан жияним Маҳмудга тўлаб боринглар деган.
-Менга номига бўлса ҳам 1. $ бермади...
-Йўқ мен унақа очапат эмасман ўшанда ҳам ҳозир ҳам Муҳаммад Бекжондан хафа эмасман мен кимман-ки?...
-Яқин қариндош бўлмасам?
-Етти ёт беgона бўлсам.
Chалғанда қоним қўшилмайди шоир Муҳаммад Солиҳнинг оиласига.
Муҳаммад Бекжонга ҳам Муҳаммад Солиҳга ҳам eng яқин одамлар Жиззахлик шоир Ҳамроқул Асқар билан Самарқандлик Раҳмон Ҳожимурод.
Safar Bekjon ularga kim bulibdi?...
Qamoqda qon yutib utirgan birisi.
Oilasi ochlikdan, yuqlikdan , uzi esa qamoqda chirib ulib ketmaydimi ularga nima...
Biri aka bulgan ham shoir hamda ERK Demokrtaik Partiyasining raisi Muhammad Solih birisi esa ukasi bulgan Muhammad Bekjon ushanda shunday uylagandirlar...
Bugungi kunda alohimga ming bor shukur qilmanki, eng ogir kunimda ham ulardan bir tiyin yordam suramaganim, ular ham uzlari aytib uzlari bermagni uchun. Advokatning pullarini esa oldin yozganimday hudo rahamtli Shukurulla Mirsayidocv tulagandi.
Hali keyingi boblarda jannatmakon inson Shukurullo Mirsayidov haqida tuliq yozaman.
Биз ҳозир тақдирнинг тақозаси билан Shevedsariyada яшаймиз ва Муҳаммад аканинг изидан қамоқхонага ҳолини хотирини сўраб бора олмамймиз...
Bildigim qadari ila Ҳамроқул Асқар билан Раҳмон Ҳожимурод Uzbekistonda yashashadi ular har uch oyda bir Муҳаммад Бекжоннинг изидан бораётгандирлар қамоқҳонага hol-hotir suragani...
Egan ogiz uyalar degan gap borku millatimizda.
-Муҳаммад Бекжон ўшанда оғир вазиятда эди болаларининг ейиши учун нон сотиб олишга пули йўқ менда эса боr.
-Онам жиянимнинг эри билан бериб юборган нима бўлибди берсам ...
-Muhimi пул emas ehtiyoji bor oilanimg ogir kunida yordamchi bulganim uchun bugun ham hudoga shukur qilaman берganiм озиқ овқат ҳам ҳалоли ҳўш бўлсин.
Oradan kup vaqt utdi -bир куни уйга ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солҳнинг жияни Маҳмуд ҳовлиқиб келиб қолди.
Биласизми Раҳмон ака ҳам Соламат opa ҳам КГБнинг ажанлари эканlar eнди ўргандик кимлигни.
-Мен сезгандим деб бўлган воқеаларни айтсам...
-Nимага олдин айтмадингиз?
-Айтсам Муҳаммад ака менга ишонармиди?...
Маҳмуд uylanib qolди.
2.12.2013 yil. Lausanne.
23 қисм.
Эрк Пратиясининг амалдаги раиси Муҳаммад Солиҳнинг жияни Mahmud ҳайратини ичига ютиб uyiga кетди.
-Орадан 20 йил ўтсада мендаги жавобсиз, саволларга ҳали жавоб топа олмай ҳайронман...
-Ҳайронлигим шунда-ки, мен-ку , ЭРК Пaртиясининг ичдаги гаплардан,сиyoсий ўйинлардан йироқ; ўз уйимда ўз қобиғимга ўзим ўралиб кичкина чақолоқ Жалолиддинни катта қилиш билан оввора эдим.
-Бирдан бошимга ерданми, кўкданми фалокат тоши ёғилиб Сафар ака қамалиб ketди.
Кап-катта одам сайловда ютиб чиқса Ўзбекистон Президентилига адай (номзод)бўлган Муҳаммад Солиҳни нима жин уриб КГВ нинг штатсиз ҳодимлари Аҳтам Розиқов, Рахмон Хожимурод Solamat Qurbonova birga ishlagan.
Rahmon aka ERK Partiyasida katta lavozimda ishlaganini aytgandi .
_Соламат Қурбонова ukasining uyida bepul bemalol yahsagandan tashqari bir vaqtlar Solamat ham Muahmmad Solihning sekratarkasi bulib ishlagan.
_Qiziq savol tuguladi Solih aka bularning kimligini bilarmidi yoki...bilib turib ham jim turganmi?...
-Ўзларi ботган ботқоқга нега мени аралаштирдилар?
-Орадн йиллар ўтганидан кейин Муҳамма Солиҳ билан юзма юз учрашиб шу ҳақда сўраганимда ҳам саволимга жавоб беришни истамаganди.
-Ўшанда менда гумон бор эди лекин “гумон имондан айиради” деганларидай ҳеч кимга оғиз очиб бу ҳақда айта олмаganдим.
-Кимга ҳам айтардим...
-Аҳтам Розиқовни кимлигинi “КГБнинг ажани бўлса керак деб гумон” қилганимни ёзувчи Мамадали Маҳмудов1999 yil суд залидан ҳайқириб эълон қилди.
-Бу ҳақиқатни билишим учун 6 йил kutishim керак эди .
-Билганимда кеч бўлганди...
-ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Аҳтам Розиқов менинг оила дўстим сенга нима деб; менга ситам қилар лекин дўсти бўлса ўзига ,менга нима ...
-Менинг тушунмаганим нима учун КГБнинг агенти давомли укаси Муҳаммад ака билан бирга етаклашиб юрди?
-Раҳмон Хожимурад ҳам Муҳаммад аканинг уйида ижарада қўйган қизи Соламат Қурбонова ҳам айни ташкилотнинг одамлари экан.
-Уларнинг кимлигини билишим учун сал кам бир йил бор эди.
-Муҳаммад Солиҳнинг жияни Маҳмуд Соламат билан Раҳмон аканинг кимлигини 1994 йилнинг Сентябр ойида айтганди.
Орадан бир ҳафта ҳам ўтиб -ўтмай, Ҳамидулло Зайниддиновга телефон қилсам, вақтингиз бўлса эртага эрталаб соат 8 га келинг деди.
Эрталаб 7 яримда йўлга чиқар эканман Жалолиддинни Соламатга қолдирдим. Жалолиддинниng овази чиқмасди лекин икки кўзидан ёш shoshqator bulib оқар эди. Кичкина Жалолиддин сассиз- sадосиз, йиғларди.
Унинг бу холатини кўриб ўзимнинг ҳам кўнглим бузулди.
-Метрога чиққанимда ҳам кўз ёшимni тўҳтаta олмагандим.
-Ҳамма менга ҳайратланиб қаради.
-Борсам ҳали Ҳамидулло Zayniddinovнинг иш ери очилмаган экан.
-Ярим соатдан кўпроқ ташқарида кутдим.
-Ҳамидулло Зайниддинов трейлебусдан тушиб келди.
-Саломлашиб хол- хотир сўради.
-Сизни кутдириб қўйдими ?
-Йўқ.
-Ичкарига кирдик .
-Сиз кутиш залига боринг, ҳозир келаман.
-Яхши.
-Ҳамидулло ака келди .
-Тош Tурмага бориб Сафар билан учрашдим
-Нима ?
- Ростданми, ўзини кўрдингизми ?
- Кўзим жиққа ёшга тўлди.
-Соғлиги қандай кўз ёши аралаш сўрадим.
-Анча чарчаган.
-Очлик қилган экан юрагининг маззаси йўқ .
-Анча ўзини олдириб қўйибди заифлаб кетибди.
***
Тилим лол, сўзга келмайди тилим
Овазим чиқмайди, йиғлай бошлайман
***
-Менинг ғам дарёсига чўкиб кетганимни кўрган Ҳамидулло ака мени юпотишга ҳаракат қилди.
-Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.
-Ҳаммаси эртага яхши бўлади: умид билан айтдим.
-Сафаржон олдин ҳам шунақа нимжонмиди кулумсираб сўради?
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим.
-Семиз деб айтай десам ,ялғон гапирган бўламан.
-Сафар ака қамалмасидан олдин ҳам унча семиз эмас эди.
-Ҳамма қатори...
-Сиз дори дармон топиб бермасангиз бўлмас, Safargа врачларнинг ёрдами керак.
-Кимдан сўрайман?
- « Халқора қизил ярим ой” ташкилотига бориб сўраб кўринг балким улар ёрдам беришар.
-Раҳмат маслаҳатингиз учун.
Ҳамидулло ака билан хайрлашиб; қалбимда бир умид учқуни билан уйга қайтдим.
-Энди икки оёқимни боғлаб уйда ўтирмай нимадир қилишим керак. “Халқора қизил ярим ой” жамиятини адресини топиб бориб улардан ёрдам сўрашим керак...
-Шундай ҳаёл билан ўтиргандим prafessor Отаназар Орифов телефон қилди.
-Сафарбойдан ҳабар борми деб.
- Tерговчи Ҳусан Аҳмедов “ балким Сафар Бекжон ойнинг 27 числосига қадар қамоқдан чиқиши мумкин” деганидан буён Отаназар aка ҳар ойнинг 27 числоси яқинлашганда телефон қилар eди.
- Бulib utgan ўтган воқаеларни айтиб бердим.
-Жуда яхши бўлибди Zayniddinovning habar olgani.
-Siz “Халқора қизил ярим ой “ ташкилотига боринг!
-Адресини билмайман.
-Дилорам Исоқовадан сўранг балким у билар.
-Яхши.
-Отаназар ака хайрлашишидан олдин менга 1993 йил 25 Сентябрь куни Тошкентдаги Темир Йўл ишчиларнинг Маданият саройида ЭРК Демократик Партиясиниг 4 Қулултойи бўлишини айтиб мени ҳам қурултойга таклиф қилди.
-Раҳмат бораман дедим.
-Шу ерда очиқлiк келтиришим керак бўлган вазият бор.
-Шукурулло Мирсайидов: кўпчилик бу олийжаноб инсонни билса керак.
(2012 йил вафот этди ruhi shod, joyi jannatdan bulsin)
1989 йилда у кишi Тошкент Шаҳар Советининг раси бўлиб ишлаганларида Сафар ака Тошкентда ўқийдиган студентларнинг “Ёшлар” ташкилотида уларнинг муоммалари билан шуғулланади.
Ўшанда бир неча марта Шукурулло Мирсайидов билан учрашиб суҳбатлашади ёшларнинг муоммаларини ижобий ҳал қилишга Шукурулло Мирсайидов ёрдамчи бўлади.
Орадан йиллар ўтгандан кейин Сафар аканинг қамалганини эшитган бу олийжаноб инсон ўз адовакатлари бўлган Егошин ва Ҳамидулло Зайниддинов билан гаплашиб Сафар аканинг адвокати бўлишга кўндиради.
Иккала адвокатнинг ҳам хизмат ҳаққини ўзи тўлади.
-Дилорам Исоқовадага телефон қилиб “Халқора қизил ярим ой" ташкилотининг адресини олдим.
-»Халқора қизил ярим ой” ташкилотининг раҳбарига ариза ёздib bерилган адресни сўраб – суриштириб, зўрға ўша ташкилотни топib bordim..
-Қабулхонасига кииб ўзимни таништириб ташкилотдан ёрдам сўраб келганимни айтib ёзган аризамни бермоқчи эдим; секратар қиз бир оз кутсангиз ташкилотиmiзнинг раиси Муҳаммедова қабул қилади у кишига берасиз ёзган аризангизни деди.
-Ташкилотнинг раиси мени жуда очиқ чеҳра билан кутиб олди.
- Юзимга тикилиб туриб мен сизни танийман ...dedi.
-Ҳайрон бўлдим, қандай танийsiз мени; бу ерга биринчи марта келаяпман.
-Сиз билан 1989 йил Abgust oyida Фарғонадаги “Чимиион” дам олиш саноториясида бирга дам олгандик.
-Ростданми ҳайратимини яшира олмай сўрадим?
-Рост.
-Тўғрисини айтсам мен бир кўрган одамимни иккинчи марта кўрганимда танимайдиган одатим бор...у ерда дам олганимни- ку, унитмадим.
- Lекин кўзлари кулиб турган; ҳушбичим хонимни кўрганимни ҳеч эслай олмадим.
-Кечирасиз эслай олмадим.
-Майли зарари йўқ мен сизни унитмадим -ку.
-Раҳмат.
-Мен сиздан ёрдам сўраб келдим деб олдига ёзиб келган аризамни қўйдим.
-Yozgan arizamni dиққат билан ўқиб менга қаради.
-Нима бўлган ўзи?
-Ёзган аризамда қисқача баҳс этганим учун бьошимга тушган фожиани ҳаммасин айтиб бердим.
- Айтишга айтдим -у, икки кўзим ёшга тўлди.
-Hafa bulmang biz сизга қўлимizдан келгuнича ёрдам берамiz.
-Тош Турмага ўзим бориб раҳбaри билан гаплашаман.
-Қандай дори- дармон kerak бulsa beramiz, хўжайингизни соғликини текширишга врач билан ҳамшира ҳам юборамиз.
-Катта раҳмат опажон.
Кўзимда севинч кўз ёши, кўнглим тоғ каби юксалиб у ердан чиқдим.
Аслида мен Фарғонадаги сўлим оромгоҳ Чимииён санатўриясида дам олганимдим?...
8.12.2013 yil. Lausanne.
Эрк Пратиясининг амалдаги раиси Муҳаммад Солиҳнинг жияни Mahmud ҳайратини ичига ютиб uyiga кетди.
-Орадан 20 йил ўтсада мендаги жавобсиз, саволларга ҳали жавоб топа олмай ҳайронман...
-Ҳайронлигим шунда-ки, мен-ку , ЭРК Пaртиясининг ичдаги гаплардан,сиyoсий ўйинлардан йироқ; ўз уйимда ўз қобиғимга ўзим ўралиб кичкина чақолоқ Жалолиддинни катта қилиш билан оввора эдим.
-Бирдан бошимга ерданми, кўкданми фалокат тоши ёғилиб Сафар ака қамалиб ketди.
Кап-катта одам сайловда ютиб чиқса Ўзбекистон Президентилига адай (номзод)бўлган Муҳаммад Солиҳни нима жин уриб КГВ нинг штатсиз ҳодимлари Аҳтам Розиқов, Рахмон Хожимурод Solamat Qurbonova birga ishlagan.
Rahmon aka ERK Partiyasida katta lavozimda ishlaganini aytgandi .
_Соламат Қурбонова ukasining uyida bepul bemalol yahsagandan tashqari bir vaqtlar Solamat ham Muahmmad Solihning sekratarkasi bulib ishlagan.
_Qiziq savol tuguladi Solih aka bularning kimligini bilarmidi yoki...bilib turib ham jim turganmi?...
-Ўзларi ботган ботқоқга нега мени аралаштирдилар?
-Орадн йиллар ўтганидан кейин Муҳамма Солиҳ билан юзма юз учрашиб шу ҳақда сўраганимда ҳам саволимга жавоб беришни истамаganди.
-Ўшанда менда гумон бор эди лекин “гумон имондан айиради” деганларидай ҳеч кимга оғиз очиб бу ҳақда айта олмаganдим.
-Кимга ҳам айтардим...
-Аҳтам Розиқовни кимлигинi “КГБнинг ажани бўлса керак деб гумон” қилганимни ёзувчи Мамадали Маҳмудов1999 yil суд залидан ҳайқириб эълон қилди.
-Бу ҳақиқатни билишим учун 6 йил kutishim керак эди .
-Билганимда кеч бўлганди...
-ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Аҳтам Розиқов менинг оила дўстим сенга нима деб; менга ситам қилар лекин дўсти бўлса ўзига ,менга нима ...
-Менинг тушунмаганим нима учун КГБнинг агенти давомли укаси Муҳаммад ака билан бирга етаклашиб юрди?
-Раҳмон Хожимурад ҳам Муҳаммад аканинг уйида ижарада қўйган қизи Соламат Қурбонова ҳам айни ташкилотнинг одамлари экан.
-Уларнинг кимлигини билишим учун сал кам бир йил бор эди.
-Муҳаммад Солиҳнинг жияни Маҳмуд Соламат билан Раҳмон аканинг кимлигини 1994 йилнинг Сентябр ойида айтганди.
Орадан бир ҳафта ҳам ўтиб -ўтмай, Ҳамидулло Зайниддиновга телефон қилсам, вақтингиз бўлса эртага эрталаб соат 8 га келинг деди.
Эрталаб 7 яримда йўлга чиқар эканман Жалолиддинни Соламатга қолдирдим. Жалолиддинниng овази чиқмасди лекин икки кўзидан ёш shoshqator bulib оқар эди. Кичкина Жалолиддин сассиз- sадосиз, йиғларди.
Унинг бу холатини кўриб ўзимнинг ҳам кўнглим бузулди.
-Метрога чиққанимда ҳам кўз ёшимni тўҳтаta олмагандим.
-Ҳамма менга ҳайратланиб қаради.
-Борсам ҳали Ҳамидулло Zayniddinovнинг иш ери очилмаган экан.
-Ярим соатдан кўпроқ ташқарида кутдим.
-Ҳамидулло Зайниддинов трейлебусдан тушиб келди.
-Саломлашиб хол- хотир сўради.
-Сизни кутдириб қўйдими ?
-Йўқ.
-Ичкарига кирдик .
-Сиз кутиш залига боринг, ҳозир келаман.
-Яхши.
-Ҳамидулло ака келди .
-Тош Tурмага бориб Сафар билан учрашдим
-Нима ?
- Ростданми, ўзини кўрдингизми ?
- Кўзим жиққа ёшга тўлди.
-Соғлиги қандай кўз ёши аралаш сўрадим.
-Анча чарчаган.
-Очлик қилган экан юрагининг маззаси йўқ .
-Анча ўзини олдириб қўйибди заифлаб кетибди.
***
Тилим лол, сўзга келмайди тилим
Овазим чиқмайди, йиғлай бошлайман
***
-Менинг ғам дарёсига чўкиб кетганимни кўрган Ҳамидулло ака мени юпотишга ҳаракат қилди.
-Хафа бўлманг ҳаммаси яхши бўлади.
-Ҳаммаси эртага яхши бўлади: умид билан айтдим.
-Сафаржон олдин ҳам шунақа нимжонмиди кулумсираб сўради?
-Нима дейишга ҳайрон бўлдим.
-Семиз деб айтай десам ,ялғон гапирган бўламан.
-Сафар ака қамалмасидан олдин ҳам унча семиз эмас эди.
-Ҳамма қатори...
-Сиз дори дармон топиб бермасангиз бўлмас, Safargа врачларнинг ёрдами керак.
-Кимдан сўрайман?
- « Халқора қизил ярим ой” ташкилотига бориб сўраб кўринг балким улар ёрдам беришар.
-Раҳмат маслаҳатингиз учун.
Ҳамидулло ака билан хайрлашиб; қалбимда бир умид учқуни билан уйга қайтдим.
-Энди икки оёқимни боғлаб уйда ўтирмай нимадир қилишим керак. “Халқора қизил ярим ой” жамиятини адресини топиб бориб улардан ёрдам сўрашим керак...
-Шундай ҳаёл билан ўтиргандим prafessor Отаназар Орифов телефон қилди.
-Сафарбойдан ҳабар борми деб.
- Tерговчи Ҳусан Аҳмедов “ балким Сафар Бекжон ойнинг 27 числосига қадар қамоқдан чиқиши мумкин” деганидан буён Отаназар aка ҳар ойнинг 27 числоси яқинлашганда телефон қилар eди.
- Бulib utgan ўтган воқаеларни айтиб бердим.
-Жуда яхши бўлибди Zayniddinovning habar olgani.
-Siz “Халқора қизил ярим ой “ ташкилотига боринг!
-Адресини билмайман.
-Дилорам Исоқовадан сўранг балким у билар.
-Яхши.
-Отаназар ака хайрлашишидан олдин менга 1993 йил 25 Сентябрь куни Тошкентдаги Темир Йўл ишчиларнинг Маданият саройида ЭРК Демократик Партиясиниг 4 Қулултойи бўлишини айтиб мени ҳам қурултойга таклиф қилди.
-Раҳмат бораман дедим.
-Шу ерда очиқлiк келтиришим керак бўлган вазият бор.
-Шукурулло Мирсайидов: кўпчилик бу олийжаноб инсонни билса керак.
(2012 йил вафот этди ruhi shod, joyi jannatdan bulsin)
1989 йилда у кишi Тошкент Шаҳар Советининг раси бўлиб ишлаганларида Сафар ака Тошкентда ўқийдиган студентларнинг “Ёшлар” ташкилотида уларнинг муоммалари билан шуғулланади.
Ўшанда бир неча марта Шукурулло Мирсайидов билан учрашиб суҳбатлашади ёшларнинг муоммаларини ижобий ҳал қилишга Шукурулло Мирсайидов ёрдамчи бўлади.
Орадан йиллар ўтгандан кейин Сафар аканинг қамалганини эшитган бу олийжаноб инсон ўз адовакатлари бўлган Егошин ва Ҳамидулло Зайниддинов билан гаплашиб Сафар аканинг адвокати бўлишга кўндиради.
Иккала адвокатнинг ҳам хизмат ҳаққини ўзи тўлади.
-Дилорам Исоқовадага телефон қилиб “Халқора қизил ярим ой" ташкилотининг адресини олдим.
-»Халқора қизил ярим ой” ташкилотининг раҳбарига ариза ёздib bерилган адресни сўраб – суриштириб, зўрға ўша ташкилотни топib bordim..
-Қабулхонасига кииб ўзимни таништириб ташкилотдан ёрдам сўраб келганимни айтib ёзган аризамни бермоқчи эдим; секратар қиз бир оз кутсангиз ташкилотиmiзнинг раиси Муҳаммедова қабул қилади у кишига берасиз ёзган аризангизни деди.
-Ташкилотнинг раиси мени жуда очиқ чеҳра билан кутиб олди.
- Юзимга тикилиб туриб мен сизни танийман ...dedi.
-Ҳайрон бўлдим, қандай танийsiз мени; бу ерга биринчи марта келаяпман.
-Сиз билан 1989 йил Abgust oyida Фарғонадаги “Чимиион” дам олиш саноториясида бирга дам олгандик.
-Ростданми ҳайратимини яшира олмай сўрадим?
-Рост.
-Тўғрисини айтсам мен бир кўрган одамимни иккинчи марта кўрганимда танимайдиган одатим бор...у ерда дам олганимни- ку, унитмадим.
- Lекин кўзлари кулиб турган; ҳушбичим хонимни кўрганимни ҳеч эслай олмадим.
-Кечирасиз эслай олмадим.
-Майли зарари йўқ мен сизни унитмадим -ку.
-Раҳмат.
-Мен сиздан ёрдам сўраб келдим деб олдига ёзиб келган аризамни қўйдим.
-Yozgan arizamni dиққат билан ўқиб менга қаради.
-Нима бўлган ўзи?
-Ёзган аризамда қисқача баҳс этганим учун бьошимга тушган фожиани ҳаммасин айтиб бердим.
- Айтишга айтдим -у, икки кўзим ёшга тўлди.
-Hafa bulmang biz сизга қўлимizдан келгuнича ёрдам берамiz.
-Тош Турмага ўзим бориб раҳбaри билан гаплашаман.
-Қандай дори- дармон kerak бulsa beramiz, хўжайингизни соғликини текширишга врач билан ҳамшира ҳам юборамиз.
-Катта раҳмат опажон.
Кўзимда севинч кўз ёши, кўнглим тоғ каби юксалиб у ердан чиқдим.
Аслида мен Фарғонадаги сўлим оромгоҳ Чимииён санатўриясида дам олганимдим?...
8.12.2013 yil. Lausanne.
Мен 1989 йил Самарқанд Давлат Университетининг Филология факултетида
3- курсни битказиб, 4 -курсга ўтган эдим.
Укишимнинг огирлигидан эмас, баьзи "пора" боткогига ботган
домлаларимнинг нохакликларидан стрессга тушиб, соғлигим сезиларли
даражада ёмонлашганди. Бир-икки марта дарс вақтида юрагим сиқиб,
нафас ололмай қолганимни курган домлалар сиз даволанишингиз керак деб
маслаҳат бера бошладилар.
Ёзги таьтил бошланиши олдидан, менга Университет Касаба Уюшмаси
томанидан Фарғона Вилоятидаги Чимён санаториясига дам олиш ва
даволанишим учун “йўлланма" бердилар.
Менинг курсдошларим Август ойида практикага мен эса, мазкур масканга
дам олиш ва даволаниш учун жўнаб кетдим.
Сўлимгоҳ гўшада ҳам даволандим, ҳамда ҳаётга бўлган кўз қарашим ўзгарди.
Бу ерда биринчи марта “Бирлик Халқ Харакати" ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлдим.
Олдин ҳам Тошкентда "Ёш ижодкор"ларнинг, Дурмонда булиб утган семинари
хакида эшитгандим , лекин... “Бирлик Халқ Харакатининг" фаоллари билан
танишмагандим.
Бу ерда яқиндан танишдим.
Улар билан мустақиллик ва тарихимиз , ҳақида узун -узун ,суҳбатлашардик.
Даволанишдан бўш вақтларимизда.
Биз билан бирга дам олаётганларнинг сафида ёзувчи Вали Ғафуров ҳам бор эди.
Шахсан узим бориб танишишга тўғрсини айтсам журьатим етмаган.
Унинг игна билан ёзган китобларини ўқигандим.
Биз ўзаро маслаҳатлашиб “ўзбек тили” давлат тили бўлиши кераклиги
ҳақида битта мактуб ёзиб имзо тўплай бошладик.
Мазкур мактубни деб, ўша вақтда нашр қилинадиган “Қишлоқ Ҳақиқати”
газетасига Чимён дам олиш марказида дам олиб даволанаётганлар номидан
юборишга қарор қилдик.
Унитмаган бўлсам, мазкур мактубни ташкил қилиш ташаббускорларидан
бирисининг исми Абдусалом ака деган “Бирлик Халқ Ҳаракатининг” фаол
аъзоси эди.
Афсуски, орадан йиллар ўтгани муносабати билан, у одамнинг фамилиясини
унутганман.
Мактубга "Чимён" санаториясида даволаниб, дам олувчиларнинг ҳаммаси
имзо чекди десам лоф қилмаётган буламан.
Бизни даволовчи врачлар ҳам жуда хурсанд бўлиб имзо чеккандилар.
Тўпланган имзоларни “маҳсус хат” сифатида газетага юборгандик.
Мана бугун орадан 3 йил ўтгандан кейин ҳаётимнинг энг барбод кунида,
мен билан бирга дам олиб даволанган ва ҳали ҳам мени унита олмаган,
нур юзли аёл билан учрашгандим.
Ўқиш Сентябрда бошланди.
Мен ҳам соғлигимни ҳамда кайфиятимни яхшилаб, 4 -курсга ўқишимни бошлаб юбордим.
Уқишим бошланганидан кейин, биринчи қилган ишим бориб Самарканд Давлат
Университетида ташкил қилинган, “Бирлик “Ҳалк Харакатига аъзо бўлдим.
1990 йилга келганида Бирлик Халқ Харакатидаги келишмовчилик оркали бу
ташкилот иккига бўлинганида мен олдин ёзганимдай, Бирлик Халқ
Харакатидан чиқиб ЭРК Демократик Партиясига аъзо бўлдим: 1990 йил 11
Апрелда.
Бу тотли хотиралар кўнглимни тоғ каби юксалтирди.
-Ҳар қалай бир вақтлар мен ҳам одам каби яшардим.
-Ўз орзуларим бор эди...
-Энди -чи?
-Мен кимман?
-Кўнглимни маҳзун ҳаёллар банд қилди.
-Ўзимни қўлга олиб Отаназар Орифовга телефон қилиб "Халқаро Қизил ярим
ой" жамиятининг раисаси айтган гапларни айтдим.
-Отаназар ака хурсанд бўлди.
-Улар ёрдам берамиз деган бўлса сўзининг устидан чиқадилар.
-Сафарбойга албатта доктор юборадилар деди..
-Унутманг 1993 йил 25 Сентябр “Темир йўлчи"ларнинг ,маданият саройида
ЭРК Демокртик -Партиясининг қурултойига қатнашинг!
-Яхши.
Олдин ҳам мени ЭРК Демократик Партиясининг қурултойига таклиф
қилишганди, мен келмагандим.
Ўша куни имтихон топшириб келаётсам йўлда учраган курсдош дугонам ...
сизни Тошкетдан келган биттаси кутаяпти, ётоқхонанинг эшиги олдида
деди.
-Ҳайрон бўлдим.
-Менинг Тошкетдан излаб келадиган ҳеч бир танишим йўқ эди.
-Келдим ; қарасам ЭРК Партиясига аъзо бўлган вақтимда мендан аризамни
қабул қилиб олган “бўғирсоқ башара” Шавқиддин Жўраев турган экан мени
кутиб.
-Саломлашдик.
Шавқиддиннинг ростмана жахли чиққанди;
- Сал кам икки соатдир кутиб турибман сизни ,келмадингиз.
-Мен сизни келганингизни тушумда кўридимми?! Имтиҳоним бор эди.
-ЭРК Партиясининг қурултойига таклиф қилгани келдим..
-Раҳмат .
-Қачон бўлади?
-1990 йил ....
-Кечирасиз мен бора олмаймман.
-Нима учун?
- Борсам Қурултой тугагандан кейин қаерда қоламан. Кечасига
Самарқандга қайтишга қўрқаман бу ерда яшайдиган Тожиклар Ўзбекларни
кўрса ёмон қилади. Айниқса кечасига Тошкентдан битта бошимга
қайтадиган бўлсам, “холимга маймун”лар, йиғлайди.
-Тошкентда танишингиз йўқми?
-Йўқ.
-Сиз Хоразмликмисиз?
-Йўқ.
-Қаердансиз?
-Мен Қорақалпоғистонданман.
-Хоразмлик танишингиз йўқми Тошкентда?
-Йўқ.
(Шу ерда очиқлик келтирай мен ҳеч вақт ўзимни Хоразмликман деб
айтмайман. Тўғриси бир марта айтишга – айтиб, тавба қилган инсонман.
-Нега дейсизми?
Битта домламиз дарс ўтар экан, сиз Хоразмликми? -деб мендан суради.
-Ҳа...дедим.
Олмахон Ҳайитова (рахматли) ажойиб саньаткор бор, биласизми?
Домланинг гапини эшитган "ювилмаган қошиқдай” орага кирган Сайёра
Жабборова домла у Қорақалпоғистондан . Хоразм Вилоятининг Боғат
туманидан. Деди "бетамиз курсдошим" Сайёра Жабборова.
- Мен Хоразмликман деган...
-Мана Сафар акам билан турмуш қурганимизга бу йил 23 йил тўлади хали
ҳам ўзимни Хоразмлик ҳис қилмайман
-Хоразм; Хоразмликларга қолсин!)
-Нима эди?
-Хоразмликлар кўп уларнинг уйида қолар эдингизми, борганингизда?!
-Танимаган одамимнинг уйида қолмайман.
Менинг қатьий жавобимни эшитганидан кейин, ўзингиз биласиз деб
хайрлашиб кетганди.Шавқиддин Жўраев.
Энди орадан ўтган 3 йилдан кейин, яна ЭРК Партиясининг Қурултойига даватли эдим.
Мен хурсанд ҳам бўлгандим Қурултойга қатнашаман деб.
Афсуски эрта қувонган еканман.
“Халқ сўзи” газетасида, “Ким ўғри “даган танқидий мақола босилиб чиқди.
-Элдор Ҳақгўй тақма номи билан...
26 - қисм.
27 қисм.
ЭРК Демократик Партиясининг Сурхандарё Вилояти bosh котибi Намоз Нормўмин ўз ўрнига ўтиргандан кейин сўз Содиқжон Йигиталиевга берилганди (ўша 1993 йил 25 -Сентябрда, бўлиб ўтган ЭРК Демократик Партиясининг Қурултойида кимга олдин кимга suz, кейин kimga сўз берилиш тартибини янгилиш ёзаётган бўлсам Қурултойга қатнашган ва воқеаларни ипидан- игнасига, қадар биладиганлардан insonlardan узр сўрайман? Қурултой менинг хотира дафтаримда қандай ёзилган бўлса ўшани ёзаяпман).
Содиқжон Йигиталиев курсига келиб сўз бошлади.
У киши ўз нутқини бисмилло деганидан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни танқид тўпига тутди.
Содиқжон Йигиталиевнинг танқидига чидай олмаган Қурултойда қатнашаётган ЭРК Демократик Паrтиясининг аъзолари орасида норозилик тўлқинлари кучайиб ола- ғавур, бошланди. Кимдир бақирган, кимдир эса полни бор кучи билан тепмоқга бошлади.
Қурултойни олиб бораётган Партиянинг Idologiya buyicha bosh kotibi professor Отаназар Арифов зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
Содиқжон Йигиталиев (Cобиқ Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси. Москвадан келган "Пахта иши” номли Ўзбек миллатини қоралама компанияси олиб борган бириси рус, бириси армени бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг содиқ ҳамкори. Бир сўз билан айтганда миллиат ҳойини. Қанчадан -қанча, бегунаҳ инсонларнинг қамалишига, бевақт оламдан кўз юмишига сабабчи бўлган ғаддор инсон “Пахта иши” уйдирма жиноятида рол олган бош актиёрлардан бириси ўзbек миллатининг юз қораси )
Ўз ишига пухта, туллак одам эмасми, залда ўтирган қатнашчиларнинг норозилик тўлқини тобора кўтарилиб, савуқ тус олаётгани учун ўзи ёзган узундан -узоқ, нутқ матнини юмолоқ ёстиқ қилиб тугатди.
Орқасига ҳам қайрилиб қарамай ўз ўрнига бориб ўтирди.
Ундан кейин Тарих Фанлари Professori va Ўзбек Тарихига оид bir muncha китобларнинг муалиффи домулло Шоди Каримов сўзга чиқди.
Шоди Каримов Университетда студентларга лексия ўқиб ўрганган домла эмасми,лапангалб курсига чиқди -да, Muhammad Solih haqida танқидий руҳда ёзилган барбод нутқини, оташин овазда ўқий , бошлади.
Шоди Каримов ҳам Содиқжон Йигиталиев каби Пратия раисини ердан олиб ерга уриш билан овварра бўлди. Ҳеч бириси Партиянинг ҳозирги абгор ҳолatини қандай яхшилаш, баъзи бир ноҳақдан қамалган, исканжа чекаётган инсонларга ҳам ҳуқуқий ҳам моддий ёрдам бериш ҳақиди бир оғиз гапиришни ҳаёлига келтирмагандилар.Faqat partiya raisini tanqid qilishni uz urniga quyishni bildilar holos. Қамоқда қон ютиб ўтирган инсонларнинг исм фамилясини ҳам айтишни ўзларига эп кўрмадилар.
Залда энди норазилик овазларининг ёнига Қурултойда қатнанашаётганларning оёқлари билан полни олдингидан ҳам қаттиқроқ тепмоқга бошладилар. Sodiqjon Yigitaliev uchun tepillgan oyaq saslari "holva" ekan.
Залда оёқ овазлари шундай жарангдор эшитилар эди-ки, шўрлик Шоди Каримов нима деб гапираётнганини, тўғрироғи нима деб оғзини тўлдириб алжираётганини ўзидан бошқа кимса эшитмасди.
-Қурултойни олиб борётган ЭРК Партиясининг Idelogiya buyicha bosh kotib профессор Отаназар Арифов yana мажбуран ўрнидан туриб suz oldi va зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
-Дўстлар бизлар демократик жамият қуриш учун курашmаяпмизми , демократик жамиятда эса ҳар ким ўз фикрини очиқ -ойдин гапириш, tanqid qilish ҳуқуқига эга.
Бизнинг Партиямизнинг ҳадафи Демократик жамият қуриш эмасми?
-Шундай экан нимага бизнинг танқидга тоқатимиз йўқ?!
-Сизлар полни тепмасдан сабр билан билан Tarih Fanlari Doktori, Professor Шоди Каримовнинг ўқиётган нутқини оҳиригача эшитинглар кейин қанақа фикрингиз бўлса курсига чиқиб айтинглар?!
-Шоди Каримов билан бемалол баҳслашиb savollar berib javob ini olinglar..
-Зал бир оз тинчлангандай бўлди..
-Озгина чўккан сукунатдан foydaланган Professor Шоди Каримов олдингидан ҳам баттар tanqidiy ruhda “оғзидан яъна боди кириб ,шоди чиқмоқга бошлади” .
-Муҳаммад Солиҳнинг "нутқи”ни, Namoz Normuminning qaltiragn ovazidan чала- чулпа эшитган зални тўлдирib utirgan Қурултой қатнашчилари ҳалиям ўша нутқнинг тасирида наша ичган "банги девона” ларга, ўҳшаб uzlarining kontrollarini yuqotgan edilar.
-Улар шундай кайфиятда эдиларки ҳозир ўз Отаси келиб Муҳаммад Солиҳни танқид қилса униям сўзини бир тийинга олмас eдилар
Uз ҳаёлларида yaratgan ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солихни siymosini сал кам пайғамбар darajasiга тенглаштирган эдилар.
Улар учун Муҳаммад Солихни танқид қилиш, муқаддас китобга тил текизгандай гап эди.
-Шунинг учун ҳам зални тўлдирган шурурсиз оломон Шоди Каримов ёзган tanqidiy ruhdagi "оламшумул" нутқини оҳиригача эшитишга ҳеч бирининг тоқатлари йўқ эди.
Зўр дурумда қолган Шоди Каримов энг сўнгида, мажбуран ўз нутқини яримида тўҳтатди.
Оломоннинг ғазабли боқишлари остида ўз ўрнинга бориб ўтирди.
-Ундан кейин Сурхандарёданми ёки Қашқадарёданми келган Дайнов Ташанов исмли шахс Муҳаммад Солихнинг ашшаддий тарафдори шекилли, сўз олиб курсига келди.
-Йиғлақи овазда куйиниб гапира бошлади.
-Дўстлар биз кимни танқид қилаяпмиз?...
-Муҳамад Солиҳ каби инсон-ми ?
-Аҳир у эмасми ЭРК Демократик Партиясини тузган ?
-Янги туғилган чақолоқ каби авайлаб ўстирган?
-Бизнинг ҳаққимиз борми шундай одамни танқид қилишга ?
-Шундай бир хурматга лойиқ инсонга тил текизишга?
-Дайнов Ташанов хазратлари ўзбек адабий тилида нима мақтовга лойиқ ибора бўлса ҳаммасини ўйамай -ўлчамай , Муҳаммад Солиҳнинг шаънига бағишлади.
Hayron buldim nima ERK Partiyasi faqat bitta odam tarafidan tuzulganmi?
-Unda boshqalar nima ish qilgan?
-Ular tomashabin bulib urtirganmi saylov vaqtida?
Agar shunday buladigan bulsa Safar aka nima uchun qamaldi? Uzbekiston Prezidentligiga nomzodini quygan vaqtida Muhammad Solih nimaga meni Safar aka 7 kunlik chaqoloq bilan uyda yalgiz qoldirib Viloyatma-Viloyat saylov prapagandasi uchun yurdi? Muhammad Solih esa issiq urnini sovutmay yalpayib Toshkentda utirdi?
Daynov Tashanov bulsa ERK Partiyasi uchun hamma ishni qilgan yalgiz Muhammad Solih deyapti?
Insof ham kerak!
Shu lanati partiyani deb emasmi Safar aka qamoqda qon yutib utiribdi?
Agar Partiya Muhammad Solihning farzandi bulsa nimaga farzandini tashlab, shirin jonini qutqarish uchun Turkiyaga qochib ketdi?
Qaysi Ota- Ona uz farazandini dushmaniga em qilib tashalb ketadi?
Bu savollarimga kim ham javob berardi?...
Дайнов Ташанов ham mening savolarimga javob bermasa kerak.
U kishi сўзини тугатар- тугатмас, залда ялоқи Дайнов Ташановними ёки rais Муҳаммад Солиҳниmi, шаънига чалинган қарсак овазидан Темир Йулчилар Саройинин6г шифти кўчасак холга келди.
-Чалинган оташли олқишлардан сувдек эриб кетган Дайнов Ташановни ўз ўринига келиб ўтирди.”банги девона”лар, эса узоқ вақтгача ўз қарсаклари билан у кишини сийлади.
Кейин ҳаммаёқни жим -житлик босди.
Энди ким курсига чиқиб гап бошласа Муҳаммад Солиҳга ҳамду- сано, ўқиш билан бошлаб ,ҳамду -сано, ўқиш билан тугатар эди.
Кейин танаффус эълон қилинди.
Мен танаффус маҳалида Хоразмдан Қурултойга ташриф буюрган эски танишларимдан бири шоир Маҳмуд Ражабни тасодифан кўриб қолдим.
-Бориб саломлашмасам мендан хафа бўлар деб ўйладим..
