Давлат одами, кундалик сиёсатга кирса яхшиликга олиб келмайди.

Руслар билан тузилган шартномага ишонганлардан бири Бухоро Амири Олимхон эди.
Финландия, Полшага берилган мустақиллик Бухорога ҳам берилган мустақилликни ваъда берилган эди.
Низомиддин Урганжи ўрисқулларни Бухородан чиқармаслик керак деган эди.
Битта мадраса ва гимназяда ўқиган, болаликдан бирга катта бўлган Усмон, Файзулла, ....ларни фақат хокимият учун рақобат қилишмоқда, ватанга хиёнат қилишмайди деб ўйлаган.
Уларга Бухорони тарк этишларига рухсат берган.
Уларнинг илк ишлари Москава отланишган ва боболари Ленин билан шарнома тузиб Бухорога қизил армияни чақириб келишган.
Қизиллар эса, пастда бериладиган мақолани сал юмшатиброқ ёзилишига сабаб бўладиган хунрезликлар қилинишида хизмат қилишган.
Бухоро фосфор бомбаси ташланиши байрамдек эълон қилинмоқда.
Пастдаги маълумотнома советларни инсонийроқ қилиб кўрсатишга қаратилган.
Бутун хунрезликни яшириб бўлмас эди.
Битта золимдан, қуртилиш учун ундан баттарроқ қотиллар сурисини чақириб келишди.
Улар эса мана 100 йилдир талон ва қотилликларига давом этишмоқда.
Шавкат Мирзиёевни йиқамиз деб, ташқаридан одам ёллашга қаршимиз.
Халқ уйғониши керак.
Мустақилликни , Инқилобни халқ талаби билан бажарамиз.
Душманини таниган халқ, озодликга эга чиқа олади.
Биз битта иккита рахбарни алмаштириб, озодликга чиқиб бўлинмайди демоқдамиз.
Янги даврнинг Файзулла, Усмон , Ота  Хўжалари чиқиб келмоқда.
Партия мартия қуриб бир неча одамни ишдан олсак олам гулистон дейишмоқда. 
Тарих тарур қилмоқда.
1910-20 йилда хақли чиққан Урганжийлардан бири қайтадан вазиятда хато қилмаслик учун сиёсий майдонга киришга мажбур қолмоқда.
Давлат одами, кундалик сиёсатга кирса яхшиликга олиб келмайди.
Давлатни яшатаман деб анча одамнинг ёстиғини қуритади.