(Маҳмуд Ражаб Хоразм Вилоятининг Гурлан туманида туғилагн. У билан 1989 йил “Ёш Ижодкор"ларнинг, Дўрмонда бўлиб ўтган адабий анжуманида танишгандим.)
-Маҳмуд Ражаб ва унинг ҳамроҳлари Отаназар ака билан гаплашиб турган эдилар.
Гулой билан бориб уларнинг сафига қўшилдик.
-Маҳмуд билан саломлашиб хол ҳотир сўрадим.
-Сизлар танишмисизлар?
- Деб сўраган Отаназар акага Маҳмудни қандай танишимни айтиб қилиб бердим.
У суҳбатлашиб гап орасида Сафар акага турмушга чиққанимни айтгандим.
-Сизнинг берган интервуюларингизни мунтазам эшитиб борардик "Озодлик” радиосидан деди .
Шу орада Хоразмдан Қурултойга келган Ражапббой Бобожонов (мен у кишини олдин бирон марта ҳам кўрмагандим биринчи марта шу ерда Қурултойда кўрдим.Ражаббой Бобожоновни Отаназар Арифов бутун залга таништирганди. )
-Ражаббой ака ҳамроҳи билан бизларнинг сафимизга келиб қўшилди.
-Ражжапбой аканинг ҳамроҳи ўрта бўйли бақолоқ елкасида камеранинг ғилопи, қўлида эса камера билан микрафон бор эди.
-Танишаинглар деди гулдурос овазда Ражжаббой ака бу киши “Озодлик” радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири Фурқат Якваллаҳўжев бўладилар.
Шу ифлос эканда “Озодлик” каби мўътабар бир радионинг номи улуғ суfраси қуруқ муxбири. Юзида инсониликдан асар ҳам йўқ “кўзлари ўлган қўйнинг кўзидек” маънисиз боқадиган ичидаги кибр юзига урган ғариб бир кўринишли одам экан Фурқад Якваллаҳўжев деганлари.
Қўлидаги микрафоннинг қулига айланган бу шўрлик эртага тақдирнинг тақозаси билан қўлидан микрафон тушса юрак ҳуружидан ўлса керак деб ўйладим.
Яхшиям ўшанда уйга келмагани экан.
-Агар ўша куни келганда мен унга дардимни -дастурхон қилиб олдига ёйганимда ҳам бу инсонийликдан насибини олмаган инсон қияфасига кирган яратиқ мени тушунармиди?
Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин неча марта “Озодлик” радиосининг муҳбири Темурхўжа акага интервую бердим. У кишининг овазида кибрдан асар ҳам йўқ эди. Жуда самимий бўлиб дардимни тингларди. Керак бўлса гап орасида тассалли беришни ҳам унитмасди.
-Йўқ. Дедим ўз имга-ўзим, яхшиям келмабди ўша куни.
Фурқадга ўҳшаган калон -димоқ,ўзидан кетган журналистлар қўлидан микрофонни , чўнтагидан муҳбирлик ҳужжати олинса кимга айланадиларкан бу шўрликлар?
-Муҳими инсонийлик эмасми?
-Ичимдаги нафрат юзимга чиққанди.
Сен ҳам одаммисан дегандай қаҳр билан қарадимда у даврадан узоқлашдим.
-Танаффус тугади.
Залга кирдик.
Кўп ўтмасдан эшик очилиб залга “озодлик ва миллатчилик" руҳида қўшиқ куйлайдиган жасур қўшиқчи артист Дадахон Ҳасанов залга қарсаклар остида кириб келди.
.Мен бу қўшиқчини умримда ҳеч кўрмагндим.
Лекин қўшиқларини севиб эшитардим.
Қисқача қилиб айтганда энг севимли артистларимдан бириси эди.
Бу ерда эса ўзини кўришга муваффақ бўлдим.
Танаффусдан кейин сўзга чиққан одам ЭРК Демократик Пратиясининг нашри бўлган “ЭРК” газетасининг бош редектори Иброҳим Ҳаққул эди.
(Иброҳим Ҳаққул Бухора Вилоятида туғилган. Филология фанлари доктори)
Ўзининг қандай қилиб судга тортилганидан бошлаб кимлар тарафидан сўроқ қилгани ҳақида газетада эълон қилинган мақолалар- у , билмадим яъна алланималар ҳақида унитмаган бўлсам соатларча чарчамасдан гапирди.
Овази эртак айтаётган одамнинг овазига ўҳшаб кетарди.
Иброҳим Ҳаққул дарс берадиган студентларнинг тоқатлари тошдан бўлса керак?
Чунки унинг овазини эшитган залда ўтирган Қурултой қатнашчилари сал қолди ухлаб қолишларига. Мен ҳам ўзимни ҳудди авдаторияда домлаларимдан дарс эшитиб ўтирган студент каби ҳис қилдим. Тўғриси жуда уйқум келди.
Чамаси бир икки соатга бўлса-да, ўзларини студент ҳис қидилар.
На айтадиган гапи тугади на дарди.
Ва ниҳоят Иброҳим Ҳақуллов ўзи ҳам тушуниб -тушунмайдиган, нимада масалада бошлади- ю, кейин қайси масалада тугатгани номаълум бўлган узондоқ- узун, маърузасини тугатди.
-Залда ўтирган Қурултой қатнашчилари бир енгил нафас олди.
30.01.2014 yil. Lausanne.
ЭРК Демократик Партиясининг Сурхандарё Вилояти bosh котибi Намоз Нормўмин ўз ўрнига ўтиргандан кейин сўз Содиқжон Йигиталиевга берилганди (ўша 1993 йил 25 -Сентябрда, бўлиб ўтган ЭРК Демократик Партиясининг Қурултойида кимга олдин кимга suz, кейин kimga сўз берилиш тартибини янгилиш ёзаётган бўлсам Қурултойга қатнашган ва воқеаларни ипидан- игнасига, қадар биладиганлардан insonlardan узр сўрайман? Қурултой менинг хотира дафтаримда қандай ёзилган бўлса ўшани ёзаяпман).
Содиқжон Йигиталиев курсига келиб сўз бошлади.
У киши ўз нутқини бисмилло деганидан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни танқид тўпига тутди.
Содиқжон Йигиталиевнинг танқидига чидай олмаган Қурултойда қатнашаётган ЭРК Демократик Паrтиясининг аъзолари орасида норозилик тўлқинлари кучайиб ола- ғавур, бошланди. Кимдир бақирган, кимдир эса полни бор кучи билан тепмоқга бошлади.
Қурултойни олиб бораётган Партиянинг Idologiya buyicha bosh kotibi professor Отаназар Арифов зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
Содиқжон Йигиталиев (Cобиқ Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси. Москвадан келган "Пахта иши” номли Ўзбек миллатини қоралама компанияси олиб борган бириси рус, бириси армени бўлган Гдилян ва Ивоновларнинг содиқ ҳамкори. Бир сўз билан айтганда миллиат ҳойини. Қанчадан -қанча, бегунаҳ инсонларнинг қамалишига, бевақт оламдан кўз юмишига сабабчи бўлган ғаддор инсон “Пахта иши” уйдирма жиноятида рол олган бош актиёрлардан бириси ўзbек миллатининг юз қораси )
Ўз ишига пухта, туллак одам эмасми, залда ўтирган қатнашчиларнинг норозилик тўлқини тобора кўтарилиб, савуқ тус олаётгани учун ўзи ёзган узундан -узоқ, нутқ матнини юмолоқ ёстиқ қилиб тугатди.
Орқасига ҳам қайрилиб қарамай ўз ўрнига бориб ўтирди.
Ундан кейин Тарих Фанлари Professori va Ўзбек Тарихига оид bir muncha китобларнинг муалиффи домулло Шоди Каримов сўзга чиқди.
Шоди Каримов Университетда студентларга лексия ўқиб ўрганган домла эмасми,лапангалб курсига чиқди -да, Muhammad Solih haqida танқидий руҳда ёзилган барбод нутқини, оташин овазда ўқий , бошлади.
Шоди Каримов ҳам Содиқжон Йигиталиев каби Пратия раисини ердан олиб ерга уриш билан овварра бўлди. Ҳеч бириси Партиянинг ҳозирги абгор ҳолatини қандай яхшилаш, баъзи бир ноҳақдан қамалган, исканжа чекаётган инсонларга ҳам ҳуқуқий ҳам моддий ёрдам бериш ҳақиди бир оғиз гапиришни ҳаёлига келтирмагандилар.Faqat partiya raisini tanqid qilishni uz urniga quyishni bildilar holos. Қамоқда қон ютиб ўтирган инсонларнинг исм фамилясини ҳам айтишни ўзларига эп кўрмадилар.
Залда энди норазилик овазларининг ёнига Қурултойда қатнанашаётганларning оёқлари билан полни олдингидан ҳам қаттиқроқ тепмоқга бошладилар. Sodiqjon Yigitaliev uchun tepillgan oyaq saslari "holva" ekan.
Залда оёқ овазлари шундай жарангдор эшитилар эди-ки, шўрлик Шоди Каримов нима деб гапираётнганини, тўғрироғи нима деб оғзини тўлдириб алжираётганини ўзидан бошқа кимса эшитмасди.
-Қурултойни олиб борётган ЭРК Партиясининг Idelogiya buyicha bosh kotib профессор Отаназар Арифов yana мажбуран ўрнидан туриб suz oldi va зални тинчлантиришга ҳаракат қилди.
-Дўстлар бизлар демократик жамият қуриш учун курашmаяпмизми , демократик жамиятда эса ҳар ким ўз фикрини очиқ -ойдин гапириш, tanqid qilish ҳуқуқига эга.
Бизнинг Партиямизнинг ҳадафи Демократик жамият қуриш эмасми?
-Шундай экан нимага бизнинг танқидга тоқатимиз йўқ?!
-Сизлар полни тепмасдан сабр билан билан Tarih Fanlari Doktori, Professor Шоди Каримовнинг ўқиётган нутқини оҳиригача эшитинглар кейин қанақа фикрингиз бўлса курсига чиқиб айтинглар?!
-Шоди Каримов билан бемалол баҳслашиb savollar berib javob ini olinglar..
-Зал бир оз тинчлангандай бўлди..
-Озгина чўккан сукунатдан foydaланган Professor Шоди Каримов олдингидан ҳам баттар tanqidiy ruhda “оғзидан яъна боди кириб ,шоди чиқмоқга бошлади” .
-Муҳаммад Солиҳнинг "нутқи”ни, Namoz Normuminning qaltiragn ovazidan чала- чулпа эшитган зални тўлдирib utirgan Қурултой қатнашчилари ҳалиям ўша нутқнинг тасирида наша ичган "банги девона” ларга, ўҳшаб uzlarining kontrollarini yuqotgan edilar.
-Улар шундай кайфиятда эдиларки ҳозир ўз Отаси келиб Муҳаммад Солиҳни танқид қилса униям сўзини бир тийинга олмас eдилар
Uз ҳаёлларида yaratgan ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солихни siymosini сал кам пайғамбар darajasiга тенглаштирган эдилар.
Улар учун Муҳаммад Солихни танқид қилиш, муқаддас китобга тил текизгандай гап эди.
-Шунинг учун ҳам зални тўлдирган шурурсиз оломон Шоди Каримов ёзган tanqidiy ruhdagi "оламшумул" нутқини оҳиригача эшитишга ҳеч бирининг тоқатлари йўқ эди.
Зўр дурумда қолган Шоди Каримов энг сўнгида, мажбуран ўз нутқини яримида тўҳтатди.
Оломоннинг ғазабли боқишлари остида ўз ўрнинга бориб ўтирди.
-Ундан кейин Сурхандарёданми ёки Қашқадарёданми келган Дайнов Ташанов исмли шахс Муҳаммад Солихнинг ашшаддий тарафдори шекилли, сўз олиб курсига келди.
-Йиғлақи овазда куйиниб гапира бошлади.
-Дўстлар биз кимни танқид қилаяпмиз?...
-Муҳамад Солиҳ каби инсон-ми ?
-Аҳир у эмасми ЭРК Демократик Партиясини тузган ?
-Янги туғилган чақолоқ каби авайлаб ўстирган?
-Бизнинг ҳаққимиз борми шундай одамни танқид қилишга ?
-Шундай бир хурматга лойиқ инсонга тил текизишга?
-Дайнов Ташанов хазратлари ўзбек адабий тилида нима мақтовга лойиқ ибора бўлса ҳаммасини ўйамай -ўлчамай , Муҳаммад Солиҳнинг шаънига бағишлади.
Hayron buldim nima ERK Partiyasi faqat bitta odam tarafidan tuzulganmi?
-Unda boshqalar nima ish qilgan?
-Ular tomashabin bulib urtirganmi saylov vaqtida?
Agar shunday buladigan bulsa Safar aka nima uchun qamaldi? Uzbekiston Prezidentligiga nomzodini quygan vaqtida Muhammad Solih nimaga meni Safar aka 7 kunlik chaqoloq bilan uyda yalgiz qoldirib Viloyatma-Viloyat saylov prapagandasi uchun yurdi? Muhammad Solih esa issiq urnini sovutmay yalpayib Toshkentda utirdi?
Daynov Tashanov bulsa ERK Partiyasi uchun hamma ishni qilgan yalgiz Muhammad Solih deyapti?
Insof ham kerak!
Shu lanati partiyani deb emasmi Safar aka qamoqda qon yutib utiribdi?
Agar Partiya Muhammad Solihning farzandi bulsa nimaga farzandini tashlab, shirin jonini qutqarish uchun Turkiyaga qochib ketdi?
Qaysi Ota- Ona uz farazandini dushmaniga em qilib tashalb ketadi?
Bu savollarimga kim ham javob berardi?...
Дайнов Ташанов ham mening savolarimga javob bermasa kerak.
U kishi сўзини тугатар- тугатмас, залда ялоқи Дайнов Ташановними ёки rais Муҳаммад Солиҳниmi, шаънига чалинган қарсак овазидан Темир Йулчилар Саройинин6г шифти кўчасак холга келди.
-Чалинган оташли олқишлардан сувдек эриб кетган Дайнов Ташановни ўз ўринига келиб ўтирди.”банги девона”лар, эса узоқ вақтгача ўз қарсаклари билан у кишини сийлади.
Кейин ҳаммаёқни жим -житлик босди.
Энди ким курсига чиқиб гап бошласа Муҳаммад Солиҳга ҳамду- сано, ўқиш билан бошлаб ,ҳамду -сано, ўқиш билан тугатар эди.
Кейин танаффус эълон қилинди.
Мен танаффус маҳалида Хоразмдан Қурултойга ташриф буюрган эски танишларимдан бири шоир Маҳмуд Ражабни тасодифан кўриб қолдим.
-Бориб саломлашмасам мендан хафа бўлар деб ўйладим..
(Маҳмуд Ражаб Хоразм Вилоятининг Гурлан туманида туғилагн. У билан 1989 йил “Ёш Ижодкор"ларнинг, Дўрмонда бўлиб ўтган адабий анжуманида танишгандим.)
-Маҳмуд Ражаб ва унинг ҳамроҳлари Отаназар ака билан гаплашиб турган эдилар.
Гулой билан бориб уларнинг сафига қўшилдик.
-Маҳмуд билан саломлашиб хол ҳотир сўрадим.
-Сизлар танишмисизлар?
- Деб сўраган Отаназар акага Маҳмудни қандай танишимни айтиб қилиб бердим.
У суҳбатлашиб гап орасида Сафар акага турмушга чиққанимни айтгандим.
-Сизнинг берган интервуюларингизни мунтазам эшитиб борардик "Озодлик” радиосидан деди .
Шу орада Хоразмдан Қурултойга келган Ражапббой Бобожонов (мен у кишини олдин бирон марта ҳам кўрмагандим биринчи марта шу ерда Қурултойда кўрдим.Ражаббой Бобожоновни Отаназар Арифов бутун залга таништирганди. )
-Ражаббой ака ҳамроҳи билан бизларнинг сафимизга келиб қўшилди.
-Ражжапбой аканинг ҳамроҳи ўрта бўйли бақолоқ елкасида камеранинг ғилопи, қўлида эса камера билан микрафон бор эди.
-Танишаинглар деди гулдурос овазда Ражжаббой ака бу киши “Озодлик” радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири Фурқат Якваллаҳўжев бўладилар.
Шу ифлос эканда “Озодлик” каби мўътабар бир радионинг номи улуғ суfраси қуруқ муxбири. Юзида инсониликдан асар ҳам йўқ “кўзлари ўлган қўйнинг кўзидек” маънисиз боқадиган ичидаги кибр юзига урган ғариб бир кўринишли одам экан Фурқад Якваллаҳўжев деганлари.
Қўлидаги микрафоннинг қулига айланган бу шўрлик эртага тақдирнинг тақозаси билан қўлидан микрафон тушса юрак ҳуружидан ўлса керак деб ўйладим.
Яхшиям ўшанда уйга келмагани экан.
-Агар ўша куни келганда мен унга дардимни -дастурхон қилиб олдига ёйганимда ҳам бу инсонийликдан насибини олмаган инсон қияфасига кирган яратиқ мени тушунармиди?
Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин неча марта “Озодлик” радиосининг муҳбири Темурхўжа акага интервую бердим. У кишининг овазида кибрдан асар ҳам йўқ эди. Жуда самимий бўлиб дардимни тингларди. Керак бўлса гап орасида тассалли беришни ҳам унитмасди.
-Йўқ. Дедим ўз имга-ўзим, яхшиям келмабди ўша куни.
Фурқадга ўҳшаган калон -димоқ,ўзидан кетган журналистлар қўлидан микрофонни , чўнтагидан муҳбирлик ҳужжати олинса кимга айланадиларкан бу шўрликлар?
-Муҳими инсонийлик эмасми?
-Ичимдаги нафрат юзимга чиққанди.
Сен ҳам одаммисан дегандай қаҳр билан қарадимда у даврадан узоқлашдим.
-Танаффус тугади.
Залга кирдик.
Кўп ўтмасдан эшик очилиб залга “озодлик ва миллатчилик" руҳида қўшиқ куйлайдиган жасур қўшиқчи артист Дадахон Ҳасанов залга қарсаклар остида кириб келди.
.Мен бу қўшиқчини умримда ҳеч кўрмагндим.
Лекин қўшиқларини севиб эшитардим.
Қисқача қилиб айтганда энг севимли артистларимдан бириси эди.
Бу ерда эса ўзини кўришга муваффақ бўлдим.
Танаффусдан кейин сўзга чиққан одам ЭРК Демократик Пратиясининг нашри бўлган “ЭРК” газетасининг бош редектори Иброҳим Ҳаққул эди.
(Иброҳим Ҳаққул Бухора Вилоятида туғилган. Филология фанлари доктори)
Ўзининг қандай қилиб судга тортилганидан бошлаб кимлар тарафидан сўроқ қилгани ҳақида газетада эълон қилинган мақолалар- у , билмадим яъна алланималар ҳақида унитмаган бўлсам соатларча чарчамасдан гапирди.
Овази эртак айтаётган одамнинг овазига ўҳшаб кетарди.
Иброҳим Ҳаққул дарс берадиган студентларнинг тоқатлари тошдан бўлса керак?
Чунки унинг овазини эшитган залда ўтирган Қурултой қатнашчилари сал қолди ухлаб қолишларига. Мен ҳам ўзимни ҳудди авдаторияда домлаларимдан дарс эшитиб ўтирган студент каби ҳис қилдим. Тўғриси жуда уйқум келди.
Чамаси бир икки соатга бўлса-да, ўзларини студент ҳис қидилар.
На айтадиган гапи тугади на дарди.
Ва ниҳоят Иброҳим Ҳақуллов ўзи ҳам тушуниб -тушунмайдиган, нимада масалада бошлади- ю, кейин қайси масалада тугатгани номаълум бўлган узондоқ- узун, маърузасини тугатди.
-Залда ўтирган Қурултой қатнашчилари бир енгил нафас олди.
30.01.2014 yil. Lausanne.
28 қисм.
Қурултой бошланганидан кейин бир неча соат ўтсада мен ғофил банда фарқига бормаган эканман ҚурултойдаЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси Дилором Исоқова, Тошкент Шаҳар ЭРК Демократик Партиясининг котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммадларнинг йўқлигини.
Тўғроқи уларга ҳеч ҳеч кўзим тушмаган экан.
Лекин Абдулҳай Абдимавлон шу ерда эди.
-Ҳайрон бўлдим нимага келмади экан деб?...
-Дилором опа кеча Гулойнинг ЭРК Демократик Партиясига кирганидан жуда хурсанд бўлганди сафимиз яъна битта ЭРК -чига, кўпайди деб.
-Бугун эса Қурултойга қатнашмаётгани тушунтирувчи ҳолат эди.
-Нима бўлди экан?
-Дилорам опа сирадан ЭРК Пратиясининг аъзоси эмас қатнашмаса ҳам бўлаверадиган балки у киш ЭРК Демократик Партиясининг Маътбуот котибаси ҳамдир.
-Унинг нима сабабдан келмаганлигига ҳайратим ошди.
Кейин маълум бўлишича уларни яъни Дилорам Исоқова ва Ҳамидулло Нурмуҳаммадлар мажбуран уй қамоқига олинганлиги ҳақида ЭРК Демократик Партиясининг Самарқанд Виоляти бош котиб Сулаймон Муроднинг сўз олиб курсига келиб гапириб берганидан кейин маълум бўлди.
(Сулаймон Мурод Самарқанд Вилояти Қўшработ туманида туғилагн. Физика Математика фанлари доценти Самарқанд Давлат Университетида ишлаган. 2000 йилларнинг бошида Америк Қўшма Штатларидан сиёсий бошпана олган эди. 2007 йилда Америка Қўшма Штатларида ёруғ дунё билан видолашган.. Домланинг руҳи шод, оҳирати обад бўлсин).
-Сулаймон Мурод кеча Самарақанддан келганидан кейин Дилорам опанинг уйида у билан учрашганини бирга Қурултойга келишга, келишганларини лекин :
-1993 йил 25- Сентябрь куни эрталаб Дилором опанинг уйининг атрофини “чақирилмаган меҳмон” Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Ходимлари тарафидан ўраб олингани айтиб Дилором Исоқова ҳозир ўз уйида уй қамоқида ўтирганини айтди.
Фақат Диором Исоқова эмас балким ЭРК Пратиясининг Тошкент шаҳар бош котиби Ҳамидулло Нурмуҳаммад ҳам ҳозир шу соатлада ўз уйида қамоқда ўтирган экан.
(Ҳамиддулло Нурмуҳммад Тошкент шаҳрида туғилган . Налқ Хўжалиги Инстутида доцент)
-Домла ўз сўзида биринчи бор бу соҳага оид инсонлар билан дуч келаганини уларнинг жуда қўпол муомила қилганларини жуда тарбиясиз ва маданиятсиз инсонлар эканин кўриб ҳайрон бўлганлигини айтди.
-Қайси ота - она ўз фарзандига шундай тарбия берар экан?
-Деб ҳайратланиб сўради Қурултой қатнашчиларидан?
-Мен ўзим Самарқанд Давлат Университетида ўқи ган бўлсам ҳам Сулаймон Муродни танимас эдим. Қурултойда биринчи марта кўраётгандим. Ўтирган еримда ҳаёлан домлага мурожат қилдим" оҳ...домлажоним сиз бу соҳада ишлайдиган кўриниши одамга ўҳшаган аслида эса ваҳший ҳайвондан фарқи бўлмаган сут ўрнига заҳар эмган бу инсонларни яқиндан танимангангиздаэди “ шундай ҳакйратланиб савол бермасдингиз.
Уларни яқиндан таниганингизда эди сўраб ҳам ўтирмасдингиз.
-Бу ваҳший кўппакларни юзини ўлганида ғассол кўрсин. Оддий бир инсоннинг назари буларга тушмасин тушганга аллоҳ ёрдамчи бўлсин.
-Бу соҳада ишлайдиганларнинг миллати борми?
-Тўғри кўринтиси ўзбек миллатига ўҳшайди аслида эса ҳаммаси: ўз кимлигини йўқотган китобсиз, имонсиз, ҳаром сут эмган иблисларку ...
-Сиз булардан ми инсонлик кутасиз ?
-Сиз бу “итэмганлар”ни , яқиндан танимайсиз- да, таниганингизда эди ҳайратланиб, “ким буларга шундай тарбия берган деган ҳайратамуз саволингиз”ни , залга қарата бермас эдингиз?!
-Буларнинг сиз билан мен кўриб турган сурати ўзбек , сийратини эса ўзлари ҳам билмасалар керак қайси миллатга мансуб эканликларини.Бу соҳада ишлайдиганларниг оналари балли оталарининг кимлигини заволлилар ўзлари ҳам билмасалар керак.
Менинг соддагина домлам эса улардан инсонийлик кутаяпганди.
Шу фикрларимни ўрнимдан даст туриб айтай дедим – да, яъна ўйландим мен айтганда ким ҳам қулоқ солар эди?
Сулаймон Муроддан кейин сўзни яъна Отаназар ака бошлаганди.
У киши Қашқадарё Вилояти ЭРК Партиясининг бош котиби Самад Муродни ЭРК Демократик Пратиясининг Бош котиби Аҳмад Аъзам ҳукуматга сотилиб кетгандан кейин бўш қолган ўрнига яъни ЭРК Пратиянинг Бош котиблигига тавсия қилаётганди.
Самад Муродни очиқи бу ерда учратаман деб ҳеч ўйламагандим.
Унинг ғўдайиб ўтиришини кўриб очиқи кулгум келди.
-Келиб -келиб,бу башараси савуқ ЭРК Демократик Партиясига “Бош котиб” бўладими деб?
Бошқа одам қуриб қолганми шундай катта Партияда бош котиб бўладиган? ...
-Мен Самад Муродни 1989 йилдан бери танир эдим Сентябрь ойида Тошкент шаҳарининг Дўрмон Адабий боғида бўлиб ўтган “Ёш ижодкор”ларнинг семнарига Самад Мурод ҳам қатнашганди. Янгилиш хотирласам у киши Қашқадарё Вилоятида чиққадиган аллақайси газетада журналист бўлиб ишлашини айтганди ўшанда. Қўлида эскириб кетган “портефел”и, юрганда туяга ўҳшаб лўккилаб юриши билан билан ҳаммамизни диққатимизни ўзига тортиганди.
-Гап унинг эски
“портефели”да ёки "туяга каби лўкиллаб" юришида эмас унинг ўзини
тутишида эди. Жуда ўзига бино қўйган “сувга ботмаган ўпка каби қалқиб”
турадиган бу нусҳа бирортамиз ким билан гаплашиб қолсак йўқ ердан
пайдо бўлиб “қулоқ”солиб турарди суҳбатимизга. Унинг бу ҳолати ҳес
кимга ёқмасди.
Агар бирортамиз биримиз билан суҳбатлашмоқчи
бўлсак ён- веримизга, қараб Самад Мурод йўқ бўлса гаплашардик. Бўлмаса ё
гапга аралашарди юқорида ёзганим каби ёки қулоқ соларди суҳбатимизга.
Мабода биронтамиз у билан суҳбатлашиб қолгудек бўлса жуда
османдан келиб гаплашарди. Унинг бу ҳолатини кўрган ҳамма ундан
ўзини олиб қочар эдиk. Samad Murod ижодкор эмас маҳсус маҳкаманинг
ходимидай тутар эди ўзини. -Кўпчиликimiz ундан шубҳаланардиk.
Ҳатто биз билан Мамадали ака тунда маҳфий учрашганида ҳам Самал Мурод сафимизда йўқ эди.
- Қашқадарёлик бошқа ёш ижодкорлар бор эди.
-Хуллоси калом ўшанда унга “портефел” деб лақаб таққандик орқасидан . Орадан тўрт йил ўтгандан кейин мен уни ЭРК Демократик Партиясиниnг Қурултойида кутилмаганда кўриб тургандим.
-Яъна қанадай вазиятда денг Самад Мурод degan betayin шахс ЭРК Демократик Пратиясининг Бош Котиблигига номзодmish...
-Ишқилиб ЭРК Демократик Партиясини ҳам ўзининг эски “портефели”га жойлаб КГБ нинг, қўлига қўш қўллаб топширмаса эди bu inson qiyafasiga kirgan sevimsiz maqluq деган савуқ ҳаёл миямга ханжар каби сопланди.
-Ўрнимдан даст туриб сўз олиб ўз фикримни айтай дедим-да, кейин ўйландим қолдим; мен кимман?
Буларга ўз фикримни айтганда ким қулоқ солади?
-Мен -ку, Самад Муродни бори йўғи бир ҳафта ёки ўн кун давом қилган Семнарда кўрганман. Бу ерда уни ЭРК Демократик Партиясининг Бош Котиблигига тавсия қилинаяпganlar mendan yashiroq tanir. Bалким Отаназар ака унинг кимлигини mendan yahsiroq bilar?...
- Танимаса, bilmasa hsahiyatini Бош котибликга номзод қилиб кўрсатиб, овазга қўйярмиди?
Зални тўлдириб ўтирган ЭРК Партиясининг qashqadaryolik vakillari ham bilarlar uz hamshahrlarin мендан яхшироq?...
-Атаназар Арифов каби кўпни кўрган файласуф олим инсон тавсия қилаяпти-ку ,ёки ЭРК Демократик Партиясининг Ўзбекистондан qamalishdan qurqib "қочиб кетган" сургундаги раиси shoir Мухааммад Солих тавсия қилганмикан?
Мен эса оддигина ЭРК Партиясининг аъзосиман .
Ҳатто Марказий Кенгаш аъзоси бўлмасам бу ёқда Сафар ака эса "емаган сомсамига пул тўлаб " қамоқда қон ютиб ўтирgan bulsa Қурултойда бирорта ЭРК Партиясининг аъзоси Сафар аканинг номини тилига ham олмади guyoki safar aka bu Partiyada hech vaqt hech qachon ishlamagnday. Birorta ERK Partiyasining azosi вақтгача ҳолимдан ҳабар олishмаган
бўлса ?... Изимда искаб топар" итлар" тун у кун санғиб юришган бўлса " алаканинг итидек” бўлиб...
Vaqti eklib келиб ўзлари хато қилишаганини тушунарлар ЭРК Партиясини кимнинг қўлига ўзлари қўш қўллаб топширганларини?! Ҳуллоси калом Самад Муроднинг номзоди ҳеч қаршиликсиз қабул қилинди.
Мен эса қарши оваз бердим.
Ёзишни унитмайин: мени уша Қурултойда ЭРК Демократик Партиясининг “Тафтиш” коммисиясининг раиси қилиб сайладилар.
Менинг номзодимни Самарқандан келган ЭРК Партиясининг аъзолари кўрсатишди.
Бунга сабаб Шоди Каримов жўшқин нутқ ирод қилаётганда унинг шар каби шишган гапларига чидай олмай ўрнимдан туриб гапига эътироз билдирганим бўлса керак.
Яъна бир нималар муҳокама қилинди.
Keyin ЭРК Паrтиясининг Марказий комитетига номзодлар қабул қилинди. Ва Қурултой тугади.
Кеч бўлиб қолганди Гулой билан ҳорғин уйга қайтдик аммо кафиятим баланд эди.
Қурултой бўлиб ўтгандан бир -икки кун кейин уйда ўтиргандим кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдим.
Гулой ўқишда ҳали келадиган соати бўлмаганди.
Ким экан?.... деб ҳайратланиб дарвоза эшикини очсам эшикнинг олдида чақирилмаган меҳмон Самад Мурод (эски портефел)турибди ҳайрон бўлдим. Балким Сафар акани ҳолини сўрагани келдимиBosh kotib деган фикр яшин тезлигида миямга урилди.
Кейин диққат билан қарасам унинг орқасида Отаназар ака ҳам бор экан.
Уйга taklif qildim киришди.
Ҳол -ҳотир сўрашаганидан кейин бир бурда нон билан чой қўйдим олдиларига. Отаназар ака яъна бир бор Сафар акани кейин Жалолиддини sioglikini сўради.yangilik bormi safarbopyning ishida?
- Xали бир янгилик эшитмадим дедим.
-Отаназар ака дапдурстдан сиз бу уйдан чиқиб кетишингиз керак экан кеча биз kechqurun раис билан telefonda гаплашган эдик
Ҳайрон бўлдим.
Qaerга?...
Yo eski uyingiza yoki Ota-onangizning oldiga ketishingiz kerak ekan.Rais aytdi.
Raisingiz iim bulibdi-ki, utirgan erida menga buyruq berib? Usha raisingizning telefon nomerini bering uzim gaplashaman.
Yuq sizga berolmaymiz.
Bulmasa menga buyruq bermasin.
Bu uy ERK partiyasiniki-ku.
Solih aka uz shahisiy puliga sotib olganmi?
Yuq.
Nimag unda buyruq beradi.
Ahir Samad Murod Qashqadaryolik u shuncha uzoq erdan qatnab Toshkentda ishlay olmaydi-ku, shuning uchun bu uy markazda ham ERK Partiyasining ofisiga yaqin.
Hulosi- kalom ЭРК Демократик Партиясининг раиси жаноб Муҳаммад Солиҳнинг топшириқи билан ЭРК Партияси тарафидан сотиб олинган уй яъни мен яшаб ўтирган уйни Қашқадарёлик янги бош котиби Самад Муродга берилишни мени эса бу ердан чиқариб юбориш учун буйруқ олганларини Атаназар ака bir bor takidlab гапириб берди.
Кейин бу уй катта Самаднинг кичкина болалари бор.
Тошдай қотиб қолдим. Солиҳ ака ўйлаб айтаяптими ишонгим келмаяптида. Сафар ака қамоқда бўлса ман қўлимда кичкина бола билан қаерга бораман?...
-Отаназар ака ўйлаб айтаяпсизми?
9.02.2014 yil. Lausanne.
30 қисм.
Отаназар Арифов билан Самад Мурод кетишди.
Мен ҳувиллаган ҳовлида кўз ёшимга бўғилиб қолавердим.
Энди нима қиламан деган саволга жавоб йўқ эди на кўкда, на ерда.
Бошимга тушган кутилмаган ташвишдан тош каби қотиб қолгандим. Менга Сафар аканинг қамоқда азоб тортиб ўтиргани; ўзимни кун -у тун КГБ -ичнклар, тарафидан босган изим кузатилгани етмасмиди?...
Энди эса уларнинг сафига ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ ҳам қўшилди. Сафарнинг хотинининг тортаётган азоблари кам мен ҳам КГБ даги “дўстларимдан” orqada қолмай битта тош отиб ёрилмаган бошинин ёрай деб, Самад Муродни бошимга мусолат қилganди... uz dardim билан орадан қанача вақт ўтганини билмай qolibман бир вақт дарвоза очилиб Гулой уйга кириб келди.
(Гулойга уйни калитини бериб қўйгандим мен борим бор йўғим bor, энг яхшиси ўзинг эшикни очиб кириб келавер деб)
Гулой менинг ғамдан сўлган юзимни кўзимдаги ёшни кўриб қўрқиб кетди.
-Нима бўлди, нега йиғладингиз?
-Унга кутилмаганда бошимга тушган фалокатни гапириб бердим энди нима қиламан?
-Сан манга бир маслаҳат бергин. Агар олдиндан бошимга тушажак фалокатни билганимда эди бу лаънати уйга ҳеч қадамимни қўймасдим... Сафар акага кўчсангиз ўзингиз кўчаверинг мен шу эски уйда ҳам яшайвераман дердим; дедим алам билан.
-Шунга, шунча йиғладингизми хафа бўлманг бир гап бўлар.
-Нима ҳам бўларди чиқишим керак экан .
-Укамга айтаман (Гулойнинг укаси ҳам Тошкентда Институтлардан бирисида кундузи ишлаб кечқурун ўқирди) агар кўчиб кетишга мажбур қолсангиз укам бор қишлоқимизнинг болалари бор ўшалар ёрдам беради. Машина ҳам топишади шофёрга беришга пул ҳам. Кўп ҳам хафа бўлаверманг.
-Раҳмат дедим кўзда ёшим билан.
Яхшиям сан борсан бўлмаса нима қилар эдим.
Тўғри дедим бир оз кўнглим кўтарилиб улар менга қарзга пул беришса кўчишим учун кейин мен онамга айтсам уларнинг пулини беради.
-Гулойнинг гапидан кўнглим бир оз тинчланди.
- Чиқсам чиқарман Муҳаммад Солиҳнинг ҳам Самад Муроднинг ҳам бошига йиқилсин бу уй. Менга алам қилгани нима биласанми?...
-Гулой Сафар ака Муҳаммад Солиҳнинг Президентлик сайлови вақтида; 1991 йил Декабрь ойида мен энди туғруқхонадан чиққандим ҳали чилласи чиқмаган Жалолиддинни ҳам мени ҳам унитиб сайлов кампанияси учун Хоразмга кетганди. На оиласини ўйлadи на ўзини кечасини кундузига улаб хизмат қилgанди Муҳаммад Солих учун !
-Энди нима бўлди?...
-Сафар ака қамалиб кетди бирорта ЭРК Паrтиясининг аъзоси ёки Муҳаммад Солиҳ телефон қилиб бирон marta сўрадими yuq. Сафар қандай деб сўраш у ёқда турсин ҳудди ўзининг шаҳсий пулига бу уйни олгандай мени ҳайдаяпти bu lanati uydan.Yaъна шоирмиш, ўргилдим бунақа шоирдан.
-Уйни Муҳаммад Солих ўз шахсий пулига сотиб олса buncha алам қилмасди .
-ЭРК Партиясининг пулига олинган уй. BU haqda Safar aka aytgandi menga.
-Сафар ака шу Паrтияни деб қамалиб кетмадими? “Танга” баҳона ўзим ўқидим очилган жиноят ишини Муҳаммад Солиҳ билан иккисига очилгаn Фақат М. Солиҳ Туркияга қочиб кетгани учун унинг досяси вақтинча ёпилган.
-Нима бўлибди Сафар ака қамоқдан чиққунича мен яшаб турсам останаси ейиладими, ёки эшиклари синиб кетадими bu uyning?
Йўқ , nima emish Муҳаммад Солиҳнинг буйруқи эмиш. Urguldim bunaqa buyruqdan Uz uyimga ketganim yahsi. Қиш бўлса бир гап бўлар.
-Тақдиримда нима бўлса ўшани кўраман-да.
Гулой тўғрида нимага сиқилаверасиз?...
.Гулой билан дардлашиб бир оз ўзимга келдим. Guloy uz kursdoshlari orasida bulib utgan qiziqarli voqealarni aytib kuldirib bir oz bulsada kunglimni oldi.
Орадан икки кун ўтди ёки ўтмаганди аниқ эсимда йўқ.
Кечқурун Гулой билан бирга ош дамлab энди еймиз деган маҳалда кўча дарвозанинг урилган овазини эшитдик
Гулой манга, ман Гулойга қарадим ким келди экан деб kechasiga deb ?...
Бирга бориб дарвозани очсак останада Отаназар ака турибди.
Ҳайрон бўлдим oдатда Отаназар ака уйга ҳеч вақт бир ўзи келмасди екчқурун келганини ҳеч эслай олмайман яъна бир бошига. Олдинлари: ё Муҳаммад Бекжон ёки Дилорам Исоқова биргаликда келарди. Жуда одам топмаса Мақсуд Бекжонни ёнида олиб келар эди. ( шоир Мақсуд Бекжон ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг энг кичик укаси . Хоразм вилоятининг Янгибозар туманида туғилан. Ҳозирги кунда Норвегияда яшайди.)
-Отаназар ака ҳеч вақт бир бошига келмагандай , кечқурун келганини ҳеч кўрмагандим. Ҳайратландим кўнглимдан: “ эртага Самад Мурод бу уйга кўчиб келади сиз тезроқ чиқиб кетинг деб айтгани келдиmi”- деган фикр яшин тезлигида кўнглимдан ўтди.
Лекин кўнглимдан ўтган савуқ фикрни кўзимда акс қилдирмасликга ҳаракат қилиб Отаназар акани ҳудди ҳеч нима рўй бермагани каби кутиб олишга ҳаракат қилдим...
Бутун гинамни ичимга ютиб.
-Отаназар ака билан саломлашиб уйга таклиф қилдик.
-Уйга кирib utirgan keyin fotiha uqidi.
-Гулойни ЭРК Партиясининг 1993 йил 25 Сентябрда бўлган Қурултойида ham кўрганди. Кўпчиликнинг ичида бўлгани учун яқиндан таништирганим йўқ эди.
Энда уйда бемалол таништирдим. Гулой менинг ўз қишлоқимдан ўқитувчимнинг қизи. Дадаси рус тилидан ўқитганди мактабда бiзларни.
Гулой ҳозир Тошкент Давлат Маданият Институтида сиртдан ўқийди.
Сессияга келганди.
Бизнинг Паrтиямизга ҳам аъзо бўлди .Қурултой бошланишидан олдин.
Отаназар ака жуда хурсанд бўлди Гулой билан танишганига Партиямизга аъзо бўлгани uchun ham.
-Бугун ош пиширгандик Хоразм раловини эмас бизнинг Берунийнинг ҳам раловини енг gручини дадамлар бериб юборгна -ла, паловни еб қандай пиширганимизга ҳам баҳо берасиз-да, дедим ҳазил аралаш.
-Яхши.
-Қурбоной сиз шеър ёзасизми ?
Самад Мурод aytdi менга; сиз билан “Ёш ижодкорларнинг” Дўрмонда бўлиб ўтган семнарига борганида танишганини айтганди. Сиз ҳақиқатдан ҳам шеър ёзасизми?
-Йўғ-е, ман шеър ёзмайман лекин шерни жуда яхша кўраман. Тўғри айтган мен ҳам танийман Самад Муродни. Semnarga qatnashgan hamma odam sher yozavermaydi-ku.
-Мен у киши 1989 йил Сентябрь ойида бўлиб ўтган Ёш ижодкорларнинг Семнарга борганман ўша ерда Самад Мурод биалан танишгандим. Самад ака шеър ёзишини айтганди. Шеърларини муҳокамага қўйдими йўқми ҳозир унитдим лекин шеър ўқиганди унитмаган бўлсам .
-Қашқадарёда чиқадиган қайси бир газетада ишлашини ҳам айтиб мендан шеърларингиз бўлса беринг эълон қиламан деганди менда шеърим йўқ деб жавоб бергандим.Ўша вақтда
Семнарга ёш ҳаваскор шоира сфатида эмас устозим Абдурашид Абдураҳмоновнинг тавсияси билан меҳмон сифатида қатнашгандим.
(Абдурашид Абдураҳмонов Самарқанд Вилоятининг Ургут Туманида туғилган Филология фанлари доктори. Самарқанд Давлат Унивеситетида дарс беради )
-Ҳа Отаназар ака бир вақтлар “ер миннатдор бўлса босаман” деб yuraradim ўз дунёмда ўзим ҳоқан, ўзим султон бўлиб яшар эдим-да ҳозиргидай афгор ҳолатда эмас. Сиз мени адойи тамом бўлган ҳолатимни кўриб турибсиз.
-Хафа бўлманг бу кунларингиз ҳам ўтиб кетади худо ҳоҳласа.
Сафарбой ҳам тез кунларда чиқиб қолар bu yamon kunlarni hali hammasini unitasiz .
-Айтганингиз келсин.
-Отаназар ака Жалолиддинни ўйнатиб бир оз эркади.
-Паловни еб бўлгандан кейин.
-Мeн бу ерга Самад Муродни бошига тушган фалокатни айтаман деб келгандим олдин овқат ейлик кейин айтаман деб кутгандим.
-Нима бўлди?
-Самад Муродни Қурултойдан чиқиб кетиб бораётганида беш -олти одам , машинасини тўèтатиб қўл-оёқини ва кўзини ҳам боғлаб бетонкага (керексиз темир терсак ташланадиган майдон одатда бунақа ерлар гадой топмас масканларда бўлади).
-Олиб бориб жуда ёмон қилганлар.
-Темир арматура билан уриб абжақини чиқарганлар. Ҳозир кома ҳолатида касалхонанинг жонлантириш бўлимида ётибди аҳволи жуда оғирмиш.
-Отаназар ака Самад Муродни ўша “бетонка”да; (арматура билан нима иш қилганларини айтишга истеҳола қилганмиди, ўшанда очиқ айтмаган экан мен нима воқеа бўлганини кейин ҳаммасини эшитдим)
-Нима дейишни билмасдим. Тўғриси кутилмаган "савуқ ҳабар"га,севинишни ҳам Самад Муроднинг ўлмаса ҳам ўлимдан баттар ҳолатга келганига ачинишни ҳам билмай қолдим.Мен Самад Mуродни КГБ нинг ялоқхўрлари “арматура “балан уриб пачоқини чиқартирсин деб ният қилмагандим tugrisi...
-Отаназар акага қараб аллоҳ шифо берсин дедим .
-Жуда оғир аҳволда Отаназар ака яъна бир бор таъкидлаб айтди.
-Нима бўлибди ўзи ўсмоқчилаб сўрадим? Бетонкадан қандай қилиб касалонага бориб қолган ёнида бирорта одам бўлганми?
-Йўқ ҳеч ким бўлмаган ёнида кечаси билан “бетонка”да, қолиб кетган бечора savuqda, тонг отганда мусор (чўп) ташлагани келган одамлар Самад Муродни кўриб қолиб касалхонага олиб борганлар.
-Мен бугун сиз келмасингиздан олдин “Озодлик” радиосидан эшитгандим. Лекин бу қадар деб ўйламагандим ҳам ростми ёлғонми деб ишонқирамай ўтиргандик Гулой билан. Демак рост эканда. Самад Мурод яхши бўлганидан кейин ЭРК Партиясида Бош котиб бўлиб qaytib kelib ишлайдими ?!... Тошкентга кўчиб келадими, келмайдими?...
- Уни ҳам аниқ билмаймиз сиз кўчиб кетишга тайёргарлик кўрманг деб айтгани келгандим.
-Яхши дедим.
-Отаназар ака бир яъна бир оз суҳбатлашиб, чой ичганидан кейин биз билан хайрлашиб уйига кетди.
-Гулой менга қараб яхши бўлибди баттар бўлсин, ана йиғлаб ўтиргандингиз аллоҳ жазосини берибди -ку.
Тўғри айтасан бундан ҳам баттарига йўлиқсин инсонийликнин йўқотган шайтон.
Агар Самад Муродда озгина инсонийликдан асар қолганда эди мен каби оғир вазиятда қолган одамни уйига кўчиб келаман деб айтмасди...
-Сафар ака қамалмаган бўлса ҳам бир гап эди.
-Энг ёмонни нима биласанми Гулой Самад Мурод Сафар акани яқиндан танийди.
-Сафар аканинг уйига келган меҳмони бўлган tuzini egan odam.
-Сафар ака Самад Мурод Бош котиб бўлаётган ЭРК Демократик Партиясининг қурувчиларидан бириси bulsa. Hозир қамоқда қон ютиб ўтирган бўлса-ю, Самад Мурод унинг оиласига маънавий ёрдам бериш ўрнига кўчага ҳайдамоқчи бўлаяпганди.
-Ордан бир ҳафтаcha, қавдар вақт ўтгандан кейин Дилорам Исоқовадан бизларни уйга келганида Самад Муродга ўша “бетонка”да,KGB ning yugurdaklari "armatura" bilan нима қилишганларини очиқ ойдин айтиб берганди.
Эшитганларим қаршисида тош каби қотиб қолдим. Tugrisi man bu qadari kutmagandim.
-Энди тушундим нимага Отаназар ака “арматура” билан урибдиларми деб сўраганимда кейин гапни бошқа тарафга буриганиини.
-Отаназар ака " арматура жуда ёмон уришган деганди" ,
“арматура” билан урмаганлар ...
-Яратган тангрим ҳатто душманимга ҳам эркаклик ғурурини ерга урадиган кўргулик бермасин экан....
Самад Муродни ўша “бектонка”га олиб борган ваҳшийлар “арматура билан ишини бажаришган” экан -у ,Отаназар ака нимадандир истеҳола қилиб айтмаган экан....
-Ўша кўнгилсиз воқеадан кейин “тирик мурдага” айланган Самад Мурод ЭРК Демократик Паrтиясидан бутунлай узоқлашиб кўринмай кетди.
То 2000 йилларнинг бошига қадар.
“ўртанган кўнгил ўртанса қўймас деган”ларидай , 2000 yillarda ўша кузнинг замҳарир тунида "еган арматура”сининг, маззасини унита олмай тирякийсига айланган эканми билмадим ?... Сиёсат саҳнасида Самад Мурод yana qaytadan пайдо бўлди.
-Munosib bir eriga kirib chiqqan “ўша маълум у машҳур арматура”си. Билан Энди Samad Murod бутунлай ўзгарган ҳолатда эди. Олдинги КГБ ҳозирги СНБ нинг югурдак қулига айланган Самад Мурод қўлидаги tamini unita olmagani "қадрдон арматура” си, билан мени кўчага ҳайдаб мен яшаб ўтирган уйimни унга беришни вада қилган. Sотқин Аҳмад Аъзамнинг ўрнига ЭРК Партияисининг Бош котиблигини берган uzining hujasi Муҳаммад Солиҳнинг “кетини парчалаш” учун сиёсат саҳнасига қайтганди.
26.02.2014 yil. Lausanne.
31 қисм
Атаназар ака биз билан хайрлашиб кетди.
Гулой билан ҳайронлигимизча қолавердик. Самад Муроднинг ваҳшийларча “арматура” билан калтакланмаси кутилмаган ҳолат эди мен учун.
Самад Муроддан хафа бўлгандим лекин...бад дуо қилмагнадим.
Ожиз бандасини яратган қудратли илоҳнинг ҳар қандай кучга эга эканлига яъна бир бор шоҳид бўлдим.
Мен шўрликнинг нимага ҳам кучим етарди кўз ёшимдан бўлак.
Кунлар эса сув каби оқиб ўтаётганди ўзининг изида даволаб бўлмас дардларни қолдириб. Бошимга тушажак фалокатларнинг бошланиши Самад Мурод эканлигини мен ғофил банда ўшанда билмаган эканман...
Ўйлаб кўрсам ўз дардим билан бўлиб Сафар акани батамом унитиб кўпдан бери терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб Сафар акани ҳолини сўрамаган эканман. Телефон қилсам эртага иш еримга келсангиз бафуржа гаплашамиз деди.
Соатини ҳам айтди.
Ойсиз тун қоп- коранғу, менинг кўнглим тундан ҳам қора.
Тезроқ тонг отса –да, бориб терговчи билан учрашсам чунки ; Ҳусан Аҳмедов адвокат билан биргаликда Сафар акани “тил хат” эвазига озод қилиш учун Ўзбекистон Олий Судига “илтимоснома” ёзгандилар қурултойдан олдин.
Мен ҳали бу “илтимоснома”га, Ўзбекистон Олий Суди тарафидан қандай жавоб берилганидан беҳабар эдим.
Олдин ЭРК Демократик Партиясинингт Қурултойи деб кейин Партияга Бош котиб қилиб сайланган Самад Мурод мен яшаб ўтирган уйга кўчиб келаман деб айтгани учун ўз ташвишим бошимдан ошиб Ҳусан Аҳмедов билан Сафар аканинг аҳволи ҳақида гаплаша олмагандим.
Ҳусан Аҳмедов абеддан кейин келинг деганди.
Жалолиддинни кўтариб Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик биноси жойлашган бинога терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг иш ерига бордим. Бориб ичкаридаги иш ерининг телефон номеридан мен келдим деб айтсам: Ҳусан акага “беш ўн –минут”га, чиқаман тешқарида кутиб туринг деди.
Ҳусан Аҳмедовнинг “беш ўн минут “ дегени сал кам бир соатга чўзилди.
Куз қуёши инсонни иссиқдан ёқмайди- ю, лекин ...“боғланган ит” каби бир ерда бировни кутиб туришдан ҳам оғирроқ жазо бўлмаса керак инсонга берилган.
Кетай десанг кетолмайсан .... кутасан вақт ўтмайди оёқига тош боғлангандай.
Жалолиддин иссиқданми ёки бир ерда тураверишданми жони сиқилдими лоҳасланиб инжиқлик қилмоқ-га, бошлади.
Нима қилишга ҳайрон эдим?...
Баҳайбат савлатидан от ҳуркадиган Миллий Ҳавфсизлик биносининг олдига ҳеч бўлмаса битта ўриндиқ ҳам қўймаганди инсофсизлар.
Келган одамлар ўтирсин деб.
Болалар ўйнайдиган майдончани айтмасам ҳам бўлади...
Яқин атрофда сув ва егулик сотадиган бирорта кичик магазинча, ҳам йўқ эди Жалолиддинга ҳеч бўлмаса сувми ёки бирорта "ширин кулча"ми, сотиб олиб берай десам.
Тоқатим -тоқ, бўлиб бор-ей , кетсам- кетайин, кутавериб тинкам қуриди.
Нима бўлса бўлар деб жонимга тегди деб қаътий қарорга келган вақтимда Ҳусан Аҳмедов чиқиб келди.
Менинг ҳорғин ҳолатимга, Жалолиддиннинг кўзидаги ёшни кўриб ўзининг кутдириб қўйганидан ҳижолат бўлдими билмадим?! “кечирим “ сўради.
Мен гапни узатиб ўтиришни истамадим.
-Сафар аканинг соғлиги яхшими ? Қачонгача “халаканинг итидек” бу ерга келиб- кетаман, беайб одам қамалиб ўтираверадими ?...Ўзларингизнинг чиқарган қонун- қоида, ҳақидаги китобларингизда отнинг калласидек қилиб ёзиб қўйибсизлар; “жинояти исботланмаган одам 3 кундан ортиқ терговхонада қолиши қонунан мумкин эмас деб.
-Сафар акани сизларнинг зиндонлирингизга олиб келиб қамаб қўйганларингизга 3 кун эмас 3 ойдан ошди.
-Қачонгача қон ютиб ўтиради?
- Мен чарчаб кетдим.
-Ҳусан нима дейишини билмадими жавоб бермади.
-Унинг жим турганига қайта баттар жаҳлим чиқди.
-Бир нима деб айтинг кун беринг шу куни чиқади деб
-Саволиларимга жавоб бермаслигига ақлим етганди. Ёзган Олий Судга ёзган хатингизга жавоб олдингизми?
-Беришди лекин биз кутган жавобни эмас. Ҳафа бўлманг озгина сабр қилинг бир куни ҳаммаси яхши бўлади.
-Қачон “туяни думми ерга теккан”идами?
...
Сафар Жалолиддинни сўради?
(оҳирида ўртага тушган нотабиий жимликни бузиб)
Жалолиддин яхши катта бўлаяпти лекин даджасини соғиган.
Яқин ўртада кўрдингизми? Дедим аламимни ичимга ютиб.
(Терговчи Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ва элчиси каби вазифаларни ўша вақтларда бажарарди. Негаки менга учрашишга руҳсат бермаганидан кейин Сафар ака менга мен унга айтмоқчи бўлган гапларимизни Ҳусан ака орқали айтардик бир -биримизга)
-Кўрдим ҳаммаси яхши ҳавотир олманг.
-Ўз кўзим билан кўрмагандан кейин нима қиламан ишонаман-да, гапингизга.
Берадиган овқатларингиз тузукми ўзи Сафар аканинг ошқозанининг мазаси йўқ.
-Соғлиги яхши ҳавотир олманг.
-Соғлиги яхши деб мени алдаётгандирсиз, қаердан биламан ялғон гапирмаганингизни?
- Ҳусан Аҳмедовдан садо чиқмади.
-Сафар янги кийим -бошларини сўраяпти олиб келсангиз бериб қўйярдим?
-Яхши қачонга олиб келай ?
-Уч кундан кейин олиб келинг.
-Яхши.
Озиқ –овқат билан дори ҳам олиб келайми?
-Йўқ.
-Кўрсангиз салом айтинг. Бизлар яхшимиз бизларни ўйлаб ўтирмасин ҳаммаси яхши
-Ўзини эҳтиёт қилсин. Хозараспдагилар ҳам соғ- соламат.
-Сиз хавотир олманг ҳамма гапинингизни айтаман.
-Раҳмат .
(Қани эди Сафар акани туҳмат қилиб қаматган инсон қияфасига кирган иблисни кўрсамда болта билан чопиб ўлдирсам. Шундагина аламимдан чиқар эдим.)
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашиб кўзимда ёш, бағримда кимга отишимни билмаган сон -саноқсиз, оғир тош билан уйга қайтдим. Кечқурун бўлгани учун ҳаво ҳам анча салқинлашган эди. Аксига олиб Жалолиддинга жемпир ҳам олмаган эканман анча савуқ қотди. Жоним ҳароп шамоллаб қолмасин деб...
Метрога шошиб тушдим яҳшиям поед тез келди қоранғу тушмадан уйга қайтдим.
-Куз кунлари бир тутам дарров кеч бўлади .да.
-Гулой ўқишидан келди.
-Менинг афтадаҳол ҳолимни кўриб кўнглимни кўтармоқ курсдошлари билан бўлиб ўтган ҳар ҳил қизиқарли воқеаларни айтиб кулдиришга ҳаракат қилди.
Ўлганимнинг кунидан тишимни оқини кўрсатиб кулимсирадим.
-Биласизми бугун бизга шоир Баҳром Рузимуҳаммаднинг шеър китобини сотдилар ўқийсизми?
-Гулой менинг баъдиий китобларни яхши кўришимни айниқса шеър деса томдан ташлайдиган даражада фанатик (ишқибоз ) эканлигимни жуда яхши биларди.
-Баҳром Рўзимуаҳммадми ?...
-Кўпдан бери ўқимагандим.
Биласанми шу шоирни жуда шеърларини яхши кўраман-да, дедим синиқ жилмайиб.
(Кўнглимга шеър сиғмасди )лекин...йўқ ўқимийман десам; Гулой хафа бўлади -да. деб қўлидан китобни олдим.
Дуч келган саҳифани очиб ўқий бошладим.
Шеърни ўқир эканман бошимдаги кетмас бўлиб келган фалокатни , бағримни чақир- тикан, каби тимдалаб турган дардларимни... боринг-ки, ёруғ дунёда бошимга нима фалокат тушган бўлса ҳамма-ҳаммасини бир пасда унитдим.
“Адабиёт атомдан кучли” деган адиб минг бора ҳақли эди .
Бу ёруғ оламда бир мен бир-да, шоирнинг бетакрор мисралари бор эди.
7.03.2014 yil. Lausanne.
Қуёши кулмаган баҳор 32 қисм.
Баҳром Рўзимуҳаммаднинг бетакрор шеърий сатрларидан сармаст бўлиб дунёни унитгандим. Бу ялғончи дунёда бир мен бир-да, қалбимни асирига айлантирган сеҳрли сатрлар бор эди.
Афсуки , ҳаёт фақат шеърдан иборат эмасди...
Саноқли кунлар тез ўтади деганларидай терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг 2 -3 кундан келинг деган куни ҳам кўз очиб юмгунимча етиб келди. Битта кичикроқ сумка олдимда унга Сафар аканинг эҳтиёжи бўлган янги кийимларини қўйдим.Кийимлари орасига 5 -6 сўм қўйсам нима бўлар экан деб ўйладим -у , лекин фикримдан қайтдим текширсалар бошига бало бўлмасин ...
Мен яшаб ўтирган уй билан Ҳамид Олимжон номдаги метронинг ораси анча узоқ эди. Бораман дегунча жуда чарчагандим чунки бир қўлимда Сафар ака деб олганим сумка бўлса иккинчи қўлимда Жалолиддинни.
Метрога етиб келдим не не азобларда. Икки қўлим ҳам банд бўлгани учун метронинг “ўзи юрар” йўлакчсидан метронинг бекатига тушмоқ....
Буни нақадар қийин эканлигини бошига тушган инсонгина ҳис қилади. Ён тарафдаги тирговичлардан ушламай пастга тушушнинг имкон йўқ . Тирговични ушлайман десам икки қўлим банд. Худо кўрсатмасин мувазанатимни йўқотиб йиқилиб тушсам нима бўлса Жалолиддинга бўлади...
Бахтимга метро бекатида таниш ҳамқишлоқимни кўриб қолдим.
Менга ёрдамчи бўлишини сўрагандим йўқ демади. Қўлимдаги сумкамни олди.Менга ёрдамчи бўлиб Миллий Хавфсизлик биноси жойлашган метронинг Собир Раҳимов бектига қадар борди. Метродан тушгандан кейин унга каттакон раҳмат айтиб ; у ёғига битта ўзим кетишимни айтдим. Чунки “искаб топар “ итлар уни кўриб қолишидан қўрқдим.Чунки ўша вақтлада мен яшайдиган уйни кечаси кундузи МВД нинг агентлари кузатаётган эди.
Савлатидан “от ҳуркадиган “ Миллий Ҳавфсизлик биносига келиб эшикда ўтирган қаравул бўлиб йигитга терговчи Ҳусан Аҳмедовга телефон қилишим кераклигини айтдим.
-Майли қилинг
- Ҳусан Ахмедовга телефон қилсам бир пасдан кейин чиқаман Ҳусан ака бу гал олдинги сафардаги каби соатларча кутдириб қўймади тез чиқди.
-Саломлашиб ҳол ҳотир сўраганидан кейин.
-Сиз олдин бир марта овқат олиб келиб берган ерингиз бор эди -ку, ишхонамизнинг орқа эшиги ўша ерни унитмадингизми деб сўради?
-Йўқ ҳеч унитаманми?...
-Эшикни ҳам ўша ердаги лаънати "барзанги корес хотин"ни, ҳам -дедим алам билан.
-Қанақа хотин?
-Қанқа бўларди ўша эшикга боғлаб қўйган ” ит”ларингиз бор- ку, инсон қиёфасига кирган “алвасти” корес хотин ўшани айтаяпман Қўрқинчли машинадан Сафар акани овазини эшитдим “Жалолиддин” деб чақирган, машинага қараб югурмоқчи эдим ўша “барзанги” хотин, мани қучоқлаб олиб ўрнимдан қимирлатмай қўйди.
-Бўлмаса машинанинг тагига ўзимни ташламоқчи эдим.
-Нима керак -ки, бор менга бунақа яшашни?
-Ўлсам мен ҳам Жалолиддин ҳам қутилади...
-Ҳусан ака менинг алам билан айтган гапимга жавоб бермади .
-Биласизми, Ҳусан ака уйга келгандан кейин билакларим оғриди. Қарсам кўкриб қорайиб кетган экан ...
-Ҳусан ака ниманидир ўйланиб жим бўлиб қолди....
-Орадан вақт ўтгандан кейин ҳозир сиз яъна ўша “эшикга” борасиз мени тероговчи Ҳусан Аҳмедов юборди сумкани Сафарбой Бекжоновга берар экансизлар ... деб айтсангиз улар Сафарга беришади.
-Яхши раҳмат
-Ҳусан ака билан хайрлашиб айтган ерига борсам олдинги гал келганимда кўрган барзангги "корес хотин " эмас бошқа бир хотин турган экан.
Ташқи кўринишидан ўзбекга ўҳшаса ҳам негадир рус тилада гапирар эди.Мени эса ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирган инсонларни кўрсам жаҳлим чиқарди. Бу ерда ҳам ўзи ўзбек бўла туриб рус тилида гапирганига шунақа жаҳлим чиқди. Агар бу ер МҲҲ нинг биноси бўлмай ва ўзим уларнинг олдига бош эгиб келмаганимда эди...
Мендан ўз тили бўла туриб ўзга тилда гапиргани учун муносиб жаавоб эшитарди ... бу ерда тилимни тишлашга мажбур эдим.
Уларнинг менга эмас , мени уларга ишим тушганди...
Бу хотин олдинги галдаги “корес хотин” каби бесўнақай эмас. Нисбатан нозик юзида ҳам шайтоний ифода у қадар ҳукмрон эмасди. Уларни дайди итдан баттар ёмон к5ўрганим учун салом ҳам бермадим.
-Ўргатилган “тўти “ қушга ўҳшаб Ҳусан ака нима деган бўлса ҳамма гапини нуқта вергулигача такрорладим.
-Хотин қўлимдаги сумкани олди.
- Бериб қўйямиз Сафарбой Бекжоновга бир оз кутиб туринг.
-Раҳмат дедим энсам қотиб.
Унинг рус тилида гапирганига қайта баттар жаҳлим чиқди. Мен шу ёшимга қадар бирорта рус миллатига мансуб одамнинг ўзбек тилида гапирганини ҳеч эшитмаганман десам муболиға бўлмаса керак лекин бизнинг Ўзбекларимиз онаси ўлса ҳам рус тилида айтимчилик- айтиб, йиғлайдиган холатга келган эдилар ўша машум 1993 йилларда.
-Маълум ва машҳур эшикнинг олди нисбатан кенг бўлгани учун Жалолиддинни ерга қўйдим. У ёқдан бу ёққга юриб ўйнай бошлади.
- Шу ерда ёши ўтган битта Онахонни кўриб қолдим юзи ғамдан сарғайган, қадди дарддан эгилган. Ўз дардимни унитиб Онахон билан гаплашмоқга бошладим. Саломлашиб хол- ҳотир, сўраганимдан кейин сўрадим айбга буйрманг бу ерда кимингиз бор дедим дарддан минг бўлаккга бўлинган қалбига озор бермаслик учун жуда эҳтиёткорлик билан сўрадим.
-Бу ерда қизим деди кўзида ёш билан.
-Ҳайратландим...қизингиз, унинг нима гунаҳи бор?
-Мен уни ишларига тушунмайман болам, қизим архетектор эди нималаридандир хато чиқибди 2 -3 , ойдан бери мана шу ерда МВД нинг “ертўласида” ётибди. Кимга ёзишни ҳам кимдан сўрашни ҳам билмайман. Келаман кетаман терговчиси билан гаплашаман.
-Адвокат тутмадингларми дедим ўз дардимни унитиб
-Тутдик лекин кўп ҳам ёрдами тегмади... кўз ёшларини артиб.
-Бошимга тоғдан катта ҳарсанг тош тушгандай гангиб қолдим. Кўзингдан нур, белингдан мадор кетганда умид билан ўстирган ўғил қизларингни ўзинг сақла худойим.
Чорасиз қолган Она аламини икки кўзидан оларди.
-Қизингизни болалари ҳам борми ?
-Бор улар жуда кичкина ўзим боқаяпман эри билан ажрашганди.
-Бошига ташвиш тушганда куёвингиз келмадим-ми, ёрдамга ҳар қалай қизингиз унинг фарзандларини онаси- ку?!
-Йўқ на болалридан на қизимдан хабар олади
-Кўзимнинг олдини зулмат қоплади.
-Куёвингиз одам эмас экан дедим алам билан.
...
-Шу вақт Онахонни эгнига сержант формасини кийган бириси чақирди.
Чорасиз Онахон кўзида ёш билан мен билан хайр -мазурни насия қилиб кетди.
Онахоннинг изтиробли холати кўз олдимдан ҳеч кетмади.
Уйида бувисини кутиб ўтирган кўзи ёшли норасида набиралари . Ҳам отанинг ҳам онанинг меҳрига муҳтож...
Куёви қаердадир кўнглини шод қилиб ўзи дунёга келтирган фарзандларининг ҳолидан ҳабар олишни ҳаёлига ҳам келтирмаса...
Онахоннинг гул каби авайлаб ўстирган қизи бўлса “ исботланмаган жиноятдан” қоранғу зиндонда азоб чекиб ўтирган бўлса...
Ер-у, кўкни яратган қудратли тангрим бу қадар жабру жафони ўз гунахкор бандаларингни синамоқ учун бердингми ?...
Масум болаларнинг нима гунаҳи бор эди ки номард ота уларнинг ҳолидан ҳабар олмайди. Онахонинг қизи ўша эркакга турмушга чиққанида ота- онасининг, уйидан эргаштириб олиб келмади-ку, норасида гўдакларни?...
Атрофга қарадим... каттакон осмонга қараб бўй чўзган чинорнинг сон-саноқсиз, япроқлари сарғайиб сўлганди. Майин эсган куз шамолида сарғайган япроқлар гулга қўнаётган кафалакга ўҳшаб ҳар тарафга учар эдилар. Манзара шундай гўзал эди-ки, бир пастда бутун ғамимни унитдим.
Ич ичимдан ўша кафлакга айланган сарҳғайган япроқларга қўшилиб,
самога учиб кетгим келди.
Сарғайган япроқлар ғамимдир меннинг,
Осмонга етмаган оҳимдир менnинг .
Ўзим ерда -ю, ҳаёлим кўкда ...
Армонда ўтayotган умримdir меннинг
***
Кетсам бутун дардимни, унитсам,
Келмасам қайтиб.
14.03.2014 yil. Lausanne.
33 қисм.
Кўзида ёши, бағринда тоши қотган аяжон келган формали йигитнинг изига тушиб ғамдан эгилган қаддини, яънада пастроқга эгиб кетди.
Кўзим аччиқ ёшга тўлди.
Қизи-ку, билиб билмадан қилган, гунохининг азобини тортиб, тўрт девор ичинда банди зиндон.
Чорасиз қолган аяжонни эса олдин отасиз, кейин онасиз қолиб кетган набираларининг, ҳамда қизининг тоғдай бўлиб елкасига ёпирлиб тушган юкидан қадди дол каби эгилганди. Бу нотанти дунёда ҳамиша фарзандларнинг ўйламай босган қадамlarининг жабрини муштипар; Ота- оналар чекади.
МВД нинг қуёш нури тушмайдиган ертўласида гул каби юзи, ҳазон урган япроқ каби сарғайган қизига куйсинми, ёки уйiдаgi ҳам ота, ҳамda она меҳрига муҳтож гўдак невараларига ачинсин-ми ?...
Аяжоннинг мунги кўзлари ҳеч кўз ўнгимдан кетмади.
О ...яратган тангрим душманимнинг ҳам онасини кўзини ёшга, бағрини ғамга тўлдирма...
Ўз дардим камлик қилгандай нотаниш аяжоннинг ғами бағримни ҳанжар каби кесди.
Кўзимда тинмаган кўз ёшим bilan, ўз дардим, ўз ғамим, билан яъна ёлғиз қолгандим...
Кўз олдимга ўзимнинг онам келди.
- Онам ҳам бебахт қизи учун тун -у, кун кўз ёши, тўкаётгандир... Аслида бошига мусибат тушган инсонларнинг кўз қарашлари ҳам “ маълум” соҳада ишлайдиган инсон қияфасидаги “манқурт”ларга, бўлган нафрати ҳам бир ҳил бўлади. Маъшум эшикнинг олдида қоравулнинг Сафар акага олиб келган кийимларини бериб , сумкамнинг қайтариб олиб чиқишини кутиб ўтирар эканман.
Кўз олдимда Сафар оға жонланди. Нима қилдингиз оғжон дедим алам билан?!... Баъзан Сафaр ака ҳазиллашиб Хоразмчасига “оға” дердим uyda.
Ўйлаб кўрсам Тоштурмада беш ўн дақиқа кўрганимни ҳисобга олмаса ҳалигача у билан кўришмаган экан ...
Сафар ака ҳозиргача уйдан ihsga кетган vaqtida kiyib ketgan kийимларини кийиб юрибдими, алмаштирмасдан?
Sал кам 3 ойдан бери?...
-Тоштурма ва МВДнинг заҳ босган ертўлаларида кийиб юрган кийимлари кирдан сасиб- чириб, кетмадимикан?...
Оллоҳим?!...
-Алмаштиргани ортиқча кийими бўлмаса?
-Тоштурмада кўрганим ; қуёшни кўрмаган гул каби ранги рўйи зафорон бўлган , озиб -тўзиб , бир бурда бўлиб қолган Сафар ака кўз олдимга келиб қайта баттар юрагим сиқилди...
-Юзимни олов каби куйдириб оқаётган кўз ёшимни ҳеч тўхтата олмадим.
-Эй худо не кунларни бошимга солдинг-га ?...
Балким ... ўшанда онамнинг гапига кириб ўз йўлидан қайтганида ҳозир қоп- қоранғу зиндонда эмас уйда utirgan бўлармиди?!
Эндигина тили чиқа бошлаган Жалолиддин билан гаплашиб уни ўйнатармиди?... Биз сўнги марта Сафар ака билан 1993 йил Апрель ойида мен туғилиб ўсган қишлоқimizга онамнинг зиёратига боргандик .
Онам шўрлик гўёки 3 ой кейин куёвининг бошига тушажак фалокатларни олдиндан сезгандай Сафар акани тутган йўлидан қайтармоқчи бўлиб куйиниб гапирганлди .
-Нима қиласан болам сиёсатга аралашиб?
-Энди тинчгина уйингда ўтир!
-Олдин бир ўзинг эдинg. Uзингдан бошқа оғирликинг йўқ эди . Энди оиланг, гул каби ўғлинг бор шуларни ўйла .
-Булардан (коммунистлардан) ҳеч вақт яхшилик чиқмайди.
-Сенга бир нима бўлса сенинг азобингни ўғлинг билан қизим тортади ...
-Сафар ака каби ўжар ўзининг сўзидан , ўзининг тутган йўлидан қайтмайдиган одам онамнинг гапларига қулоқ солармиди ?...
Onamning kўнгли учун "яхши” ҳам демаганди .
Онамнинг айтган гаплари Сафар аканинг ўнг қулоқидан кириб чап қулоқидан чиқиб кетганди . Сафар аканинг “ўжар”лигининг, жабрини онам башорат қилиб айтгандай мен ва Жалолиддин тортаяпмиз, Айни дада меҳрига муҳтож бўлган вақтда бошида дадаси йўқ.
Нима бўлди?! Onamning kuyinib aytganlari kelmadimi?
Орадан 3 ой ўтиб ўтмасдан-a,
МВДнинг лайчалари Сафар акани “йўқ ердан” баҳона топиб қамаб қўйишмадими?
Бир вақтлар онамнинг оиласини йўқ қилган НКВД нинг қолдиғи МВД менинг ҳам бошимган фалокат ёғдирганди.
-Меннинг мунисгина онажоним ўша замоннинг НКВДсидан оз мунча азоб чекмаганми, маъшум 1937- 38 йилларда. Энди эса мен; 1993 йилgа. kelganida Онамнинг тақдири менда такрорланди.
Онам ҳалига қадар ўша маъшум кунларни кўзида ёш билан эслайди. Онамнинг бутун авлод аждодларидан; уй жойидан, бойлигидан, туғилиб ўсган Ватанидан жудо bulganlar u ham etmaganday ўзларини ватангадо қилганлар.
Меннинг Ота- онамнинг туғилиб ўсган мамлакати олдинги bir butun Туркистонning кейин парчаланган бешта республикаsiдан бириси бўлган Турманистондир.
Онам Турманистон Республикасининг Илонли туманида туғилган. Онамнинг оталари Зойит бобом жуда бадавлат бўлиб уйида сон -саноқсиз хизматчилари, минглаган гектарлаб ерлари ҳисобсиз боғу- боқчалари бўлган экан.
Зойит бобом жуда саҳоватли бой бўлиб қишнинг қировли кунларида уйларидаги каттакон буғдой омборида тўпланган буғдой, арпа ва бошқа егуликларни камбағал, етим-есир, қаровсиз қолган оилаларга берар экан.
Онамнинг хикоя айтишича бобомнинг минадиган оти бўлиб унинг югани олтиндан, узангиси кумушдан ekan. Uзининг жиловдори ҳам бўлган экан.
Зойит бобомнинг жилдорини кўрмоқ менга насиб қилганди.
-Отам жуда ўқимишли билимдон одам эди уйимизда каттакон кутубхонаmiz ҳам бор эди.
Отам бўш вақтларида жуда кўп китоб ўқирди.
Биз фарзандларини ҳаммамизни бир хонага тўплаб отам "Қурони карим”ни ёқимли овазда қироат билан ўқиганида хонада пашша учса овази эшитиларди.Бутун борлиғимиз қулоқга айланиб эшитардик дерди онам.
Онамдан ташқари яъна иккита холам ҳам бор.
Бобом учала қизининг ҳам номини муқаддас китоблардан олган эканлар. Онамнинг исмлари Ҳожар ундан кичкина холамнинг исми Сора ва энг кенжатой қизига ҳам Рима деб ном берган эканлар худо раҳматли бобом.
-Онамнинг хикоя қилишича: Отасининг ўзидан катта акаси Зойит бобом ўз даврининг энг машҳур диний олими бўлиб унинг ўғли Ортиқ тоғам Хивада мадрасани битказиб келган эканлар ўша маъшум йилларда.
Катта отам Ортиқ акамга биз яшайдиган шаҳарда янги мактаб очди. Биз у вақтда кичкина эдик ҳаммамиз йиғилиб Ортиқ акамдан ҳам диний ва дунёвий илмларни ўрганмоқга бошладик.Лекин ўқишимизни оҳиригача ўқимак насиб қилмади.
Турманистонни босиб олган руслар қаерда бой бадавлат оила борки, ҳаммасини хонавайрон қилди. Уларнинг оёқи бизнинг ҳам оиламизга ҳам етиб келди. НКВД ва коммунистлар уйимизга бостириб кириб Ортиқ акамни оёқ қўлини занжирлаб яланг оёқ қилиб от аравасининг орқасига занжир билан боғладилар кўзимизнинг олдида.
Ўғлининг занжирбанд қилгани етмагандай катта отамнинг уйидан бор бойлигини ва китобларини олиб чиқиб аравага юкладилар.
Катта отамнинг оҳу фарёди османга ҳам етгандир ўшанда uglini kuzi oldida zanjirband qilib olib ketganidan.
Буни эшитган отам билан анам уйдаги китобларнинг кўпчилигини уйимизнинг ичидаги ўчоқнинг мўрисига ва уйимизнинг олдидаги боғимизга олиб чиқиб ерга кўмдилар.
НКВДчилар билан коммунистлар бизларнинг ҳам уйга уйга бостириб келиб бор йўқимизни талаб олдилар.
Яширишга улгурмай қолган китобларни олиб чиқиб аравага юкладилар.
Аравани ҳайдаб йўлга чиққанида биз болалар Ортиқ акамнинг изидан то Амударёнинг бўйига боргунича эргашиб бордик.
Нима қилар экан деб
Уйимиздан тортиб олган китобларни ҳаммасини Амударёга отганларини ўз кўзимиз билан кўрдик. Ортиқ акамни занжирбанд қилиб олиб кетгани ҳамda китобларни Амударёга оққизганига йиғлаб- йиғлаб, уйга қайтиб келganдик.
Ўша куни уйимиздан ўлик чиққандай мотам бўлди.
Турманистонни босиб олган руслар бобомларни уйларини талагани етмагандай, кейинчалик ўзларини “халқ душман”нининг оиласи деб Қарақалпағистоннинг Шаҳбоз (Беруний) туманинг одам яшамайдиган чўлига сургун қилганлар. Сургунда Bir vaqtlar boy badavlat yashagn oila bir burda nonga zor bulib очлик ва касаликдан бутун оила тутдай тўкилади. Шундай катта оиладан 3 -та, қиз битта эркак тирик қолдик дерди онам.
Бизнинг қишлоқимизга кўчиб келаганларида чакалакзор бўлган экан.На егани нони на ичгани тузукроқ сув бўлган ўшанда. Онам ҳамма вақт социалистик тузумни ҳам коммунистларни итидан баттар ёмон кўрарди.
-Онамнинг нафрати ўзидан катта эди лекин бизга айтмасди.
Ҳалигача онамнинег отасининг нима иш қилганини очиқ айтмаган бизларга.
-Фақат айтгани отам жуда катта бой эди...
Онамнинг ўзи ҳам унинг тирик қолган қариндош .уруғлариning биронtasi bir marta bulsa марта ўзлари туғилиб ўсган Туркманистоннинг Илонли шаҳарига қайтиб бормадилар. У ердан қайтиб келмаслик шарти билан ҳайдалган эканлар ўша замонlarда.
-Онам катта акамни айтмаса ҳеч бир ўғлини коммунистик партия сафига киришига руҳсат бермаганди.. Бир куни қизиқиб сўрадик нимага катта акамизга руҳсат бердингиз коммунистик партия сафига киришга?
- Бошқа ҳеч биримизга руҳсат бермадингиз?
-У мандан сўрамасдан Тошкентда Инстутутда ўқиб юрганида кирганда, билганимда қарши чиқиб уни киритмасдим қонҳўрларнинг сафига .
-Онамнинг оиласи ҳақидаги ҳазин хикоясиданми ёки менга ҳеч вақт кўрмоқ насиб этмаган Ортиқ тоғамни фожиали тақдириданми; ёки энг севганим китобларни Амударёнинг дали-дорлғаларига, отилганиданми , менинг ҳам қалбимда социалистик тузумга, kommunistlarga қарши аввалдан нафрат бор эди.
Қишлоқимизда Педогогика Билим юртини тугатиб Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда савхозимизнинг партия коммитетининг секратари коммунистик партия сафига киринг деб таклиф қилганди.
Мен онамнинг қариндош-уруғларидан ажратган , туғилган она шаҳридан мосуво қилган қонхўр коммунистларнинг сафида бўлишга ор қилганим учун партком секратарининг таклифини rad қилдим.
Энди эса Сафар акани бесабаб қамагани учун бу тузумга бўлган нафратим икки қатига кўпайди.
Нимага Сафар ака?...
Бу жавобсиз савол ҳамиша бўғзимни бўғади.
Оғир ҳаёлга чўмганимдан олдимга келиб чақираётган қоравул “бадбашара хотин”нинг, овазини эшитмаган эканман.
Бошимни кўтариб қарасам рўпарамда туриб ол ... деб сумкани жаҳл билан узатаётган экан сумкани қўлимга олдим. Ўйнаб юрган Жалолиддинни чақирдим.
Олдимга югуриб келган ўғлимни бир қўлимга бир қўлимга қуш каби енгил бўлиб қолган сумкани кўтариб оғир ҳаёллар оғушида машум ва маълум макондан изимга қайтдим.