Сафар Бекжон Урганжи
13.12.2025

Марказий Осиёнинг замонавий тарихшунослигида бир аср аввалги воқеалар қизғин мунозаралар мавзуси бўлиб қолмоқда. Ўша даврдаги архив ҳужжатлари ва ҳарбий-стратегик қарорларни таҳлил қилиш бизга Бухоро амирлигининг қулашига олиб келган воқеаларни қайта тиклаш имконини беради. Мутахассисларнинг таъкидлашича, 1920-йилда Совет Россияси томонидан амалга оширилган сценарий тизимли бўлиб, Москванинг қўшни ҳудудларда геосиёсий таъсирини кенгайтириш учун бир неча бор ишлатилган.
Болшевикларнинг ўша даврдаги ҳарбий ва сиёсий стратегияси маълум бир формула билан тавсифланган. Ҳаракатлар алгоритми одатда тинчликнинг дипломатик кафолатларини, маҳаллий беқарорликни, чекланган ҳудудда қўғирчоқ ҳукуматни эълон қилишни ва ниҳоят, ҳарбий ёрдам учун расмий сўровни ўз ичига олган. Бунинг ортидан муқаррар равишда тўлиқ кўламли истило ва қатъий маъмурий назоратни ўрнатиш, репрессив чоралар билан бирга амалга оширилди.
Тарихий ўхшашликлар шуни кўрсатадики, империя харобаларидан пайдо бўлган давлатларнинг суверенитети камдан-кам ҳолларда марказнинг хайрихоҳлиги натижаси бўлган. Шундай қилиб, Полшанинг мустақиллиги фақат Қизил Армиянинг Варшавадаги ҳарбий мағлубиятидан кейингина ҳақиқатга айланди. Худди шундай, Болтиқбўйи давлатлари, болшевикларнинг Нарвада Эстония Меҳнат Коммунаси каби тузилмаларни тузишга уринишларига қарамай, қуролли можаролар орқали ўз давлатчилигини ҳимоя қилишди. Ҳатто фаол хорижий кўмак билан социалистик ишчилар республикаси ташкил этилган Финляндияда ҳам Совет лойиҳаси муваффақияцизликка учради. Бироқ, Марказий Осиёда вазият бошқача ривожланди.
Расмий Совет мифологияси соясида узоқ вақт қолган Бухорони эгаллаш операцияси алоҳида эътиборга лойиқдир. Амирликни куч билан аннексия қилишнинг дастлабки режалари муваффақияцизликка учради ва Москвани тактикани ўзгартиришга мажбур қилди. Музокаралар бошланди ва РСФСР де-юре Бухоронинг тўлиқ мустақиллиги ва суверенитетини тан олган шартнома имзоланиши билан якунланди. Туркистон фронти қўмондони Михаил Фрунзе амир билан суҳбатда шахсан Совет Россияси "Бухоронинг ҳудудий яхлитлигидан энг катта манфаатдор" эканлигига кафолат берди.
Шунга қарамай, дипломатик ташаббуслар орасида ҳарбий захиралар фаол равишда жамланаётган эди. Сценарий Хива хонлигига бостириб кириш билан синовдан ўтказилди, у йерда тезда Хоразм Халқ Совет Республикаси эълон қилинди. Кўп ўтмай, Бухородаги маҳаллий коммунистик ҳужайралар Валериан Куйбишев томонидан мувофиқлаштирилиб, Чоржуйда қўзғолон бошладилар. Сценарийда башорат қилинганидек, қўзғолончилар дарҳол РСФСР ҳукуматига ҳарбий аралашувни сўраб мурожаат қилишди. Жавоб дарҳол бўлди: Фрунзе босқинни "Бухоро халқига инқилобий биродарлик ёрдами" деб таснифловчи буйруқ чиқарди.
Ҳарбий операция минтақада мисли кўрилмаган техник воситалардан фойдаланиши билан ажралиб турди. 1-Туркистон армиясига қўмондонлик қилган Георгий Зиновйев қўмондонлиги остида қадимги шаҳар деворлари яқинида катта кучлар, жумладан, оғир 152 мм қамал артиллериялари тўпланди. Ҳаво кучлари муҳим рол ўйнади. Когон аеродромидан Фарман, Ниеупорт ва Сопwитҳ бомбардимончилари ва разведка самолётлари олиб чиқилди. Ҳар бири катта бомба юкини кўтарган 12 та самолётдан иборат гуруҳ шаҳарни мунтазам равишда бомбардимон қила бошлади.
Учувчилар Бухоро ҳимоячиларида ҳаво мудофааси тизими йўқлиги сабабли тўлиқ ҳаво устунлиги шароитида ҳаракат қилишди. Хабарларга кўра, турар-жой массивлари ва тарихий марказга тахминан икки юзта бомба ташланган. Босқинлар натижасида ҳалокатли ёнғинлар содир бўлди. Ёнғинлар нафақат маъмурий бинолар ва саройларни, балки шаҳар бозорларини, шунингдек, озиқ-овқат, ипак ва пахта сақланадиган стратегик омборларни ҳам вайрон қилди. Амалиётнинг қуруқликдаги босқичи шаҳар яқинидаги темир йўлларда ҳаракатланаётган бешта зирҳли пойезднинг ўқлари билан қўллаб-қувватланди. Артиллерия ўқларининг зичлиги жуда катта эди: шаҳар блокларига 12 000 дан ортиқ снарядлар отилди. Архив далиллари шуни кўрсатадики, юқори портловчи ўқ-дорилардан ташқари, кимёвий снарядлар ҳам ишлатилган, бу эса тинч аҳоли ва гарнизон орасида катта қурбонларга олиб келган, уларнинг аниқ сони номаълум.
Шаҳарнинг босиб олиниши кенг кўламли талончилик билан бирга бўлган. Сиёсий амалдорлар ўз ҳисоботларида талончилик учун жавобгарликни "маҳаллий инқилобий кадрларнинг заифлиги ва интизомсизлиги"га юклашга уринишган бўлса-да, далиллар оддий бўлинмаларнинг талончиликда кенг иштирок этганидан далолат беради. Амалиёт натижасида Михаил Фрунзедан Владимир Ленинга телеграмма юборилди, унда ўша даврга хос риторика билан шундай дейилган эди: "Бугун Эски Бухоро қалъаси Бухоро Қизиллари ва бизнинг бўлинмаларимизнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатлари билан бўрон билан босиб олинди. Бухоро обскурантизми ва Қора Юзликларнинг сўнгги қалъаси қулади. Жаҳон инқилобининг қизил байроғи Регистон устида ғалаба билан ҳилпираб турибди".
1920-йилда Бухорога ҳужум пайтида, кучли артиллерия ўқлари натижасида   Ёнғин ва ҳаво ҳужумлари натижасида юзага келган ёнғин шунчалик кучли бўлганки, ХИИ асрда қурилган машҳур Калян минораси тўғридан-тўғри зарбаларга учраган, аммо шаҳарнинг тарихий архитектурасининг катта қисмининг вайрон бўлишига жимгина гувоҳ бўлиб, ўрнидан туриб қолган. Минорадаги баъзи ўқ отиш излари кейинчалик тиклаш ишлари давомида таъмирланган, аммо ҳужумдан қолган баъзи чандиқлар ҳали ҳам кўриниб турибди.
Шуни таъкидлаш керакки, тўлиқ босиб олингандан сўнг, руслар ишлаб чиқаришни фаол ривожлантирдилар ва шаҳарсозликка сармоя киритдилар. У .ерда ташкил этилган бизнес ва инфратузилма иншоотларининг аксарияти бугунги кунда ҳам фаолият юритмоқда.