27.03.2014 yil. Lausanne.
34 қисм
Умидим узилиб , кўнгил кошонам вайрона бўлиб уйга қайтдим, iнсоннинг бошига ташвиш тушса олди -орқаси, узилмас экан-да, бир-бирини етаклаб, чақирилмаган, ёқимсиз меҳмондай каби кириб келаверар экан-да.
Келаётиб диққат қилиб қарасам “Боғи Эрам” паркининг дарвозасининг олдида пулини тўллаб ёлламаганим қоравуллар u yoqdan bu yoqga utshib uzlaricha nimalarnidir gaplashib aslida men yashaydigan uyni kuzatishardi.Bazi birlari esa дарвозанинг олдида ўзларича нималарнидир баҳона қилиб айланиб юрган bulsada ikki kuzi men kelayotgan yulda edi..
Bogi Eram parkining darvozasining oldidan эса мен яшайдиган уй ҳеч бир тўсиқсиз бемалол кўринарди.
Бугун мен МВД га кетганим , учун-ми, ёки бошқа сабабдан-ми , биламадим уларнинг сонини хар кунгидан ҳам кўпроқ бўлганини кўриб истеҳзоли кулдим. Ҳаёлан ; Сафар акага айтдим: сиз ҳеч мендан ҳавотир олманг! Бир бошига менсиз тош қотган шаҳар Тошкентда қўрқамай қандай яшайди деб?...
Мени “бобовлар”дан, қўриқлайдиган, инсон қиyoфасига кирган “ит”ларim, етарли даражада химоя қилаяптилар.
Ҳаёлимда шундай деб ўйлаб, ўз -ўзимга, таскин берсам-да, ростини айтсам уларнинг ҳар кун -ги , кузатишларидан, изма- из , изимдан соя каби эргашиб юришларидан жуда чарчагандим.
Ҳозир ҳам уларни кўриб жоним бўғзимга тиқилди.
-Қани эди қўлимдан келса-ю, ҳаммасини тўплаб бўйнига тош боғлаб Toishkentni qoq ikkiga bulib oqqan Анҳорга чўктирсам! Uлар борса келмасга равона бўлсалар, изларида- из ham қолмаса; мен улардан қутилsaм. Bu mening orzuyim узатсам qulim, yursam yulim етмайдиган орзуim! Мен нотавон банданинг кучи, ўзимдан ва кўз ёшимдан бошқа ҳеч нарсага етмасди.
-Миллатнинг тавқи лаънатига учраган виждонсизларнинг, бошқа қиладиган ишлари йўқ -ми?
- Аламимни кимдан олишни билмасдим?. ..
Бор кучим билан дарвозанинг эшигидан қарсилдатиб ёпib ichkari kirdim Darvozaning qattiq yopilganidan Jaloliddin qurqib ketdi. Uni qattqi bagrimga bosdim. Qurqnmagin arslonim, bu kunlar ham bir kuni utadi..
Гулой ҳам сессияси тугаганидан кейин қишлоқимизга қайтиб кетганди. Ҳувиллаган ҳовлида ёппа -ёппа, ёлғиз қолгандим Жалолиддин билан. Хавода эса сарғайган япроқлар учиб юрарди. Менинг туганмас дардларим на учиб кетиб, ерга қўнади ; на шамолга қўшилиб йўқлик сари юз тутади. Кўнгил кошонамнинг вайронага айланган уйига оғир тош каби чўккандиlar.
-Қачонгача сабр қилишим керак ?
-На судидан ҳабар бор, на озод бўлиб чиқишидан?!
Олдинлари терговчи Ҳусан Аҳмедов ҳар ойнинг 27 числосини айтиб сабр қилинг. Сафар балким шу ойни 27 числосига чиқиб қолар деб кўнглимга таъссали берар эди. ЭРК Партиясининг қурултойи бўлиб ўтгандан кейин бу ҳақда оғиз очмай қўйди.
Мен нима гап деб сўраганимда ҳам тайинли жавоб бермаганди.
Энди эса кутишдан ҳам, уйнинг атрофида айланиб юрган инсон қиёфасига кирган “хира пашша”ларадан , у ҳам етмгандай қаерга борсам изимда кузатиб юрадиган “дум”ларданб ҳам чарчагандим. Бошимни уриб ёрай десам тош , дардимни айтиб енгил тортай десам бош йўқ эди.
Сафар аканинг boshiga kutilmaganda tushgan falokat туҳмат эканлиги аниқланиб суд залидан озод бўлишини сабр дарахтим тошга айланиб кутишим керак эди! Уйқусиз ўтган узундан -узоқ кечаларимда, яратган тангримдан тошга айлантиришини илтижо қилиб сўрардим?!
Қани эди тошга айлансам- да, бутун дардларимни унитсам!
Нега- ки, тошга на ёмғир, на бўрон, на қор, ҳеч бири таъсир қилмайди. Men ham tosh bulsam!
-Ухласам тонг оқ -оппоқ, тонг отса, уйғонсам тош бўлсам!
Бутун ғамларимни унитсам!
-Яратган тангримдан сас-садо, йўқ .
Яратаган olloh эса яратилган гунаҳкор бандасининг илтижосини даргоҳида қабул қилмасди?! Мен эса бевафо дунёнинг бир бирини бошлаб келаётган ғам-ташвишларидан, juda чарчагандим. Оёқимда узилмас занжир,бўйнимда бўйинтуруқ , қўлимга кишан, оғзимга эса қулф урилганди. На занжирни узиб бир қадам олдинга юра оламан , на узоқларга бўйнимни чўзиб қарай оламан,nada, қўлларимни кишандан озод қиламан , нада оғзимга урилган қулфнинг калитини топa olaман?! Нега -ки, каттароқ қадам ташлаб юрсам оёқимдаги занжир изига тортарди, бўйнимдагаи бўйинтруқ esa бўғзимни бўғади, қўлимни эзгулик сари узатсам кишан қисади, bор овазим билан додлаб дардимни айтай десам оғзимга urilgan zanglagan қулф ochilmaydi shuning учун овазим чиқмайди.
Калит эса жодугарнинг халтасида.
Калитни олиб; озод бўлмоқim учун қўлимга темирдан ҳасса, ояқимга пўлотдан калиш кийиб ўтиб бўлмас чақир тиканакли ўрмондан ўтишим керак jodugarning boyqushlar egallagan makoniga bormoqim uchun. Hech narsaga kuchim etmasdi, кучим фақат кўзимга етарди ҳар куни кўзимдан оққан ёш, олов бўлиб юзимни куйдиради...
Оғир изтиробда, юрагим сиқилиб ўтирсам, дарвозанинг урилган овазини эшитдим. Кўчада кузатayoганлари етмагандай ментлар уйга kirib келayapдиlarми dеган ҳаёл билан дарвозани очсам, қўлларида кўч кўронлариni кўтарган; 4 -5, та барзангидай -барзангидай , йигитлар дарвозанинг олдида қаторлашиб турибди.Келганлардан фақат биттасини танийман-u, қолганларини умримда кўрмагандим,Ularga juraboshi bulib kelgan эса ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг яқин қариндоши ...
Саломлашдилар.
Нима мақсадда келганларини билмаганим учун ҳайрон бўлдим. Нимага келдинглар деб эшик олдида сўрасам ноқулай бўлар деб уйга таклиф қилдим. Кириб хонтахтанинг атрофига ўтирганларидан кейин сўрадим; нима гап ҳаммаларинг кўч кўронларинг билан келибсизлар тинчлик -ми?
-Бизларни Мақсуд оғам юборди деди Муҳаммад Солиҳниг қариндоши.
(Мақсуд Бекжон шоир. ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг кенжа укаси)
-Нимага юборди Мақсуд оғангиз?
-Мендан ҳабар олинглар деб юбордими сизларни?
-Ҳайратимни яшира олмай сўрадим.
-Йўқ.
-Унда нимага келдинглар?
Биламан уйга келган меҳмонга нимага келдинг деб сўраш ; ўзбекона урф одатларимизда йўқ. Лекин....умримда кўрмаганим, давангирдай эркакларнинг ҳе, йўқ , бе, йўқ, қўлларида катта- катта, сумка -ю , чемодонлар билан уйига кириб келганини кўрган ҳар бир инсон ; айниқса менга ўҳшаб эри қамалган, кап катта ҳувиллаган ҳовлида ёлғиз бошига қўлида гўдак билан яшаётган аёл бўлса , нотаниш эркаклар уйига кириб келганида албатта сўрайди !
-Агар сўрамаса ҳайратланиш керак!
Муҳаммад Солиҳнинг қариндоши; бу болалар бизларнинг қариндошларимиз улар Тошкентда турли Университет ва Институтларда ўқишади. Ўзингиз тушунасиз ўқиган студентларнинг киралик уй тутиб яшашалари қийин. Шунинг учун ҳам Мақсуд оғам бу уйга юборди бизларни бориб яшайверинглар Солиҳ аканминг уйи деб.
-Бу гапни эшитиб устимга бир челак муздай сувни биров behosdan қуйиб юборгандай сесканиб кетдим.
-Нима деяпсиз ?!...
-Ростдан шу гапни айтдими Мақсуд оғангиз?
-Ha aytib yubordi nima ishonmayapsizmi?
-Maqsud aytdimi? Yana hayratimni yashira olmay suradim.
-Ha.
- Esi joyidami ogangizni?
...
Мен Сафар ака қамоқда вақтидаги 1993 йилнинг (куз ойида)сўнг баҳорида бўлиб ўтган воқеани ёзаяпман. Аслида бу йигитларнинг ким эканлигини, Муҳаммад Солиҳнинг қандай қариндошлари эканликларини қайси Университет ва Институтларнинг ўқиганини ҳам энг муҳими эса уларнинг “ исм фамилияларини ҳаммасини биламан яхши биламан. Bу ерда уларнинг кимлигини очиб ёзмаяпман. Уларнинг 1993 йилнинг қайси ойида келганлиги -ю, ҳафтанинг нечанчи куни эканлигини ҳам “хотира” дафтаримга ёзиб қўйгандим ўша кунларда. Сафар ака қамоқдан озод бўлиб чиқса ўқиб ўргансин деб. Бугунга келиб ham уларнинг исм фамиляларини очиқ ёзмаётганим ўша йигитлар сал кам 20 йил ўтиб орадан оилали, катта- катта лавозимларда ишлаётган раҳбар ходим бўлгандирлар balkim?... Мени ёзган хотираларимни кузатиб бораётган бўлса СНВ Улар СНБнинг қора рўйхатига тушмасин deb uylab yozmayapman. ЭРК Партиясининг ва Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнин қариндоши экансанлар деб қора рўйҳатга тушиб жувонмарг бўлиб кетмасинлар. Агар оила қуриб бола чақали бўлган бўлсалар, аҳли -аёлиларининг олдида юзлари қизармасин.
-Ўша номини тилга олмаганим йигитлар ҳам истамасалар керак, ўзлари қамалиб ёки бошқа давлатга иш билан кетганлари-да, ёлғиз қолган хотинларининг бир бошига танимаган; 4 -5 та , эркак билан бир уйда яшашини? ... Ҳамма ҳам, Муҳаммад Солиҳнинг телба сифат укаси Мақсуд Бекжон бўлмаса керак?... Мақсуд Бекжон ўз хотинига шу разилликни раво кўрса керак-ки, менинг олдимга ўз қариндошлари, бўлган 4 -5 та, эркакларни на бандадан на оллохдан қўрмай юборганди эди ўшанда.
Виждонсиз менга қилган ҳамма “ифлослик”ларингни, яратган оллоҳ икки баравар қилиб ўзингга қайтарсин дедим алам билан. Илоҳим мендан ҳам баттар бўл!
Hudoнинг қаҳрига йўлиқ!
-Ҳозирроқ чиқиб кетинглар бу уйдан?!
-Ўша суянган худойингиз бўлган Мақсуд оғанг келсин ўзим гаплашаман?!
-Нима бўлибди биз яшасак бу ерда?
-Эсингиз жойидами сизни?
- Бир бошимга тўртта эркак билан яшайманми ?
-Биз билмаймиз .
-Бизга айтди- деди, дами ичига тушиб кетган Муҳаммад Солиҳннинг қариндошларига бош бўлиб келган йигит .Bu Solih akam sotib olgan ekan.
Muhammad Solih uzi ishlagan shahsiy puliga olganmi? Shuni suramdingizmi Maqsud ogangizdan?
...
Uka дедим ҳар сўзимга урғу бериб siz уйлансангиз худо кўрсатмасин қамалиб ёки мажбуриятдан узоқ ерга кетсангиз хотинингизни ўзингиз танимаган 4 та эркак билан yashashiga ruhsat berarmidingiz??
- ...
-Ҳа шунқа, укам; “олдин тиккани, ўзинга уриш керак, оғримаса биров”га!
Бу уй Муҳаммад Солиҳ акани экан – ку? Шунга Мақсуд оғам шу уйда туринглар деб айтганди.
-Tuti qushday bir gapni takrorlamang!
-Уйи устига йиқилсин Муҳаммад Солиҳнинг!!!
-Шу уйга кўчиб келмаганимда бошимга бунчалик кўргулик тушмасди . Сафар оғангиз қамалмаганда, бу уйда бир соат ҳам яшамасдим.
Менга Ўзбекистон КГБ сининг қилаётган ваҳшийликлари етмайдими ?...
Улар-ку , Ислом Каримовнинг тарбиялаб етиштирган “манқуртлари”лари , нима буйруқ берса сўзсиз садосиз бажарадиган. Энди ўша ваҳший “манқурт”ларнинг, қаторига ака -ука; Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжон ҳам қўшилдими?...
-Оллоҳ ҳаммасини қўшиб чатиб балосини берсин эшитдингизми?!
-Муҳаммад Солиҳ билан Мақсуд Бекжонга нима ёмонлик қилган эди Сафар ака шуни тушунолмай доғдаман. Биласизларми дедим жаҳл билан ўша ЭРК Партиясининг раиси бор-ку, Муҳаммад Солиҳ агар -Туркияга қочиб кетмаганида ҳозир Сафар акангиз билан бирга МВДнинг ертўласида қон ютиб қамалиб ўтирган бўлар эди.
Аслида Сафар ака билан иккаласига бирга очилган жиноят иши
iккаласи ҳам Ўзбекистон Жиноят кодексининг бир ҳил моддаси билан айбланган.
-Муҳаммад Солих қочиб кетгани учун унинг досяси vaқтинча ёпилган. Ўзи Туркияда бемалол яшаб юрибди Тошкентдаги бир тепса йиқиладиган уйи кўзига тилла кошона бўлиб кўринаяптиmi?... Муҳаммад Солиҳ каби шоирдан мен буни кутмагандим дедим алам билан.
12.04. 2014 yil. Lausanne.
35 қисм
Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .
Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!
Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.
Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.
Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.
Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.
-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.
-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .
-Ўртага оғир сукунат чўкканди.
-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.
-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?
Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...
-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?
Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?
-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?
-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?
-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади.
...
-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?
-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.
-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?
...
Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.
-Aна сизларга " дўст".
-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!
Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.
Мени сизларга маслаҳатим.
“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.
-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...
-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.
-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....
КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!
-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!
- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!
- ....
-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.
Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...
-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.
-Улар кетди.
-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?
-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...
-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.
-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.
-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.
Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.
-Булар менинг тушумми, ўнгимми?
-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....
-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)
-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.
-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?
- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.
Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.
-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.
-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.
Sўрадим:
-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...
-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?
....
-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.
-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?
-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....
-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.
-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...
-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.
-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,
ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.
Бир оз ўзимган келдим.
Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.
U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.
Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.
Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.
Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.
Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.
Эркин акаga бермай.
Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.
Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.
Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.
Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.
Уй йиқилди.
Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.
-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар
-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.
Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.
Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.
-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.
-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne
Сиёсатчи Муҳаммад Солиҳга бўлган хурматим ер билан яксон бўлganди.
Ўзи Туркияда ўтириб укасига: Сафарни хотинини: “у уйдан хайда, у ерда бизнинг қариндош студент йигитлар яшасин деб айтгани учун” .
Бу гапни ўшанда Мақсуд Бекжон айтганида тўғри-си, унча ишонгим ҳам келмаганди. Балким Мақсуд Бекжон акасини номини сотиб мени ҳайдамоқчи бўлаяпти шекилли деб ?!
Менing шоир Муаҳммад Солиҳга жуда ҳурматим баланд эди.
Ҳатто студентлигимда диплом ишимни Муҳаммад Солихнинг “Ижодида эрк ғояси” деган темада ёзгандим. Қалбимдаги унинг шеърларига бўлган қизиқиш ва иштиёқни таърифига тилим ожиз. Студентлигимда менга биттаси: “Сан уни шеърларини яхши кўрадиган шоир Муҳаммад Солиҳ келажакда бошингга бало очади деганларида ўлсам ҳам ишонмасдим”. Ҳозир ҳам Сафар ака қамалганидан кейин энг оғир кунларимда унинг шеърий сатрларини ўқиб ўз-ўзимга, таъсалли берардим.
Қўл сумкамда Муҳаммад Солиҳнинг1990 yilda nashr qilingan “Орзу фуқораси” шеърий тўплами менинг энг яқин ҳамроҳим эди.
Энди эса унинг укаси Мақсд Бекжон ва ва қариндошларининг ҳар икки гапнинг бирида: Бу уй акамнинг уйи; “акам айтди сизни бу уйдан чиқиб кетсин “ деб; бир гапни минг марта тўти қушдай такрорлаб, юзимга терсаки каби уришлари жонимдан бездирганди мени.
-Бу гапларга бир ишонсам бир-да, ишона олмасдим.
-Биз билан бир уйда яшашни истамасангиз бу уйдан чиқиб кетинг деб айтаётганди; Мақсуд Бекжоннинг қариндошlarи юзлари “хўтикнинг терисидай қалин бетли бетмизлар” .
-Ўртага оғир сукунат чўкканди.
-Улар менга нима жавоб берар экан деб; бешаласи ҳам безбетларча безрайиб қараб ўтирган эдилар. Ҳаёлимдан ўтказган фикрларимни, bir erga jamlab , ўша йигитларга бош бўлиб келган Муҳаммад Солиҳнинг қариндошига юзландим.
-Сиз уйланган бўлсангиз; иш билан иsh ерга узоқ муддатга кетсангиз , yoki bulmasa худо кўрсатмасин қамалиб кетганингизда хотинингизни қўлида кичкина боласи билан bir uzi ota-onasidan uzoqda qolib ketgan bulsa бир бошига ва сиз танимайдиган бегона 4 -5 та эркак билан бир уйда яшашига рози бўлarmidingiz hotingiozni?
Yo bulmasa “хотиним яхши иш қилибди" деб ўйлайсизми ёки ...
-қисқачаси нима қилgan bular эдингиз ?
Сизларнинг бундай “ақмоқона” қилаётган ишlarinгизни мени бу ердан ҳайдаб ёки мен билан яшамоқчи бўлayotганингизни Сафар оғангиз эшитса нима деган гап бўлади?
-Бундан ҳам баттари мен сизлар билан бир уйда яшашга рози бўламанми?
-Мақсуднинг ақли жойидами ўзи?
-Мақсуд Бекжоннинг қариндоши нима дейишини билмай мум тишлади.
...
-Жавоби оғирми, нега жавоб бермайсиз?
-Бизлар Мақсуд оғам айтгани учун келгандик.
-Tushunaman sizlar yosh bulishlaringiz mumkin, lekin Maqsudni nima jin urib sizlarni yubordi ?
...
Биласизми? ... Мақсуд менга Сафарбой менинг "дўстим " деган эди.
-Aна сизларга " дўст".
-Sизлар kelajakda bisri bilan dust bulmoqchi bulsangizlar “дўст” бўлadiган одамингизни олдиндан яхшилаб таниб кейин “дўст” бўлинглар!
Сизларни бошингизга оғир мусибат тушганда Maqsud ogangizga ushshab “орқангиздан келиб ўтмас пичоқ урадиган номард дўст”дан эҳтиёт бўлинглар.
Мени сизларга маслаҳатим.
“Йиқилмаgan, tурtинмасдан юрадиган биргина оллоҳ; ”ҳамманинг ҳам бошига тушиши мумкин Сафар оғаngiнинг бошига тушган кутилмаган мусибат.
-Шундай оғир кунида “дўстни эмас ашшаддий душманnи ишини қилаяпganлар Мақсуд bilan Муҳаммад Солиҳ . Агар сизларни Ўзбекистон Миллий Ҳавфсизлик Бюросини одамлари юборганида...
-Ҳа- энди улар Сафар акага “душмон” мени бу уйда яшаб тўрт тарафга ҳабар тарқатишим ёқмаябди-da,. Shuning uchun Сафарни оиласини телефони йўқ, шаҳардан узоқ Бектемир туманидаги ташландиқ уйига кўчириб овазини ўчиришимиз керак деб: улар қилганида бу isgni ishoninglar bu қадар хафа бўлмасдим.
-Лекин Мақсуд Бекжонга ўҳшаб дўстim degan, Муҳаммад Солиҳ каби ЭРК Партяиснинг раиси ўз ёрдамчисининг оиласини кичкина гўдаки билан кўчага ҳайдаши....
КГБнинг айғоқчиларидан баттар yomonlik qilayapti-ku, bular menga. Ikkala aka-ukani ham инсонларни оллоҳ балосини берсин!
-Mендан -да баттар бўлиб хор-у , бўлсинлар!
- Бу гапларимни ҳаммасини бориб оғангизга айтинглар!
- ....
-Мақсуд Бекжонга бориб шуни айтишни ҳам унитманглар : унинг квартираси жуда катта, бемалол сизлар сиғасизлар.
Агар уйи торлик қиладиган бўлса хотинини сизларга хизматкорликга ташлаб, ўзи Хоразмга кетаверсин хотини ва болалари ишончли одамларининг ёгнида ҳавотир олмаса ҳам бўлади. Ҳам сизлар кирага пул тўлашдан қутиласизлар, ҳам Мақсуд Бекжон қариндошларим кўчада қолмайди энди деб виждон азобидан...
-Меннинг жаҳл аралаш аччиқланиб гапирганмдан кейин Мақсуд Бекжоннинг қариндошлари ўзора бир нималарни гаплашиб ортиқча бир гап айтишга ботина олмай қандай келган бўлсалар шундай чиқиб кетдилар.
-Улар кетди.
-Бир одамнинг бошига бунча ҳам бало ёғиладими?
-Недан ?... Деган жавобсиз савол дорнинг ипи каби соланиб бўйнимни бўғмоқга бошлади?...
-Nафасим сиқилиб дарвозанинг олдида ўтириб қолдим.
-Кўксимни тош каби бир нима эзмоқга бошлаганди.
-Қанча ўтирдим билмайман Жалолиддиннинг ая ...деган овази узоқлардан қулоқимга эшитилгандай бўлди.
Зўрға кўзимни очсам Жалолиддин ёнимда турарди қўрqиб кетганидан ранггилари оқариб кетганди. Мажолсиз қўлларим билан Жалолиддинни қаттиқ бағримга босдим.
Уйга кириб тилимнинг остига юрак дорисидан бир дона қўйдим.
-Булар менинг тушумми, ўнгимми?
-Наҳот Муҳаммад Сорлиҳ шундай деб айтган бўлса ишона олмасдим....
-Мен бу воқеаlarни oradan 20 yil utdi, hali ҳали ҳам унитмадим.( Garchi savolimga javobni eshitgan bulsam ham....)
-Недан?... деган жавобсиз савол хотирамнинг бир четида ўтмас пичоқ каби қалбимни тинимсиз пармаларди . Давомли ўйланар эдим ЭРК Партиясининг раисини кўрсам ва “жавобсиз савол”имга жавоб олсам деб.
-Наҳот ...ҳам ижодкор, ҳам ЭРК Демократик Партиянинг раиси ўзнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган одам қамалиб кетadа-ю, унинг оиласи Партия тарафидан сотиб олинган уйда қўлида кичкина боласи билан яшаб ўтирган ожиза бир аёлни кўчага ҳайдаш kabi jiurkanch буйруқини берган бўлса?
- Сўрасам ҳақиқатдан ҳам ўша “буйруқни” сиз берганмисиз деб ва жавобини олсам деб орзу қилар эдим.
Яратган тангрим менга шундай фурсатни берди. Bu fursat menga 15 yil keyin nasib qildi.
-1998 йил Августь ойида Шеведцариянинг Лозан шаҳарига яъни бизнинг уйга Муҳаммад Солиҳ меҳмонга келди.
-Mен учун айни мудадо бўлди javobsiz savolimga javob suramoqni ayni vaqti edi.
Sўрадим:
-Солиҳ ака сиз 1993 yil shu oyning shu kunida ukangiz Мақсудга haqiqatdan ham yakub Kolos kuchasidagi 22 uydan Сафарни hotinини чиқариб юбориб ўрнига Тошкентда ўқиб юрган қариндошларимизни қўй... deb aytdingizmi?...
-Сафарни хотини истамаса улар билан бир уйда яшашни уйдан чиқиб кетсин деб айтганмисиз?
....
-Эшитган жавобимни олдида баданим музлаб қолди.
-Мен айтгандим Мақсудга нима бўлибди?
-Тилим тошga aylandi eshitgan javobimni oldida.Tilim suzga сўзга айланмади....
-Гапнинг очиқи нима дейишга ҳайрон эдим.
-Сафар акага қарадим у ҳам ерга қараб ўйланиб ўтирганди...
-Уйга келган “меҳмонга уй бўйли гап айтма деган”лар- ку Оталаримиз.
-Нима дейишни билма-й , ошхонага чиқиб кетдим бутун аламимини кўз ёшимдан олдим,
ҳар қалай кўзимга кучим етади -ку.
Бир оз ўзимган келдим.
Эслатма: яъна бир марта ёзай ўша uyning tarihini.
U вақтда мен яшаган ўша лаъланти уй ЭРК Партиясиning tuplangan puliga сотиб олинган ikkita uydan bittasi edi men yashab utiregan uy. Oldin yozganim kabi ikkinchi uyda yozuvchi Nazar eshonqul yashayotgandi. Уйнинг эгасининг асли келиб чиқиши Наманганлик исми Эркин фамилиясини билмайман. Унинг ўгай ўғли Узбкекистон Телвидинясида ишлар эди Анвар Каримов деган.
Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек тумани Якуб Колос 22 уй.
Бу уйга биз 1993 йил 20 – Июлда, кўчиб келдик Кўчиб келганимиздан бир хафтадан кейин 1993 йил 27 -Июлда, Сафар акани ЭРК Демократик Партиясининг офисидан Тошкент шахар Бош прокурори Эргаш Жўраевнинг буйруқи билан унинг одамлари kelib олиб кетишган . Шунинг учун ҳам бу уйни Сафар ака uz номига расмийлаштира олishga ulgurmadi. Сафар акага туҳмат қилишиб жиноят иши очилганди. Туҳмат қилгиб қаматганларни исм -фамилияларини, кейинги бобларда ёзаман насиб қилса Лаънати уй 1995 йил 30 -Октябрда президент Ислом Каримовнинг буйруқи билан ер билан яксон қилиниб йиқиб ташлаnди.
Эгаси бир ховлининг ўрнига хукуматдан 3 та квартира қилиб қайтариб олди.
Мақсуд Бекжон ва Муҳаммад Солиҳ менга бу уйдан чиқ деб буйруқ берганидан кўра ўшанда, уйни мени ноимигами ёки бошқа қариндошларининг номига расмийлаштирганида еди Ўзбекистон хукумати йиқилган ховлини ўрнига берилган кватираларни бизларга бериши мумкин эди.
Эркин акаga бермай.
Эркин ака деган номард ҳам ЭРК Партиясидан ховли учун миинглаган $. ҳам da, yiqilgan uyi uchun хукуматдан квартиралар олди.
Мени эса ўшанda уйни номимга ўтказиш учун na вақтим, na сабрим bor эди.Lekin Maqsud yoki Muhammad solihning yana bir ukasi Muammad Bekjonning vaqtlari etarli ed.
Mening bутун фикри зикрим Сафар акага отилган ифтироларни қандоқ қилиб йўқ қиламан деб advokat va tergovchilar bilan gaplashish bilan ovvara edim.
Уй йиқилгунича мен ҳам МВД нинг лайчаларидан, ҳам-да, Муҳаммад Солиҳхнинг укаларидан кўрган -кўргуликларимни, бир оллох, бир-да, мен биламан.
Уй йиқилди.
Mен Муҳаммад Солихнинг укаларининг “акамнинг пулига олинган уйда яшаб ўтирибсан” деган маъломатидан қутилдим.
-Муҳаммад Солиҳ ва унинг укаси ўша лаънати уйни ўзи ёзган шеърий китобларнинг гонарар пулига сотиб олгандай менга зуғум қилар эдилар
-Муҳаммад Солихнинг укаси Мақсуд Бекжон balkim билмаса ҳам бу уйни кимнинг пулига сотиб олинганини lekin мен жуда яхши билар эдим.
Бу уй ERK Partiyasining hayrohohlaritarifidan tuplangan pulga sotib olinganini.Bazan shunday пулига сотиб олинган акангизни нима ҳаққи бор деб айтсам уларга.
Bизни акамиз ЭРК Партиянинг раиси нима олинган бўлса ҳаммаси акамизники деб виждонсизларча жавоб берар эдилар.
-Ўз ғамим ўзим билан ўтирсам; кечки вақт яъна кўча дарвоза тақиллади.
-Ҳайрон бўлиб очсам эшикни очсам ; не кўз билан кўрайки ранги рўйи ўчиб кетган, ғазабдан лаблари титраб турган : ЭРК Паrтиясининг, ҳозирги кундаги Ўзбекистон Ҳалқ Харакатининг раиси МуҳаммадСолиҳнинг укаси Мақсуд Бекжон. Дарвозанинг олдида ғазабдан гезариб турarди.
18.04.2014 yil. lausanne.
Қуёши кулмаган баҳор. 36 қисм
36 қисм
Мақсуд Бекжон худди ўз уйига келгандай таклиф қилшимни ҳам кутмай тўғри ҳовлига кириб келди.
Мақсуд Бекжоннинг "қағоқидан қор ёғарди” на салом берди, на алик олди. Ғазабдан тираб кетган қўлларини мушт қилиб тугиб олганди; мен унинг мушт қилиб тугулган қўлларига кўзим тушиб ҳайрон қолдим . Нега бунча ғазабланади?...
Xаёлимдан ўтказдим, мени ўрнимда ким бўлганда ҳам shunday qilar edi; “ўзи танимаган билмаган эркаклар” билан бирга туришга, рози бўлмасди. Балким: Муҳаммад Солиҳнинг ва унинг укалари; ҳаром-ҳаришнинг, фарқига бормас; “хотинни ёки қизлари бегона эркаклар билан қўшилиб бир уйда яшашgа boshlasalar ҳам сасlalarини чиқармас? Уларнинг ор ва номус ҳақидаги тушунчаси фарқли бўлиши мумкин; лекин меннинг дунё қарашим ҳам, ор номус ҳақидаги тушунчаlariм ҳам ўзимга яраша.
Мен ёзилмаган китобим, ўқилмаган қонуним билан яшайман.U erda uz hoqon uzim sultonman. Farmonni chiqargan ham uzim, jazoni berib hukmni ijro qilgan ham, uzimman...
Энг муҳими меннинг ота-онам: “Қурбоной эри қамалаганидан кейин Тошкетда бегона эркаклар билан бир уйда яшаб ўтирибди деган ҳабарни эшитсалар нима аҳволга тушадиlar?!
Акамлар келиб мени “ўтмас пичоқ” билан кесиб кетардилар?...
Ҳозир ўз тушунчаларимни айтганim билан кўзи қонга тўлган, ғазабдан қўллари титраб турган ; орият ва номуснинг кўчасидан ҳам ўтмаган бетемиз Мақсуд Бекжон буни тушунarmidi? ёки тушунишни истамасди. Tушунса ҳам мени “одам ўрнида кўрмагани учун ; Сафарнинг хотини мен нима десам, нима буйруқ берсам бажаришга маҳкум нимага "менинг қариндош"ларимни, “акамнинг уйидан ҳайдайди” деб ғазаб отига миниб келган эди.
Мақсуд Бекжоннинг безбетларча ичкарига руҳсат сўрамасдан бостириб киришига жаҳлим чиқди. Пракратурадан келганлар неқадар тарбиясиз бўлсаларда ҳеч бўлмаса прокурорнинг “уйни титкилаш ҳақидаги ордер (руҳсатноама)ини” кўрсатиб кейин уйга кирадилар. Maqsud Bekjon prakuratura ishlasdi-ku.
-Бутун ғазабимни ичимга ютиб: нима гап тинчликми?... дедим ошойишталик билан ўзимни ҳеч бир жиддий бир нима бўлиб ўтмагани каби бамайлихотир тутиshga ҳаракат қилиб.
-Нимага менинг қариндошларимни бу уйда туришларига рози бўлмай ҳайдаб юбординггиз?...
-Нима дейсиз тушунмадим?
-Нимага менинг қариндошларимни, бу уйда яшамайсизлар деб чиқариб юбордингиз? Жаҳл аралашаш такрорлади саволини.
-Улар эмас сиз бу уйдан чиқиб кетинг?! Акамнинг уйида сизни ( акаси Муҳаммад Солиҳ) яшашга сизни ҳаққингиз йўқ!
-Бу уйда яшамай қаерада яшашим керак ?
-Qishloqqinгизга кетинг, shaharда нима бор хотин бошингиз билан бир ўзингиз яшаб?
-Сиз кимсиз? Менга буйруқ беришга нима ҳаққингиз бор?
...
-Истаган еримда яшайман. Бу уйни Муҳаммад Солиҳ ўз шаҳcий пулига сотиб олганми?
-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?
-Шунақа денг bu gapni акангиз айтдими?
-Акам айтди телефонда менга Сафарни хотинни чиқиб кетсин деб.
-Ростданми?
-Ишонмайсизми?
-Ишонаман укаси сиз бўлгандан кейимн акадан нимаni ҳам кутаман, Акангизга айтинг! Chиқиб кетадиган, safar akani eng ogir vaqtida yolgiz qoldirib qishloqga ketadigan “ақмоқ йўқ " yuq. Hеч қаерга кетмайман!!!
-Кетасиз!
-Бу лаънати уйни акангиз; қайси пул эвазига сотиб олган, шуни айтинг менга ?...
-Сизга ҳисоб беришимиз керакми?...
-Ҳеч қаерга кетмайман. Тушингизни бориб сувга айтинг! Сафар ака қайси эшикдан чиқиб кетган бўлса ўша эшикдан кутиб оламан бекорга оввара бўласиз мени ҳайдаб. Жуда жонингиз ачиган бўлса қариндошларингизни ўзингиз, ўз уйингизда қўйинг!
....
Нимага индамаyсиз ўз уйингигизга қўйинг десам ,даминингиз ичингизга тушиб кетди.
...
-Муҳаммад Солиҳга ҳам айтинг айтишни унитманг кетмаслигимни Сафар ака шу уйнинг дарвозасидан чиқиб кетганди ишга, шу уйда кутиб оламан qaytib kelishini.
-Солиҳ ака деб айтинг!
-Айтмайман мен у кишини Муҳаммад Солиҳ деб шеърларидан таниганман. Ўзини ҳаётда кўриб танишсам кейин Салиҳ ака деб айтаман.
....
-Мақсуд Бекжон нима дейишини билмадими, жаҳл билан келиб жаҳл билан чиқиб кетди.
-Мақсуд Бекжон кетди.
-Асабларим шундай қаттиқ чарчаган эди-ки, тинкам қуриб ўтириб қолдим. Юришга ҳам мадорим йўқ эди.
-Ордан қанча вақт ўтди билмайман Жалолиддин ая... деб қўлимдан ушлади.Унинг овазидаги меҳр менга жон берди.
Зўрға уйга кирдим Жалолиддинни етаклаб.
-Еру кўкни яратган улуғ тангрим менинг нима гуноҳим бор?
-Кетай десам ерим, кирай десам очиқ мозорим йўқ!!!
-Ё туғилиб хато қилдимми бу ёлғончи дунёда?...
Бир тарафдан КГБ (ҳозирги вақтдагаи СНБ )нинг, итлари тинмай кузатса бир тарафдан Муҳаммад Солиҳнинг укаси?!
Бирдан ҳаёлимга келди.
Мени уйимни кузатаётган “ит”лар Муаҳҳаммад Солиҳнинг қариндошларига нега сасини чиқармайди.? Ёки мен билмайдиган бир сир борми? МВД уларни кузатадиган бўлganda edi улар бемалол бу уйга келиб кетмас эдилар. Демак bu tuzum Муҳаммад Солиҳнинг оиласига, қариндошларига тегмас эканда?...
МВД бутун заҳарини менга сочар экан -да.
Ҳаёлларимни йиғиб хотирамнинег бир четига ёздимда, қўлимга телефон гўшагини олиб Муҳаммад Бекжоннинг уй рақамини тердим.
Унга бугунги бўлган воқеаларни айтсам балким укаси билан гаплашар
Муҳаммад ака Мақсуддан катта .
(Муҳаммад Бекжон 1999 йил 16 Февралги Тошкент портлашларига алоқаси бор деган туҳмат билан қамоқга олинган, қамоқ муддати тўлган вақтда қаттол режим Муҳаммад акага яъна йил қўшиб берди.).
Муаҳаммад ака бахтимга уйида экан кўз ёши аралаш ; бугунги бўлиб ўтган кўнгилсиз воқеани гапириб бера бошладим.
-Гап бу уйда яшашимда эмас; менга қолса эртагаёқ чиқиб кетаман Мақсуднинг айтган аччиқ гаплари жонимдан тўйдирди мени.
-Ўзингиз бир ўйлаб кўринг мен бир бошимга қўлимда кичкина бола билан қандай қилиб кўчаман?
- Кўчишим учун машанани қаердан оламан ?!
-Ким менга ёрдам беради кўчишимга?
-Ўзингиз ҳам кўргансиз уйимиз бор Бектемир туманида: ўз уйимга кўчиб борсам , у ерда на телефон бор, на сув, на газ бор, олдимиз қиш бўлса мен у ерда ёш бола билан қандай яшайман ? Кейин у уйда бир ўзим яшашага қўрқаман.
Мажбуриятдан кўчсам шаҳарга жуда узоқ қўлимда кичкина бола билан адвокат билан гаплашгани қандай келиб кетаман?
Мақсуд буларни ўйламайди ҳам "акам айтди: чиқиб , кетинг!” деб заҳрини сочаверади..
-Ким сизни чиқиб кетсин деб айтибди Мақсудга?...
-Тушинмадингизми гапимга Муҳаммад Солиҳ айтганмиш!
....
Ўртага ноқулай жимлик чўкди.
-Чамаси; Муҳаммад ака олдин ўзи тушунмаган жумламни кейин тушуниб ўйланиб қолдди шакилли ёки ундай гапни кутмаган эканми , нима дейишни билмадими, жим бўлиб қолди.
-Орадан бир оз ўтгандан кейин Муҳаммад аканинг овази эшитилди.
-Сиз Мақсуддан ҳафа бўлманг ўзим гаплашаман.
- Сиз яшайверинг ўша уйда қайтиб сизни “бизларни қариндош болалар ҳам безовта қилмайди” Сафар қамоқдан чиқиб келгунча.
-Зотан Сафар ака қамоқдан чиқиб келса бу уйда бир минут ҳам яшамайман.
-Сафардан бир ҳабар борми?
-Терговчи Ҳусан Аҳмедов тоза кийимларини олиб келинг деб айтганди олиб бориб бердим, ҳатто бир оғиз хат ёзишимга ҳам руҳсат бермади .... дедим алам билан.
-Хафа бўлманг ҳаммаси бир куни яхши бўлади.
-Муҳаммад ака билан ҳайрлашдим.
Сафар ака ҳеч вақт иш еридаги гапларни уйга кўтариб келмасди.
Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетгандан сўнг Пратия ичидаги паркондалик Сафар ака ташвишга солиб ЭРК Партиясига қайтиб келди. Партиянинг ҳамма ишларини ўз қўлига олиб ишлай бошлади. Шаҳарга қатнаб ишлаши оғирлашганди. Ҳар кун КГВ нинг “дайди ит”лари, изидан изғиб юргандан кейин шаҳардаги ЭРК Демократик Партиясининг ҳайриҳоқ одамлари тарапидан тўпланган пулга сотиб олинган иккита уй бор. Бирсида ёзувчи Назар Эшонқул кўчиб ўтиб яшаяпти иккинчиси бўш.
-Ўша бўш уйга кеўчамиз деди.
-Мен учун сафар аканинг гапи гап эди. Норози бўлмадим.
-Мени ажаблантиргани эса Муҳаммад Солихнинг укаси ёки Муҳаммад Солиҳ ўзи бирон марта Назар Эшонқул яшаган уй ҳақида оғзини очмадилар.
- Назар Эшонқулга сан бу уйдан чиқиб кет бизни студент қариндошларимиз бу уйда яшаши керак деб айтмадилар!
-Ҳеч вақт унинг уйига Мақсуд Бекжон бостириб бормади чиқ кет деб.
-Менга акамнинг Партиясининг пулига сотиб олинган бу уй ; сан бу уйдан чиқиб кет дейишдан чарчамади. Гўёки ЭРК Демократик Партияси Муҳғаммад Солиҳнинг шахсий томақасидек. Туҳматнинг тўрига илиниб судсиз сўроқсиз қамоқда қон ютиб ўтирган Сафар аканинг ҳолини-хотирини, Муҳаммад Солиҳ инсонгарчилик учун ҳам бирон марта сўрамади... мен унинг қариндошлари билан бу\ир уйда бирга рози бўлмаганим учун Муҳаммад Солиҳ қариндошларим кўчада қолди деб кечаси уҳламай ҳам чиққан бўлса керак ўшанда? ...
-Кўнгилсиз воқеалардан бўлиб ўтган кейин бир куни уйга Отаназар Арифов хабаримни олгани келди. ( Атаназар Арифов Туркманистоннинг Илонли туманида туғулган. Физика Метематика фанлари доктори. ЭРК Демократик Партиясининг Бош котиби)
-Отаназар акага дардимни дастурхон қилиб ёйдим. Олдин бу уйда Самад Мурод кўчиб келаман деб айтганди. Анаву “хунук” воқеадан кейин нафақт уйга кўчиб келишдан ҳатто ЭРК Партиясидан ҳам воз кечди. “Самад мурод ўлиб ўрнига Мақсуд Бекжон тирилди у мени бу уйдан ҳайдаяпти; сен эмас бу уйда менинг қариндошларим яшаши керак деб!
Сани ҳаққинг йўқ бу уйда яшашга деб қишлоқингга кет деяпти ...дедим.
-Ие, Мақсуд айтдими шу гапларни?
-Ҳа Мақсуд айтди.
-Бир ҳафта ўн кун бўлгандир, келиб ҳақорат ҳам қилиб кетди.
- Эси жойидами Мақсудни ?... Сафарбой Муҳаммад Солиҳ учун қамалиб ўтирибди -ку.
-Бу гапни эшитиб бўғзимни бўғган аламни , кўзимни ёндирган аччиқ кўз ёшимни зўрға ичимга ютдим.
Тўғриси , Отаназар аканинг олдида дод вой солиб йиғлашдан уялдим.
-Буни билмаса керак -да, дедим алам билан.
-Мақсудми?... билади , лекин билмасликга олади. Кўп ҳам сиқилаверманг мен ҳам гаплашаман Мақсуд билан .
-Отаназар ака билан Сафар ака ҳақида анча гаплашиб ўтирдик кейин кетди.
-Османни булут қопласа ва ёмғир шаррос қуйса кейин албатта булутлар тарқаб қуёш кўзини кулиб очиб олам гўзаллгини ўзининг беғараз нурлари билан нуафшон қилади.
Ер-у, кўк, мусаффо ёғдудан таъриф қилиб бўлмас гўзалликга қопланганидай менинг ҳам ҳам қалбимда сўнг баҳорда илк баҳор қуёши чақрақлаб очилди.
Нимага дейсизми?
-Умидим узилиб кўнгил уйим вайронага айланганиб паришон бўлиб юрган кунларимдан бирисида кутилмаганда кўча дарвозанинг таққиллаган овазини эшитдим.
Нима гап экан деб бориб очсам... останада мен танимайдиган рус миллатига мансуб бир 25- 30 ёшлар чамасидаги бир йигит турар эди остонада.
-Салом аликдан кейин нима гап сўрасам ?
-Cизга Сафар акадан хат бор деди ярим ямолоқ ўзбекчаси билан.
-Кўз олдим қорайди.
-Йиқилмаслик учун дарвоза эшикнинг деворига суяндим.
-Осон дейсизми менга?
-Сафар ака зиндон банд бўлганидан кейин биринчи бор мактуб олаётгандим...
25.04.2014 yil. Lausanne.
37 қисм.
Келган хат хаётимни ўзгартирди.
Ёруғ оламда яшашимни ҳеч мани-маслати, қолмаган кунларда бир варақ хат олишим ...ўша вақтдаги ҳис-ҳаёжонларимни, ифодалаш учун қаламимнинг кучи етмайди.
Орадан ўтган 21 йил ....
Ҳали ҳам ўша кунни эсласам ҳаёжонланаман.
Ишончим чил -парчин бўлиб, ўзимни туфроқ билан тенг кўрган кунларимда менга умид учқуни бўлганди Сафар аканинг ёзган хати.Хатни олиб келган рус йигитга маълум миқдорда суйюнчи пули бердим.
Сафар ака учун озиқ-овқат, ва сураган миқдоридаги пулини бердим. Хатни уқиганимдан кейин нимага, терговчи Ҳусан Аҳмедов олдингидай сиз : ойнинг 27 – чи, числосини кутинг Сафрар чиқиб қолар деб айтмай қўйганини сирини тушундим.
Сафар ака ўз хатида; МВД-нинг, “ер тўла”сига, ўзи билан учрашгани (собиқ Ўзбекистон Олий Судининг раиси ) йани кунда Ўзбекистон ЭРК демократик Партиясининг котиби Содиқжон Йигиталиевнинг 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтган ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин келганини; келганда ҳам нима мақсадда келгани ҳақида баътафсил ёзган эди.
Содиқжон Йигиталиевнинг Сафар ака билан учрашишидан мақсади: Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг ҳозирги ҳамма аъзоларини тарқатиб юбориб. Қайтадан ЭРК демократик Пратиясини қайтадан ташкил қилиш мақсадида келган экан. Чунки Қурултойдан олдин Собиқ Олий Суднинг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон президети Ислом Абдуғаниевич Каримов билан учрашади. Ва перезидентнинг истагига кўра ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ партия”га, айлантиришга вада беради. Партияни парчалаш учун қамоқда ўтирган Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси ва ЭРК Демократик Паратиясининг муҳрдори Сафар акадан фойдаланмоқчи бўлади.
Содиқжон Йигиталиев ўзининг мақсади ЭРК Пратиясини ичидан парчалаш эканлигини очиқ-ойдин, айтган. Янгидан ташкил қилинадиган ЭРК демократик Партиясининг раисини ўзи бўлишини ҳам яширмаган.
-Сафар акага сан 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтадиган ЭРК Демократик Пратиясининг (Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси ) Ўзбекистон ЭРК Демократик Пратиясининг котиби . ва Шоди Каримов (тарих фанлари професори)ларнинг Ўзбекистон ЭРК Партиясини қайтадан ташкил қилиш ҳақидаги ғояларини қўллаб қувватлайман деб баёнот бериши керак дейди ...чунки буни Ислом Абдуғаниевич Каримов истаяпти дейди.
-Сафар ака Содиқжон Йигиталиевни номзодини Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг раислигига кўрсатиши керак экан.
-Сафар ака унинг таклифига кўнмаган.
-Сафар аканинг ўзи банди зиндон бўла туриб Ўзбекистон президанти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг талабига қарши чиқиши собиқ Олий Суд раисини тентакга айлантиради.
-Сан дордан қочган Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қиласанми деб ғазаб отига минади.
-Сафар ака эса унга жавобан мен Партиямизнинг раиси Муҳаммад Солиҳни эмас ўз принципимни ҳимоя қилаяпман деб.
-Савуққонлилик билан жавоб қайтаради.
-Ҳар бир инсоннинг ўзининг тутган йўли ўзининг ғояси ўзининг приципи бўлади.
-Менинг ғояларимга, менинг дунё қарашимга, Муҳаммад Солиҳнинг нима алоқаси бор?!
-Кейин шуни яхши билинг-ки, ЭРК Партияси деган Муҳаммад Солиҳ , Муҳаммад Солиҳ дегани ЭРК Демократик Партияси эмас.
- Мен ўзимнинг ғояларимни ўз принципимни ҳимоя қилаяпман, менга Муҳаммад Солиҳнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ!!!
Муҳаммад Солиҳ ЭРК Партиясининг раиси бўлиши мумкин лекин менинег дунё қарашимни ёки меннинг принципларимни раиси эмас!!!
-Сафар аканинг билан берган жавоби Содиқжон Йигиталаиевнинг башарасига
“от тепгандай “ таъсир қилади. Алами келганидан Сафар акани ҳақоратлаб: “ сани бу ердан тирикинг чиқмайди , ўлинг чиқади, сани турмада тириклайин чиритиб ўлдириб юбораман “ дейди.
- Содиқжон Йигиталиевнинг ҳақоратларини эшитган:
-МВД нинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Содиқжон Йигиталиевга қараб; сизни Сафар Бекжонни ҳақорат қилишга ҳаққингиз йўқ деб МВД нинг “Ер тўла”сидан ҳайдаб чиқаради.
(Мазкур хат ҳаляим ўз қўлимда лекин қағози жуда сифатсиз бўлганидан йиллар мабойнида ҳарфлар ўчиб бошлаган. Шунинг учун ҳам ёзилган хатни эмас мазмуни ҳақида сизларга хикоя қилиб бердим.)
Ўзбекистоннинг собиқ Олий Судининг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистонда 1980 йилларнинг ўрталарида бошланган “пахта иши” масаласида Москвадан келган Гдилян билан Ивоновларга ёрдамчи бўлиб қанчадан-қанча, Ўзбек миллатининг бегунаҳ инсонларини бевақт ўлимига сабабчи бўлган, кўпгина инсонларнинг қамалиб кетишини русларга қўзшилиб ташкил қилган Ўзбек миллатининг ҳойинидир.
1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган бу шаҳс Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг котиби лавозимига қадар кўтарилган .
Мақсади демократия учун курашиш эмас, у ердаги миллий ғоядаги инсонларнинг ,яширин рўйҳатини тузиш билан шуғулланган .
ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетганидан кейин Партияни ичидан парчалашни Сафар аканинг қўли билан амалга оширмоқчи эди.
Лекин мақсадига ета олмади. Сафар ака унинг “олтин тавоқда олдига қўйган заҳарли ошини“ ўзига, қайтариб узатди.
-Мендан сўрасангиз агар бу хатни Қурултойдан олдин олганингда нима қилган бўлардинг деб ?...
-Бир бошга бир ўлим деб бир шиша бензин олиб бориб ё Содиқжон Йигиталиевни ёқардим
ёки ўзимни.
-Жонимдан тўйиб кетгандим ўша кунлари.
-Афсуки, мазкур хатни ЭРКни Қурултойи бўлиб ўтгандан кейин олгандим.
-Бу-да, мен учун армон бўлганди ўшанда...
-Ўз дардим ўзим билан бўлиб сарғайиб сўлган япроқларнинг тўкилиб кўча дарвозасининг олди тўлганидан хабарим ҳам бўлмабди кўчага чиққанимда кўрдим.
Дарвозанинг олди ҳеч ким яшамайдиган уйдай япроқдан тлиб кетганди. Қан эди қалбимни ўртаган жавобсиз саволлар ҳам шу япроқдай тўкилса енгил тортсам.
Кечқурун Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердимда, қўлимга супурги олиб дарвозанинг олдини супуриб юрсам... Кўчадан ўтаётган енгил машинанинг сигнал берган овазини эшитдим ... ҳайрон бўлдим ким экан деб.
Бошимни кўтариб қарасам машинадигилар ёзувчи Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) билан ўғли .
(Мамадали Маҳмудов Ўзбекистонда ва Турк дунёсига малум ва машҳур ёзувчи “Ўлмас қоялар” романинг автори. Биринчи марта 1994 йил . 4-Мартда қамоқга олиниб 1996 йил қамоқдан озод қилинганди. Иккинчи марта 1999 йил 19 -Февраль портлашларига алоқадорликда айбланиб қам\оқга олинди 2013 йил 19 Апрелда қамоқдан озод қилинди. )
Уларни кўрдим-да, салом бердим.
-Сафардан ҳабар борми келин деб сўради Мамадали ака.
-Бор... кечадан олдинги куни, ёзган хатини биттаси олиб келиб берди.
-Соғлики яхши эканми?
-Раҳмат “яхшаиман” деб ёзибди-ку.
-Сиз душанба куни менинг иш еримга келинг?!
-Нимага деб сўрамадим.
-Яхши келаман.
-Улар хайрлашиб кетдилар.
-Мамадали Маҳмудов ўша вақтда Туркистон Маданият Жамиятининг раиси бўлиб ишлар эди. Ишхонаси мен яшайдиган Якуб Колос кўчасида эди.
-Ҳаёлан ўйландим; "икки оғиз ёзилган хатни кўпайтиришга муҳтож эдим, остонангга бош уриб бордим” лекин мени одам ўрнида ҳам кўрмадинг қўпол муомила қилдингиз. Энди эса Сафар акани ҳол-ҳотирини, сўраб менга "ишхонамга кел "деб айтасиз, мен нима тиламчи , ёки кўчада қолган гадойманми, худди бир нима таъма қилгандай сизни иш ерингизга бораманми Мамадали ака.?...
Сафар ака қамоқдан чиққанидан кейин “сиз қамоқда вақтингизда хотинингга ёрдам бергандим” деб юзига соласизми? ... қаердан биламан?!
Кунимдан бир куним қолса ҳам бормайман деб ўз ўзимга сўз бердим.
Ва иш ерига бормадим.
Сафар аканинг на судининг қачон бўлишидан нада менга кўришмоқ учун руҳсатнома беришидан ҳабар йўқ эди. Тоқатим-тоқ, бўлиб МВД-га. Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилсам телефон гўшакини кўтарган одам: Ҳусан Аҳмедовни бир ой муддатга Наманганга кетганини айтди.
Дунё устимга йиқилгандай бўлиб ҳушумни йўқотдим; бир ой- а, бир ой мен учун минг ойдан узунроқ туйилди.
Ҳеч бўлмаса ҳафтада бир икки марта телефон қилиб Ҳусан акадан Сафар аканинг хол-ҳотирини сўраб турар эдим.
Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетганидан кейин бирин кетин Наманганда қамоқга олингин инсонларнинг номларини “Озодлик” радиосидан эшитмоқга бошладим.
Янгилиш ҳотирласам ўшанда “Бирлик Халқ харакатининг фаоллари Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли (Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли 2000 йилларнинг бошида 64/ 18 халқ орасида "сангородок” деб танилган қамоқхонанинг касалхонасида ўз оиласидан узоқда шахид бўлди. Ахмадхон аканинг руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Носир Зокир Пўлатжон Оҳунов ва бошқа одамларнинг қамоқга олингани ҳақиди эшитдим.
Кўнгил уйим зимистонга айланиб юрган кунларимдан бирида: “Озодлик” радиосининг муҳбири; Темурхўжа ака ( прафессор Темурҳўжа Усманҳўжа ўғли биринчи Буҳора Жумҳуриятининг раиси Усмонҳўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатларининг Миченген Университетида дарс беради.) телефон қилиб интервую олди.
-Темурхўжа ака Сафар ака ҳақида саволлар берди, мен жавоб бердим.
Энг сўнгида у киши сизнинг Водийда қамалаган "Бирлик” Халқ Харакати ва ЭРК Партиясининг аъзолари ҳақида фикрингиз қандай деди сўради.
-Мен ўз сўзимда диктатура ҳукм сурган вазиятда эркин фикрлаб, ўз ҳаққингни талаб қилиш, миллатнинг дардини очиқ сўзлаб уларнинг, ҳаққини ҳимоя қилган инсонларнинг охири Сафар акага ўхшаб қамоқ эканлигини, қамоқга олинган Носир Зокир ва Аҳмадхон Тўрахонбоўғли ва бошқа қамалагн инсонларнинг оилаларининг ғамига шерик эканлигимни айтдим ўшанда. Биз ана-ву, ЭРК Демокаратик Пратиясидан, бу “Бирлик” Халқ Ҳаракатидан деб бўлинишга эмас бирлашгишга ҳаракат қилишимиз керак!!!
Чунки бизнинг душманимиз бир!
-Чунки икки ҳил тушунчали ташкилот бўлсак ўша вақтларда Ўзбекистонда ҳукм сураётган диктатурага қарши курашаётган эдик.
ЭРК Демократик Партиясининг ҳам “Бирлик “ Халк Ҳаракатининг ҳам оддий аъзоларнинг олдига қўйган мақсадлари бир ҳил эди.
30.04.2014 yil. Lausanne.
Келган хат хаётимни ўзгартирди.
Ёруғ оламда яшашимни ҳеч мани-маслати, қолмаган кунларда бир варақ хат олишим ...ўша вақтдаги ҳис-ҳаёжонларимни, ифодалаш учун қаламимнинг кучи етмайди.
Орадан ўтган 21 йил ....
Ҳали ҳам ўша кунни эсласам ҳаёжонланаман.
Ишончим чил -парчин бўлиб, ўзимни туфроқ билан тенг кўрган кунларимда менга умид учқуни бўлганди Сафар аканинг ёзган хати.Хатни олиб келган рус йигитга маълум миқдорда суйюнчи пули бердим.
Сафар ака учун озиқ-овқат, ва сураган миқдоридаги пулини бердим. Хатни уқиганимдан кейин нимага, терговчи Ҳусан Аҳмедов олдингидай сиз : ойнинг 27 – чи, числосини кутинг Сафрар чиқиб қолар деб айтмай қўйганини сирини тушундим.
Сафар ака ўз хатида; МВД-нинг, “ер тўла”сига, ўзи билан учрашгани (собиқ Ўзбекистон Олий Судининг раиси ) йани кунда Ўзбекистон ЭРК демократик Партиясининг котиби Содиқжон Йигиталиевнинг 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтган ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин келганини; келганда ҳам нима мақсадда келгани ҳақида баътафсил ёзган эди.
Содиқжон Йигиталиевнинг Сафар ака билан учрашишидан мақсади: Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг ҳозирги ҳамма аъзоларини тарқатиб юбориб. Қайтадан ЭРК демократик Пратиясини қайтадан ташкил қилиш мақсадида келган экан. Чунки Қурултойдан олдин Собиқ Олий Суднинг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон президети Ислом Абдуғаниевич Каримов билан учрашади. Ва перезидентнинг истагига кўра ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ партия”га, айлантиришга вада беради. Партияни парчалаш учун қамоқда ўтирган Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси ва ЭРК Демократик Паратиясининг муҳрдори Сафар акадан фойдаланмоқчи бўлади.
Содиқжон Йигиталиев ўзининг мақсади ЭРК Пратиясини ичидан парчалаш эканлигини очиқ-ойдин, айтган. Янгидан ташкил қилинадиган ЭРК демократик Партиясининг раисини ўзи бўлишини ҳам яширмаган.
-Сафар акага сан 1993 йил 25 Сентябрда бўлиб ўтадиган ЭРК Демократик Пратиясининг (Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси ) Ўзбекистон ЭРК Демократик Пратиясининг котиби . ва Шоди Каримов (тарих фанлари професори)ларнинг Ўзбекистон ЭРК Партиясини қайтадан ташкил қилиш ҳақидаги ғояларини қўллаб қувватлайман деб баёнот бериши керак дейди ...чунки буни Ислом Абдуғаниевич Каримов истаяпти дейди.
-Сафар ака Содиқжон Йигиталиевни номзодини Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг раислигига кўрсатиши керак экан.
-Сафар ака унинг таклифига кўнмаган.
-Сафар аканинг ўзи банди зиндон бўла туриб Ўзбекистон президанти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг талабига қарши чиқиши собиқ Олий Суд раисини тентакга айлантиради.
-Сан дордан қочган Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қиласанми деб ғазаб отига минади.
-Сафар ака эса унга жавобан мен Партиямизнинг раиси Муҳаммад Солиҳни эмас ўз принципимни ҳимоя қилаяпман деб.
-Савуққонлилик билан жавоб қайтаради.
-Ҳар бир инсоннинг ўзининг тутган йўли ўзининг ғояси ўзининг приципи бўлади.
-Менинг ғояларимга, менинг дунё қарашимга, Муҳаммад Солиҳнинг нима алоқаси бор?!
-Кейин шуни яхши билинг-ки, ЭРК Партияси деган Муҳаммад Солиҳ , Муҳаммад Солиҳ дегани ЭРК Демократик Партияси эмас.
- Мен ўзимнинг ғояларимни ўз принципимни ҳимоя қилаяпман, менга Муҳаммад Солиҳнинг ҳеч қандай алоқаси йўқ!!!
Муҳаммад Солиҳ ЭРК Партиясининг раиси бўлиши мумкин лекин менинег дунё қарашимни ёки меннинг принципларимни раиси эмас!!!
-Сафар аканинг билан берган жавоби Содиқжон Йигиталаиевнинг башарасига
“от тепгандай “ таъсир қилади. Алами келганидан Сафар акани ҳақоратлаб: “ сани бу ердан тирикинг чиқмайди , ўлинг чиқади, сани турмада тириклайин чиритиб ўлдириб юбораман “ дейди.
- Содиқжон Йигиталиевнинг ҳақоратларини эшитган:
-МВД нинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов Содиқжон Йигиталиевга қараб; сизни Сафар Бекжонни ҳақорат қилишга ҳаққингиз йўқ деб МВД нинг “Ер тўла”сидан ҳайдаб чиқаради.
(Мазкур хат ҳаляим ўз қўлимда лекин қағози жуда сифатсиз бўлганидан йиллар мабойнида ҳарфлар ўчиб бошлаган. Шунинг учун ҳам ёзилган хатни эмас мазмуни ҳақида сизларга хикоя қилиб бердим.)
Ўзбекистоннинг собиқ Олий Судининг раиси Содиқжон Йигиталиев Ўзбекистонда 1980 йилларнинг ўрталарида бошланган “пахта иши” масаласида Москвадан келган Гдилян билан Ивоновларга ёрдамчи бўлиб қанчадан-қанча, Ўзбек миллатининг бегунаҳ инсонларини бевақт ўлимига сабабчи бўлган, кўпгина инсонларнинг қамалиб кетишини русларга қўзшилиб ташкил қилган Ўзбек миллатининг ҳойинидир.
1990 йилга келганида бир думалаб демократга айланган бу шаҳс Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясининг котиби лавозимига қадар кўтарилган .
Мақсади демократия учун курашиш эмас, у ердаги миллий ғоядаги инсонларнинг ,яширин рўйҳатини тузиш билан шуғулланган .
ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ Туркияга қочиб кетганидан кейин Партияни ичидан парчалашни Сафар аканинг қўли билан амалга оширмоқчи эди.
Лекин мақсадига ета олмади. Сафар ака унинг “олтин тавоқда олдига қўйган заҳарли ошини“ ўзига, қайтариб узатди.
-Мендан сўрасангиз агар бу хатни Қурултойдан олдин олганингда нима қилган бўлардинг деб ?...
-Бир бошга бир ўлим деб бир шиша бензин олиб бориб ё Содиқжон Йигиталиевни ёқардим
ёки ўзимни.
-Жонимдан тўйиб кетгандим ўша кунлари.
-Афсуки, мазкур хатни ЭРКни Қурултойи бўлиб ўтгандан кейин олгандим.
-Бу-да, мен учун армон бўлганди ўшанда...
-Ўз дардим ўзим билан бўлиб сарғайиб сўлган япроқларнинг тўкилиб кўча дарвозасининг олди тўлганидан хабарим ҳам бўлмабди кўчага чиққанимда кўрдим.
Дарвозанинг олди ҳеч ким яшамайдиган уйдай япроқдан тлиб кетганди. Қан эди қалбимни ўртаган жавобсиз саволлар ҳам шу япроқдай тўкилса енгил тортсам.
Кечқурун Жалолиддинни қўлига ўйинчоқларини бердимда, қўлимга супурги олиб дарвозанинг олдини супуриб юрсам... Кўчадан ўтаётган енгил машинанинг сигнал берган овазини эшитдим ... ҳайрон бўлдим ким экан деб.
Бошимни кўтариб қарасам машинадигилар ёзувчи Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) билан ўғли .
(Мамадали Маҳмудов Ўзбекистонда ва Турк дунёсига малум ва машҳур ёзувчи “Ўлмас қоялар” романинг автори. Биринчи марта 1994 йил . 4-Мартда қамоқга олиниб 1996 йил қамоқдан озод қилинганди. Иккинчи марта 1999 йил 19 -Февраль портлашларига алоқадорликда айбланиб қам\оқга олинди 2013 йил 19 Апрелда қамоқдан озод қилинди. )
Уларни кўрдим-да, салом бердим.
-Сафардан ҳабар борми келин деб сўради Мамадали ака.
-Бор... кечадан олдинги куни, ёзган хатини биттаси олиб келиб берди.
-Соғлики яхши эканми?
-Раҳмат “яхшаиман” деб ёзибди-ку.
-Сиз душанба куни менинг иш еримга келинг?!
-Нимага деб сўрамадим.
-Яхши келаман.
-Улар хайрлашиб кетдилар.
-Мамадали Маҳмудов ўша вақтда Туркистон Маданият Жамиятининг раиси бўлиб ишлар эди. Ишхонаси мен яшайдиган Якуб Колос кўчасида эди.
-Ҳаёлан ўйландим; "икки оғиз ёзилган хатни кўпайтиришга муҳтож эдим, остонангга бош уриб бордим” лекин мени одам ўрнида ҳам кўрмадинг қўпол муомила қилдингиз. Энди эса Сафар акани ҳол-ҳотирини, сўраб менга "ишхонамга кел "деб айтасиз, мен нима тиламчи , ёки кўчада қолган гадойманми, худди бир нима таъма қилгандай сизни иш ерингизга бораманми Мамадали ака.?...
Сафар ака қамоқдан чиққанидан кейин “сиз қамоқда вақтингизда хотинингга ёрдам бергандим” деб юзига соласизми? ... қаердан биламан?!
Кунимдан бир куним қолса ҳам бормайман деб ўз ўзимга сўз бердим.
Ва иш ерига бормадим.
Сафар аканинг на судининг қачон бўлишидан нада менга кўришмоқ учун руҳсатнома беришидан ҳабар йўқ эди. Тоқатим-тоқ, бўлиб МВД-га. Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилсам телефон гўшакини кўтарган одам: Ҳусан Аҳмедовни бир ой муддатга Наманганга кетганини айтди.
Дунё устимга йиқилгандай бўлиб ҳушумни йўқотдим; бир ой- а, бир ой мен учун минг ойдан узунроқ туйилди.
Ҳеч бўлмаса ҳафтада бир икки марта телефон қилиб Ҳусан акадан Сафар аканинг хол-ҳотирини сўраб турар эдим.
Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетганидан кейин бирин кетин Наманганда қамоқга олингин инсонларнинг номларини “Озодлик” радиосидан эшитмоқга бошладим.
Янгилиш ҳотирласам ўшанда “Бирлик Халқ харакатининг фаоллари Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли (Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли 2000 йилларнинг бошида 64/ 18 халқ орасида "сангородок” деб танилган қамоқхонанинг касалхонасида ўз оиласидан узоқда шахид бўлди. Ахмадхон аканинг руҳи шод оҳирати обад бўлсин)
Носир Зокир Пўлатжон Оҳунов ва бошқа одамларнинг қамоқга олингани ҳақиди эшитдим.
Кўнгил уйим зимистонга айланиб юрган кунларимдан бирида: “Озодлик” радиосининг муҳбири; Темурхўжа ака ( прафессор Темурҳўжа Усманҳўжа ўғли биринчи Буҳора Жумҳуриятининг раиси Усмонҳўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатларининг Миченген Университетида дарс беради.) телефон қилиб интервую олди.
-Темурхўжа ака Сафар ака ҳақида саволлар берди, мен жавоб бердим.
Энг сўнгида у киши сизнинг Водийда қамалаган "Бирлик” Халқ Харакати ва ЭРК Партиясининг аъзолари ҳақида фикрингиз қандай деди сўради.
-Мен ўз сўзимда диктатура ҳукм сурган вазиятда эркин фикрлаб, ўз ҳаққингни талаб қилиш, миллатнинг дардини очиқ сўзлаб уларнинг, ҳаққини ҳимоя қилган инсонларнинг охири Сафар акага ўхшаб қамоқ эканлигини, қамоқга олинган Носир Зокир ва Аҳмадхон Тўрахонбоўғли ва бошқа қамалагн инсонларнинг оилаларининг ғамига шерик эканлигимни айтдим ўшанда. Биз ана-ву, ЭРК Демокаратик Пратиясидан, бу “Бирлик” Халқ Ҳаракатидан деб бўлинишга эмас бирлашгишга ҳаракат қилишимиз керак!!!
Чунки бизнинг душманимиз бир!
-Чунки икки ҳил тушунчали ташкилот бўлсак ўша вақтларда Ўзбекистонда ҳукм сураётган диктатурага қарши курашаётган эдик.
ЭРК Демократик Партиясининг ҳам “Бирлик “ Халк Ҳаракатининг ҳам оддий аъзоларнинг олдига қўйган мақсадлари бир ҳил эди.
30.04.2014 yil. Lausanne.
38 -қисм.
“Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси: Абдураҳим Пўлотов билан ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳларнинг фикри-зикри, диктатурага қарши бирлашиб курашиш эмас, балким ораларидаги кўзга кўринмас зиддиятни кундан-кунга , кучайтириб ҳар куни бўлмаса ҳам ҳафта-ўн кунда, бир-бирига қарши оммавий воститалар, орқали тош отиш билан оввара эдилар. У вақтларда ҳозиргидай интернет ёки билгисайёр (компиютр) ривожланмагани учун Ўзбекистонда биргина “Озодлик” радиоси бор эди; муҳолифат вакиллари ўз дардlarини chiqib айтадиган.
“Озодлик” радиосининг қароргоҳи Европада жойлашган.
Биз каби ўз турмуш ўртоқлари қамалган ёки озми -кўпми, özlarini Ўзбекистон муҳолифатига алоқадор деб билаdigan инсонлар ҳар куни кечқурун шу радио орқали Ўзбекситондаги оддий одамлардан сир тутилayotган хабарларни ва ўзимизнинг Муҳолифат лидерлариmiz орасидаги баъзан, “ҳақорат даража”сига, юксалган “сўз дуэллолари”ни ,"Озодлик” радиосидан эшитар эдик.
Дейлик бир оқшом ЭРК Демократик Пaртиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ “дўстимиз" Абдураҳим Пўлотов деб ўзининг ҳаммага малум-у, машҳур қисиқ овази билан:
“ маъломат тошларини отишга бошласа”...
Орадан кўп икки кун ўтмай ; “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг "сўз”ини, ҳеч кимга бермайдиган нотиқ раиси Абдураҳим Пўлотов: “Салай Мадаминов " деб гап бошлаб ўзининг туганмас "иғво ва фисқi фасоддан” töla тошларини salay madminovga отмоқга бошлар эди.
У вақтларда ҳали Абдураҳим Пўлотов жаноблари ERK Partiyasining raisi Муҳаммад Солиҳга: 53 -54 . рақамли квартираlarning номерларини “лақаб”ини, бермаганди, шекилли aytmasdi. “Салай Мадаминов” дерди holos...
Иккаласининг орасидаги кўзга кўринмас нифоқ нима эканлиги биз ғариблар учун сир эди. Ўртада эса икки тарафдан hm бесабаб ва бегунаҳ қамалаётган muholifatchiларнинг safи кундан кунга кенгайиб боаётганди.
Қамалаётган ЭРК Партиясининг ва “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзолари ва уларнинг орқасида қолayotган кўзи ёшли оилаларига жабр бўлаётганди.
Уларнинг аянчли ҳоли на ЭРК Демократик Партиясининг raisi Muahmmad Solihni, na “Бирлик” Халқ Ҳаркатининг раиси Andurahim Pulotovларни қизиқтирар эди.
Аслида “Бирлик”Халқ Ҳаракатига ҳам ЭРК Демократик Пратиясига ҳам битта диктатор президент Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг ўзи етарди.ortrdi ham .
Ташқаридан душман яратиб, иккала муҳолифатчининг бир-бирига таъбири жойиз бўлса “қутурган ит” каби ташланишларининг ҳеч керк-ки, йўқ эди usha mashum 1993-94 yillarda.! Унинг ўрнига биргалашиб битта душманга қарши курашганларида эди: Ўзбекистон қамоқхоналарининг қон босган камераларида исканжа ва қийноқларга тутилаётган муҳолифатчиларнинг озодлиги учун курашганларида балким кўп муҳолифатчилар қамалмай қолиши ёки қамалсалар ҳам тез орада озод бўлишлари мумкин бўлар эдими?...
Ҳеч бўлмаса, қамалаган муҳолифатчиларнинг оилаларига ҳам моддий ҳам манавий ёрдам берганларида уларнинг орқасида қолган оилалариning hayotlari nisbatan yahshi bular edi. Ular ozgina berilgan moddiy yordamndamn tejab ўз турмуш ўртоқларини яхшироқ ҳимоя қилишлари учун адвокатларга hizmat haqlarini беришлари осонлашармиди?
Bular haqida uylash ikki liderning ham hayoliga kelmasdi.
Энг ёмони эса ўша йилларда муҳолифат фаоли бўлиб қамалган инсонларнинг жабрини ҳали балоғат ёшига етмаган , болаларi билан 2- 3 ёшга, тўлмаган гўдаклар тортаётган эди. Оталари айбсиз-айбдор, бўлиб қамалган бир кунда “халқ душмон”ининг, ўғли ёки қизи деган кетмас тамға уларнинг пешоналарига ёпиштирилган эди.
Худо кўрсатмасин шундай оилаларнинг болалари ёки катта ёшдаги аъзоларидан бирортаси касал бўлиб қолса, уларга тўла-тўкис, медицина ёрдами ҳам кўрсатilмас эди.
"Оқ халат” кийган ҳукуматнинг ялоқасига айланган qora niyatli докторлар останасига бош уриб келган ОНАларнинг қўлларида иситмаси кўтарилган , кўзlarини очолмай дард билан олишаётган ўғли ёки қизини даволашдан бош тортиб бечора ОНАларни, ҳайдаб юборganlariga uzim guvoh bulganman. Uzim ham bir necha marta Jaloliddin kasal bulganida Tishkent Shahar poliklinikalaridan yiglab izimga qaytganman... doktorlar "it"ni haydaganday haqorat qilib haydab yuborgan.
Чорасизcha kuzimda qonli yoshim bilan orqaga qaytganman. Kасал Jaloliddinni бағриmга орқаmга қайтишга мажбур bulganman.
-Halli ikki yoshga tulmagan Jaloliddin aybsiz aybdor edi..
-Aybiu dunyoga Safar Bekjonning ugli bulib klegani edi.
-Қайтарканman йўлда notanti тақдириmга минг лаънат айтардиm uglimning dardiga topolmay chora ,butun alamimni kuz yoshimdan olar edim.
-Uning nima gunohi bor?!...
Osmanga boqaman osman uzoq, erga qarayman er oyoqimning oltida lekin yorilmaydi kirayin desam.
Бир ёнда касал фарзандиm бир ёнда қамоқда қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқиm Safar aka энг ёмони эса чўнтагиmда автобусга чиқишга ҳам тангаm ham йўқ.
Чунки бугун ush avtobusga beradigan tangamni тежамасаm, эртага уйга нон олишга бир тийинниm қолмайди.
Men kabilarнинг тортааётган мисилсиз азоб-уқибатларини , на ЭРК Демократик Пратиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни на "Бирлик”Халк Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотовни қизиқтирmasdi..
Уларнинг иккаласи ҳам Туркияда кўзга кўринмас шуҳратнинг қулларига айланган эдилар. Уларни қон ютиб ўтирган турмуш ўртоқлари қамалган men аёлларнинг aynchli taqdiri, ,дадасини соғинган мурғак гўдакларнинг ёки ўғли қамалган шўрлик ота-оналарнинг тортаётган мсилсиз азоб уқибатлари иккаласининг тушига ham кириб чиқмасди.
-Ҳа... чиндан ҳам ўша маъшум йилларда Муҳаммад Солиҳни, vа Абдураҳим Пўлотовни ҳар куни бегунаҳ қамалаётган ЭРК пaртиясининг ёки “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг аъзоларининг тақдири, қамалаганларнинг ортидан ҳам моддий ҳам маънавий азоб чекаётган оилаларининг тақдири ёки ўз отаси бўла туриб бир кунда тирик етимга айланган, пешонасига “халқ душмани”нинг ўғли ёки қизи деб тамға босилган мурғаккина гўдакларнинг тақдири “чумоли” каби ҳам қадр қиймати йўқ эди.
"Бирлик” Халқ Ҳаракатининг раиси Абдураҳим Пўлотов КГБ нинг ажанлари (агентлари) “бошимга тош “билан урди деб (даволаниш мақсадида) Туркияга қочган бўлса,.
ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ мен Ўзбекистон Ички Ишлар Вазирлигининг “ер тўла”сида, 3 кун қамалиб ўтирдим .... чиққанимдан кейин “дўст"ларимнинг, илтимоси билан Туркияга ,кетишга мажбур бўлдим деган яхшигина баҳонаси тайёр эди. Биргина айблари миллатимизнинг озодлиги, фаровон келажаги учун курашган ва муҳолиф Партияларда бўлган ЭРК ва "Бирлик" Ҳалк Харакатининг аъзолари эса қамоқхоналарнинг зах босган ертўлаларида кўз кўриб қулоқ эшимган қийноқларга маҳкум бўлиб “қон қусуб” ўтирган эдилар.
Афсуски уларнинг кўплари кўрган мисилсиз исканжа ва қийноқларидан Ўзбекситон деб аталаган очиқ осман остидаги қамоқхонанинг қоранғу ертўлаларида шаҳид бўлдилар.
Уларнинг орқасидаn қолган оила аъзолари эса жаҳаннам азобини тортиб яшаётган эдилар.
Уларнинг холидан ҳеч ким ҳабар олмасди.
Ҳатто қўни-қўшни, маҳалла баъзи бир ўзига бино қўйган ҳозирги ҳукуматнинг ялоқасига айланган энг яқин қариндошлари ҳам улардан yuz ўгириб кетган eди.
Кўчада келаётганини кўрса қўшнилари терс йўлга кириб кетадиган бўлгандилар.
Давлат душманининг оиласи билан саломлашиб бошим балога кирмасин деб.
Ҳар бир маҳалла комитетининг раислари esa улар yashaydiga уйларини кеча-yu, кундуз кузатар эдиlar, ким келади-ю, ким кетади деб.
Муқаддас китоб "Қуръон-и, каримда” агар инсон кўп гунах ишласа у ўлганидан кейин аллох тарафидан жазоланса "дўзаҳ ўт"ида, ёнармиш.
Қисқачаси гунаҳкор банданинг жазоси дўзаҳ экан.
Яратган оллоҳга шак келтирмай: шуни айтаман-ки, қайси аёлнинг турмуш ўртоқи қамалса, у ёлғончи дунёнинг дўзаҳ ўтида тириклайин , тинмайин, ҳар куни ёнади.
Бу ёнғинни на сўндириб бўлади на тиндириб.
Кеча-ю, кундузингиз жаҳаннамга айланади.
Ўзбекистонда ҳукм сураётган зулм машинаси, демократия учун ким курашган бўлса ҳаммасини; эзиб-янчиб, ер билан бир қилиб текислаб кетаётган эди.
Сафар ака қамалганидан кейин муҳолифатчилардан ERK Partiyasi yoki "Birlik" Halq harakatidan ким қамалса, ҳаммасига бир ҳил сенери-ю , ёзилган эди.
Уйидан ёки машинасидан “граната” , “мина” , "ўқ отар қурол” , уни ҳам оз кўрсалар чўнтагидан “наша” чиқди деган уйдирма айблар билан қамоқга оламоқга бошлаган эдилар.
Наманганга Сафар аканинг терговчиси Ҳусан Аҳмедов кетганди: “Озодлик” радиосидан эшитсам Наманганда шу радиосининг Ўзбекистондаги муҳбири берган интервуюларини севиб эшитадиганим inson Носир Зокирни мен ҳали номини эшитмаганим Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли деган муҳолифатчини қамоақга олишган эмиш.
Уларнинг сони бир нечта эди.
Afsuski, men кўпчилигининг исм-фамиляларини унитгандим.
Носир Зокир билан Ahmathonturahonboy uglinin унитмаган бўлсам:
1995 йил муҳолифатчи “Бирлик “ Харакатидан Маҳбуба opa Қосимованинг уйида Nosir Zokir bilan учрашгандим. Nosir aka ularnikiga mhmonga kelgandi shekilli.
Худо раҳматли Аҳматхон Тўрахонбой ўғлининг хоними билан 1994 ёки 1995 йилда 64/18 сонли қамоқхоналарнинг касалхонасининг олдида (Сан городок) тасодиф кўришиб қолгандим. Афсуски бу хурматга лойиқ хоним билан танишиб, сўзлашмоқ насиб қилмади. (Бу ҳақда батабсил кейинги бобларда ёзаман насиб қилса)
Улар учун қўрқинчли сенарий шундай усталик билан ёзилганди-ки, таърифига менинг қаламим ожиз.
Буларни эшитганимда, жону -жаҳоним, куйиб-кулга, айланарди.
Танимаганим , билмаганим умримда ҳеч кўрмаганим,қамалган инсонларга ва уларнинг ота- оналари -ю, турмуш ўртоқларига, кўзида ёши билан дадаларини соғинаётган болаларига жоним ачирди. Uzimning dardimga yana ming dard qushilar edi.
Эй қудратли оллоҳим; бугун яъна биtta менга ўҳшаган аёл жабрдийдага, Жалолиддинга ўҳшаган бегунаҳ бир гўдак дадасининг меҳридан бенасиб бўлди дердим. Uз- ўзимга alam bilan. Дадалари тирик бўла туриб “ тирик етим”ларнинг сафидан жой олганди bechora bolaлар.
Энди ўша аёлlarнинг ҳам мен каби кечалари; қоранғу -зимистон, уйқусиз ўтса, кундузлари егани заҳарга, ютгани заҳқумга айланади.
Ер у кўкни яратган қудратли тангрим қачонгача давом қилади бу ваҳшийлик?
Қачон булар қилган ёмонликларига яраша жазосини олишади?
Шундай кунларнинг бирида МВДга телефон қилсам Ҳусан Аҳмедов Намангандан келган экан.
-Келдингизми?... дедим заҳархандалик билан (салом аликни ҳам йиғиштириб қўйдим. сан каби ҳукуматнинг лайчасига берадиган саломим ҳайф кетади деб)
-Келдим.
-Қанча инсонларни уйини куйдириб, қон -қаҳшатиб, келдингиз?
(Ҳусан Аҳмедов менинг заҳарли тилимга ўрганган шекилли босиқлик билан жавоб қайтарди)
-Қурбоной нима қиласиз аралашиб, улар сизга бегона эмасми?
-Уларнинг бегонаси йўқ мен учун!!!
-Яъна менга ўҳшаган битта аёл, Жалолиддинга ўҳшаган болалар дадасининг изидан qon йиғлаб қолди сизнинг кўнгилингиз тўлдими?
- ...
5.05.2014 yil. Lausanne.
39-қисм.
Нимага жавоб бермайсиз, саволимга нима айби бор "улар”нинг?
- ....
-Қаранг-га, Ҳусан ака сиз ҳам мени саволимга жавоб беролмайсиз, ўзингиз ҳам биласиз "улар"нинг бегунах эканлигини?!
-Майли, ҳамма аралашса, сиз аралашманг, ўз ташвишингиз сизга етмайдими,
улар сизга бегона инсонлар эмасми?...
-Етади!
-Qаҳр билан шуни яхши билин -ки, уларнинг менга бегонаси йўқ.Bilasizmi tergov qilinadigan qamoqhonaning eshigining oldida menga uhshagan, kuzida yoshi tuhtamagan ayollar bilan Jaloliddinga uhshagan dadasining mehriga zor bolalar yana kupaydi. Sizga "uhshagan"lar, qaerdan ham tushgunardi dardimizni?!
- ....
-Жавобсиз саволларim ... қаршисида терговчи Ҳусан Аҳмедовдан на сас чиқди на садо.
- ....
-Ҳусан ака дедим жаҳл билан "улар”нинг, айбдор эмаслиги ҳақидаги саволларимга; жавоб бермасангиз, берманг !
- ....
-Балким ўзингиз ҳам билмассиз уларнинг қандай “жиноят” қилганларни-ю нима учун қамоқга олинганини?
- ...
-Мени қачон Сафар ака билан учраштирасиз?
- ....
-Сизларнинг қон ҳиди босиб кетган зиндонларингизда яъна қанча вақтгача ётади, қон ютиб, судсиз, сўроқсиз ?
-Nihoyat Husan Ahmedov tilga kirdi.
-Сабр қилинг сизга гаплашиб “учрашув” олиб бераман. Сафарнинг суди қачон бўлишиga Ўзбекистон Олий Суди қарор беради. Яхшиси сиз Ўзбекистон Олий Судга бориб surab кўринг?!
-Адресини билмайман.
-09 деган телефонга, телефон қилсангиз улар сизга адресини айтishaади .
-Яхши.
-Тошкентдаги ҳамма иш ерларининг телефон номерлари ёзилан кичкина китобча бўлади: "спровочник” деган шу китобча сизда борми ?
-Йўқ.
-Олсангиз истаган ерингизни адресi bilan телефон номерини қийналмай топасиз.
-Ҳусан ака сиз айтган китобчани қаердан оламан?
-Киосикдан ёки китоб магазиндан олишингиз мумкин.
-Раҳмат.
-Ҳусан Аҳмедов билан ҳайрлашганимдан кейин китоб магазинига бориб ўша китобчани сотиб олдим. "Спровочник”да, менга керакли бўлган ҳамма иш ерларининг ва Халқора Ташкилотларнинг ҳам телефон номерлари va adreslari berilgan экан.
Энди ҳеч қийналмасдан уйда утириб ҳоҳлаган ташкилотимга телефон қилиш ва адреси орқали бориш имкониятига эга бўлгандим. Олдин Тошкентни яхши билмганим учун ҳар кимдан бир, адрес сўраb olar эдим.
Уйга келгандан кейин китобчадан телефон номерини топиб Ўзбекистон Олий судига телефон қилsaм.
Bu erga kelishingiz kerak dedi telfon trubkasini olgan odam.
Эртасига, эрталаб Жалолиддинни кўтариб Олий Суднинг Анхор бўйидаги қароргоҳига бордим. Қабулхонада ёш бир йигит ўтирган экан келган одамларни қабул қилиб, дардиларини тинглаб.
Кўпчилик ариза ҳам ёзиб бераётганди.
Мен ординига тушунмадим, нимага ариза ёзаётганларини кейин ўзимга ўҳшаган аёлдан сўрасам.
- Бу ерда Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода ҳар ҳафтада одамлар билан учрашади. Шунга ариза ёзиб ташлаб кетасиз. Агар омадингиз келса қабул қилади деди нотаниш аёл.
-Кутдим менга ҳам навбат етди.
Секратар йигитга дердимни айтсам менга ички телефондан гаплашишим учун Муҳаббат деган аёлнинг телефон номерини берди.
Негадир фамилясини айтмади.
-Шу аёл сизга айтиши мумкин турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида .
-Муҳаббат опага телефон қилсам ҳурматимни ўрнига қўйиб, ҳол -хотиримни сўрашни ҳам унитмади.
Сафар ака қамалганидан кейин кўп ташкилотларга, борганман, бош уриб yordam surab, кўпчилигининг тош қотган останаларидан, пешонам қонаб, кўзимда ёш билан изимга қайтгандим.
Ҳеч бири менга одам муомилласини қилмаган.
-Сафар акани Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясидан эканлигини эшитганларидан кейин “тўнини тескари кийиб олиб “ ҳақорат қилгандай изимга қайтарар эдилар.
Биринчи маратоба бундай соҳада ишлайдиганларнинг менга нисбатан яхши муносабатда бўлиши эди.
Кўнглим кўтарилди мени ҳам “инсон” ўрнида кўрадиганлар бор экан деб.
-Муҳаббат опа: сиз Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашиб ундан сўрасангиз турмуш ўртоқингизнинг тақдири ҳақида у киши сизнинг саволларинигизга жавоб беради деди.
-Қачон қандай қилиб учрашишим мумкин?
-Cиз бу ердаги секратарга “ариза” ёзиб қолдирсангиз, мен ўзим , сиз учун Олий Суднинг раисидан учрашув соатини олиб берishga harakat qilaman. Agar sizni qabul qilishga rozi bulsa bир икки кундан кейин сизга жавобини айтаман. Ариза ёзганингизда албатта уйингизни адреси билан телефон номерини ёзишни унитманг!
-Вой, ростданми siz man uchun gaplashasizmi?....
-Ha gaplashaman.
-Каттакон раҳмат sizga..
-Kurmaganim Muhabbat opadan hursand bulib hayralshdim.
Ўша ердаги секратардан бир варақ қоғаз олдимда қисқа лўнда қилиб дардимни ёзиб бердим.
-Уй адресим ва телефон номеримни ҳам ёзишни унитмадим..
-Ё.... худо уларнинг ичида ҳам бор экан-ку, инсонни ажратмай муомилла қиладиганлари. Safar akaning qaerda ishlagani bilan ham qiziqmadi. Hudogs shukur. Balkim bu ayol ham ERK Partiyasidan ekanligini bilganida balkim bunaqa munosabatda bulmasmid ...degan savuq hayol kunglimdan utdi.
(Умримда ҳеч кўрмаганим Муҳаббат опадан оллоҳ рози бўлсин)
-Узилган умидимга ришта боғлаб, кўнглим тоғдек кўтарилиб , уйга қайтдим.
-Муҳаббат опа деганлари мард аёл экан сўзида турди.
-Орадан икки-уч, кун ўтар-ўтмас, уйга телефон қилиб Ўзбекистон Олий Суднинг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашадиган куни ва соатини айтди.
Ва...ниҳоят вада қилинган кун келди.
-Мен Ўзбекистон Олий Судининг раиси Абдулаҳад Полвонзода билан учрашувим 1993 йил адашамаган бўлсам 14 Декабрда соат 11 да эди.
Эрталаб ҳаво жуда савуқ эди.
Жалолиддинни қалин кийинтириб қучоқимга олдимда Олий Суднинг биносига бордим.
-Қабулхонада кутиб ўтирдим.
-У ерда ҳар хил ёшдаги аёллар ва эркак кишиларdan иборат уч-тўрт, одам бор эди. Ҳар ким ўзига навбатi келганда кирарди: 5-10 .дақиқадаn keyin қайтиб чиқишарди. Қабулхона шундай сокин эди-ки, пашша учса овази эшитилар эди.
Баxтимга Жалолиддин ҳам унақа инжиқлик қилмай жим ўтирди.
-Менга ҳам навбат келди.
-Кирдим узун бир кабинет тўрда столнинг орқасида қотмадан келган савуқ башарали битта одам ўтирибди.
-Салом бердим.
-Саломимни олди.
-Ўтиришга таклиф қилди; раҳмат айтиб кўрсатган курсисига ўтирдим.
-Ўзимни таништириб Сафар аканинг шу вақтга қадар қамалиб ётгани-ю, учрашув беришмаганини, суди ҳам бўлмаганини айтиб, нима айби бор эканлигини ҳам билмаслигимни, айтдим.
-Қанақадир “танга”ни баҳона қилишаяпти.ю, "танга”ни, музейнинг директори uzi экспертиза қилдириб беринг деб ўз имзоси билан берган. Расмий бланкага икки тарф ҳам “имзо” чекиб олинган нарса ўғирлик бўладими? Мантиқ қани бу ерда?
-Менинг ҳамма гапимни оҳиригача бўлмай эшитди-да, олдида турган ёзган аризамга кўз ташлади
- Safarboy Bekjonov Ўзбекистон ЭРК Демократик Партиясиданми?
-Ҳа.
-ЭРК Партиясида ким бўлиб ишлаган?
-ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг ёрдамчиси эди.
-Сиз кутинг, унинг суди Тошкентда эмас, Элликқаълада бўлади.
-Нимаga?...
- ....
-Суди бўлишидан олдин сизга телефон қилиб айтишади.
-Сўзим тугади дегандай ўрнидан турди.
- Мен ҳам айтилмаган дардларим, бўғзимда тугумланиб, қабулхонага чиқдим.
-Қабулхонада ҳеч ким йўқ эди.
-Демак; қабулига кирган энг сўнги одам мен эканман.
-Янгилиш ҳотирламасам уч ёки турт одамни қабул қилганди ўшанда.
Ташқарига чиқдим совуқ кучайганди, osmanni qop-qora bulut qoplagandi mening kungil osmanim kabi.
- Hавода қор учқунларди erga tushgan qor donalar muz bulib qotayotgandi. Uzing asra hudoyim, yiqilib tushmagayman, hudo urib yiqilib tushsam Jaloliddinni bir erini injitiman. Dodim yatratganganga etdi shekilli yiqilmay sog-oman uyga kelib oldim.Hayolimnida esa nimaga Safar akanin sudi Toshkentda sud binosi qurib qolganday gadoy topmas maskan Элликқаълада Сафар аканинг суди бўлиш керак degan жавобсиз, саволимга кимдан жавоб олolmadim.
Negaki, Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб бу ҳақда сўрасам жўяли жавоб бера олмади. Адвокати Ҳамидулло Зайнидинновдан сўрасам кутинг кейин аниқни айтаман деди.
Ҳуллоси калом Сафар аканинг суди нима учун Тошкентда эмас Элликқаъллада бўлишининг сабабини ҳеч ким билмасди.
Ўз дардим билан бўлиб янги йилга ҳам саноқли кунла қолганини унитибман.1994 йилни ҳуввиллаган, ховлида битта ўзим кут иб олмай деб терговчи Ҳусан Аҳмедовга 1993 йил 25 Декабрь куни телефон қилдим.
-Салом берганимдан кейин.
-Сиздан илтимос Сафар акадан руҳсат олиб беринг, мен ўз қишлоқимга янги йилни кутиб толгани кетмоқчиман.(Сафар ака билан учраштирмаганидан кейин мен наиложликдан терговчи Ҳусан Аҳмедовга айтардим муҳим бир гапим бўлса Сафар акага айтадиган . Ҳусан ака бориб Сафар акага айтарди. Берган жавобини эса менга ) Ҳулоси калом Ҳусан Аҳмедов Сафар аканинг ҳам терговчиси ҳамда Сафар ака билан мени орамиздаги элчи вазифасини бажарар эди.
-Сал кам бир йилдан бери Сафар акани кўрмаганим учун...ҳозир ҳам агар Сафар ака кетсин , десалар кетаман бўлмаса шу ерда шаҳарда қоламан дедим.
Чунки олдинги гал; “маззам йўқ қишлоқимга кетиб даволаниб келаман” деб сўратганимда кетмасин Тошкентдан ҳеч қаёқга деб руҳсат бермганди.
Мен Сафарга айтаман.
-Ҳусан ака сизни ҳам, Сафар акани ҳам, келаётган янги йил билан табриклайман.
-Раҳмат.
- 27-Декбрда телефон қилсам.
-Ҳусан Аҳмедов Сафар ака билан гаплашганини менинг ўз қишлоқимга кетишим учун руҳсат берганини айтди.
-Соғликки яхшими сўрадим сабрим чидамай?
-Арслон каби.
-Ростданми?
-Сизга ялғон гапирмайман -ку!
-Хурсанд бўлдим.
-Яъна бир бор мeни номимдан Сафар акани янги йил билан табрикланг!
-Яхши.
-"Қафасдаги шер енггаман дер” Alisher Navoiy.
Балким ўшандa Ҳусан Аҳмедов муболаға қилмай Сафар аканинг руҳиятидан келиб чиқиб айтгандир. Сафар ака 3 йилga qamaldi.Shu 3 yil давомида қамоқхоналарда kuz kurib, quloq eshitmagan, odam bolasi чидай олмайдиган қийноқларга солинди шунда ham матонатини йўқотмади, руҳан эзилмади, золимларга тиз чўкмади.
Ҳамиша: Aрслон каби мағрур,
Bўри каби бўйин эгмас эди.
18.05.2014 yil. Lausanne.
40 қисм.
Сафар акадан қишлоқимизга кетиш учун руҳсат олганимдан кейин янги йил арафасидан олдин ҳамқишлоқ студент йигитлар билан поездда олдин Хоразмга кейин таксида Амударё кўприкидан ўтиб Берунийга бордик кейин ўз қишлоқимизга кетдик.
Йигитлардан оллоҳ рози бўлсин қўлимга олган Жалолиддининг кийимлари солинган оғир сумкани улар кўтарди.Қаҳри қаттиқ савуқ қишнинг булутли куни қишлоқимизга кириб бордик. Асфалат қилинмаган йўл тиззага келгунча лой эди.
Мен келмасимдан олдин ёмғир ёққан шекилли ?
Университетда ўқиб юрган вақтимда қишлоқимизнинг ёзда чангдан қишда лойдан юриб бўлмайдиган афкор йўллари ҳақида
Туман Ҳокимиятига ёзгандим.
Қишлоқимизнинг кўчаларини ҳамин қадар асвалат қилишганди.
Афсуски орадан 5 йил ҳам ўтмай йўлимиз эски ҳолига қайтганди. Ниҳоят минг азоб билан ўз туғилган уйимнинг останасига қадам қўйдим. Мени келганимни кўрган онамнинг юраги севинчдан портлайдиган ҳолга келди.Ҳаммалари билан дийдолашганимдан кейин ўз хонамга кирдим бир оз дам олай деб
Кўрдимки ўз хонамда мен нима нарсани қаерга қўйган бўлсам ҳатто ўрнини ҳам ўзгартирмай шундай сақлаганди онам.
Китобларим , ўқиган журналаларим, қачонлардир ёзган қўл ёзмаларим...
Буни кўриб хурсанд бўлдим.
Сафар ака билан келганимизда эътибор бермаган эканман бу ҳолатга.
Энди эса ...
Кечқурун мени келганимни эшитган: қишлоқимизда яшайдиган акамлар, янгамлар, жиянларим уйга келишди. Кичкина Жалолиддинни бири олиб, бири ерга қўймасдан ўйнатишарди. Жалолиддин ҳеч бирисидан бегонасирамай ўз ҳолатидан мамнун эди. Тоғаларининг эркатойига айланганди менинг кичкина шаҳзодам!
Тўрта акам жамул-жам, фақат Элликқаълада туманида яшайдиган яшайдиган энг катта акам ҳали мени келганимни эшитмагани учун у келмаганди.
Акамларнинг ҳаммасининг юзида менинг бошимга кутилмаганда тушган фалокатнинг расмини кўрдим. Уларнинг кўзларида акс этган “ачиниш” руҳи қалбимни парчалади.
Уларнинг менга “нима бўлди ” деб қараётганини кўриб ростини айтсам келганимга “пушоймон” бўлдим.
- Келмасам, кўрмасам бўлар экан!!!
Мен улар савол бермасидан олдин ўзим нима бўлган бўлса воқеани айтай: дедим -да. Сафар аканинг қандай қилиб “қопқон”га туширилганини ва бу “қопқон”нинг, орқасида кимлар тургани ҳақида айтиб бермасам булар бошқача тушуниб Сафар акадан хафа бўлишлари тайинлинигини ҳис қилдим-да.
Уларга қарадим.
Биламан ҳозир ҳаммаларингиз мендан куёвингиз ҳақида сўрамоқчи бўлаяпсизлар лекин мени дилимни ранжитишдан қўрқиб жим ўтирибсизлар.
Аслида воқеа сизлар ўйлагандек эмас!!!
Биринчидан: Сафар акани яхши танимаганларинг учун шубҳаланган бўлишларингиз ҳам мумкин?! Чунки Сафар ака билан турмуш қурганимизга бори йўғи: 2.5 бўлганди холос . Шу қисқа муддатда Сафар ака билан қишлоқимизга; бори -йўғи 3-4 марта бирга борганмиз унда ҳам бир ёки икки кунга. Сафар ака давомли ЭРК Партиясининг ташкилий ишлари билан банд бўлганидан кейин вақти йўқ эди бемалол юришга.
Шунданми акамлар ҳам куёвини яқиндан танимасди.
Бошқа шаҳарда яшайдиган қариндош-уруғларимни, гапирмасам ҳам бўлади.
Энди эса оёқи туҳмат тўрига илиниб қилмаган айби учун “ўғри” деб ном олиб қамалиб ўтирибди. Шуни яхши билинглар-ки, Сафар ака ҳеч қандай “ўғри”эмас дедим қаътият билан ва лаънати “Халқ сўзи” газетасида чиққан туҳмат тўла мақолани ўқиган бўлсанглар ҳам унда ёзилган гапларга ҳам ишонманглар!
Кимлиги нотайин Элдор Ҳақгўй даган “ифлос” ёзган.
Ўзининг бир бегунаҳ инсонга туҳмат қилаётганига ақли етганда шунинг учун ҳам ўз исм фамилиясини ёзмаган. Агар ўзи ишонса эди ёзган "феълетони"даги, воқеалар “туҳмат эмаслигига “ очиқ исми билан фамилbясини ёзарди у ҳайвон.
Вақти келади у “ит эмган” журналистни кимлигини топиб муносиб жазосини бердиртираман lедим алам билан. Билар эдим ки “Халқ сўзи” газетасида чиққан фелътонни оиламдагиларнинг ҳаммаси ўқиган эдилар.
Бизнинг оиламиз ҳақида қишлоқимизда шундай гап тарқалганди Камол аканинг уйига борсанг гаплашишга одам тополмайсан, ҳар бирининг қўлида газета ёки журнал ўқиб ўтирган бўлади дердилар. ( Камол Рейим ўғли 1928 -2004 йил.) Менинг дадам ёшлиги уруш даврига тўғри келиб фақат 4-синфни битказган лекин билим доираси шу қадар кенг эдики у билан суҳбатлашган одам битта Универтситетни битказаган тарих ўқитувчиси билан суҳбаташгандай таъсурот олар эди. Жаннатмакон дадам бўш вақт бўлдими дархол қўлига китоб ёки газета олиб ўқирди.
Ўзи ўқий олмагани учун ҳаммамизни ўқитганди.
Руҳи шод ,оҳирати обад бўлсин.
Сафар ака akani қамалиши учун “танга” бир баҳона эди аслида унинг орқасида сиёсий сабаблар бор ЭРК Демократик Паrтиясининг раиси .Муҳаммад Солиҳ Туркияга қамалишдан қўрқиб қочиб кетганидан кейин Сафар аканинг қўли билан ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ” партияга айлантирмоқчи бўлдилар Сафар ака уларнинг таклифига рози бўлмагани учун бошига мана шу фалокатлар тушди.
Тўрткулдан Қўзи раиснинг(Қўзи раисни дадам яхши танирди) ўғли Ахмат Атажонов,(muzeyning direktori Urazali Jumaevniung kursdoshi Mavlon Umrzovning yordamchisi bulib ishlagan ) Эълликқаладан музейининг директори Ўразали Жумаев (Ўразали Жумаевни Пеле демасалар бизнинг қишлоқимизда ҳеч ким танимасди бу иблис ҳақида олдинги бобларда баътабсил ёзганман) Тошкентдан шоира Ҳалима Ҳудойбердиеванинг эри Президент Ислом Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов( бу ифлос Сафар акани қаматгани етмагандай миллатимизнинг буюк ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ҳам қаматди туҳмат қилиб ) ва ЭРК Демократик Партиясидан тарихчи олим Шоди Каримов деган деган “пислик”ларни, топиб Сафар ака қарши “танга” ўғирлади деган туҳматни ўйлаб топганлар.
Аслида “танга”ни, ҳужжатлаштириб экспертиза учун Ўразалининг ўзи Сафар акага тилхат bila берган у уйда турибди .
Ишонинглар менга дегандай ҳаммасининг юзига бир-бир,боқдим.Uzimni aybdorday his qilar edim akamlarning oldida!
-Шу хатни бердингми Сафарвойни терговчисига
-Бердим.
-На дади?
-Жавоб бермади....
-Кўпам хафа бўлма ҳаммаси бир кун яхши бўлади. Сафарвой тез чиқиб келар деди онам
-Тун яримига етганди.
- Акамлар ва янгамлар жиянларим ҳаммаси ўз уйларига кетишди.
-Менда ўз уйимдаги ётоқхонамдаги Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда биринчи маошимга олган “темир кароват”имда, Жалолиддинни бағримга босиб ётсам ёстиқ тошдай қаттиқ экан.
Ҳайрон бўлдим нимага қаттиқ деб?!
Ёстиқимни кўтариб тагига қарасам қачонлардир ётар ўқиганим кейин яъна ёстиқимнинг тагига қўйган китобим ҳалиям жойида турган экан.
Китобни қўлимга олдим қайси ёзувчининг асари экан бошимнинг тагида қолиб кетган деб қарасам Чингиз Айтматовнинг “Кунда” романи экан.
Кўзим жиққа ёшга тўлди.
Сафар ака дедим ҳаёлан мен бошимни “Кунда”га қўйдим.
Сизга отган туҳмат тошларини “ўша ҳаромзода”ларнинг, ўзларига қайтариб отмагунимча менга бу дунё харом бўлсин дедим ўз-ўзимга, қасам ичиб.
Мен-ку , Сафар акага ишонардим лекин эртасига ва кейинги кунларда уйга мени кўргани келган қариндош уруғларим, синфдош дўстларим менга “ачиниб боқаётган”ларини, кўриб тўғрисин айтсам янги йилни кутиб олиш учун қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Қайтиб Сафар ака қамоқдан чиқмагунча келмайман дедим ўз-ўзимга.
Менинг ҳеч қачон эгилмаган мағрур бошим ер билан бир бўлганди.
Олдинлари ҳамқишлоқларим менга ҳавас билан қараб муомилла қилишарди.
Қишлоқимиздаги йигитларни қила олмаган ишини мен қилгандим.
Яъни Самарқанд Давлат Университетига 1985 йил “Тайёрлов” факултетидан бир тийин ҳам тўламай ўқишга киргандим. Бу ҳамқишлоқларим ва қариндош уруғларимнинг кутмагани, менинг катта зафарим эди Ўзингиз ўйлаб кўринг қишлоқимизнинг ўқитувчилари дарсга “ароқ” ичиб маст бўлиб келиб бизга дарс ўтарди у ҳам етмагандай; 9 -Сентбрдан пахтага кетиб Декабрда мактабга қайтардик.
Шу оғир шароитда ўқиганман. Ўзлари саводсиз бўлган ўқитувчиларим бизга етарли билим бера олмагандилар. Шунинг учун ҳам бизни қишлоқимизда ўз билими билан ўқишга кириш катта гап эди. .Дадам менинг ўз кучим билан ўқишга киришимга ишонмасмиди ёки узоқ шаҳарда ўқишимни истамасимди ёлғиз қизининг билмадим ҳамиша менга “холимизни кўриб турибсан санга берадиган ортиқча пулим йўқ ўқишга кираман десанг. Ҳозир олдингидай эмас ҳамма ерда пора билан ўқишган кираяптилар. Кўриб турибсан Хажи аамакинг ўғлини 5 минг сўм "пора” бериб Самарқандга Qishloq Hujaligi Institutiga kiritgandi uglini ўқишга .
Сани оёқининг етмайди.
Яхшиси бу йўлдан қайтиб тинчгина Болалар боқчасида ишлаб юравергин битта диплом санга етмайдлими?... Тўғри мен олдин ўрта мактабни битказганимдан кейин Беруний Педогогика Билим Юртини битказгандим қишлоқимизда олдин ёзганим каби Болалар Боқчасида мудира бўлиб ишлаб юргандим.
Лекин қалбимдаги адабиётга бўлган қизиқиш мени Унивестетда ўқишга келажакда биронта газтеда ишлашга ундарди. Мен ўз орзуйимдан дадамнинг гапи билан воз кеча олмасдим. Ўқишим керак деган фикр қалбимга шундай ўрнашган эди-ки...
Мен ўжар эдим ўз билганимдан қолмадим.
Менинг қаътий қароримни эшитган онам :
-Ўқишга кетма! Кетсанг уйга қайтиб келмайсан ! Қайтганингда менинг ўлимимнинг устига келасан деди алам билан...
Бу гапни онам менга 1985 йил йилнинг сўнг баҳода айтганди.
Ўқишга кетаман деб тайёргарлик кўриб юрган вақтимларимда.Онамнинг гапини олмадим Самарқандга кетдим, ўқишга кирдим. Uqishni bitkazdim Тошкентга safar akaga турмушга чиқдим уйга қайтмоқ насиб қилмади.
-Онам ҳақли эди!
Ҳамма ўқишга кирган қариндошларимининг орқасидан оталарининг пули билан тутилган “танкалари” бор эди. Бечора амакиларим (олдин ҳикоя қилганим каби қишлоқимизда бегонамиз йўқ бир биримизга, бутун қишлоқ: амаки, амма-ҳола, тоға-жиян ) ўғил-қизларини, ўқишга киритмоқчи бўлганларида емай-ичмай, йиққан пулларини, йўқ ердан “таниш” топиб кейин улар орқали Универстет ёки Инстутутга киритадиган “танка” топиб бор бойлигини қўлига топширишар ўғлим ўқишга кирса етади бизга, берган пулимиз сизга ҳалол бўлсин деб қўш қўллаб топширар эдилар.
Ўша йиллари қишлоқимизда яхши бир анана бор эди яъни кимни қизи ўқимаган бўлса ҳеч ким ўша қизни келин қилиб олишни истамасди. Ёки қуда тараф қизнинг дадасига вада берарди “қизинггни албатта ўқитаман деб” бизнинг қишлоқимиз ана шундай ҳамма ҳавас қилса арзийдиган қишлоқ эди..
Кўпгина амакиларим ўғли ёки қизининг ўқишга кирган вақтида “пора” бергани етмагандай етмагандай еб тўймас “домлаларига ”ларига, ҳар сессия вақтида болаларининг изидан чўнтакларини тўлдриб қайдасан Тошкент ёки Самарқанд деб йўла чиқар эдилар. Емай ичмай топган-тутганини, шаҳарда ўқиётган студент ўғил ёки қизларининг келажаги учун сарф қилишар эди.
Агар уларга ёзда “қизил қор” ёғади десангиз, ҳаммалари ишонарди лекин “порасиз ўз кучи билан Университетга” киришга эса ҳеч бири ишонмаcдилар.
Менинг Университетга кирганимни эшитганларидан кейин ҳеч бириси ишонишни истамаган эканлар .Онамнинг айтишича қишлоқимизда бир қариндошимизнинг тўйи бўлган шунга худо раҳматли дадам борсалар Ҳажи амаким ҳамманинг ўртасида:
-Камол ота қизингизни Самарқандда Универстетда ўқишига киришига қанча “пора “ бердингиз ёки ўқишга кирдим деб алдаб ўзи Самарқандда ишлаб юрибдими деб сўраган? Эканлар.... Дадам нима дейишини билмаган.
Чунки бизларнинг уйдагилар Самарқанддаги Университетнинг қаерда жойлашганини ҳам билмас эдилар шу воқеадан кейин дадам Универстетга мени излаб келди акам билан. Ва ўз кўзи билан кўриб кетди мени Университетда ўқишимни.
Мен жуда “сода”эдим ҳамма курсдошларим мен каби ўз билим кучи билан ўқишга кирганига ишонардим....уларнинг “танкаси” борлигини 5 курсга келганимизда Жонбойлик курсдошим Адҳам Абдуллаевнинг “сиздан бошқа ҳаммамизнинг орқамизда суянадиган суянчиқимиз бор шуни ҳам билмасдингизми? “ деб кулиб сўраганида сўраганида тошдай қотиб қолгандим.
- Аҳтам сиз ҳазиллашаяпсизми деб сўраганман ишонмай?!
Аҳтам роса кулганди мен “сода”нинг, устидан.
30.05. 2014 yil. Lausanne.
( "Quyoshi kulmagan bahor" deb nomlamngan hotiralarimni kim uqib uqib yurgan bulsa; shuni malum qilaman-ki, yoz tatatili boshjlangani munosabati bilan hotiralarimning davomini kuzda elon qilaman. Hammalaringizga hurmat ehtirom ila, Olloha omanat bulinglar!)
Сафар акадан қишлоқимизга кетиш учун руҳсат олганимдан кейин янги йил арафасидан олдин ҳамқишлоқ студент йигитлар билан поездда олдин Хоразмга кейин таксида Амударё кўприкидан ўтиб Берунийга бордик кейин ўз қишлоқимизга кетдик.
Йигитлардан оллоҳ рози бўлсин қўлимга олган Жалолиддининг кийимлари солинган оғир сумкани улар кўтарди.Қаҳри қаттиқ савуқ қишнинг булутли куни қишлоқимизга кириб бордик. Асфалат қилинмаган йўл тиззага келгунча лой эди.
Мен келмасимдан олдин ёмғир ёққан шекилли ?
Университетда ўқиб юрган вақтимда қишлоқимизнинг ёзда чангдан қишда лойдан юриб бўлмайдиган афкор йўллари ҳақида
Туман Ҳокимиятига ёзгандим.
Қишлоқимизнинг кўчаларини ҳамин қадар асвалат қилишганди.
Афсуски орадан 5 йил ҳам ўтмай йўлимиз эски ҳолига қайтганди. Ниҳоят минг азоб билан ўз туғилган уйимнинг останасига қадам қўйдим. Мени келганимни кўрган онамнинг юраги севинчдан портлайдиган ҳолга келди.Ҳаммалари билан дийдолашганимдан кейин ўз хонамга кирдим бир оз дам олай деб
Кўрдимки ўз хонамда мен нима нарсани қаерга қўйган бўлсам ҳатто ўрнини ҳам ўзгартирмай шундай сақлаганди онам.
Китобларим , ўқиган журналаларим, қачонлардир ёзган қўл ёзмаларим...
Буни кўриб хурсанд бўлдим.
Сафар ака билан келганимизда эътибор бермаган эканман бу ҳолатга.
Энди эса ...
Кечқурун мени келганимни эшитган: қишлоқимизда яшайдиган акамлар, янгамлар, жиянларим уйга келишди. Кичкина Жалолиддинни бири олиб, бири ерга қўймасдан ўйнатишарди. Жалолиддин ҳеч бирисидан бегонасирамай ўз ҳолатидан мамнун эди. Тоғаларининг эркатойига айланганди менинг кичкина шаҳзодам!
Тўрта акам жамул-жам, фақат Элликқаълада туманида яшайдиган яшайдиган энг катта акам ҳали мени келганимни эшитмагани учун у келмаганди.
Акамларнинг ҳаммасининг юзида менинг бошимга кутилмаганда тушган фалокатнинг расмини кўрдим. Уларнинг кўзларида акс этган “ачиниш” руҳи қалбимни парчалади.
Уларнинг менга “нима бўлди ” деб қараётганини кўриб ростини айтсам келганимга “пушоймон” бўлдим.
- Келмасам, кўрмасам бўлар экан!!!
Мен улар савол бермасидан олдин ўзим нима бўлган бўлса воқеани айтай: дедим -да. Сафар аканинг қандай қилиб “қопқон”га туширилганини ва бу “қопқон”нинг, орқасида кимлар тургани ҳақида айтиб бермасам булар бошқача тушуниб Сафар акадан хафа бўлишлари тайинлинигини ҳис қилдим-да.
Уларга қарадим.
Биламан ҳозир ҳаммаларингиз мендан куёвингиз ҳақида сўрамоқчи бўлаяпсизлар лекин мени дилимни ранжитишдан қўрқиб жим ўтирибсизлар.
Аслида воқеа сизлар ўйлагандек эмас!!!
Биринчидан: Сафар акани яхши танимаганларинг учун шубҳаланган бўлишларингиз ҳам мумкин?! Чунки Сафар ака билан турмуш қурганимизга бори йўғи: 2.5 бўлганди холос . Шу қисқа муддатда Сафар ака билан қишлоқимизга; бори -йўғи 3-4 марта бирга борганмиз унда ҳам бир ёки икки кунга. Сафар ака давомли ЭРК Партиясининг ташкилий ишлари билан банд бўлганидан кейин вақти йўқ эди бемалол юришга.
Шунданми акамлар ҳам куёвини яқиндан танимасди.
Бошқа шаҳарда яшайдиган қариндош-уруғларимни, гапирмасам ҳам бўлади.
Энди эса оёқи туҳмат тўрига илиниб қилмаган айби учун “ўғри” деб ном олиб қамалиб ўтирибди. Шуни яхши билинглар-ки, Сафар ака ҳеч қандай “ўғри”эмас дедим қаътият билан ва лаънати “Халқ сўзи” газетасида чиққан туҳмат тўла мақолани ўқиган бўлсанглар ҳам унда ёзилган гапларга ҳам ишонманглар!
Кимлиги нотайин Элдор Ҳақгўй даган “ифлос” ёзган.
Ўзининг бир бегунаҳ инсонга туҳмат қилаётганига ақли етганда шунинг учун ҳам ўз исм фамилиясини ёзмаган. Агар ўзи ишонса эди ёзган "феълетони"даги, воқеалар “туҳмат эмаслигига “ очиқ исми билан фамилbясини ёзарди у ҳайвон.
Вақти келади у “ит эмган” журналистни кимлигини топиб муносиб жазосини бердиртираман lедим алам билан. Билар эдим ки “Халқ сўзи” газетасида чиққан фелътонни оиламдагиларнинг ҳаммаси ўқиган эдилар.
Бизнинг оиламиз ҳақида қишлоқимизда шундай гап тарқалганди Камол аканинг уйига борсанг гаплашишга одам тополмайсан, ҳар бирининг қўлида газета ёки журнал ўқиб ўтирган бўлади дердилар. ( Камол Рейим ўғли 1928 -2004 йил.) Менинг дадам ёшлиги уруш даврига тўғри келиб фақат 4-синфни битказган лекин билим доираси шу қадар кенг эдики у билан суҳбатлашган одам битта Универтситетни битказаган тарих ўқитувчиси билан суҳбаташгандай таъсурот олар эди. Жаннатмакон дадам бўш вақт бўлдими дархол қўлига китоб ёки газета олиб ўқирди.
Ўзи ўқий олмагани учун ҳаммамизни ўқитганди.
Руҳи шод ,оҳирати обад бўлсин.
Сафар ака akani қамалиши учун “танга” бир баҳона эди аслида унинг орқасида сиёсий сабаблар бор ЭРК Демократик Паrтиясининг раиси .Муҳаммад Солиҳ Туркияга қамалишдан қўрқиб қочиб кетганидан кейин Сафар аканинг қўли билан ЭРК Демократик Партиясини “қўғирчоқ” партияга айлантирмоқчи бўлдилар Сафар ака уларнинг таклифига рози бўлмагани учун бошига мана шу фалокатлар тушди.
Тўрткулдан Қўзи раиснинг(Қўзи раисни дадам яхши танирди) ўғли Ахмат Атажонов,(muzeyning direktori Urazali Jumaevniung kursdoshi Mavlon Umrzovning yordamchisi bulib ishlagan ) Эълликқаладан музейининг директори Ўразали Жумаев (Ўразали Жумаевни Пеле демасалар бизнинг қишлоқимизда ҳеч ким танимасди бу иблис ҳақида олдинги бобларда баътабсил ёзганман) Тошкентдан шоира Ҳалима Ҳудойбердиеванинг эри Президент Ислом Каримовнинг Давлат маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов( бу ифлос Сафар акани қаматгани етмагандай миллатимизнинг буюк ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ҳам қаматди туҳмат қилиб ) ва ЭРК Демократик Партиясидан тарихчи олим Шоди Каримов деган деган “пислик”ларни, топиб Сафар ака қарши “танга” ўғирлади деган туҳматни ўйлаб топганлар.
Аслида “танга”ни, ҳужжатлаштириб экспертиза учун Ўразалининг ўзи Сафар акага тилхат bila берган у уйда турибди .
Ишонинглар менга дегандай ҳаммасининг юзига бир-бир,боқдим.Uzimni aybdorday his qilar edim akamlarning oldida!
-Шу хатни бердингми Сафарвойни терговчисига
-Бердим.
-На дади?
-Жавоб бермади....
-Кўпам хафа бўлма ҳаммаси бир кун яхши бўлади. Сафарвой тез чиқиб келар деди онам
-Тун яримига етганди.
- Акамлар ва янгамлар жиянларим ҳаммаси ўз уйларига кетишди.
-Менда ўз уйимдаги ётоқхонамдаги Болалар боқчасида мудира бўлиб ишлаб юрган вақтимда биринчи маошимга олган “темир кароват”имда, Жалолиддинни бағримга босиб ётсам ёстиқ тошдай қаттиқ экан.
Ҳайрон бўлдим нимага қаттиқ деб?!
Ёстиқимни кўтариб тагига қарасам қачонлардир ётар ўқиганим кейин яъна ёстиқимнинг тагига қўйган китобим ҳалиям жойида турган экан.
Китобни қўлимга олдим қайси ёзувчининг асари экан бошимнинг тагида қолиб кетган деб қарасам Чингиз Айтматовнинг “Кунда” романи экан.
Кўзим жиққа ёшга тўлди.
Сафар ака дедим ҳаёлан мен бошимни “Кунда”га қўйдим.
Сизга отган туҳмат тошларини “ўша ҳаромзода”ларнинг, ўзларига қайтариб отмагунимча менга бу дунё харом бўлсин дедим ўз-ўзимга, қасам ичиб.
Мен-ку , Сафар акага ишонардим лекин эртасига ва кейинги кунларда уйга мени кўргани келган қариндош уруғларим, синфдош дўстларим менга “ачиниб боқаётган”ларини, кўриб тўғрисин айтсам янги йилни кутиб олиш учун қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.Қайтиб Сафар ака қамоқдан чиқмагунча келмайман дедим ўз-ўзимга.
Менинг ҳеч қачон эгилмаган мағрур бошим ер билан бир бўлганди.
Олдинлари ҳамқишлоқларим менга ҳавас билан қараб муомилла қилишарди.
Қишлоқимиздаги йигитларни қила олмаган ишини мен қилгандим.
Яъни Самарқанд Давлат Университетига 1985 йил “Тайёрлов” факултетидан бир тийин ҳам тўламай ўқишга киргандим. Бу ҳамқишлоқларим ва қариндош уруғларимнинг кутмагани, менинг катта зафарим эди Ўзингиз ўйлаб кўринг қишлоқимизнинг ўқитувчилари дарсга “ароқ” ичиб маст бўлиб келиб бизга дарс ўтарди у ҳам етмагандай; 9 -Сентбрдан пахтага кетиб Декабрда мактабга қайтардик.
Шу оғир шароитда ўқиганман. Ўзлари саводсиз бўлган ўқитувчиларим бизга етарли билим бера олмагандилар. Шунинг учун ҳам бизни қишлоқимизда ўз билими билан ўқишга кириш катта гап эди. .Дадам менинг ўз кучим билан ўқишга киришимга ишонмасмиди ёки узоқ шаҳарда ўқишимни истамасимди ёлғиз қизининг билмадим ҳамиша менга “холимизни кўриб турибсан санга берадиган ортиқча пулим йўқ ўқишга кираман десанг. Ҳозир олдингидай эмас ҳамма ерда пора билан ўқишган кираяптилар. Кўриб турибсан Хажи аамакинг ўғлини 5 минг сўм "пора” бериб Самарқандга Qishloq Hujaligi Institutiga kiritgandi uglini ўқишга .
Сани оёқининг етмайди.
Яхшиси бу йўлдан қайтиб тинчгина Болалар боқчасида ишлаб юравергин битта диплом санга етмайдлими?... Тўғри мен олдин ўрта мактабни битказганимдан кейин Беруний Педогогика Билим Юртини битказгандим қишлоқимизда олдин ёзганим каби Болалар Боқчасида мудира бўлиб ишлаб юргандим.
Лекин қалбимдаги адабиётга бўлган қизиқиш мени Унивестетда ўқишга келажакда биронта газтеда ишлашга ундарди. Мен ўз орзуйимдан дадамнинг гапи билан воз кеча олмасдим. Ўқишим керак деган фикр қалбимга шундай ўрнашган эди-ки...
Мен ўжар эдим ўз билганимдан қолмадим.
Менинг қаътий қароримни эшитган онам :
-Ўқишга кетма! Кетсанг уйга қайтиб келмайсан ! Қайтганингда менинг ўлимимнинг устига келасан деди алам билан...
Бу гапни онам менга 1985 йил йилнинг сўнг баҳода айтганди.
Ўқишга кетаман деб тайёргарлик кўриб юрган вақтимларимда.Онамнинг гапини олмадим Самарқандга кетдим, ўқишга кирдим. Uqishni bitkazdim Тошкентга safar akaga турмушга чиқдим уйга қайтмоқ насиб қилмади.
-Онам ҳақли эди!
Ҳамма ўқишга кирган қариндошларимининг орқасидан оталарининг пули билан тутилган “танкалари” бор эди. Бечора амакиларим (олдин ҳикоя қилганим каби қишлоқимизда бегонамиз йўқ бир биримизга, бутун қишлоқ: амаки, амма-ҳола, тоға-жиян ) ўғил-қизларини, ўқишга киритмоқчи бўлганларида емай-ичмай, йиққан пулларини, йўқ ердан “таниш” топиб кейин улар орқали Универстет ёки Инстутутга киритадиган “танка” топиб бор бойлигини қўлига топширишар ўғлим ўқишга кирса етади бизга, берган пулимиз сизга ҳалол бўлсин деб қўш қўллаб топширар эдилар.
Ўша йиллари қишлоқимизда яхши бир анана бор эди яъни кимни қизи ўқимаган бўлса ҳеч ким ўша қизни келин қилиб олишни истамасди. Ёки қуда тараф қизнинг дадасига вада берарди “қизинггни албатта ўқитаман деб” бизнинг қишлоқимиз ана шундай ҳамма ҳавас қилса арзийдиган қишлоқ эди..
Кўпгина амакиларим ўғли ёки қизининг ўқишга кирган вақтида “пора” бергани етмагандай етмагандай еб тўймас “домлаларига ”ларига, ҳар сессия вақтида болаларининг изидан чўнтакларини тўлдриб қайдасан Тошкент ёки Самарқанд деб йўла чиқар эдилар. Емай ичмай топган-тутганини, шаҳарда ўқиётган студент ўғил ёки қизларининг келажаги учун сарф қилишар эди.
Агар уларга ёзда “қизил қор” ёғади десангиз, ҳаммалари ишонарди лекин “порасиз ўз кучи билан Университетга” киришга эса ҳеч бири ишонмаcдилар.
Менинг Университетга кирганимни эшитганларидан кейин ҳеч бириси ишонишни истамаган эканлар .Онамнинг айтишича қишлоқимизда бир қариндошимизнинг тўйи бўлган шунга худо раҳматли дадам борсалар Ҳажи амаким ҳамманинг ўртасида:
-Камол ота қизингизни Самарқандда Универстетда ўқишига киришига қанча “пора “ бердингиз ёки ўқишга кирдим деб алдаб ўзи Самарқандда ишлаб юрибдими деб сўраган? Эканлар.... Дадам нима дейишини билмаган.
Чунки бизларнинг уйдагилар Самарқанддаги Университетнинг қаерда жойлашганини ҳам билмас эдилар шу воқеадан кейин дадам Универстетга мени излаб келди акам билан. Ва ўз кўзи билан кўриб кетди мени Университетда ўқишимни.
Мен жуда “сода”эдим ҳамма курсдошларим мен каби ўз билим кучи билан ўқишга кирганига ишонардим....уларнинг “танкаси” борлигини 5 курсга келганимизда Жонбойлик курсдошим Адҳам Абдуллаевнинг “сиздан бошқа ҳаммамизнинг орқамизда суянадиган суянчиқимиз бор шуни ҳам билмасдингизми? “ деб кулиб сўраганида сўраганида тошдай қотиб қолгандим.
- Аҳтам сиз ҳазиллашаяпсизми деб сўраганман ишонмай?!
Аҳтам роса кулганди мен “сода”нинг, устидан.
30.05. 2014 yil. Lausanne.
( "Quyoshi kulmagan bahor" deb nomlamngan hotiralarimni kim uqib uqib yurgan bulsa; shuni malum qilaman-ki, yoz tatatili boshjlangani munosabati bilan hotiralarimning davomini kuzda elon qilaman. Hammalaringizga hurmat ehtirom ila, Olloha omanat bulinglar!)
41 қисм.
Кўнглимнинг тор кўчасини кемирган заҳарли илоннинг заҳри йиллар ўтсада камаймади. Нимага ўшанда онамнинг гапини олмай ўқишга кетдим?...
Kетмасам турмушга чиқмасам, бу tunдан-қора, муздан-да, савуқ кунлар бошимга тушмасмиди?
Ҳамма синфдош қизларим каби тақдиримнинг тош дафтарига ёзилгани шу экан деб қишлоқимиздаги болалалар боқчасида тинчгина ишлаб юрсам бўлмасмиди?...
Инсоннинг умри сўнгги пушоймонликлар билан тўла бўлар экан-да.
Сўнгги пушоймонлик эса инсонга ҳеч қачон дўст бўлмайди.
Армонимнинг ёнган оташида ўзим ёндим, ўзим кул бўлдим кулим эса савуқ шамолда ҳар ёнга сочилиб кетди. Ҳеч вақт эгилмаган мағрур бошим ерга теккунча эгилганди.
Ҳамма hamqishloq qarindoshlarim менга: “ Қурбонойнинг эри ўғирлик қилиб қамалибди-ку, шўри қурибди" бу қизни дегандай ачиниб қарар эди.
Тўғрисини айтсам қишлоқимга келганимга минг марта пушоймон бўлдим.
Кимга ҳам қандай исбот қиламан.
Сафар аканинг aybsiz bula turib туҳмат тўрига илiниб қамалганини.
Аслида “танга” ойнанинг кўринган юзи.
Кўринмайдиган орқа тарафида эса: Сафар акаni Ўзбекистон президенти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг “ҳукуматга” ишга таклиф қилгани-ю, Сафар аканинг рад қилиши... ЭРК Демократик Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг Ўзбекистондан қочиб кетиши ва унинг ишини ЭРК партиясининг ёрдамчиси сифати билан Сафар ака давом қилдириши... Nатижада Ўзбекистоннинг собиқ Олий Суд раиси ва ЭРК Партиясининг МК аъзоси Содиқжон Йигиталиев ва Шоди Каримовларнинг Сафар акага таклиф қилган “ёғли кулча”ни , емасдан қўлларига қайтариб бериши....
Оҳир оқибат ҳужжат асосида экспертиза учун олинган “занглаган танга”ни, баҳона қилиб Сафар акани банди зиндон қилганларини қариндош-уруғимlarim,га қариндошдан ҳам яқин бўлиб қолган ҳамқишлоқларимга қандай тушунтираман?...
Тушунтирганимда ҳам улар ўзимнинг ҳам тишим ўтмайдиган “сарой ўйин”ларини тушунишармикан?...
Яхшиси бундан кейин қишлоқимга қайтиб келмайман.
Менга ачиниб боққан кўзларни қайтиб кўрмайман.
Қачон Сафар ака қамоқдан чиқса биргаликда келаман деб бир ҳафта ham tulmasdan ўз уйимдан, ўз қишлоқимдан Онамнинг қишнинг савуқида қаерга борасан уйда қол болангни касал қиларсан деганларига ҳам қулоқ солмай кетишга тайёргарлик кўрдим.
Ўз-ўзимга қишнинг қировли кунида қасам ичиб, кўзимда тинмаган ёшимни Онамдан бекитиб йўлга қаҳри тош каби қаттиқ шаҳар Тошкентга қайтишга қарор бердим.
Шаҳар марказига ҳамқишлоқим оғир юк машинасида олиб келди.
Чунки ёмғир ёққани учун қишлоқимиз йўлларида фақат зил маркали юк машинаси билан трактор юра олади. Бошқа енгил автомобиллар йўлда юриш уёқда турсин бир қадам ўзи турган гараждан силжиб чиқа олишмайди.
Ҳамқишлоқ укам Берунийнинг автовокзалига олиб келиб мен билан ҳайрлашиб орқасига қайтди. Бир қўлимда кисик сумка бир қўлимда Жалолиддин автовокзалда қолдик.
Аксига олиб хаво шундай савук-ки, ерга туфурсанг музлайди.
Жалолиддин савуқдан зир-зир, титрай бошлади.
Нима қилишга ҳайрон эдим.
Онам йўлда савуқ бўлса бошигннгга боғларсан деб берган катта жун рўмол эсимга тушди. Жалолиддинни ерга қўйиб ўша рўмолни сумкамдан олдимда Жалолиддинни ўрадим...
Аксига олиб Амударёнинг бўйига олиб борадиган бирорта такси йўқ эди. Борлари ҳам битта ўзингиз учун бормайман деб ноз қилишарди.
Қора қишнинг савуқи жон олдиган холатга келганди.
Бир соат чамаси савуқда такси кутдим.
Қишда қишлоқимга келмай мен ўлай деб ўз-ўзимни лаънатладим ич-ичиммдан jaloldinning holatini kurib.
Бир вақт кўринишидан студентга ўҳшаган икки-учта, йигитлар келиб таксичилар билан гаплаша бошладилар. Мен ҳам уларнинг сафига қўшилдим. Улар Урганчдаги Университетда ўқийдиган Берунийлик студент yigitлар экан.
Ҳар қалай такси-чи, ҳам рози бўлди Amudaryo buyiga olib borishga..
Таксидан Амударёнинг бўйида тушдик дарёнинг савуқи ва шамоли инсоннинг кўзини очирмайди савуқдан Амударёнинг суви музлаган эди.Биз эса Амударёнинг устига қурилган оманатгина кўприкдан юриб ўтдик.
Урганчга бориш учун автобусга чиқдик.
Амударёнинг савуқига дош бера олмаган Жалолиддин қаттиқ иситмалаб касал бўлиб қолди. Поезд вокзалга келдим аксига олиб билет оламан десам билет йўқ . Поезд Тошкентга кетадиган соатгача вокзалда Жалолиддинни бағримга босиб ўтирдим.
Бечора ўғлим кўзини очолмай қолди.
Нима бўлса бўлсин деб Тошкентга кетадиган поездга билетсиз чиқдим.
Билет текшириб юрган проводник менинг билетсиз чиққанимни билиб жахли чиқди.
-Нимага билет олмадингиз?
-Билет олай десам йўқ экан
-Унда тушиб кетинг!
-Урганчда борадиган ерим йўқ.
Ўғлим касал бўлиб қолди қаранг иситмаси баланд.
Тезроқ Тошкентга ўзимни уйимга етиб бориб касалхонага олиб бормасам ўлиб қолади деб қўрқаяпман дедим кўзим тўлган аччиқ кўз ёшимни ичимга ютиб.
Жалолддиннинг кўзини очолмай нафас олишга зўрланиб ҳансираб ётганини кўрган праводник Жалолиддинга раҳми келдими менга Тошкентгача қоладиган жой топиб берди.
Мен қолган бўлмада Ўшлик ўзбек оилалар бор экан.
Жалолиддининг иситмаси чиқиб кўзини очолмай турганини кўрган Ўшлик опахоннинг сумкасида иситма тушурадиган антибиотик дориси бор экан.
Менга ўша дорисидан бир дона бериб яримини ичиришимни тавсия қилди. Бу дори катталар учун. Сиз ўғлингизга яримини ичирсангиз бўлади ҳатто стаканда сув ҳам олиб келиб қўлимга тутқазди Жалолиддинга ичрдим.
Ярим соат ўтмай Жалолиддин кўзини очди.
Улар менга олма беришди олмани пичоқда қириб Жалолиддинга едирдим.
Мени танимай туриб ўғлимга дори бериб ёрдамчи бўлган ўша опахондан оллоҳ рози бўлсин.
Тошкентга етиб келдим улар билан ҳайрлашиб уйга телефон қилсам Сафар аканинг укаси худо раҳматли Бекназар бор экан.
(Бекназар Бекжонов 1976-2009 ) .
Сафар аканинг энг кенжа укаси у ҳам нотанти тузумнинг қурбони бўлди.Руҳи шод макони жаннат бўлсин.
Бекназар ва тоғасининг ўғли ҳам бизнинг уйда меҳмонда экан иккаласи биргаликда келиб мени поезд вокзалидан олиб кетдилар.
Шундай қилиб қишлоқимдан қишнинг қировли кунида айрилиб Тошкентга ҳам етиб келдим. Изимда изларимни кўзига сурган кўзли ёшли Онам билан ғамини ичига ютган Дадам қолганди. Яхши кунлар албатта келади деб менга далда барган акалрим қолганди. Ва умидинигни узма деб далда берган соддадил синфдошларим қолганди қишлоқимизда.
Мен эса келажагим мажҳул бир йўлдан кетаётгандим...
Олдимда нима кутаётганини ёлғиз яратгангагина маълум эди.
Тошкентда қийинчиликларга тўла: ой юзини булут қоплаган тунлар ва қуёшин йўқотган қора кунлар кутаяпганди....
Суяннай десам суянчиғим, устимни ўртай десам ёпинчиғим йўқ эди.
Биттагина дил оғунчоғим эса жажжигинна Жаололиддин эди .
1994 йил қишнинг қаҳри шундай қаттиқ эди-ки , тинмасдан ёғаётган оқ -оппоқ қор еру кўкни қоплаганди, эшикнинг олдини қанча қордан тозаламай бари-бир, етиша олмасдим ва эшик ва дарвозанинг олди яҳмалак бўлиб қолаётганди. Уларни ҳар замонда бир чиққан заиф қуёшнинг нури ҳам ерита олмасди.
Ўзбекистон президенти Ислом Каримовнинг қаҳри муздан ҳам қаттиқди. Савуқда қотса қотарди лекин ҳеч эримасди.
Ҳалиям Сафар аканинг на суди бўлганди на менга учрашув берганди ҳозирги ҳукуматнинг ҳизматкорига айланган муртадлар...
Олдинлари қорни севардим айниқса қор эримасдан турса кўриб кўзим қувонарди.
Оқ либос кийган дарахтларни кўриб.
Энди бўлса қор ерга ёки дараҳтга эмас менинг бошимга ёғарди.
Ҳар тун жавобсиз саволлар кўнгил кўчамни музга айлантир шундан тунларим уйқусиз кунларим беҳалот бўлганди.
Жавобсиз савлоллар сиртмоқ каби бошимнинг теппасида осилиб турарди.
- Сафар аканинг ётадиган хонаси иссиқмикан?
-Устига киядиган кийимлари қалинми ?
-Ейдиган овқатларининг тами қанақа экан ?
-Соғлиги яхшимикан?
-У ерда ким унга қалин кийим берган экан?
-Кийган кийимлари кир бўлса ювишга шароит борми алмаштириб кийгани кийими-чи ?
-Қандай одамлар бор экан атрофида?
-Бу саволларга жавоб берадиган кимса йўқ эди.
Терговчиси Ҳусан Аҳмедов ҳам шу саволларимни берсам жўяли жавоб бермадан гапини олиб қочган эди.
Шундай кунларнинг бирида аниқроқи 1994 йилнинг 20 январь куни кечқурун дарвоза эшигининг уриган овазини эшитдим.
Бу соатда ким келди деб ҳайрон бўлиб бориб дарвозани очсам “эгнини қисиб” Аҳтам оға дарвозанинг олдида қўлида бир пакет билан турган экан.
. (Аҳтам Розиқов бу одам ҳақида хотирамнинг олдинги қисмларида ёзгандим яъна бир бор бу одам ҳақида сизларга эслатиб қўйсам фойдадан ҳоли бўлмайди. Аҳтам Розиқов асли Самарқандлик КГБ нинг малайи экан. Мен асл ҳақиқатни йиллар ўтгандан кейин яъни 2000 йилларнинг бошида ёзувчи Мамадали Маҳмудовнинг қамоқдан ёзиб чиқарган мактубидан Аҳтам Розиқовни КГБ ташкилотнинг ювиндиҳўри эканлигини билганман. Ўша 1994-95- йилларда билганимда эди ўз қўлим билан заҳарлаб ўлдирган бўлар эдим Аҳтам Розиқовни. Ўша вақтда менинг йўқотадиган ҳеч нимам қолмаганди қўлимдаги мурғак Жалоиддинни ҳисобга олмаган-да. Мени эса “шайтоннинг малайи” билан ўша вақтдаги ЭРК Партиясининг раиси ҳозирги кунда эса янгидан ташкил қилинган Ўзбекистон Халқ Харакатининг раиси Муҳаммад Солиҳнинг укаси Муҳаммад Бекжон таништирган эди. Акамнинг “дўсти” бўлади. Сиз унга ишонаверинг!
Муҳаммад ака бу одам ишончлими деб сўраганим-да.
Афсуски Муҳаммад аканинг ишонган акасининг “дўсти” КГБнинг лайчаси экан.
(Муҳаммад Бекжон эса 1999 йилдан бери банди зиндон)
-Қўлидаги пакетни бера туриб қўшиб қўйди Жалолиддинга янгангиз бериб юбордилар.
-Каттакон раҳмат.
-Сизга каттакон янгилик топиб келдим сизни хурсанд қиладиган..
-Қандай янгилик Сафар ака озод бўладиган бўлдими?...
Ҳаёжонимни яшира олмай сўрадим?.
-Йўқ.
-Ҳафсалам пир бўлди.
Унда қанақа янгилик ҳушламайгина сўрадим.
-Мавлон Умрзоқов қамалди.
-Нима, ростданми?
-Рост.
-Оллохнинг адолати бор экан ку юрагим жунбушга келиб гапирдим.
-Илоҳим тирики чиқмасин қамоқхонадан ифлосни қўшиб ҳам қўйдим.
-Оллохнинг адолати бор келин бир оз сабр қилинг Сафар ҳам чқиб келади.
-Аҳтам оға хайрлашиб кетди.
Мен севинчдан кўзимга ёш олдим.
Эй ер у кўкни яратган улуғ тангрим сеннинг тасбеҳингни тоши адашмасин!
Бир кун бир кун албатта бир ёруғ кун келади ва қоранғуликлар ойдиндликга чиқади.
Золимлар жазосини, мазлумлар эса ўзига хиёнат қилган, бугун “шайтоннинг малайига айланиб жинлар тегирмонига сув қуйётган” инсон қияфасидаги жинлардан албатта ўз қасосини олдади.
Етарки , биз ожиз бандалар сеннинг йўлингдан адашмайлик!
29.09.2014 yil. Lausanne.
42- қисм.
Аҳтам Розиқов мени севинтирадаиган ҳабарни бериб кетди.
Биласизларми, баъзан оллоҳ инсони қувонтирмоқчи бўлса севинчли ҳабарни бирданига қўшолоқ қилиб берар экан.
Нимага дейсизми?
Мавлон Умрзовдан кейин унинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Аҳмад Отажонов ҳам Тоштурмага қараб саёхатга чиққан эди.Уларни endi инсон қиёфасига кирган ваҳший тероговчилар ва прокурорлар билан "тонги отмас, куни ботмас” маконларда ҳамсуҳбат бўлиб , қолган вақтларини қуёш нури тушмайдиган тўрт деворнинг ичида инсон қони билан бўйялган ер тўлада ўтказмоқга маҳкум қилинган заволлилар эди.
Сафар ака қамалганидан буён икки марта юзим кулган.
-Биринчи марта МВД-нинг , унитганим нечанчи-дир. этажида терговчи Ҳусан Аҳмедовнинг “Сафар Бекжон шу ерда мен унинг терговчисиман"деганда “ роса хурсанд” бўлганман.
-Иккинчи марта ўқиб ўрганаётганингиздек Ўзбекистон Президентининг Давлат Маслаҳатчиси Мавлон Умрзоқов ва унинг “ялоқа” ёрдамчиси Аҳмад Отажоновларнинг қамалганини эшитиб ҳурсанд бўлаяпgandiм.
Ўзлари қазиган suvsiz чуқурга ўзлари ҳам кафансиз кўмилаётган эди.
Сафар аканинг МВД “ер тўласидан” топилганига “ҳурсанд” бўлганим шуни учун-ки, мен шўрлик сал кам 3 ой Тошкент кўчаларида телбаларча Сафар акани излаганман қаерда “тергов” идораси, қаерда “вақтинча” қамалаганларни, сақланадиган ер бўлса ҳаммасига борганман Сафар акани излаб izini ham topolmay necha marta kuzimdfa yosh bilan bilan uyga qaytganbman.. Шунча сарсонгорчиликимдан кейин Сафар аканинг тирик ва МВД нинг ” ер тўласида” эканлигини билган эдим.
Балким менинг “хурсанд”бўлганим учун баъзи бировлар ҳайратланар “турмуш ўртоғи” қамалса-ю, бу хотин “нимага хурсанд бўлади “деб?...
Лекни сиз мени тўғри тушунасиз деган умиддаман.
3 ой Тошкентнинг тош қотган кўчаларида қўлимда 2 ёшга ҳам тўлмаган гўдак билан ёзнинг жазирма иссиқида бутун тергов муассасаларига бориб чиққанман, лекин бирортаси менга Сафар ака ҳақида аниқ маълумот бермаганди.
Менинг тортган алам-изтиробларимни ёлғиз яратган оллоҳ ва қўлимдаги тилсиз гўдак биларди холос. Ўшанда Жалолиддин иссиқдан толиқиб касал бўлиб қолганди.
Мана бугун яратганнинг ёрдами билан Сафар акани қамалиши учун ўз хизматини аямаган "ифлос"ларнинг, ўзлари ҳам Тоштурмада " кутилмаган меҳмон" эдилар.
Мавлон Умрзоқов ва унинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Аҳмад Отажоновлар Сафар акага туҳмат қилган эдилар. Улар ўзларининг қабиҳ мақсадини амалган ошириш учун Элликқаълла туман “Ўлкашунослик музейи” директори Ўразали Жумаев билан тил бириктирганлар. Мавлон Умрзоқовнинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Аҳмад Отажонов Ўразали Жумаевнинг курсдош дўсти бўлган учун ўртада воситачи бўлган..
Мавлон Умрзоқов ЭРК Демократик Партиясини ичидан парчалаш ва ўзини Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовга яхши кўрсатиш учун қўлидан нима ёмонлик келса ҳаммасини ишга солди ғаразли мақсади учун.
Бу йўлда ЭРК Демократик Партиясининг аъзоларидан бўлган Тарих Фанлари донценти Шоди Каримов ва Ўзбекистон Олий Судининг собиқ раиси Содиқжон Йигиталиевларни ўз маънафати учун ўзора тил бириктирган эдилар...
Агар Сафар ака уларнинг “айтган “ йўлига юрадиган бўлса ЭРК Демократик Пратиясининг амалдаги раиси шоир Муҳаммад Солиҳни ЭРК Пратияси раислигдан олиб ўрнига Содиқжон Йигиталаев раис ёрдамчиси қилиб Шоди Каримов қўймоқчи бўлганлар эди. Бу Ўзбекистонда эндигина илдиз огтиб келаётган Демократик Ҳаракатларнинг илдизига болта уриш бўлган уларнинг мақсади. Бу йўлда ким одига ”тўсиқ” бўлдиган бўлса ё амал билан ёки қамоқ билан йўқ қилишни мўжаллаганлар.
Сафар Бекжоннинг қайсарлиги Ўзбекистон Президентига ҳам ёқмаганди нима учун дейсизми?
Ўзбекистонда эндигина шакллана бошлаган “демократик” ўзгаришларнинг бошида ёшлар бор эди ва уларнинг йўл бошловчиси Сафар ака эди. Бундан ўз ёрдамчилари орқали ҳабар топган Ўзбекистон Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов Сафар ак билан икки марта учрашади. Биринчи учрашуву 1989 йил иккинчиси эса 1990 йилда бўлиб ўтади. Ўшанда
Ўзбекистон Президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов Сафар акани ва унинг ёрдамчиси бўлиб ишлаган асли Шавқиддин Жўраевларни ўз кабинетида қабул қилади ва улар билан суҳбатлашади. Ҳамиша ўзбек тилида гапириб ўзини ЎЗБЕК қилиб танитиб юрган Шавқиддин Жўраев Ислом Каримов билан тожик тилида гаплаша бошлайди.
Президент эса иккаласига ҳам ўз йўлидан қайтиб ўзи таклиф қилган лавозимларни олишни таклиф қилади.. Асли келиб чиқиши Бухоралик бўлган Шавқиддин Жўраев ЭРК Демократик Пратиясининг ва “Ёшлар “ Ҳаракатидан кетиши эвазига ўзига “депутатлик ва ўзидан катта акаси Сайфиддин Жўраевга эса Президент Аппаратидан иш сўрайди..
Ислом Каримов Шавқиддин Жўраевнинг акаси ва ўзи учун сўраган “талаб”ларининг, инобатга олиниши ҳақида буйруқ беради.
Сафар ака эса на лавозимга, таклиф қилинган депутатлик га сотилмайди.Ўз сўзида у
мен Ўзбекистонда Демократик Давлат Қурилишининг тарафдориман деб ўз истакини очиқдан-очиқ , тилга келтиради. Бундан ғазабланган Президент Ислом Каримов
"Сиз Хоразмлик Туркмансиз” нима қиласиз “ўзбак”ларни, ҳимоя қилиб бу халқ шундай шароитда яшашга лойиқ дейди ва ... Ислом Каримов оғизга олиб бўлмайдиган сўзлар билан Ўзбек миллатини ҳақорат қилади.
...
Сафар акага келганида унинг кучи етмаганидан алами келган Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ва унинг югурдаки Ўзбекистон Президаенти Ислом Каримовнинг ўзининг қабиқ ниятини ўзининг ёрдамчиси бўлган ишлаган Мавлон Умрзоқовнинг гарданига юклаган эди. Қайси йўл билан бўлса ҳам Сафар акадан “ўч олишни “ кўнглига туккан бу “маймун” ўзининг чиркин амали учун Элликқаъаладаги ўлкашунослик музейининг директори бўлган “ялоқҳўр”дан , фойданаганди бунинг учун эса ёрдамни ўзининг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Ўразали Жумаевнинг курсдош дўсти асли Тўрткўллик бўлган Аҳмад Отажоновни ўртада воситачи қилиб ишга қўйганди..
Аҳмад Аъзам (1949 -2014)Самрқанд Вилоятининг Жомбой Туманида туғилган. ЭРК Демократик Пратиясининг Бош Котиби арзимаган бир ТВ да, ишлаш ва депутат бўлиш учун ўзини ва партиясини сотган-да ,Пратия Раисининг ёрдамчиси бўлиб ишлаган Сафар Бекжон ким бўлибди? Нима учун ЭРК партиясини Президент истагандек “чўнтак партия”га , айлантиришига қарши чиқаяпти?
-Нима учун ўзига таклиф қилинган лавозимларни қўлининг терси билан итаради...бунинг жазосини ҳам ўзи ҳамда оиласи тортиши керак-да.
-Бизга нимага керак муҳолифат партияси ?
-Ва асл ҳақиқатни айтадиган ва мустақил фикрлайдиган одамлар.?
-Биз ҳозирдан уларни таг-туги билан қўпормасак, кейин бошимизга бало бўлади.
-ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳни 3 кун қамаб қўйгандик МВДнинг ертўласига . Ертўладан чиққан куни “сичқонни инига минг танга тўлаб “ Туркияга қочиб кетди. .
-Сафар Бекжон эса на гапга қулоқ солади на сўзга.
-Уnga туҳмат қилиб қамаtibб қутуламиз deb reja tuzdilar uлар ўзларининг ғаразли ниятини amalga oshirish uchun Ўразали Жумаевга vadaning kattasini berdilar: “Сафарni туҳмат қилиб қаматсанг Элликқаълла туманига сени ҳоким қиламиз деб вада беришади” ... Шундай қилиб Сафар ака сиёсий ўйиннинг қурбонига айланганdi.
Сал кам бир йилдирки судсиз сўроқсиз МВД нинг, ертўласида қон ютиб ўтирибди. Сафар акани қамаганлари етмагандай мени ҳам ойларча сўроқ қилдилар ва сўроқ қилишлари ҳалиям қилаяпти дарвоза эшигининг олдида олдида ҳар куни ҳар ҳил машина ва пойлоқчилар...босган қадамимни пойлайдилар.
Энди навбат ўзларига келибди-да...
Мавлон Умрзоқов Сирдарё Вилоятида туғилган Ўзбекистон перзиденти Ислом Абдуғаниевич Каримовнинг давлат маслахатчиси лавозимида ишларди ўша маъшум 1993-94 йилларда. Мавлон Умрзоқов нафақат Сафар акани қаматди.
Балким Туркiston goyasining davomchisi va Turk dунёсининг энг машҳур ёзувчиси Мамадали Маҳмудовни ham aniq Mavlon Umrzoqov qamatdi.
Бу ҳақiда кейинги бобларда баътафсил ёзаман.
Унинг давлат маслахатчиси лавозимидан ҳам бўлак яъна бир оилавий машҳурлики ҳам бор-ки, буни ҳурматли ўқувчиларимга ёзиб таништирмасам ёзаётган “хотирам”нинг, бир қиймати қолмайди.
Балким кўпчилик билар баликим билмас.
Мавлон Умрзоқов “давлат маслаҳатчи”си, лавозимидан кейинги сифати эса бутун Ўзбек миллатига таниш бўлган бир вақтлар ҳаммамиз шеърларини севиб ўқийдиган машҳур шоира ва давлат арбоби Ҳалима Ҳудойбердиеванинг турмуш ўртоқидир.
Ҳалимахоним Ҳудойбердиева эса ўша вақтларда Ўзбекистон Хотин Қизлар комитетининг раисаси эди. Ўз сатрларида инсонийликдан, меҳрдан, оқибатдан, дўстликдан, ёниб ёзган , ҳар шеърида Оналарга ҳамду сано ўқиган ”тирик етим қолган болалар”нинг, аянчли қисматлари ҳақида инсон юракининг терин томиргача таъсир қиладиган оташли мисралар соҳибаси бўлган бу хоним афанди мансаб лавозиимга кўтарилгандан кейин: қанчадан-қанча, эшикига бош уриб борган кўзли ёшли оналарнинг, маъсума қиз- жувонларнинг , қадди ғамдан эгилган оталарнинг ўз дадасининг дийдорига зор бўлиб рангги заъфарон бўлган болаларнинг ноласига қулоқ солдимикан?...
-Ҳеч бўлмаса уларнинг кўнгини кўтарадиган бир оғиз ширин сўз айтдимикан?...
-Йўқ!
-Ҳеч кимга ҳеч қачон ёрдам-чи ,бўлди на бир оғиз ширин гап айтиб кўнгини инсонлийлик қияфасини йўқотган шоира “чиябўри”
-Ўша вақтларда ҳам ҳозир ҳам машҳур ва маълум Тоштурманинг дарвозасининг олдида бошига қора кун тушган бир онахон билан ҳамсуҳбат бўлгандим.
-Бир вақтлар ўрта мактабда она тили ва адабиётдан дарс берган бу Онахон Ҳалима Ҳудойбердиеванинг шеърларидан яхшигина таниш. Бўлган. Бошига қора кун тушганда “шундай сатрларни битган шоира балким ...ўғлимнинг ноҳақдан азоб тортаётганига бир чора излар деган умид билан ариза ёзиб Ўзбекистон Хотин Қизлар Комитетига боради (агар Ҳалима Ҳудойбердиева ишлагна ташкилотнинг номини нотўғри ёзган бўлсам сизлардан узғр сўрайман) кўзида тинмаган кўз ёши билан Ҳалима Худойбердиеванинг олдига нохҳақдан камалган ўғли, тирик етимга айланиб ейишига нон тополмай ўтирган шўрлик неваралари,турмуш ўртоқи қамалиб кун у тун кўз ёши тинмаган келини ва ўғли банди зиндон бўлгандан кейин оғир касал бўлиб қолган чолининг қора қисмати ҳақида ёрдам сўраб боради...
-Борганингизда ёрдам бердими сўрайман сабрим чидамай?...Ёрдам бериш бу томанда турсин; “сал кам ҳақорат” эшитиб Ҳалима Худойбердиева кабинетидан “ҳайдалган"ни, хикоя қилиб берди.Қизим Ҳалима Ҳудойбердиевани “унақа қаҳри қаттиқ аёл” деб ҳеч ўйламагандим шеърларини яхши кўриб ўқирдим ўз ўқувчиларимга ҳам тавсия қилар эдим ундан буни кутмагандим. Ҳатто телвиндиня орқали чиқиб “иноснийлик, меҳр-оқибат , виждон , ожиз қолган одамларга ёрдам бериш” ҳақида оғиз тўлдириб гапиришларига алданибманда. Ҳалима Ҳудойбердиева инсоний меҳр- оқибати, кучли ноаҳақликларга қарши курашадиган шоира бўлса керак деб ўйлгандим афсус -ки , янгилшибман қизим.
-Шоира Ҳалима Худойбердиева билан инсон Ҳалима Ҳудойбердиеванинг орасида икки дунё-ча, фарқ бор экан.
-Нима сизга ёрдам бермадими ҳайратланиб сўрадим.
-Йўқ
-Бошингизга тушган кўргуликлар ҳақида ариза ёзмадингизми
-Ёздим.
-Ўша аризангизни олиб қолдими ўзингизни “ҳайдаса” ҳам
-Йўқ.
-Ҳатто ариза ёзганман сўзимни эшитишга ҳам сабри чидамади.
-Ростданми?
-Ҳамсуҳбатимнинг кўзига алам ёшлари тўлди.
-Сиз ҳам менга ишонмайсизми жон синглим нима қиламан ёлғон гапририб .
-Ўғлим ноҳақдан қамалган, невараларим дадамни соғиндим деб йиғлайди, келиним ғамдан қадди букилиб бир бурдага айланган бўлса.?...
-Яъна мен худодан қўрқмай ялғон гаприамаман-ми?
Кўзидаги ёшни кўриб менинг ҳам кўзимга ёш тўлди.
Биласизми унинг турмуш ўртоқи бор-ку Ислом Каримовнинг давлат маслаҳатчиси бўлиб ишлайдиган Мавлон Умрзоқов менинг турмуш ўртоқимни қаматган.
5.10.2014 yil. Lausanne.
43 -қисм.
Дилимдаги “дардимни дастурхон” қилганим онахон билан Тоштурманинг тош қотган дарвозасининг олдида хайрлашдим.
Чорасиз онахон kuzidagi alam yoshini ichiga yutib , қўлида олиб келган "майда -чуйда" солинган сумкасини кўтариб, ўғлига бериш учун кетди .
- У кетди; мен эса ўз кўз ёшим дарёсида ғарқ бўлдим.
-Нега?
-Нима учун ?
-Деган аламли саволнинг илмоқи бўғзимни бўғарди.
-Нафас ололмай қолдим юрагим сиқиб, ҳамиша ёнимда олиб юрадиган “валидол” деган юрак дорисини сумкамдан олиб тилимнинг остига қалтираган қўлларим билан қўйдим.
-Бир оз енгил тортдим.
-Подшоси бадкирдор bulsa ўз халқининг доду -фарёдига, қулоқ солмаса ?
-Қалам аҳли золим подшоҳига ҳамду-сано ўқиshdan charachamsa , бизларга ўхшаган бошига ноҳақликдан бало ёғилган шўрликлар дардини бориб кимга айтади, кимдан ёрдам сўрайди?... Осмон узоқ ер қаттиқ кутилмганда тушган кўргуликлардан қочгани бағрини очиб турган на эшик бор на дераза ҳаммаси таққа-тақ, ёпилган bulsa?..
.Fақат устингни беrкитиб турган бир тепса йиқиладиган тўрт девор ва уй эrrkakини интизор кутган дераза...
Тинмган кўз ёшимни ичимга ютиб, Сафар ака учун олиб келган “майда чуйда”ларимни,бериш учун Тоштурманинг ичкарисидаги “передача” қабул қиладиган бўлимнинг кичкина ойнакчаси олдига борib navbatga turdim. Shunday odam kup edi-ki, buni kurgan odam tashqarida hech kim qolmaganday hamma qamoqda olindi degan hayolga boradi. Navbatda yoshu-qari, har hil viloyatlardan kelagnlar bor edi. Menga ham navbat etdi oлдин олиб келган нарсаларимнинг қисқагина рўйҳатини узатиб қабул қилишларини илтимос қилдим.
Тирноқлари узун-узун, у ҳам етмагандай заволли бирисини юзини терисини олган каби қип- қизил, қонга бўйялган эди мендан “рўйҳат” ёзилган қоғазни олиш учун узатилган бармоқлар. Ўрис башара қизнинг тирноқини кўриб бошимдан ҳушим учди. Сафар аканинг “юзини юлиб” олганми бу тарбиясиз деган ҳисга берилдим. Тирноқга сурилган “қизил бўйёқ” эканлигини яқиндан кўриб ўз ўзимга тассалли бердим : намунча ваҳима қилмасанг!!! Бошига ташвиш тушган инсоннинг асаблари чарчаган вақтда “қизил бўйёқ” ҳам қон каби кўринар экан кўзига.
Кўнглимдан ўтганларни қалбимнинг қабрига кумиб олиб келган “майда чуйдам”ни қабул қилишларини қизлардан yana bir bor илтимос қилдим.
-Кимга ?
-Ёзиб қўйибман-ку , Бекжонов Сафарбойга деб.
-Биз ололмаймиз.(ярим ямолоқ ўзбекчаси билан)
-Нима учун?
....
-«Хукм қаътий шикоятга ўрин йўқ” деганларидай , қизлар қилган илтожмни эшитмагандай ijrganib терс қарадилар. Изимда турган юзлари ғамдан сарғайган ота-оналар ваbolalalri bilan navbatda sargayib turgan аёлларни кўриб бу ерда туришимнинг фақат ularga зарари борлигини тушундим. Men dan "perdacha" olmasa bular aybdor emas-ku, deb izimga qaytdim.
Қўлимда bir qulimda ogir sumka биtta қўлимда Жалодиддин кўзимда тинмаган ёшим. Автобусдан Олой бозорининг олдида тушиб йўлда кетаётсам машинанинг қаттиқ тормоз бериб шофёрнинг: “жонингда қасдинг борми ...” деб сўкинган овазидан ўзимга келдим. Қарасам йўлнинг пиодалар юрадиган қисми қолиб , йўлнинг ўртасидан кетиб бораётган эканман.
-Кечирасиз ?
-Сан мендан эмас қўлингдаги болангдан сўра кечиримни ўзинг, ўзинг ўлсанг ўлавер қўлингдаги болада нима гунаҳ?
-Кечирасиз амаки ?
...
Ўзимдан ўтгани бир ўзим бирда мени яратган оллох биларди.
Ўзбекистондаги қоғазга ёзилмаган энг разил қонун Safar aka учун ёзилгандай .
Ҳамма учун бирдек бўлган "пердача” беришdан ҳам инсоннинг табиий ҳаққи бўлган кийим кечак бериш ҳуқуқидан ҳам Сафар ака маҳрум қилинганди.
Нима кийиб нима ечади беҳабар эдим.
Тоштурмада касал бўлиб қолганини адвокати ёки терговчиси Ҳусан Аҳмедовдан эшитиб дори-дармон , олиб борсам ҳам қабул қилмаsдилар.
Яхшиямки, “Халқора Қизил Ярим Ой” Ташкилотининг ёрдами билан “дори “лар, бердирганим. Сафар ака қамоқхонанинг ичидаги yashirin қамоқхонада, қамоқ азобини чекарди.
Ne szobda uyga ekldim. Жалолиддин оч қолгандир деб қўлига қуруқ нон бердим савуқ сувгв ивтиб. Ўзимнинг томоқимдан сув ҳам ўтмади. “осмон узоқ ер қаттиқ” мен эса ўртада муаллақ қолгандим.
-Дардимни айтгани na дўстим ҳолимни сўргани na сирдошим bor эди.
Ким ҳам келарди holimni surab. Kelsalar boshiga balo yagilmaydimi? Har kuni дарвозанинг олдида пул тўлаб тутмаганим қаравуллар qora қарғадек уйимни пойлашарди.
-Қачонгача?...
- Aлам билан ўз ўзимга савол бердим bундай давом қилади?..
Қўлимга “хотира” дафтаримни олдим бўлиб ўтган воқеа-ҳодисаларни, ипидан игнасигача ёза бошладим. ... Jaloloiddin katta bulsa uqisin urgansin! Uugirlangan bolalalgi uchun, kimlar aybdor ekanligini bilsin. Kimlar uni dadasining mehriga zor qildi ...
- Ўша аламли кунларда “хотира” дафтаримга ёзган қалб нолаларим:
“Оҳ сизни унитишим қийин шунчалар,
Сиз мен учун йўқликдан яралаган дунё.
Бу дунё шунчалар тор, шунчалар зиндон,
Мен унда яшайман занжирбанд бўлиб
Боғланган ит каби ҳордирман бунда,
На узб , на кетиб, бўлади бундан.
Кўзимда қотган сассиз, бир садо,
Мен қачон озод бўламан ундан?...
19 -Май. 1994 йил.
-"Хотира дафтар”имнинг сарғайган саҳифасига ёзган дил дардларимни бугун ҳам ўқисам кўзимга аччиқ ёш тўлади.
-Яхшиям қоғаз бор эди яхшиям қалам. Менинг энг яқин дўстларим эди ҳар иккаласи
dардимни тўкиб ҳасратлашгани. Негаки қоғазнинг тил йўқ қанча дардингни ёзсанг ҳам дод солмайди ёзма деб лекин қалам исён кўтаради баъзан сиёҳи қуриб бўлди етди бас қил деб. Шундай кунларнинг бирида ғам дарёсига ғарқ бўлиб ўтирсам Дилорам Исоқова
(ЭРК Демократик Пратиясининг Маътбуот секратари. 1955 йилда Тошкентда прокурур оиласида туғилган )
-Келиб қолди қоғоқидан қор ёғиб .
-Ҳайрон бўлдим.
Ҳар келганида номига бўлса ҳам Жалолиддинни қўлига олиб эркалайдиган бу хотин бу гал ўғлимга қайрилиб ҳам қарамади. Жалодиинни инжиқлик қилаётганди унинг йиғлаганига тоқат қила олмаган бу хотин ҳақорат қилишни ҳам унитмади.
“Ўғлингиз лўлига ўҳшайди-я, лўли маҳаллада туғилгани учун” -ҳеч овази ўчмайди давомли йиғлайди.
Бу хотиннинг ҳе йўқ, бе йўқ бирдан Жалоиддинни ҳақорат қилиши қалбимга ҳанжардек ботди.
-Маззаси йўқ Жалодиддиннинг.
-Докторга олиб боринг!
-Қайси докторга?
-Kasal bulagnida bir-ikki marta olib borgandim. Vijdonsiz doktorlar isitamasi baland bulsa ham qabul qilmagandi insofsizlarcha...
...
-Келин эшитдингизми?
(Овазидан заҳар томиб сўради ҳозиргина Жалолиддинни ҳақорат қилган Дилорам опа )
-Нимани?
-Сафар ЭРК Партиясини ҳам Муҳаммад Солиҳниям сотибди.
-Ҳайрон бўлдим ...нима деб сотибди?
-Дилорам опанинг оғзидан чиққан гапни ёзиб ўтирмай ...
-Кейин мендан 50 минг сўм пул сўрабди эрингиз .
-Ростданми бутун вужудим музлаб сўрадим?!
-Нима мен ёлғон гапираманми... ёлғон гапирсам икки қизимни ўлигини кўрай.
-Дилорам опа “қасам” ичиб гапришни яхши кўрар эдими билмадим; ёки шундай гапирсам ҳамма менга ишонади деб ўйлайдими олдинлари ҳам келганларида бир-икки марта "ёлғон гапирсам икки қизини ўликини кўрай” деб қасам ичганди.
-Нима қилар эмиш бунча пулни ҳайратланиб сўрадим.
-Тоштурмада еб-ичармиш!
-Нима сизга hat ёзdimi mен олиб борган “передача”ни, ҳам олдирмадилар-ку, сизга қандай қилиб хат ёзди? Ким олиб келди ёзган “хатини ” ҳайрон бўлиб сўрадим.
-Мен олиб борган “предача”ларни қабул қилмаган Тоштурманинг катталариб сиздан 50 минг сўратибди-да ,Сафар акага.
-Bалким, Сафар аканинг “сиздан сўралган пул”дан, ҳабари ҳам йўқдир?
-Сафар ўз қўли билан ёзган унинг қўл ёзмасини танийман.
-Қани беринг , ўқиб кўрай-чи ?
-Уйга ташлаб келдим, нима менга ишонмайсмизми?
-Ишонаманй ўлибман-ми , (яъна қасам ичиб қизларини ўлдириб мозорга кафансиз кўммасин деган ҳаёл билан) шошиб-пишиб.
-Pул сўраganini ёзган хатидан билибсиз ЭРК Партиясини ва раиси Муҳаммад Солиҳни сотганини қаердан билдингиз?
-Тероговчи Ҳусан Аҳмедов айтди Сафар Партияни ва Муҳаммад Солиҳни сотгани ҳақидаги касеттани қўйиб берди.
(Ҳусан Аҳмедов МВД да терговчи бўлиб ишлаган 1993-96 yillarda. Asli kelib chiqishi Toshkentlik. Бугунги кунда ҳаммага таниш бўлган ЭРК пратияси ва “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг муҳолифат вакилларини ҳаммасини ўша киши тергов қилган. Менинг билганларим: Носир Зокир,Ҳазратқул Ҳудойберди, Отаназар Арифов, ва худо раҳматли Namanganlik Аҳмадхон Тўрахонбой ўғли ва шулар қаторида мени ҳам ойларча тергов қилган маълум ва муҳолифат орасида машҳур терговчи )
-Ростданми?...Ишонмай сўрадим.
-Рост.
-Сафар акани кўрмаганимга сал кам бир йил бўлди уни тергов қилган вақтингизда олган видео тасвирингиз бўлса қўйиб беринг кўрай деб илтимос қилганимда Husan aka Сафарнинг видео касеттаси йўқ деганади-ку . Сизга қаердан олиб қўйиб берди?
-Билмайман.
-Сиз ҳам шунга ишондингизми?
-Нимага ишонмай , гапираётган Сафар-ку.
-Сиз ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин ҳам шундай деб бутун дунёга жар солгандингиз Сафар ЭРК Патrиясни ҳам Муҳаммад Солиҳни сотди деб... кейин нима бўлди бир эсланг?! Hammasi yalgon bulib chiqmadimi?
Sodiqjon Yigitalaiev Safar akaga ERK Partiyasini shunday himoya qilib utiraversang qamoqdan "uliging chiqadi" deb aytgan-ku. Bu haqida yozgan Safar akaning hatini sizga ham uqitgan edim-ku...
Сафар ака сиз айтганингиздек ЭРК Партиясини ва сизнинг " севимли раис"инингиз Муҳаммад Солиҳни “сотган”nида, эди ўша вақтда ҳам ҳозир ҳам Сафар ака уйда қайтган бўларди. Ҳозир ҳам дарвоза эшикини мен эмас у очарди.
Сиз келган вақтингизда... алам билан гапирдим.
12.10.2014 yil. Lausanne.
44- қисм.
-Дилором опа сиз ўзини-ўзилигини, унитган ифлос, ҳаромзода, терговчиларнинг қўлига тушган одамларни қандай қийноқларга солишларини биласизми?
-Билмайсиз-да, билганингизда эди ўша видеога ҳам у ерда гапирган Сафар аканинг гапларига ҳам ишонмасдингиз!
Қамалаган одамларни қандай қандай қийноқга солишлари ҳақида гапириб беришди менга
кўзимга тўлган алам ёшини ичимга ютдим
-Инсон қияфасига кирган жаллод терговчилар бор-ку, тергов қилаётган одамларнинг икки қўлини ва оёқларни орқасидан арқон билан тортдириб, боғлаб осиб қўйярканланр кейин таранг тортилган вужудига бигиз ураркан. Бу ҳам озлик қилгандай тирноқларининг тагига игнани санчарканлар. У ҳам етмангандай оёқларини кўтариб қўий тагига дубинка билан урканлар. Протива газ кийдириб нафасини бўғар эканлар...
-Шундай қийноқларга солинган одамдан нима ҳам кутасиз? Сиз менга инсон излаб ёки ишлаб топадиган “пул"ни, айтаяпсиз ўша “ҳаромзода” терговчилардан шунча азоб тортган одам терговчилар “бориб онангни ўлдир” деса ҳам рози бўлади-да, шунча қийноқдан кейин. Ит тарқаган терговчилар ҳам одамимикан?
-Уларни ҳам битта аёл туғиб катта қилдимикан ?
-Илоҳим авлод-аждоди, билан ит ўлимини топсинлар инсон қиёфасига кирган иблислар.
-Сафар акани ҳам шундай қийноқлагна солгандир-ки, “ЭРК Партиясиниям ,унинг раисиниям сотган бўлса сотгандирдир мажбуриятдан.
-Сиздан 50 минг сўм сўраган бўлса сўрагандир мен Сафар аканинг ўз иҳтиёри билан ЭРК партиясини сотишига ҳам етмагандай сиздан 50 минг сўм пул сўраб "хат ёзганига” ўлсам ҳам ишонмайман. Меннинг алам билан айтган гапларимни эшитган Дилором опа; Сиз буларни қаердан биласиз келин қамалаганларни шундай қилиб қийнашлари-ни?..
-Қийноқлар ҳақидами?
-Сиз балким менга ишонмассиз ишонмасангиз; ишонманг!
Буларнинг ҳаммасини менга Сафар аканинг “дўсти” айтиб берди.
(Сафар аканинг энг яқин дўсти эди бу киши. Исм шарифини очиқ ёзмайман у киши ҳозир Ўзбекистонда яшайдилар. Оллоҳ ундан рози бўлсин ўзи мардикорлик қилиб болаларини ҳам боқса ҳам қўлига мўмайроқ пул тушса баҳоли қудрат ёрдам бериб турар эди. ) маҳалламиздан ўша киши айтиб берди.
-Сиз шунга ишондингизми ?
Мен олдинига ишонмадим; бўлиши мумкин эмас терговчи ҳам одам-ку, қандай қилиб ўзига ўҳшаган битт одамни ҳе йўқ , бе йўқ , уриб абжағини чиқаради у ҳам етмагандай тирноқининг остига бигиз санчади десам ?... Қўшнимиз Ойша холанинг ўғли қамоқдан чиқибди. Ўша ўзининг бошидан ўтганларни айтиб берибди. Шундан кейин ишондим.
-Айтган йигити эса менинг ён қўшним Ойша холанинг ўғли.
Бечора Ойша холанинг эри авариядан ўлган тул қолган Ойша хола бошига 3ўғил 2 қизини катта қилган ҳокисар она бечора кўп йиғларди ўғлим ҳеч қилмаган айби учун қамалиб ётибди наркамон ўртоқларининг ўтига ёнди деб.
Сафар аканинг дўсти олдининга ишонмаган ўзи ҳам кейин прокурорни уйида устачилик қилаяпганда Прокурорга Сафар аканинг номини бермасдан баъзи гапларни сўраб олган "қийноқлар" ҳақида ҳам сўраган экан "шундай қилишади" деб эшитдим ростми деб ?
-Прокурор айтганмиш тўғри терговчилар шундай қийнашади қамалган одамни гапиртириш ва ўзлари истаган маълумотларни олиш учун деган.
-Дўстининг исмини айтинг ?
-Нимага айтишим керак?
-Танишай дегандим.
-Унинг сиз билан танишишига эҳтиёжи йўқ.
-Майли келин айтмасангиз айтманг.
-Дилором опа савуққина ҳайрлашиб кетди
Дилорам опа кетганидан кейин ўз ёғимга ўзим қоврулиб ўтирсам чақирилмаган меҳмон
Муҳаммад Солиҳнинг бад қавоқ укаси Мақсуд Бекжон келди.
-Салом аликсиз гап бошлади.
-Сиз ҳалиям акам олган уйдан чиқиб кетмасдан яшаяпсиз менинг қариндошларим уйсиз қийналиб юрибдилар Сафар эса акамни сотди.
-Олдин ҳам айтганман сизга кетмайман деб. Сафар акани қайси эшикдан ишга кузатган бўлсам ўша эшикдан кутиб оламан. Битта сиз қолгандингиз тана қилмаган.Неча пулга сотган экан акангизни алам билан сўрадим.
-Нима
-Кўзидан ғазаб учқуни сачраб сўради.
-Эшитганингиз йўқми айтган жавобимни?
-Сиздан олдин Дилорам опа келиб “суюнчилаб” кетганди сиз бир оз кечикдингиз. агар Сафар ака ЭРК Партиясини ва Муҳаммад Солиҳни сотганида эди МВД нинг “ер тўласида” бир соат ҳам қолмасди шуни билмайсизми?
...
-Мақсуд Бекжон мен билан ортиқча тортишиб ўтирмасдан кетди.
-Аламимни кўз ёшимдан олдим.
-Дилорам Исоқова билан Масуд Бекжоннинг қилган таъна-маъломатлари, камлик қилгандай “Озодлик” радиосидан Темур хўжа ака ҳам телефон қилди.
(Профессор Темурхўжа Усмонхўжа ўғли. Бухора Жумхуриятининг биринчи президенти Умонхўжанинг ўғли. Ҳозирги кунда Америка Қўшма Штатининг Миченген Универстетида дарс беради)
Темурхўжа ака хол хотир сўраб асосий саволга ўтди.
- Сафаржон ЭРК Партиясини сотибди деб айтаяптилар шу ростми?
-Жоним ҳиқилдоқимга келди.
-Темурхўжа ака агар Сафар ака ЭРК Партиясини ҳам Муҳаммад Солиҳни ҳам сотганида ҳозир уйда ўтирган бўлар эди. Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг “ваъда қилган катта амалига сотилмаган одам” келиб-келиб, Президентнинг “ит”ларига сотиладими?Ҳаромзода терговчиларнинг берган вадасига ишониб ўз эътиқодидан, ўз йўлидан қайтадими?
-Бизга шундай маълумот келганди.
-Муҳаммад Солиҳга айтинг!
_ Сафар ака на уни, на ЭРК пратиясини сотмади!!!
-Сизга ким шундай деб айтган бўлса энг сўнг манзили тўрт оёқли “чўбир от” бўлсин.
-Темурхўжа ака ; менинг сабр-косам, тўлганини пайқади шекилли, ортиқча савол бермай хайр маъзурни насия қилди.
-Кейин кўп вақтгача телефон қилмади.
-Оҳ...оғожон нима қилардингиз қайтадан ЭРК Партиясига бориб? Тинчгина яшасангиз бўлмасмиди ўз уйингизда ўғлингизни эркалаб. Топсак чой топмасак бир пиола чой ичиб яшардик-ку ,ҳотиржам .
Энди нима бўлади?...
-Ҳаммасидан чарчадим.
.Қўлимга ягона оғунчоғим “хотира дафтар”имни олдим ва юрагимни яраган ҳамма гапларни бир-бир, ёздим бир кун зиндондан озод бўлса чиқиб чиқиб ,келган куни қўлига бераман -Ўқинг, ўрганинг мен шундай яшадим. Сиз йўқлигингизда мен таъна-ю, маломат ўқига нишон бўлдим деб...
Қани сизга ЭРК Партияисини бошига бор, тарқалиб йўқ бўлиб кетмасин , деб "оқ фотиҳа” берган каттаконлардан бирортаси хабаринигизни олдими ?
-У “ўғри” эмас , “сотқин” ҳам эмас деб бирортаси сизни ҳимоя қилдими ?
-Йўқ!
Ҳаммаси томашабин.
-Сафар қамоқда ҳеч бўлмаса оиласидан ҳабар ололайлик дейишдими, йўқ.
Аслида сайловдан кейин Сафар ака ЭРК Деморатик Пратиясини ташлаб кетди. Бу ҳақда олдинги қисмларда батабсил ёзганман. Такрорлашимнинг ҳожати йўқ. Уйда тинчгина ўз ҳаётини яшаётган эди. Қаердан ҳам ЭРК Партиясининг мол мулки талон тарож бўлаётгани ҳақида эшитди кейин тинчи бузилиб ЭРК партиясига қайтишга мажбур бўлди.
ЭРК Демократик Партиясининг бутун мол мулкидан Сафар ака жавобгор эди. Адилия Вазирлигидан рўйҳатдан ўтганида Партиянинг “муҳри" учун , Ўзбекистон Марказий Банкидан партиясига ҳисоб рақами очилгандаги ҳамма асосий ҳужжатларга Сафар ака имзо отган. Агар Партиянинг рўйҳатида турган битта чўпи йўқолса ҳам Ўзбекистон Олий Судининг олдида жавобгар Сафар ака бўларди...
ЭРК Партиянинг раиси Муҳаммад Солиҳ олдин ёзгандай Ўзбекистон МВД сининг қамоқонасида 3 кун қамалаганидан кейин қайтадан қамалишидан қўрқиб Туркияга қочиб кетди. Партиясининг бош котиби Аҳмад Азам эса ҳукуматга сотилди. Эгасиз қолган уй каби вайронага айланган ЭРК Партиясининг мол-мулки, талон-тарож, қилиниши мумкин бўлганлиги учун Сафар ака ЭРКга қайтди
Гапнинг қисқаси ЭРК Демократик Партияси халокат ёқасига келганди.
Шаҳар Марказидаги ЭРК Партияси офисини Қорасувга кўчиришган экан.
Шундан кейин нима қилиш кераклиги ҳақида маслаҳат сўраб
Ўзбекистон Халқ шоири ҳозирги кунда эса Ўзбекистон Халқ Қаҳрамони Эркин Воҳидовнинг олдига борди. Эркин Воҳидов расман бўлмаса ҳам норасман ЭРК Демократик Пратиясининг қурувчиларидан бириси бўлган.
-Эркин Воҳидов ЭРК Партиясини Ўзбекистон перзиденти Ислом Каримов истаган ҳолатга келтиришни Сафар акага маслаҳат берган. Муҳаммад Солиҳ яхши шоир лекин тажрибали сиёсатчи эмас . Давлатни бошқара олмайди
-Ислом аканинг эса тажрибаси катта биз келишиб ишлашимиз керак дейди.
-Сафар ака яъна бир ЭРК Демократик Партиясининг ҳайрихохларидан бири Ўзбекистон -Халқ шоири Шукуллонинг олдига боради нима қилиш кераклигини сўраб.
-Шукурулло ака: Ислом Каримов эски коммунист ундан ҳеч вақт яхшилик чиқмайди. Биз унга қарши бирлашиб курашишимиз керак! Агар унга қарши бирлашмасак бу миллатнинг бошига кўп кўргулилклар тушади дейди. Бунинг учун бизга ЭРК Демократик Партияси лозим ва ўзнинг чизган чизиқидан чиқмай демократия цучун курашаи керак!
- деб ўзининг қаътий фикрини айтади.
Сафар ака ундан кейин Ойбекнинг ўғли Академик Бек Ойбекович Тошмуҳамедовнинг олдига бориб унинг ҳам “оқ фотиҳа”сини олади. .
Бек ака ҳам Эркин Воҳидов ва Шукуллолар каби ЭРК Демократик Пратиясининг норасмий қурувчилавдан бириси бўлган.
-Бек ака ҳам ўзининг қаътий қарорини айтади.
-ЭРК Партияси ўз йўлидан қайтмай Демокртия учун курашиши керак!
Уч муҳтарам инсондан фақат биттаси Эркина Воҳидовгина ЭРК Демократик Партиясининг Ўзбекистон президенти Ислом Абдуғаниевич Каримов истагандек яъни “қўғирчоқ” партия бўлиши керак деган фикрни билдирган бўлса қолган иккитаси эса юқорида ёзгганим каби ЭРК Партияси ўз йўлидан адашмай олға юриши керак. Бунга Ўзбекистон халқининг эҳьтиёжи бор деб "оқ фотиҳа" берганлар.
Шундан кейин Сафар ака парчаланиш ҳолатига келган ЭРК Партиясини қайтадан бирлаштириб ишлай бошлаганди.
Афсуки кўп вақтўтмадан МавлонУмрзоқов Аҳмад Отажонов ва Ўразали Жумаевлар ва уларга яқиндан ёрдамчи бўлган ЭРК партиясининг каттаконлари Содиқжон Йигиталаиев ва Шоди Каримовларнинг қурган “қопқон”нига, тушиб қамалиб кетди. Энди эса йўқдан бор қилаяпган ЭРК Демократик Пfртиясини сотди деб тўрт тарафга жар солаётган “сути бузуқ”лар, ҳеч бошидаги дўпписини қўлига олиб ўйлаб кўришмаяпти. Сотқинлик қиламан деган одам олдиндан Аҳмад Аъзамга ўҳшаб Ислом Каримов вада қилган “катта амал”га, “сотилиб “ кетмасмиди?
-Ўзи tashlab кетган ЭРК Партиясига нима қиларди қайтиб бориб?
-Тинчгин яшамасмиди ўғлини бағрига босиб?
-Савол кўп, жавоб йўқ...
***
Savol sirtmoq,
Vergul tuzoq.
Undovga ,
Aldanib yiglama kungil.
Zotan hayoting bulmish,
Uch nuqta...
19.10. 2014 yil. Lausanne.
45-қисм
Савол сиртмоқ?
Вергул тузоқ;
Ундовга,
Алданиб йиғлама кўнгил.
Зотан ҳаётинг бўлмиш ,
Уч нуқта...
Жавобсиз саволлар, миямда кўршапалаклар каби учмоқга бошлади. Кўршапалакнинг кўзи ойдиликда кўр бўлгани ҳеч нимани кўрмайди, қоранғуликда яхши кўради.
Меннинг кундузим тунга, туним зимистонга айланганди кунларим қоранғулик зулмат қўйнида ўтмоқда.... Лекин мен “кўршапалак “эмас эдим тақдиримга тан бериб utiradigan кундузим тунга, туним зимистонга айланди. Eнди мен учун ҳаммаси тугади деб тақдиримга тан бериб мотам тутиб ўтирmаsdан нимадир қилишим керак.
Сафар ака ҳақиқатдан ҳам ўзи ишонган , ўзи курашаган , демократия ғоясидан воз кечдимиkan ?
Қурувчи уяси бўлган ЭРК партиясини "сотиб” туфроқ билан тенг қилдими?...
Сотиши эвазига нима учун uz озодликини ололмади?
Bу гаплар ростми ёки ЭРК Партиясининг маътбуот секратари Дилорам Исоқованинг Сафар акага отаётган навбатдаги туҳматими?
Cафар ака ўз Пaртиясига ўз этиқодига содиқ одам ekanligini Сафар акани яқиндан таниган одамгина билади. Bilmaganlar uchun bошимдан ўтган ҳазин ҳикояни шу ерда ёзишга қарор қилдим. Ўғлимиз Жалолиддин 1991 йил 23 Ноябрда туғилди 30 Ноябрда туғруқхонадан чиқдим 7 кунлик чақолоқ билан мени ёлғиз қолдириб Сафар ака ЭРК Партиясининг президентлик сайлов прапагандаси учун Хоразмга кетди. На мени, на ўғлини ўйламаган одам бугунга келиб ўз оиласидан ҳам устун қўйган Партиясини нима эвазига сотди экан ?
Дилорам Исоқованинг айтган гаплари рост бўлса ?
Жавобсиз саволлар сиртмоқ каби бўғзимни бўғмоқга бошлади.
Жаҳл билан МВДга бордим ҳар гал Сафар аканинг тероговчиси Ҳусан Аҳмедовга телефон қилиб учрашув учун вақтини олар эдим бу гал телефон қилишга ҳам сабрим етмади tелефон қилсам бир -икки, кун кейинга берар учрашув кунини деb шубҳаланганимдан.
Борсам терговчи Ҳусан Аҳмедов Наманганга кетибдилар иш билан.
Сал кам бир ойдан кейин қайтиб келади деб айтишди.
МВД дан, кела-келгунча, аламимни кўз ёшимдан олдим. Метрода ҳамма менга қарагандир лекин меннинг кўзим ҳеч нарсани кўрмасди қулоқим ҳеч нарсани эшитмасди.
Кўчада дайдиган ит ҳам мендан бахтли бўлса керак...
Ўзимнинг мозоримга ўзим ўт ёқиб кулга айланиб ўтирсам Москвадан қандайдир Инсон Ҳуқуқлари Комитетининг раиси Панамарёв дегани билан Ўзбекистонлик шоир Ёдгор Обид телефон қилишди..
(Олдинги бобларда Ёдгор Обидни билан қандай танишганлигимни батабсил хикоя қилгандим)
Уларнинг телефон қилишидан мақсадлари менинг ҳолимни сўраб Сафар акага бирорта ҳуқуқий ёрдам бериш эмас экан. Уларни қизиқтирган ҳодиса Сафар аканинг “сотқин”лиги, экан.
-Панамарёв деган ўрис билан тилим айланганича ўрисча гаплашдим.
-Гапининг мазмуни Сафар аканинг ЭРК Демократик Партиясининг "сотган"лиги, мавзусига келганида миямга қон уриб кетди. Ўриссчани билмайман дедим жаҳл билан.
-Сиз билан гаплашадиган ўзбек бор деб.
Телефон трубкасини Ёдгор акага берди.
-Ёдгор ака хушмуомилалик билан ҳол-ҳотир сўради. Ўзининг ҳам демократия учун курашиб оҳир оқибат Москвага кетишга мажбур бўлганликини у ерда битта ўзи яшашини айтиб оиласининг Ўзбекистонда qolganини айтди.
Гап орасида Сафар акани яхши танишини , менга енгил бўлмасликини айтиб сабр тилади.
-Мен сизнинг шеърларингизни яхши кўраман шеър китобларингиз бор менда ҳаммасини ўқиганман ўзингизни ҳам бир марта кўрганд эим дедим.
Ҳаққатдан ҳам Ёдгор ака Ўзбек миллатининг беназир шоирларидан бириси..
-Абдулҳамид Чўлпонинг ва Фитратларнинг оилалари ҳам сиздек азоб тортишган. ҳали ҳаммаси яхши бўлади Сафар қамоқдан чиқса кўрамагандек бўлиб кетасиз.
-Раҳмат.
-Ростми Сафар ЭРК Партиясини сотгани?
-Ким айтди
-Шунақа ҳабарни айтдилар бизларга.
-Ёдгор ака сизлар ҳам шунга ишондингларми?...
-Сафар акани танийман дейсиз-у, лекин яхши танимас экансиз У “сотқин” бўлганида ҳозир уйда ўтирмасмиди. Ҳам ЭРК Партиясини сотиб ҳам зиндонда занжирбанд бўлиб ўтирадими "сотқин одам”? ЭРК Партиясининг Қурултойидан олдин ҳам шундай деб “туҳмат” қилган эдилар ЭРКни, сотди деб кейин нима бўлди биласизми Сафар ака ёзган хатини Тоштурмада бирга ўтирган битта йигитнинг онаси kurishga borgandan iltimos qilgan usha yigitdan onang bilan yozgan hatimni berib yubor deb. Usha ayol menga билан бериб юборган. Ўша аёл менга ёзган хатини олиб келиб берди. Hатда Сафар ака ўзини қандай қилиб "сотиб" олмоқчи бўлганилигини ёзган эди. МВД нинг ер тўласига борган ЭРК Партиясидаги Ўзбекистоннинг собиқ судяси Содиқжон Йигиталиев “бизнинг айтганимизни қабул қилмаганинг учун сани бу ердан тирикинг эмас ўлиинг чиқади деб ҳақорат “ қилганини ёзганди. Бу гаплар ҳаш ўшанга ўҳшаш туҳмат гап.
Содиқжон Йигиталиев билан Дилорам Исоқова иккаласининг ҳам hizmat idoprasi bir erda.Ularning бир биридан фарқи йўқ иккаласи ҳам бир гўр...
Мен бориб Сафар ака билан учрашиб нима гаплигини ўрганай десам менга “учрашув бермаяпти бугун МВДга боргандим терговчиси Ҳусан Аҳмедов билан гаплашгани у киши ҳам Наманганга кетган экан гаплашолмай қайтиб келдим.
-Ёдгор ака бир нималар деб мени овутди лекин мен тушунмадим чунки қулоқларим ғувиллаб ер-кўк , чирпирак бўлиб айлана бошлади.
-Ёдгор ака кечирасиз мен ортиқча гапира олмайман ...
...
Ёдгор ака билан ҳайрлашдим.
-Қўлимдаги телфон гўшагини отиб юбориб, юзимни ёстиқга босиб овазим борича бақириб йиғлай бошладим телбарча. Менинг бу ҳолатимни кўрган Жалолиддин ҳам қўрқиб кетиб менга қўшилиб йиғлай бошлади...
Ўзим йиғладим, ўзим чарчадим, ўзим тўхтадим....
Чунки кўнглимни олиб юпатадиган ҳеч кимим йўқ эди Тошкентда.
Сафар Партияни сотди деб таъна отаётганларнинг ҳеч бири мендан ёш боланг билан ишламай уйда ўтирибсан , егани уйингда нонинг, ичгани чойинг борми деб сўрамаса... Қўлингда кичкина боланг бор у нима еб ичаяпти деб қизиқмаса...
Улар учун мен ёки қўлимдаги гўдак Жалолиддиннинг ҳаёти муҳим эмас ўзлари “тирик ҳайкал”га чиқариб ҳар куни сажда қиладиган ЭРК Партиясининг раиси Муҳаммад Солиҳ қадрли эди. Унинг соясига салом бераётган муридлари Муҳаммад Солиҳнинг чопонига ҳам чанг тегишини истамас эдилар. Иложи бўлса ётиб олиб оёқини ялашга ҳам хозир эди кўзи кўр, қулоқи кар ялоқалар.
“Тирик хайкал “ эса Сафар акани “сотқин” деб тўрт тарапга жар солдираётганди тинмасдан. Сафар Бекжон ЭРК Партиясини "сотди” деган сўзнинг қаноти чиқиб бу томани Гермения бу томани Москавга қадар етиб борган ва уларнинг мақасди мендан тўғри эшитибсизлар Сафар ака ЭРК Партиясини ҳам унинг раиси Муҳаммад Солихни ҳам сотди деган жавобни эшитишни исташар эдилар.
Ҳеч ким менинг шахсий ҳаётим билан қизиқмасди.
Мен билан ўғлим очликдан ўлсак ҳам Сафар ака қамоқда тортган азоб уқибатларидан улиб кетса ҳам жасади зиндонда чириса ҳам улар учун бир чивинчалик қадр қиймати йўқ .
У кишига озгина бўлса ҳам хурмат кўрсатганлaрида Сафар аканинг Тоштурмадан Халқора Ташкилотларга ёзган "Баёнот"идаги, ЭРК Демократик Партиясининг “қурувчи лидер”ларидан биттасиман деган деган жумлаsiнинг устидан Муҳаммад Солиҳнинг укаси Муҳаммад Бекжон қора қалам билан чизмасди.
(Муҳаммад Бекжон 1999 йилдан бери Тошкет портлашларига алоқадорликда айбланиб қамоқда ётибди.)
Сафар ака ўз ўз баёнотида Ҳалқора Ташкилотларга мурожат қилиб ўзининг Ўзбекистон зиндонларида инсон боласи чидай олмайдиган қийноқларга солинаётганликиni у ерда ишлайдиган гардиёнларнинг ваҳшийлигиni yozgandi. Uzining ozib-tuzib, bir burda bulib qolganiligini, uziga uygulanayotgan qiynoqlarning turlarini yozgandi... Halqora Tashkilotlardan ҳуқуқий ёрдам сўраганди.
Муҳаммад ака"Bayonat" ўзимиз тарқатамиз деб ўзлари билан олиб кетди тарқатдими йўқми, уни ҳам худо билади...Chunki birorta tashkilot "bayonat" ni oldik deb javob bermadi.
Сафар аканинг “ишонган дўстлари” Муҳаммад Бекжон ва Дилорам Исоқовалар bulib менга ёзиб чиқарган хатларида ҳамиша ёрдам сўрамоқчи бўлсанг шу иккаласидан сўра сенга ёрдам беради таъкидлаб ёзарди. Сафар ака “ёрдам сўра” деганида ҳеч вақт “моддий кўмак”ни назарда тутмасди " ҳуқуқий yul yuriq" kursatsinlar degan мазмунида ёзарди. Энди эса ишонган “дўст”лари Дилорам опа бошчиликидаgi "kalamushlar" Сафар акани тўрт тарапга “сотқин” деб эълон қилаяпган эдилар.
Бу вақтга келиб Муҳаммад ака Туркияга кетганди.
Мен ҳам инсон эдим -ку, бир онамнинг умид билан ўстирган қизи, бир дадамнинг бир ўзининг оғирлиги беш ўғлим билан тенг деб ардоқлаган қизи не ҳолга келдим?
Орзуларим оламга сиғмасди ўз хаёлларим ўзимдан юксак энди-чи, туфроқ билан тенгман бир чўпчалик қадр қийматим йўқ.
Хор-у, зор бўлдим.
Кийгани кийим егани ноним йўқ.
Уйда на картошка, на сабзи-пиёз бор, ҳеч нима йўқ .
Сабзавот бўлганда ҳам бир ютим ҳам ёғ йўқ овқат қилгани...
Ейдиган нонимиз ярим буҳанка қотган нон. Жалолиддин оч қолса нонни сувга ивитиб едираман. Гўштни Сафар ака қамалмасидан олдин егандик.
-Яҳшиям ҳамқишлоқ студент йигитлар бор улар менга ме6трода юрганимда оладиган билет ҳафтасига 3 сўм берадилар.
Улар ҳам кўпдан бери қишлоқимизга бормагани учун уйдагилар ҳам моддий ёрдам бера олмасдилар. Тошкент шаҳарини яхши билмаганим учун почтадан ҳам пул ёздириб ололмасдим.
Тўғрироқи почтанинг қаерда жойлашганини ҳам билмасдим.
Ҳеч ким бiзнинг қандай яшаётганимиз билан билан қизиқмасди.
Муҳаммад Солиҳ ва унинг гумашаталари тарафидан Сафар аканинг бошига тўкаётган мағзавалар камлик қилгандай ҳудди шу кунларда: “Сафар сотқин” деган сўз okyonlardan oshib utib Америкада яшаётган Ўзбекистон Инсон Хуқуқлари Жамиятининг раиси Абдуманноб Пўлотовнинг ҳам қулоқига етиб борган шекилли у ҳам Муҳаммад Солиҳнинг “ялоқа”ларининг , отаётган тошлари камлик қилгандай мен ҳам уларнинг сафидан жой олай деганн мақсадда белига белбоғ боғлаб номардларнинг сафига қўшилди.
”Озодлик” радиосига берган суҳбатида:
“Сафар Бекжоннинг сиёсатга ҳеч қандай алоқаси йўқ у Ўзбекистоннинг миллий рамзи бўлган тангани ўғрирлаган одам “ деб фатво берди....
Ўша кунларда “хотира” дафтаримга ёзган аламли сатрларим:
“Худди сувсиз саҳрода қолган одамга ўҳшайман.
На олдинга юра оламан, на орқага қайта оламан.
Қадамимни тепиб бир ерда михланиб қолганман.
На банда, на худо ҳеч ким йўқ менга ёрдам берадиган.
Жудаям чарчадим..."
25.10.2014 yil. Lausanne.
'%3E%3Cpath%20d='M15.9972%207.9996c0%204.418-3.5815%207.9996-7.9996%207.9996-4.418%200-7.9996-3.5816-7.9996-7.9996S3.5796%200%207.9976%200c4.4181%200%207.9996%203.5815%207.9996%207.9996Z'%20fill='url(%23paint0_linear_15251_63610)'/%3E%3Cpath%20d='M15.9973%207.9992c0%204.4178-3.5811%207.9992-7.9987%207.9992C3.5811%2015.9984%200%2012.417%200%207.9992S3.5811%200%207.9986%200c4.4176%200%207.9987%203.5814%207.9987%207.9992Z'%20fill='url(%23paint1_radial_15251_63610)'/%3E%3Cpath%20d='M15.9972%207.9996c0%204.418-3.5815%207.9996-7.9996%207.9996-4.418%200-7.9996-3.5816-7.9996-7.9996S3.5796%200%207.9976%200c4.4181%200%207.9996%203.5815%207.9996%207.9996Z'%20fill='url(%23paint2_radial_15251_63610)'%20fill-opacity='.8'/%3E%3Cpath%20d='M12.3955%209.0853c0%201.1142-.4%201.1142-1.2%201.1142-.7999%200-1.1999%200-1.1999-1.1143%200-.8205.5372-1.4856%201.1999-1.4856s1.2.6651%201.2%201.4857ZM5.9956%209.0853c0%201.1142-.4%201.1142-1.2%201.1142-.8%200-1.1999%200-1.1999-1.1143%200-.8205.5372-1.4856%201.2-1.4856.6626%200%201.1999.6651%201.1999%201.4857Z'%20fill='%231C1C1D'/%3E%3Cpath%20fill-rule='evenodd'%20clip-rule='evenodd'%20d='M7.9936%2011.5994c1.3257%200%202.3999.292%202.3999.8023%200%20.4234-1.0742.3973-2.3999.3973-1.3256%200-2.3998.0261-2.3998-.3973%200-.5103%201.0742-.8023%202.3998-.8023Z'%20fill='%234B280E'/%3E%3Cpath%20fill-rule='evenodd'%20clip-rule='evenodd'%20d='M13.3283%207.0331a.4.4%200%200%200-.5444-.1535c-.4415.2472-1.0866.4228-1.7434.5373-.6488.1132-1.2697.1604-1.6367.1691a.4.4%200%201%200%20.0191.7997c.4037-.0096%201.0643-.0602%201.755-.1807.6828-.119%201.4354-.313%201.9969-.6275a.4.4%200%200%200%20.1535-.5444ZM2.491%207.0331a.4.4%200%200%201%20.5444-.1535c.4416.2472%201.0866.4228%201.7434.5373.6488.1132%201.2697.1604%201.6367.1691a.4.4%200%201%201-.019.7997c-.4038-.0096-1.0643-.0602-1.7551-.1807-.6827-.119-1.4353-.313-1.9968-.6275a.4.4%200%200%201-.1536-.5444Z'%20fill='%23BC0A26'/%3E%3C/g%3E%3Cdefs%3E%3CradialGradient%20id='paint1_radial_15251_63610'%20cx='0'%20cy='0'%20r='1'%20gradientUnits='userSpaceOnUse'%20gradientTransform='matrix(0%207.9992%20-7.99863%200%207.9986%207.9992)'%3E%3Cstop%20offset='.8134'%20stop-color='%23FA2E3E'%20stop-opacity='0'/%3E%3Cstop%20offset='1'%20stop-color='%23FA2E3E'%20stop-opacity='.1'/%3E%3C/radialGradient%3E%3CradialGradient%20id='paint2_radial_15251_63610'%20cx='0'%20cy='0'%20r='1'%20gradientUnits='userSpaceOnUse'%20gradientTransform='rotate(45%20-4.5272%2010.9202)%20scale(10.1818)'%3E%3Cstop%20stop-color='%23FFB169'/%3E%3Cstop%20offset='1'%20stop-color='%23FFB169'%20stop-opacity='0'/%3E%3C/radialGradient%3E%3ClinearGradient%20id='paint0_linear_15251_63610'%20x1='2.396'%20y1='2.3999'%20x2='13.5954'%20y2='13.5993'%20gradientUnits='userSpaceOnUse'%3E%3Cstop%20stop-color='%23FFB169'/%3E%3Cstop%20offset='1'%20stop-color='%23FF5758'/%3E%3C/linearGradient%3E%3CclipPath%20id='clip0_15251_63610'%3E%3Cpath%20fill='%23fff'%20d='M-.004%200h15.9993v15.9992H-.004z'/%3E%3C/clipPath%3E%3C/defs%3E%3C/svg%3E)